Доклад по гагаузскому языку в помощь учителю.

Svetlana  MARÇUK

Komrat regional sport liţeyi

II kategoriyalı üüredici

[e-mail]

Gagauz dili hem literatura derslerindä sözlüklerin efektiv kullanılması.

 Аннотация: в статье раскрыты возможности использования толкового словаря как средства обогащения словарного запаса учащихся на уроках гагаузского  языка и литературы. Делается вывод о том, что при обучении гагаузскому языку в полиэтнических классах может использоваться работа с толковым словарем как самостоятельный методический прием, способствующий обогащению словарного запаса.

Ключевые слова: полиэтническая среда класса, изучение гагаузского языка, лексическая работа, обогащение словарного запаса, толковый словарь.

İnceleme: Gagavuz dili ve edebiyatı dersleri de öğrencilerin kelime zenginleştirmek için bir araç olarak bir sözlük kullanma imkanı Makalede . Sonuç çok ırklı sınıflarında Gagavuz dil eğitiminde kelime zenginleşmesine katkıda bağımsız metodolojik bir prosedür olarak açıklayıcı sözlük ile çalışmak için kullanılabilir olmasıdır.

Anahtar Kelimeler : kelime sözlük zenginleştiren Gagauz dili , sözlük çalışmaları incelemek için multi-etnik sınıf ortamı.

Özet: açıklayıcı sözlük kelime dersleri öğrencilerin Gagauz dili ve Edebiyatı zenginleştirici bir araç olarak kullanma imkanı ile konunun. Gagauz dili çok etnik gruptan oluşan sınıflarda öğretim için kullanılabilir bitirmek ile açıklayıcı sözlük kelime zenginleştirme için katkıda bulunan bir metodik Resepsiyon olarak çalışmak.

Anahtar kelimeler: çok inançlı Çarşamba sınıf çalışma Gagauz dili, sözlü gerçekleştirdikleri, kelime bilgisi, sözlük.

Sözlük – o bütün dünnä alfavit sıralıında,

o kiyatların üstünä kiyat, angısında,

 lääzım becermää haber kabletmää.

Anatol Frans

Herbir üüredicinin baş daavası üüretmää üüreniciyi fikirlemää, aaraştırmaa, yaraştırmaa, kendibaşına çıkışları  yapmaa. Bu problema aktual onda, ki üüredicilerin aaraştırmalarına görä üürenicilerin komunikativ becermekleri yıl-yıldan iiseler. Bu brakêr iz onnarın yazı hem individual aazdan becermeklerindä. Taa sık baalantılı sözü onnar diiştirerlär jestlärlän, kısaltmaklarlan. Bakarak buna üüredicilääzım kursunkendi üüretmäk sistemini otakım, ki ilerletsin hem zenginnetsin  üürenicilerin aktiv sözlüünü. Üüretsin onnarı düşünmää hem lafetmää dolu cümlelärlän. Nekadar taa çok laf var uşaan aktiv sözlüündä, okadar taa uygun o becerer açıklamaa kendi bakışını.   Bunun için üürenicinin lääzım olsun zengin sözü, büük aktiv sözlüü. Üürenicilerin  söz ilerlemesi – önemli faktor üüretmäk proţesindä hem intelektual ilerlemesindä. Şkola işinin praktikasında esaba alınêr, ani çoyu üürenicilär becermeer dooru kurmaa sözünü, argumentlemää, çıkış yapmaa, yannışlık  yapêrlar cümleleri kurarkan, zorlanêrlar hem sakınêrlar duygularını, bakışını açıklamaa. Onnarın söz kulturası iisik uurda bulunêr. Praktika gösterer, ani büünkü üürenicilär, kompyuterda hem telefonda sözleşmeklerin beterinä, kullanêrlar  kısa yada simvollu sözü. Bölä uşaklar zorlanêr aazdan baalantılı söz kurmaa, taa da zor yazılı sözünü kurmaa. Üüredicinin daavası üüretmää derslerdä kullanmaa sözlükleri, zenginnetmää deyni üürenicilerin sözünü, hem dooru yazmaa lafları.

Herbir dilin zenginnii – onun leksikası. Bu üzerä lääzım toplamaa leksikayı zenginnetmää onu, düzmää dilin terminologiyasını. Dilin laflarını toplamaa, esaplamaa deyni düzüler türlü sözlüklär. Lingvistikanın bölümünä, angısı zanaatlanêr sözlüklärlän, onnarın düzülmesinnän hem onnarın harakteristikasınnan leksikografiya deniler. Hepsi sözlüklär iki grupaya pay olêrlar:

1.enţiklopediya sözlükleri;

2. lingvistika sözlükleri.

Enţiklopediya sözlükleri – veriler türlü haberlär predmetlär hem olaylar için açıklanêr türlü annamaklar.

Lingvistika sözlükleri – veriler laflar, onnar için haberlär, açıklanêr lafların maanası, gösteriler onnarın dooru yazılması. Lingvistika sözlükleri var nicä olsunnar bir dildä yada iki dildä (taa siirek birkaç dildä).

İki dildä yada birkaç dildä sözlüklär kullanılêrlar yabancı dilleri üürenmää deyni.

Bir dildä sözlüklerä girer orfografiya sözlükleri, sinonim, antonim, omonim hem başka sözlüklär.

