Доклад на тему "Бәйләнешле сөйләм телен үстерү"

“Бәйләнешле сөйләм телен үстерү һәм каллиграфик язу күнекмәләре булдыру”.

Балаларны  дөрес һәм матур итеп сөйләшергә өйрәтү -аларны әйләнә-тирә мохитны таный белергә, иҗат итәргә, тәҗрибә тупларга өйрәтә. Туган телне белү баланың шөгыль һәм уен эшчәнлеген оештыра, камилләштерә. Шушы максаттан  чыгып баланың сүзлек байлыгын үстерүгә зур иътибар бирелә.

Дөрес уку  - авазларны дөрес әйтеп, текстны хатасыз һәм тиешле тизлектә уку дигән сүз. Аңлап уку исә укучының текст эчтәлен ачык һәм тирән аңлый белүендә күренә. Бу аерым сүз, җөмләнең мәгънәсенә төшенү, укылганның өлешләре арасындагы логик һәм психологик бәйләнешне билгели алу нәтиҗәсе булып тора. Текстны тулы килеш аңлау әсәрнең эчтәлеген һәм төп фикерен белергә ярдәм итә.

Балага текстларны дөрес һәм аңлап укырга өйрәнтү – иң җаваплы һәм кыен эшләрнең берсе. Чөнки акыл үсеше тоткарланган балаларның кайберсе игътибарсыз, укыганны карап бара алмый, кайберсе начар күрә, начар ишетә, авазларны дөрес әйтә алмый, сакау сөйләшә.

Бала тырышып һәм кызыксынып укысын өчен иң беренче чиратта анда кызыксыну уятырга кирәк. Шуңа күрә дәресләрдә уен элементларын бик күп кулланам. Уйный –уйный  балалар үзләре дә сизмичә белем һәм тәрбия алалар.

Язу күнекмәсе- укчының укудагы өлешен тәэмин итүче иң мөһим күнекмәләрнең берсе. Язу дәресләренең максаты булып балаларның хәрефләрне аермачык итеп, җитәрлек дәрәҗәдә тиз һәм орфография кагыйдәләрен туры китереп язу.

Балаларны язарга өйрәтә башлау белән үк, гадәттә тиз язган вакытта кулланыла торган күнекмәләрне эшкәртергә, дөрес утырырга, ручканы дөрес  тотарга , дәфтәрне дөрес куя белергә өйрәтергә кирәк.

Һәр күнекмә күнегүләр аша формалаша. Күнегүләрне аңлап, максатын белеп эшләгәндә генә язу күнекмәләре дөрес формалаша, камилләшә. Шуның өчен дәресләрдә матур язу күнекмәләре, сүзлек  диктантлары, график диктантлар яздырыла.

Дәрестә рәсемнәр белән эшләүгә зур игътибар бирергә кирәклеген  онытмаска кирәк.  Мәсәлән:

-тактага төрле рәсемнә кую;

-рәсемнәрне сюжет тәртибендә урнаштыру;

- рәсемнә ярдәмендә текстка 1-2 җөмлә өстәп әйтү;

- эчтәлекне сөйләү һб.

Билгеле инде, дәресләрдә халык аваз иҗаты- әкиятләр, әйтемнәр, сынамышлар, табышмаклар куллану зур әһәмияткә ия. Тик балаларны халык аваз иҗаты белән таныштырганда укытучы аны тәэсирле  итеп укырга һәм сөйләшергә тиеш.

Логопедия дәресләрендә дә балаларның сөйләменә, авазларны дөрес әйтүгә зур игътибар бирелә. Авазларны әйткәндәге җитешсезлекләр балага начар тәэсир итә: ул үз эченә бикләнә,кырыслана, тынычсызлана, бу, үз чиратында , акыл ягыннан артта калуга китерергә мөмкин. Шуңа күрә фонетик нормаларны үзләштерүгә зур урын бирелә. Кайбер  очракларда бала барлык авазларны һәм иҗекләрне урынын алмаштыру, төшереп калдыру, авзларны өстәү хас. Бу үзенчәлекләрне белү хаталарны тизрәк төзәтергә ярдәм итә. Укытучы балаларны ашыкмыйча, ритмик сөйләшергә,  фраза ахырында туктап торырга өйрәтергә тиеш.

Балаларга авазларны өйрәтү эшчәнлеген комплекслы алып барырга кирәк. Дәрес барышында артикуляция, сулыш, бармакларга гимнастика үткәрү зарур. Актив алым булып хор белән һәм индивидуаль кабатлаулар тора.

Җавапка бәя бирү, хаталарны күрсәтү, еш төзәтү, әйтеп җибәрү баланы көйсезләндерә. Дәресләрдә махсус алымның берсе образлы физминуткалар.Мондый паузалар ял да, өйрәтү материалын ныгыту да булып тора.

Шулай итеп, сөйләм телен үстерү, камилләштерү буенча эш бербөтен система буенча алып барылырга тиеш. Олыларның махсус игътибарыннан  башка, балаларда сөйләмнең авзлар ягы үсеше тоткарлана, тискәре сөйләм гадәтләре барлыкка килергә мөмкин, ә аларны төзәтү бик авыр.