Ақтөбе қаласы
№8 орта мектебі
Қалалық ғылыми-практикалық конференция
Б А Я Н Д А М А
Тақырыбы: «Діни экстремизмнің қалыптасуы және алдын алу шаралары»
Дайындаған: Байдалы Нұрболат
Класы: 11
Жетекшісі: Шамгонов Мейрамбек
2014-2015 оқу жылы
Мақсаты: Діни экстремизмнің қалыптасу жолдары мен қоғамдық
құрылысқа тигізер ықпалын анықтау.
Міндеті: Қоғамдағы діни экстремизмнің жеке мүдделік
бағыт-бағдарымен негізгі мақсатын түйсіну. Одан сақтанудың жолдарын алдын ала ұйымдастыру
жақтарын қарастыру.
ЖОСПАР:
1.
Кіріспе
бөлімі
2.
Негізгі
бөлімі
2.1.
Ислам діні
және діни экстремизм туралы түсінік.
2.2.
Күрделенген
саяси ахуал.
2.3.
Теріс
ағымдар мен олардан сақтану шаралары.
2.4.
Дінтану
негіздері пәнінің өзектілігі
3.
Қорытынды
Кіріспе
Бүкіл әлемнің саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени және рухани жағдайына ықпал етіп отырған діни экстремизм мен терроризм. ХХІ ғасырдың ең бір өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр. Террорлық актілерге итермелейтін антогонизмдер және қайшылықтар өсе түсуде. Қазіргі кезде діни фундементализм мен лаңкестік бір ғана аймаққа, бір ғана мемлекетке тән нәрсе болмай отыр. Әлемдік дәрежеде лаңкестікке апаратын діни экстремизм жалғаса түсуде. Түрлі топтар осыны пайдалану арқылы саяси-экономикалық мәселелерді шешуге тырысуда. Бұл ретте Қазақстан Президенті «Қазақстанда терроризм, сепаратизм және экстремизм проблемалары бар деп
түсіндірді.
Оларды Елбасы былай деп атап көрсетті: Халықаралық терроризмнің кең қанат жайғанын және халықаралық қауымдастық пен аймақтардың саяси әлеуметтік және экономикалық мәселелермен ұштасып, саясиланғанын ескерсек, олардың тарапынан туындаған қауіп ойдан шығарылған емес, нақты және шынайы өмірлік қауіп». 2001 жылғы 11 қыркүйектегі АҚШ-тағы болған террорлық акт жаңаша сипат алып, терроризммен күрестің бұрын тарихта болмаған халықаралық жаңа кезеңіне негіз болды. Ал Орталық Азиядағы орын алып отырған дін атын жамылған экстремизм мен терроршылдықтың саяси-әлеуметтік негіздерін зерттеу өте актуальды мәселе.
Біріншіден, дінге байланысты экстремизм мен террор кеше мен бүгін ғана пайда болған құбылыс емес. Оның ертеден келе жатқан тарихы тамыры терең. Қазіргі лаңкестік әрекеттердің мәнін түсінуде адамзат тарихындағы діни көзқарастар мен саясаттарды ғылыми жағынан зерттеудің маңызы ерекше. Өйткені ол, осы кездегі діни экстремизм мен терроризмнің саяси-әлеуметтік негіздерін анықтауға жәрдемдеседі.
Екіншіден, қазіргі кезде Қазақстан Орталық Азияға қақпа рөлін атқарып тұр. Себебі, мұнда негізгі интелектуалдық және техникалық потенциал және үлкен табиғи ресурс шоғырланған. Қазақстан әрі Европалық, әрі Азиялық мемлекет. Орталық Азиядағы діни экстремизм мен терроризмнің Қазақстанға тигізер ықпалы қандай? Ауғанстандағы талибандарға, Аль-Каеда ұйымдарына соққы бергенімен, ортаазиялық мемлекеттерге діни экстремизм қауіпі сейілген жоқ. Мұнда халықаралық экстремистік ұйымдардың ұялары сақталған.
Үшіншіден, державалар тарапынан лаңкестікке ғана күресте қарсы кінәлілерді біліп алмай, оның туу себептерін анықтап алмай тұрып беталды соғыс жүргізу орын алуда. Олай болса «діни экстремизм», «исламдық терроризм» туралы әлемдік ақпарат құралдарындағы даурықпа науқаншылықтарда, біздіңше, ғылыми дәлелдемелер жетіспейді, оны бағалауда біржақталық басым.
Төртіншіден, еліміз тәуелдіздік алғалы діннің дамуына кең жол ашылды. Көп жыл кеңес тегеуірінін көрген мұсылман қауымы Құран-Кәрімде еркін оқуға мүмкіндік алды. Мұсылман дінін басқаратын, оның дамуын реттейтін, ұйымдастыратын, уағыздайтын тәуелсіз басқарма
бар.
