Дидактикалық ойындар, Тақырыбы: "Балалардың өміріндегі орны"

Дидактикалық ойындардың тәрбиелік мәні

«Ойын – баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін дамытады, ойынсыз ақыл-ойдың қалыптасуы мүмкін де емес»

В.А.Сухомлинский

         Тәрбие баланың дүниеге келген сәтінен басталады. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет – ойын. Ойын арқылы бала өзінің қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбылыстармен, адамдардың еңбегімен, қарым-қатынастарымен танысады. Халқымыз ойындарды «тек балаларды алдандыру», «көңілін көтеру әдісі» деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарастарын, мінез-құлқын қалыптастыру құралы деп ерекше бағалаған. Ойын – негізінен, балаларға дене шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды құралы. Ойын балаларды ұйымшылдыққа үйретеді.

 Ойынның түрлері көп, соның ішінде маңыздысы – дидактикалық ойын. Мұның бала ой-өрісінің қалыптасуына, дамуына пайдасы мол. Сондай-ақ балалардың адамгершілік сезімін оятуға, адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасау, еңбек адамдарына, басқа ұлт өкілдеріне, достық, туған жеріне сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуге көңіл бөледі. Дидактикалық ойындар – балалар үшін өзіне тән жүру барысы, мақсаты, маңызы бар әрекет. Ойындарды бала тәрбиесіне енгізу үшін тәрбиешілер көптеген жұмыстарды атқарады.
         Дидактикалық ойындарды тиімді пайдалану сабақтың әсерлілігін, тартымдылығын, белсенділігін, баланың ынтасын күшейтеді. Ойын ережесі балалардың түсінуіне оңай, қарапайым әрі қысқа болуы керек. Кейде ойынның мазмұны, ережесі балаларға дұрыс түсіндірілмейді де, балалар оған қызықпайды, зейін қойып тыңдамайды. Оның үстіне дидактикалық материалдар мен көрнекіліктерге жеке көңіл бөлу керек. Балалардың таным қабілетін, логикалық ой-өрісін кеңейтіп, сабаққа ынтасын арттыруда дидактикалық ойындарды ұтымды пайдаланудың маңызы зор. Балаларға алдарына қойылған дидактикалық тапсырмаларды өз беттерінше орындау үшін тәрбиеші көркем әдебиет оқып беріп, алдын ала жұмыс жүргізу керек.
         Дидактикалық ойындар үш топқа бөлінеді:

1. Заттық ойындар: дидактикалық ойыншықтармен және түрлі ойын материалдарымен ұйымдастырылады.
2. Үстел үстінде ойналатын ойындар: “Лото”, “Домино” және т.б.
3. Сөздік дидактикалық ойындар
         Дидактикалық ойын балалардың қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтеді, баланы оңай білуге баулып, ақыл-ой қызметін қалыптастырады әрі адамгершілікке тәрбиелеу құралы болып табылады. Дидактикалық ойынның ережелері балалардан ұстамдылыққа, тәртіптілікті қажет етеді. Сонымен қатар дидактикалық ойлау қабілеттерін, ізденімпаздығын арттырады, сөздік қорларын молайтуға көмектеседі. Балалардың сабаққа қызығушылығын арттырады, белсенділік танытып, бағдарламалық материалдарды меңгеруіне ықпал етеді.
         Дидактикалық ойындардың тиімділігі сабақтың әр кезіндегі орны мен міндетін, мақсатын дәл анықтауға, оны қолданудың теориясы мен тәжірибесін тәрбиешінің жетік меңгеруіне, шеберлік танытуына, ойынға қажетті материалдарды алдын ала дайындап алуға, балаларды белсенді қатыстыруға байланысты. Ойындарды өткен сабақты қайталау, естеріне түсіру кезінде қолданған пайдалы.
         Ойын түрлерін сабақ мазмұнына қарай белгілі бір мақсатта таңдап алған тиімді. Мазмұнды ойындарды қайталай бермеу керек, ол үшін өткізілетін сабақтың тақырыбына сәйкес келетін ойын түрлерін ойластыру қажет. Барлық сабақта дидактикалық ойындар қолданылады, оны сабақтың ортасында қолданған ыңғайлы. Мысалы, сауат ашу сабағында дидактикалық ойындар балаларды тәрбиешінің айтқанын дұрыс ұғып, оны тыңдай білуге, дыбыстарды ажыратып, ойда сақтап, сөз құрастыруға, олардың ой-өрісін дамытуға үйретеді.
         Дидактакалық ойын сәбилер топтарынан басталады. Мұнда жоғары топтарға қарағанда жеңіл түрлері беріледі, балалар аз ойнайды. Мысалы, бала ойнап отырған машинаның дөңгелегі нешеу, түсі қандай, кубиктерді түсіне қарай топтастыр, қане, сен көк кубитерді әкелші, үстелге апарып қойшы деген сияқты әрі өтініш, әрі тапсырма ретінде жүргізіледі. Бұл жерде балалар кеңістікті бағдарлауды үйренеді.
         Баланың тілін дамытуда ауызекі сөйлеу, тілдің дыбысталу мәдениетіне тәрбиелеу, байланыстырып сөйлеуді дамыту, сөздік қорын дамыту үшін сабақта және сабақтан тыс уақытта ойналатын дидактикалық ойындардың маңызы зор. Ойын шарттары мен көрнекіліктерін пайдаланып ойналатын дидактикалық ойындар арқылы баланың жеке басын, ойын әрекетін дамытуға болады. Дидактикалық ойындар баланың ақыл-ойын дамытуға, ойлауын, қабылдауын, есте сақтауын, зейінін, салыстыру, жіктеуге, өзін-өзі бақылауға үйретеді. Дидактикалық ойындарды іріктеуде баланың ойынды саналы түсініп, ол ойын шарттарын дұрыс орындауға тырысып, белгілі бір нәтижеге жету мақсаты көзделеді. Ойын мақсатына сай ойын шарттарын, орындап, ондағы сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беруге дағдыланады. 
         Дидактикалық ойындарды тіл дамыту сабақтарында пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Сабақты бекіту, сабақта меңгерген материал туралы түсінігін кеңейту, баланың шығармашылығын дамыту, тіл байлығын молайту үшін ол ойындар сабақтың тақырыбына, мақсатына сай таңдалынып алынады. Ұсынылып отырған дидактикалық ойындардағы тапсырмалар: сөйлеудің екі түрі – монологтық және диалогтық сөйлеуге арналған. Мысалы: «Телефон» ойынында диалогтік сөйлеудегі әңгіменің мақсаты, бір нәрсе жайында сұралып, оған жауап беруге, белгілі бір әрекетке түрткі болуға үйрету болып табылады.
         Жалпы және жеке ұғым туралы түсініктерін тереңдету үшін «Жалпы қалай аталады?», «Жалпы атауын бер», «Жеке-жеке атын ата» сияқты дидактикалық ойындар ұйымдастырылады.

Мысалы, кесе, қасық, тарелка, шанышқы – ыдыс-аяқтар; алма, алмұрт, шие, өрік, - жемістер; қияр, картоп, сәбіз, қызылша - көкөністер; көйлек, камзол, тақия, бешпент – киімдер; етік, туфли – аяқкиімдер, т.б. немесе керісінше үй жиһаздарын –диван, төсек, үстел, орындық, теледидар; отбасы мүшелерін – әке-шеше, ата-әже, аға-іні, қарындас, т.б оқу құралдарын – кітап, дәптер, қалам, өшіргіш, сумка т.б.
Ұсынылып отырған дидактикалық ойындардың мақсатына сәйкес, шарты нақты көрсетілді. Бұл ойындарды сабақта және сабақтан тыс уақытта пайдалану арқылы баланың тіл дамытумен қатар ойынды өз шығармашылығымен жалғастыруға, ойын шартын дұрыс орындауға, онда белгілі бір нәтижеге жетуге, ұжымдық мақсатқа бағынуға, үлкендер мен балалар арасында ынтымақтастық қарым-қатынас орнатуға болады.
         Сабақтың қызықты, тартымды өтуі үшін дидактикалық ойындарды дұрыс ұйымдастыру қажет. Ойын керекті құралдар әр балаға жеткілікті болуы керек, сонда ғана балаларға түсінікті болады. Дидактикалық ойындардың құралдары ұзық уақыт сақталу үшін эстетикалық, гигиеналық талаптарға сай, әдемі қораптарда, қалталарда тұрған жөн. Сабақта дидактикалық ойындарды қолданып отырсақ қана мақсатқа жетіп отырамыз.

 Дидактикалық ойындардың тәрбиелік мәні

Тәрбиеші: Т.З. Майемерова