Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық заңы және периодтық жүйесіне арналған дидактикалық материал

Алғы сөз

Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Мектеп өміріне еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамыту, білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу болып табылады. Бұрынғы оқушы тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән береміз. Өйткені, қазіргі оқушы дүниетаным қабілеті жоғары, ізденімпаз, талапты, дарынды, өз алдына мақсат қоя білетін болуы тиіс. Осындай жеке тұлғаны дамыту үшін оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері қажет. Оқу үрдісінде осындай әдіспен оқыту үшін мұғалім алдымен өзі оқып біліп, зерттеп, тиімділігіне қарай оқытып, өзінің шеберлігіне қарай таңдау керек.

Бұл әдістемелік көмекші құрал химия пәнінен 8-сыныптағы «Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық заңы және периодтық жүйесі» тарауы бойынша алған білімдерін бекіту, тереңдету, жан-жақты мәлімет беру, толықтыру және қорыту, логикалық жан-жақты ойлануын, сөйлеу қабілеттерін, дүниетанымын дамыту, пәнге қызығушылығын арттыру, бірлікке, ұйымшылдыққа өз бетінше ізденіп, білім алуға дағдыландыру және тәрбиелеу мақсатында ұсынып отырған тапсырмалар үлгісі бойынша жұмыс жасаймын.

Әр тараудың өзіндік ерекшеліктеріне байланысты типтік есептер, химиялық формулалар, тест сұрақтары, ойын элементтері білім негізі бола алады.

Осы тарауды қайталауға арналған тапсырмалар оқушылардың білімін едәуір дамыта түседі.

Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық заңы және периодтық жүйесі

1. Ұқсас элементтер қатарын тап:

а) Не, Ne, Ar, Kr

б) H, Li, Be, B

в) Fe, Al, Mg, B

г) F, Cl, Br, Mn

2. Сілтілік металдар қатарын тап:

а) Na, K, Ca

б) Na, Al, Li

в) Cs, K, Na

г) K, Ca, Na

3. «Крестик және нолик» ойыны

а) Бір периодта орналасқан элементтер

б) Бір негізгі топшада орналасқан элементтер

в) Периодтық таблицада қатар тұрған элементтер

г) Қай периодтарда қосымша топшаның элементтері орналасқан

д) қай периодта негізгі топшаның элементтері орналасқан

Zn

Cl

Al

Be

Mg

Ca

Si

C

Na

а)

б)

в)

Be

N

Si

Al

Na

C

Cl

Mg

Ca

Mg

Ar

Fe

Na

K

N

H

Ca

O

1

2

3

3

2

1

2

4

3

г)

д)

4

1

2

1

5

3

2

3

6

4. Дұрыс жауабы берілсе, 1868 ж. Күн тұтылғанда табылған элементтің аты шығады.

Атом құрылысы

Реттік саны

Период нөмірі

Топ нөмірі

Ядро заряды

г

д

ж

Атомдағы электрондар саны

е

з

к

Ядродағы протон саны

л

м

н

Ядродағы нейтрон саны

ю

у

с

Сыртқы қабаттағы электрон саны

о

п

и

Электрон қабатының саны

ч

й

я

5. Сәйкестікті табыңдар:

   1. Атомдардың сыртқы электрон қабатындағы электрон саны тең

   2. Ядро заряды өскен сайын металдық қасиеті әлсірейді

   3. Жоғарғы оттекті қосылысындағы валенттілігі өзгермейді

   4. Ядро заряды өскен сайын атом радиусы кішірейеді.

   а) негізгі топша

   б) топ

   в) период

6. Қай элементтердің электрондарының энергиялық деңгейде орналасуы берілген.

Егер дұрыс жауап берсеңдер, ең кішкентай бөлшектің аты шығады.

Электрон қабаты

Топтар

І

ІІ

ІV

V

VII

2,4

щ

ж

э

я

ю

2,8,2

к

л

м

н

о

2,1

е

з

ч

х

ц

2,8,5

д

г

и

к

с

2,8,18,8,1

т

у

в

ы

а

2,8,7

б

й

п

т

р

2,8,18,4

е

ы

о

а

у

2,7

л

м

ж

с

н

7. Қай элементтің периодтық таблицада орналасуы дұрыс емес берілген:

а) 1S² 2S² – II период, І топтың негізгі топшасы

б) 1S² 2S² 2Pp³ – ІІ период, ІІІ топ, негізгі топша

в) 1S² 2S² 2p⁴ – ІІ период, VI топ, негізгі топша

г) 1S² 2S² 2p⁶ – ІІ период, VIII топ, негізгі топша

8. «Крестик және нолик» ойыны.