Негізгі бөлім
1. Ислам діні және діни экстремизм туралы түсінік.
Ислам араб сөзі, аллаға бойынұсыну деген мағына
білдіреді, Ислам діні VІ ғасырдан Арабия түбегінен тарай бастады, Ислам діні
әлемде 1,3 млрд адам ұстанады, және де мемлекеттік дін деп жариялаған
мемлекеттер де бар, Ислам діні бүкіл әлемде көк пен жерді жаратушы, Аллаға ғана
сенуді уағыздайды. Ал ислам дінінің алғышартының бірі Алладан басқа құдай жоқ,
Мұхаммед Алланың елшісі екендігіне куәлік беру. Ислам діні – адам баласын тура жолға бастайтын дін. Адамды мейірімділікке,
бауырмашылыққа, қайырымдылыққа үйретеді, Имансыз ұлт болмайтынын түсінген атам
қазақ, ислам дініне қатты көңіл бөлген, «Алланың
өзі де рас, сөзі де рас» - деп жырлаған ұлы Абай ислам дініне берік болған ғой,
ал қазіргі таңда кездесіп отырған келеңсіз жағдайлар неден?,- соны қарастырып
көрейік.
Сонымен экстремизм деген
не? Қоғамға тигізер әсері қандай?
Қазіргі таңда діни - ахуал
жағдайында жалпы экстремизм деген терминге зерттеушілер ортақ бір нақты мазмұн
беретін балама сөз тапқан жоқ. Әр ғалым өзінше сөз саптайды. Бір анығы, қоғам
үшін бұл – үлкен қауіпті құбылыс. Енді осы экстремизмнің мағынасын
объективті түрде түсіндіріп көретін болсам, экстремизм (ехtгеmus) деген
латын тілінен енген термин, сөздің мәні соңғы, шеткі деген мағынаны
білдіреді, ал саяси мағынасы шектен шыққан көзқарас пен іс -әрекет арқылы
ерекшеленетін күрделі әлеуметтік феномен. Сонымен қатар, бұл – тікелей немесе жанама түрде парламенттік демократияны жоққа
шығаратын саяси қызмет түрі.
Экстремизмнің
негізгі белгілері менің
ойымша біріншіден, мемлекетте диктатура орнатуды ашық жариялайды,
яғни бұл дегеніңіз елдегі азаматтардың саяси және азаматтық құқықтарын кемсіту;
екіншіден, елдегі конституциялық құрылымды үзілді - кесілді
мойындамайды, оны зорлық - зомбылық күшімен жоюға және билікті заңсыз басып
алуға ашық түрде насихаттайды; үшіншіден, заңсыз қарулы жасақтар
құрады; төртіншіден, елде әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, тіл және
діни алауыздықты қоздырады, сонымен қатар, осы ерекшеліктер бойынша азаматтардың
құқығын шектеуді мақсат етеді; бесіншіден, елде белгілі бір
ұлттың немесе діни конфессияның тоталитарлық режимін орнатуға ұмтылады.
Сонымен, «діни экстремизм» дегенді қоғамдағы дәстүрлі діннің құндылықтарын жоққа шығару.
Дәстүрлі дінге жат «идеяны» белсенді насихаттау. Зайырлы қоғамға қарсы әрекет ету. Қоғамға белгілі
бір діни конфессия бойынша өз түсініктері мен көзқарастарын насихаттау деуге
болады. Жоғарыда аталған іс - әрекеттерді жасайтындарды, сәйкесінше,
экстремистер дейді. Соңғы жылдары экстремистер өз мақсаттарына жету үшін «қанды террорлық» әрекетті құрал ретінде қолданып, әлем
жұртшылығын алаңдатып отыр.
2. Күрделенген саяси ахуал.
Бүгінгі шиеленіскен діни ахуалдың себеп – салдары Қазақ елінің соңғы бір жылдан
бері үсті - үстіне болған жарылыстардан ұйтқысы қашып, мазасы кете бастады.
Өткен жылы Ақтау абақтысынан басталған діни дүрбелең, іле - шала Ақтөбеде,
Қазір халық енді қай жерде дүмпу болады деп үрей құшағында өмір сүруде.
