Доклад на тему "Жоғары жәрежелі сұрақтар"

Шақа жалпы орта білім беретін мектеп

Жоғары дәрежелі сұрақтар – оқумен оқытудағы  кедергілерді жоюдың басты жолы

Рахимова Толкын Ныгметоллаевна

                               Бастауыш сынып мұғалімі

Шақа ауылы, 2016 жыл

         Сұрақ қою - маңызды дағдылардың бірі болып табылады,  себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп оны жақсарта және кеңейте алады. Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер қолданатын сұрақтардың екі түрі: төмен дәрежелі сұрақтар мен жоғары дәрежелі сұрақтар. Төмен дәрежелі сұрақтар «жабық» немесе «дұрыс емес» деп аталады. Сондықтан жаңа форматы мұғалім тәжірибесінде кеңінен қолданылатын сұрақ түрі – жоғары дәрежелі сұрақтар. Жоғары дәрежелі сқрақтар қойылғанда, оқушылар ақпараттыбелгілі бір жолдармен қолдануға, қайта құруға, кеңіете, бағалауға және талдауға ықпал туады да, оқудағы кедергілердің автоматты түрде жойылуына мүмкіндік береді.

         Зерттеу мәселесі:

«Жоғары дәрежелі сұрақтар оқу мен оқытудағы кедергілерді жоюға қалай әсер етеді?»

         Бастауыш сатыда сабақ беру тәжірибемде жиі кездескен проблема – оқу мен түсіну. www.cpm.kz порталында әріптестермен тәжірибе алмасу, мәселелерді жаңа форматты сабақ үлгісіне сала отырып,оның шешу жолдарын сұрақ қою әдісімен табылатынын анықталды.

Оқушының білім алуын қолдау үшін сұрақ қоюдың үш техникасы әдебиеттік оқу, дүниетану пәндеріне енгізуден басталды:

1.     Түрткі болу: түрткі болуға арналған сұрақтар бірінші жауап алу үшін және оқушының жауабын түзетуге көмектесу үшін қажет, айталық сұрақты қарапайым етіп қою, өткен материалға оралу, ойға салу, дұрысын қабылдау және толығырақ жауап беруге итермелеу;

2.     Сынақтан өткізу: сынақтан өткізуге арналған сұрақтар оқушыларға анағұрлым толық жауап беруге, өз ойларын  анық білдіруге, өз идеяларын дамытуға көмектесетіндей етіп құрылуы қажет. Мысал келтіру.

3.     Қайта бағыттау: сұрақты басқа оқушыларға бағыттау, масалы: «Көмектесе алатындарың бар ма?»

Әдебиеттермен танысу мен талқылау, жаңа форматтағы ұстаздармен тәжірибе алмасу таным мен оқу, яғни тусінуді дамытуға, оқу мен оқытудағы кедергілерді жоюға апаратын басты жол – жоғары дәрежелі сұрақтар қою әдісіне бағыт берді.  

Жоғары дәрежелі сұрақ                                                                  өз-өзіне сыни баға беруге дағдыландырады

сыни тұрғыда ойлауға ықпал етеді

Жоғары дәрежелі сұрақтар қою әдісі арқылы түсінуді дамыту бойынша ұсыныстар:

● оқушылардың мәтінді оқуына және ережелерді дұрыс түсінуіне, ымды, визуалды белгілерді қолдануда және нұсқаулықты дұрыс интерпретациялауда көмек көрсету;

● сұрақты ұқпағансып, сұрақ қою немесе мәселе тудыру, бұл Сізге нұсқаулықтардың реттілігі арқылы жүріп өтуге мүмкіндік береді;

● олардың қазір не істеулері керектігі туралы сұрақ қоя отырып, түсініктерін тексеру;

● нақты обьектілерді, белгілерді, символдарды, фотосуреттерді, сандық осьтер және компьютерлік анимацияларды қолдану арқылы абстрактілі ұғымдарды нақты ұғымдарға айналдыру;

● жазбаша тапсырмаларды және жауаптардың мүмкін нұсқаларының тапсырмаларын орындау үшін шаблондарды көрсету арқылы тапсырмаларды орындауға көмектесу.

Тілді үйрену кезіндегі сауаттылықтар мен қиындықтарға ұсыныстар:

● оқушыларды мәтінді қабылдауға дайындау үшін алдын ала сқрақтар беру (алдымен жабық, яғни төмен дәрежелі, кейін жоғары дәрежелі);

● сабқта оқушылардың қайта бағыттау сұрақтары арқылы өзара көмектесулерін және өзара әрекеттесуін ынталандыру;

● оқушыларға мәтінді оқу кезінде мәтіндегі жаңа сөздерге екпін бере отырып көмектесу;

● жазудың балама формаларын пайдалану: зият-карт құрастыру, оқу материалының ауызша таныстырылымы, рәміздері бар кәртішкелерді сыныптауға тапсырмалар, мәтінді өңдейтін болжамдық немесе басқарушылық бағдарламалық жасақтама, диаграмма, диктантқа қол қою тапсырмалары, екі өлшемді және үш өлшемді көрсетілімдер.

Жоғары деңгейдегі сұрақтарды құрастыру және түсіндірулерді жасауға арналған ұсыныстар:

1-бөлім. Еске салу ретінде ұсыныстың басын пайдалана отырып, сыныпқа қатысы бар сұрақтар құрастырыңыз. Сұрақтарды тиімді реттеу туралы ойлаңыз немесе тереңірек түсіндіру  үшін қосымша деректерді пайдаланыңыз.