Элементтердің электрондық формуласы берілген, сол бойынша

а) Бір периодта орналасқан элементтер

б) Бір негізгі топшада орналасқан элементтер

в) Периодтық таблицада қатар орналасқан элементтер

а)

1S² 2S²

1S² 2S¹

1S² 2S² 2p⁶ 3S¹

1S² 2S² 2p⁵

1S² 2S² 2p⁶ 3S²

1S² 2S² 2p⁴

1S² 2S² 2p⁵

1S² 2S² 2p³

1S²

1S² 2S²

1S² 2S² 2p⁴

1S¹

1S² 2S² 2p⁶

1S² 2S¹

1S² 2S² 2p¹

1S² 2S² 2p⁶ 3S¹

1S² 2S² 2p⁵

1S² 2S² 2p³

б)

1S² 2S¹

1S²

1S² 2S² 2p²

1S² 2S² 2p⁵

1S² 2S²

1S² 2S² 2p⁴

1S² 2S² 2p⁶

1S² 2S² 2p³

1S² 2S² 2p¹

в)

9. Бос торкөзді толтырыңыздар. Егер 3,4,5-ші бағандағы сандардың қосындысы азот қышқылының салыстырмалы атомдық массасына тең болса жауабыңыз дұрыс.

Химиялық элементтің аты

Электрондық формуласы

Реттік нөмірі

Период

тық нөмірі

Топтық нөмірі

4

1S² 2S² 2p³

2

4

1S² 2S² 2p⁶ 3S² 3p⁶

10. Кроссворд шешу.

¹

М

²

Е

³

Н

⁴

Д

⁵

Е

⁶

Л

⁷

Е

⁸

Е

⁹ В

1. Заттың бөлінбейтін ең ұсақ бөлшегі

2. Электрондық формуласы 1S² болатын элемент

3. VII топтың негізгі топшасындағы элементтер қалай аталады?

4. VІ топтың негізгі топшасындағы элементтер қалай аталады?

5. Сілтілік металл

6. RO қай элементтің оттекті қосылысының жалпы формуласы

7. Атомдарда оң зарядталған ядро бар екенін тапқан ғалым.

8. Салыстырмалы атомдық массасы және реттік нөмірі бойынша қандай санды есептеуге болады?

9. VI топта орналасқан, электр шамының сымын жасауға қолданылатын металл.

11. Төмендегі заттардың құрылысын анықтаңыз:

Заттардың аты

Кристалдық тор типтері

иондық

молекулалық

атомдық

Су (қатты күйінде)

ц

к

ф

Натрий хлориді

а

т

и

Оттегі (қатты күйде)

н

л

о

Алмаз

р

к

ь

Көміртегі (IV) оксиді, құрғақ мұз (қатты күйде)

г

ц

з

Калий сульфиді

и

я

у

Иод

с

й

ю

12. «Крестик және нолик» ойыны.

а) Тотығу дәрежесі бірдей азот қосылыстары

б) Тотығу дәрежесі бірдей күкірт қосылыстары

а)

б)

KNO₃

Mg₃N₂

NH₃

KNO₂

N₂O₃

NaNO₂

N₂

HNO₃

NaNO₃

SO₃

H₂SO₃

Na₂SO₄

ZnSO₄

H₂SO₄

S

H₂S

SO₂

MnSO₄

13. Қайсысы артық

а) Li, Na, Ne, K

б) O, F, Cl, Br

в) H, O, Au, N

г) Fe, Al, Cu, S

14. Кроссворд шешу.

¹

Р

²

Е

³

З

⁴

Е

⁵

Р

⁶ Ф

⁷

О

⁸

Р

⁹

Д

1. Периодтық таблицада реттік нөмірі 6 элемент

2. ) ) қай элементтің электрондарының энергиялық

^{2 8} деңгейде орналасуы

3. Ядро заряды бірдей, бірақ нейтрондар саны әртүрлі атомдар түрі

4. Сутегінің изотопы

5. Зарядталмаған бөлшек

6. Галоген

7. Қай элементтің электрондық формуласы 1S² 2S² 2p³

8. Ғылыми еңбектері үшін Д.И.Менделеевке кімнің атындағы алтын медаль берілді?

9. Сілтілік металл.

15. Өз осінен айналып тұратындай қатты қағаздан үш дискі жасаймыз. Ортасындағы дискіні айналдыра отырып, дұрыс жауабын табамыз.

16. Лабиринтті шешу.

17) Тест.

1. Д.И.Менделеевтің периодтық заңы қай жылы ашылды?

а) 1969ж.

б) 1869ж.

с) 1870ж.

д) 1896ж.

2. Бейметалдар қай топшада орналасқан?

а) негізгі

б) қосымша

с) негізгі және қосымша

д) еш қайсысында

3. Негізгі топшаның элементтері орналасқан:

а) тек іші периодта

б) тек үлкен периодта

с) кіші және үлкен периодта

д) тек бірінші топта

4. Ең жеңіл элемент

а) азот

б) хлор

с) сутегі

д) оттегі

5. Ең жеңіл металл

а) литий

б) натрий

с) алюминий

д) темір

6. Сілтілік металдан басталып, инертті элементтен аяқталатын қатар

а) топ

б) период

с) топша

д) қатар

7. Үшінші периодта неше элемент бар?