Бұл
жағдай елімізде ең маңызды жоғары мәселе болып отыр. Діни эктремистердің
жетегіне еріп кететіндердің ішінде қазіргі таңда жұмыссыздар, өмірден өз орнын
таппағандар, рухани ізденісте жүргендер, жеке басы мен отбасындағы
психологиялық қиындықтарға төзе алмағандар, Ислам дінін терең білмейтіндер, әсіресе
миссионерлердің үгіт-насихатына тез ілігеді. Көптеген жасөспірімдер
мен мемлекетіміздің болашағы болатын жас ұрпақтарымыз Йегова куәгерлері, Кришна
сектасы, Саентология шіркеуі, т.б. секталарға кіріп, өздерінің қандай бағытта
өмір сүріп жатқандығын, қандай секталық бағытқа бара жатқандығын білмей
ата-аналарының айтқандарынан шығып, өмірде дұрыс емес, бұрыс жолдарға түсіп
кетіп жатыр. Бұл мәселемен мемлекет және Қазақстан Мұсылмандар Діни басқармасы
мен қоса қоғам болып күресу керек. Сонда ғана нәтижелі жұмыстың жемісін
көруімізге болады.
Кеңестік дәуірде біздің ата - әжелеріміз дінді
ашық ұстай алмады. Себебі дінді ұстануға қатаң тыйым салды. Менің ойымша
біріншіден, еліміз тоқсаныншы жылдардың басында тәуелсіздікті нығайту үшін
мемлекеттің күш - жігерін негізінен экономикалық әлеуетті арттыруға жұмсады.
Осының әсерінен руханият саласы мешеулікке ұрынды. Қожа - молдалар үшін
аласапыран заман саналған жетпіс жылдық атеистік дәуірдің өзінде дәл тоқсаныншы
жылдардағыдай қазақ халқының руханияты тым төмендемеген еді. Кеңес билігі кезеңінде ұлт
зиялылары руханиятқа деген қажеттілікті әдебиет пен өнер арқылы өтеп, халыққа
шама-шарқынша дұрыс тәлім - тәрбие беріп келді. Ал тоқсаныншы жылдардағы
әлеуметтік - экономикалық дағдарыс осы тәрбие мектебіне де өз салқынын тигізді.
Дәлел келтіретін болсам, мемлекет халықтың рухани бағытын айқындап бермеген
соң, қаталаған қалың бұқара шөлі қанбаса да секталардың жалаң діни ақпаратынан
су ұрттай бастады. Ал, миссионерлер болса, халықтың осы жағдайын материалдық
қажеттілігін өз мақсаттарына ұтымды пайдалана білді. Егер біздің билік Кеңестік
кезеңде белгілі бір деңгейге көтерілген мәдениет пен әдебиетімізді аман сақтап
қала алғанда, бәлкім, дәл бүгінгідей рухани дағдарыс орын алмаған болар еді.
3. Теріс ағымдар мен олардан сақтану шаралары.
Қазірде елімізде жайлып келе жатқан кері діни ағымдар мен
секталар көп. Елімізде конфессиялардың саны тым
көбейіп, олардың саны 45-ке жетті.
Солардың бастысы Уаһһаб Уаххабилік - діни –
саяси ағымы. Мухаммед ибн Әбдел бастамасымен VІІІ ғасырда Арабстанның Нәжд өлкесінде
пайда болған. Мұхаммед пайғамбарға сыйынудың қажеті жоқ деп есептейді. Қайсы бір теріс ағымдағы секталарда отбасынан ажырасып
бөлек тұру, транс күйге түсіру бағдарламалары пайдаланылады. Бұлардың бәрі
теріс бағыттар.
Бастысы қауіпті діни әдебиетке тыйым болмай, діни
экстремизмнің алдын алу мүмкін емес. Экстремизмге қарсы күрестің бірден - бір
жолы – олар туралы өз уақытында шынайы мәлімет беру.
Бұл жерде әрине күнделікті ақпарат құралдарының рөлі өте жоғары. Әйтседе жас өспірім балалар үшін
ақпарат құралдарының беретін мәліметі де жеткілікті емес, секталардың,
экстремистік топтардың қауіпі туралы жастарды көбірек хабардар етіп отыру
қажет. Ол үшін барлық мектептерде «Дінтану» сабағымен қоса мамандар қауіпсіздік сабақтарын
өткізіп, онда экстремистік топтарды, тоталитарлық секталарды қалай білуге
болатынын түсіндіріп, олардан қалай сақтану жолын көрсетіп, отыру керек деп
ойлаймын.
Елімізде 2005 жылдың 18 ақпанында «Экстремизмге қарсы іс - қимыл туралы» Заң қабылданды. Осы заңның 10 - бабы «Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының шет мемлекеттердің
органдарымен және халықаралық ұйымдармен экстремизмнің алдын алу, анықтау және
жолын кесу саласындағы өзара іс - қимылы» деп
аталады. Осы бап жоғарыда аталған БҰҰ - ның «Ғаламдық террормен күрес»
стратегиясына сәйкес еді. Демек, еліміз аталған стратегиядан бір жыл бұрын
қабылданған заңы арқылы экстремизм мен терроризмге қарсы басқа мемлекеттермен
бірігіп күресуге дайын.