Сұраңыз	Сынып үшін қажетті сұрақтар
Үдерісті немесе тұжырымдаманы түсіндіру үшін… Қалай жұмыс істейді__?  __ үшін тәртіп қандай?  __ пайдаланылатын әртүрлі бөліктер мен қадамдар қандай? ___ тәртібінің мәні бар ма? Түсіндіріңіз.  __жасау үшін  __ қалай пайландыңыз? Сіз мұны 5 жасар балаға қалай түсіндіресіз?
Талдау және интерпретация үшін… ___не түрткі болды? Басқа қандай себеп болуы мүмкін?   __ қалай әсер етеді?  __және __ неге ұқсайды? Оның айырмашылығы неде?  ____ мақсаты қандай? Бұл неге маңызды? Қандай ақпарат жетіспейді? Бұл топқа не/кім жатпайды? Кім ең үлкен/күшті/жақсы? Неге? Автордың пікірі қандай? Егер …. болса не болушы еді? __ нені рәміздеп көрсетеді? __ неге осылай болды?
Синтездеу үшін…  _____ басты идеясы мен тақырыбы қандай? Сі қандай қорытындылар жасай аласыз?  __ мынаған ___ қалай қарайды? Ықтимал шешім қандай? Сіқандай қорытындылар жасай аласыз? ___ туралы жаттағанымызбен  қалай байланысты болуы мүмкін?

 2-бөлім. Жоғары деңгейдегі сұрақтарға жауап ретінде оқушылар пайдалана алатын бұл ұсыныстарды миға шабуыл түрінде беріңіз. Түсіндіруге және идеяның пайдасына дәлелдерді пайдалануға көмектесетін еске салу туралы ойлаңыз. Сіздің тізіміңізді бастау үшін бірнеше мысал ұсынылады.

Оқушының жауабына арналған ұсыныстар

- … себепті мен келісемін немесе келіспеймін - … себебі неліктен - … шығармасына сәйкес - … - … - …

Ұсыныстарды  үлестірме материал немесе талқылау кезіндегі сілтеме ретінде қабырғаға іліп қоюға болады.

         Оқытуды диалогтік тәсілмен дамытудағы сұрақтардың маңызын қарастырсақ, сұрақ қою арқылы мұғалім:

- оқушылардың тақырып бойынша және сындарлы сөйлеуге ынталандырады;

- оқушылардың шынайы қызығушылығы мен сезімдерін анықтайды;

- білімге құштарлықты дамытады және зерттеуге ынталандырады;

- оқушыларға білімін қалыптастыруға және вербальдандыруға көмектеседі;

- оқушыларды сыни тұрғыдан ойлануға көмектеседі;

- оқушылардың бір-біріне үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын құрметтеуге ықпал етеді;

- әңгімелесужәне ой елегінен өткізу көмегімен ойын жинақтауға көмек береді іс-әрекеттерін тереңдетеді және шоғырландырады;

- оқытудағы қиындықтар мен түсінбестіктерді анықтайды.

Сыныптағы ынтымақтастық атмосфера орнайды

Мұғалімдер үшін бастапқыда қоятын сұрақтар ғана емес, оқушылардың жауаптарымен  мұқият танысқаннан кейін туындайтын сұрақтардың да маңызы зор. Мұғалім оқушылардың жауабын олардың білім деңгейлерін тексеру үшін ғана емес оларға өз ойларын анық нақты жеткізуге, дамытуға және кеңейтуге мүмкіндік беру үшін де пайдаланады.

         Оқушылардың бар назарын алдын ала белгілі жауапты табуға аударған мұғалімдер әдетте олардың ақпаратты ингеру үдерісін бақылаудан шығарып алады. Оқушыларға жауап беруге уақыт беру керек және мүмкін болса бұдан кейінгі сұрақтар мен жауаптарды олардың өздеріне орайластырып қойған жөн. Сұрақ қойылғаннан кейінгі кідіріспен қатар, зерттеуде мұғалім оқушының жауабын алғаннан кейін де кідіріс жасау қажет. Алайда, күту уақыты 3-тен 7секундқа дейін созылып кетсе, бұл басқа параметрлердің өзгеруіне әкеледі:

-оқушылардың жауаптарының ұзақтығы;

-ерікті жауаптар саны;

-сұрақтарының жиілігі;

-қабілеттері төмен оқушылардың жауаптарының саны;

-«Оқушы-оқушы» тәсілі бойынша өзара іс-қимыл;

-пікірталасты жауаптардың жиілігі.

         Сөз соңында, оқушылардың білетіндігін және білмейтіндігіні, оқу мен оқытудағы кедергілерді анықтау үшін дамыған, коммуникативтік дағдылар және түсіністікпен қарау талар етіледі. Сұрақ қою - диалогтік сұхбаттасу. Ол мұғалімдер үшін де, оқушылар үшін де білім алуға ұосатын қомақты үлес болып табылатын әдіс.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.     «Мұғалімге арналған нұсқаулық» ІІІ басылым, «Назарбаев зияткерлі мектептері» ДББҰ педагогикалық шеберлік орталығы, 2014 жыл;

2.     Бағдарлама, ІІІ басылым, «Назарбаев зияткерлі мектептері» ДББҰ педагогикалық шеберлік орталығы, 2014 жыл;

3.     Б.Ч.Жалмағамбетова, Н.Ш.Шакурова «Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту: Сингапур тәжірибесі» Павлодар, 2013 жыл;

4.     Методы обучения Дадли «Оқу мен оқытудағы белсенді әдіс-тәсілдері»;