а) 2

б) 10

с) 8

д) 18

8. Бірінші топтың негізгі топшасындағы элементтердің жалпы формуласы

а) RO

б) R₂O₃

с) RO₂

д)R₂O

9. Күкірттің нейтронының саны

а) 16

б) 32

с) 17

д) 18

10. Ядроларында протондар саны бірдей бірақ массалары әртүрлі атомдар түрі

а) атомдар

б) изотоптар

с) молекулалар

д) электрондар

11. Натрийдің электрон қабаты нешеу?

а) 2

б) 4

с) 3

д) 5

12. Оттегінің сыртқы электрон қабатында неше электрон бар?

а) 6

б) 5

с) 2

д) 3

13. Атомның энергетикалық деңгейлеріндегі электрон сандары 2,8,5 болатын элемент

а) Al

б) P

с) As

д) N

14. «Изотоп» деген ұғымды анықтаушы элементарлы бөлшектер аты

а) атомдар

б) протондар

с) нейтрондар

д) молекулалар

15. Галогендер тобының периодтық жүйедегі орны

а) VI топта

б) VII топта

с) VII топ, қосымша топша

д) VII топ, негізгі топша

16. Бірінші топтың негізгі топшасында орналасқан:

а) сілтілік металдар

б) сілтілік жер металдар

с) галогендер

д) халькогендер

17. Магнийдің электрондық конфигурациясы

а) 1S², 2S², 2P⁶

б) 1S², 2S², 2P⁶,3S²

с) 1S², 2S²

д) 1S², 2S², 2P⁴

18. Мыстың периодтық жүйедегі орны

а) І топ қосымша топша, 3 период

б) І топ қосымша топша, 2 период

с) І топ қосымша топша, 4 период

д) І топ, 4 период

19. Негізгі топшада қандай элементтер орналасқан?

а) -S

б) -p

с) –S, -p

д) –S,-p,-d

20. Мына ретпен: -S, -p, -d – элементтер көрсетілген металдар қатары

а) Ве, Al, K

б) K,Na, O

с) Na, K, Fe

д)Mg, Al, Fe

21. Алюминий атомында электрондардың энергетикалық деңгейлерге орналасуы

а) 2,8,3

б) 2,8,5

с) 2,8,4

д) 2,8,2

22. Оттек атомының ядро заряды

а) +6

б) +8

с) +16

д) +3

23. Қайсысы дұрыс емес:

а) 1S², 2S², 1P³

б) 1S², 2S², 2P⁴

с) 1S², 2S², 2P¹

д) 1S², 2S¹

24. Электрон бұлты болатын кеңістік қалай аталады?

а) деңгей

б) период

с) орбиталь

д) топ

25. –S электрон бұлтының пішіні

а) гантель

б)шар

с) әртүрлі

д)тетраэдр

Жауаптары.

1. а

2. в

3. а

а)

б)

в)

г)

д)

4. Гелий

5. 1-б; 2-в; 3-а; 4-в

6. Электрон

7. б

8. а

а)

б)

в)

Бериллий

1S² 2S²

4

2

2

Азот

1S² 2S² 2p³

7

2

5

Көміртек

1S² 2S² 2p²

6

2

4

Аргон

1S² 2S² 2p⁶ 3S² 3p⁶

18

3

8

1. Атом

2. Гелий

3. Галогендер

4. Халькогендер

5. Цезий

6. Кальций

7. Резервфорд

8. Нейтрон

9. Вольфрам

11. Кальций

а)

б)

13. а) Ne; б) О; в) Аu; г) S

1. Көміртек

2. Неон

3. Изотоп

4. Дейтерий

5. Ядро

6. Фтор

7. Азот

8. Фарадей

9. Рубидий

16)

17. Тест жауабы

1

б

2

а

3

с

4

с

5

а

6

б

7

с

8

д

9

а

10

б

11

с

12

а

13

б

14

с

15

д

16

а

17

б

18

с

19

с

20

д

21

а

22

б

23

а

24

с

25

б

Пайдаланған әдебиеттер

1. Н.Нұрахметов, К.Сарманова, К.Жексембина

Химия 8. Оқулық. Алматы, «Мектеп» 2008ж.

2. Ф.Фельдман, Г.Рудзитис

«Ответы и решение к заданиям учебника» Химия 8.

3. Ә.Е.Темірболатова «Есептер мен жаттығулар жинағы» 8-с. Алматы «Мектеп» 2004

4. Республикалық ғылыми-танымдық педагогикалық журнал

«Химия анықтамалығы» 2010, 2011ж.

5. Н.Л.Глинка. Задачи и упражнения по общей химии. «Химия» 1983 ж.

22