Қазақстан өзі тарапынан аймақтық бейбіт өмірді, қауіпсіздікті
және тұрақтылықты қамтамасыз ету, сонымен қатар, демократиялық, әділ және
ұтымды саяси, экономикалық халықаралық тәртіп орнату үшін қолынан келгеннің
бәрін жасап жатыр. Соның бір мысалы ретінде Қазақстанның 1996 жылы «Шанхай бестігі» деген атаумен құрылып, 2001 жылдың 1 маусымынан
бастап Шанхай ынтымақтастық ұйымы аталған құрылым аясындағы экстремизм мен
терроризмге қарсы нақты іс - шараларын айтуға болады.
4. Дінтану негіздері пәнінің өзектілігі.
Бүгінгі күні мектептегі дінтану негіздері пәнінің
маңызы зор. Оқушылардың бойына діни санасы мен діни білімін қалыптастыру – бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Еліміз бойынша
мектептерде «Дінтану негіздері» пәнінің оқытылуда маңыздылығы басым болып отыр. Мұны дұрыс шешім деп
қабылдауымыз керек. Қазақстан билігі діни бостандықты жариялағанымен, діни
ахуалға сергек қарау үшін теология ғылымын дамытуы тиіс еді. Алайда, Кеңес
дәуірінде елімізде дінтану ғылымының негізі қаланбаған болатын. Осының әсерінен
алғашқыда біздің еліміз теолог - мамандарға аса зәру болды. Қазір де шынайы
дінтанушылар тапшы десек, қателеспейміз. Ал
пәнге арналып жазылған оқулыққа да көңіліміз тола қойған жоқ. Ғарифолла Есім
жетекшілік еткен топтың жазып шыққан оқулығында жалпы дінтану жайлы көбірек
айтылды. Яғни, бұл оқулық белгілі бір деңгейде жақсы жазылған еңбек болғанымен,
қоғамның сұранысын толық қанағаттандыра алмайды. Оқулықтардағы әлсіз
мәліметтердің діни экстремистік ақпараттарға антивирус қалыптастыра алмайтынын
елімізде орын алған соңғы оқиғалар дәлелдеп берді. Діни кітаптар шығарып жүрген бұрынғы Бас мүфти Шейх
Әбсаттар қажы Дербісәлі осы уақытқа дейін 10-ға жуық үлкенді кішілі кітаптар
жазған екен. Негізгі тақырыбы исламның адамгершілік, ынтымақ пен бірлік діні
екендігі, ислам ғылымы жайында жазылған еңбектері бар. Жан-жақтылық
танытып осындай тура жолдағы діни әдеби оқулықтарды оқып жүруіміз шарт.
Қорытынды: әрбір азамат қоғам тыныштығы үшін діни экстремизмге
табанды түрде қарсы тұруы тиіс. Қазақ халқы ертеден - ақ бірліктің, ынтымақтың
маңызын жете түсінген. Бабаларымыздан өсиет болып бізге жеткен «Бақ қайда барасың ынтымағы мен бірлігі жарасқан елге барамын
деген қанатты сөз бүгінгі күн ішінде өз көкейкестілігін жойған жоқ. Кемеңгер
бабаларымыз «алтау ала болса ауыздағы кетер, төртеу түгел
болса төбедегі келер» деп елді
бірлікке шақырып отырған. Елбасымыздың «Әлеуметтік экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты
бағыты» атты жолдауында біз сөз еткен ұғымдардың ерекше
аталып өтуі тегін емес. Сондықтан бәрімізге қастерлі тәуелсіздігіміздің нығаюы
үшін, елімізде ұлтаралық және дінаралық татулықтың сақталуы үшін бір кісідей
атсалысайық. Бірлігіміз бекем, тәуелсіздігіміз баянды болсын ағайын!
Пайдаланылған
әдебиеттер:
1. «Діни
қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР-ның 2011 жылғы 11 қазандағы заңы.
2. Ислам.
Энциклопедиялық анықтама. Алматы. 2010
3. Мамиргов.
М. З. «Книга Исламских сект и вероучений». Исламский мир 2007. 381 б.
4. ҚР
«Экстремизмге қарсы іс-қимыл» туралы 18.02.2005 ж. №31 Заңы.
5. ҚР-ы
Президентінің жолдауы «Қазақстан-2050» Стратегиясы – жедел өзгермелі тарихи жағдайлардағы
жаңа Қазақстанның жаңа саяси бағыты». http:/ www.akorda.kz
6. «Қазіргі
Заманғы Дінтану негіздері» Ғ Маймақов, Алматы, 2012.
7. «Дінтану
негіздері» Ғ.Есім, Алматы «Білім» 2011
8. «Дінтану»
Т.О.Талдыбаев, Ақтөбе 2010