Gagauz dilindä sözlüklerin peydalanmak istoriyası çeliler 1904 yıldan ofiţial yazılarına görä. 1904 yılda Valentin Moşkov topladı gagauz folklorunu, buna bir eklenti yapıp ,,Gagauzça-rusça sözlük’’ . Bu sözlää girdi 2900 laf. Sayılêr, ani bu sözlük gagauz leksikografiyasının temeli oldu. 1938 yılda Kişinövda tiparlandı ,,Gagauzça-rumınca sözlük’’, angısını toplayıp-düzdü Ay-boba Mihail Çakir. 1959 yılda öıktı ilk orfografiya sözlüü, angısını düzdü Dionis Tanasoglu. Bu sözlää girdi 7580 laf. 1973 yılda tiparlandı ,,Gagauz –rus-moldovan laflıı’’ , angısına 11500 laf. Bu laflıı hazırladılar rus hem gagauz bilim işçileri: N.A.Baskakov, L.A.Pokrovskaya, G.A.Gaydarcı, L.Kolţa h.b. Büünkü günä kadar sözlüklerin tiparlanmak sayısı zeedelendi.

Herbir uroon önemli çeşidi – o söz ilerlemesi. Önemli er gagauz literatura uroklarında kaplêêr – laflık işi. Onu var nicä kullanmaa, açan üüredici annadêr annatmayı, artistik annatmanın analizindä, yada üürenicilerin kiyada yakın annatmasında. Laflık işini götüreräk, lääzım ayırmaa lafları aktiv hem pasiv leksikasından. Örnek: laflar, angılarını lääzım annamaa deyni tekstin maanasını, var nicä sade annatmaa, çevirmää başka dilä; laflar sa, angılarını var nicä aktiv kullanmaa sözündä, lääzım türlü sınışların yardımınnan giriştirmää (kurmaa lafbirleşmeleri, cümlä, ese).

         Bu üzerä herbir urokta üüredici lääzım kullansın iş sözlüklärlän. Sözlüklärlän üürenicilär var nicä işlesinnär individual, çiftlerdä, grupalarda. Sözlüklerin kullanmasının neetleri:

-         orfografiya sözlüklerin neeti – üüretmää dooru yazmaa verilän lafları, bulmaa sinonimneri, antonimneri, omonimneri;

-         enţiklopediya sözlüklerin neeti – vermää türlü haberleri predmetlär hem olaylar için açıklamaa türlü annamakları;

-         lingvistika sözlüklerin – vermää laflar için haberleri, açıklamaa lafların maanasını, gösteriler onnarın dooru yazılması;

-         iki dildä yada birkaç dildä sözlüklärin baş neeti çevirmää yabancı dillerdän üürenilän lafları.

Sözlükleri kullanmakta iş çeşitleri:

Sınış 1. ,,Sinonimnär’’ sözlüün yardımınnan 3 lafın sinonim sıralıını düzün:

Yabanı – kurt – canavar

Kumbet _______–   _____.

Kantar -_______ - ______.

Sınış 2. Çıkarın 5 birmaanalı hem 5 çokmaanalı laf ,,Gagauzça- rumınça – rusça sözlüündän’’.

Sınış 3. Çıkarın ,,Gagauzça- rumınça – rusça sözlüündän’’ 5 fraziologizma da açıklayın  onnarın maanasını.

Sınış 4. Çıkarın ,,Gagauzça- rumınça – rusça sözlüündän’’ 5 omonim hem 5 çokmaanalı laf, inandırın dooruluunuzu.

Sınış 5. Afikslärlän düzün eni laf. Paranteza içindä veriler, angı söz payı olsun.

Dost - ... (işl.), er - ... (nış.), kirli - ... (adl.), çiçek - ... (nış.), yaralanmaa - ... (adl.), ses - ... (nış.), eski - ... (işl.), gecä - ... (işl.), tuz - ... (nış.), tuz ... (işl), şeker - ... (nış.), şeker - ... (işl.).

Örnek:  papşoy – papşoyluk (adl.), ...

İki laflan kurun birär cümlä. Yazın.

Sınış 6. Okuyun. Verilmiş işliklerä karşı maanalı işlik bulun.

Örnek:  Gitmää – gelmää, ...

Almaa - ..., yatmaa - ..., baarmaa - ..., saklanmaa - ..., kaybetmää - ..., oturmaa - ..., örtmää - ..., eşermää - ..., kararmaa - ..., kaldırmaa - ..., susmaa - ..., girmää - ...

Yazın beş laf çiftinnän birär cümlä.

Gagauz literaturası 11 klas

,,Ergenekon’’ dastanı. Dikkat okuyup, çıkarın arhaizmaları, kullanarak sözlükleri, açıklayın onnarın maanalarına. Kurun katlı dallı cümlä.

      ,,Yuvanoglular’’ annatmasından çıkarın söleyişleri hem sözlüklerin         yardımınnan açıklayın onnarın maanasını.

·        Bu iiliklär seni kazma sapını çıkaraceklar.

·        Onu pirä da dalamadıydı.

·        İki elim traş altında.

,, Porezenci’’ annatmasından. Taftada verili lafların sinonimerini bulun, kullanarak sinonim sözlüünü.

Verilän laflar	sinonimnär
porezenci	şakacı
varardı	gidärdi
demirli	büük kazan (21,5 kila)
özenmeer	savaşmêêr, istämeer
meciyä gitmää	yardıma  gitmää
naara	şen baarmaklar

Mina Kösenin ,,Kahırım’’ şiirindän çıkarın yabancı lafları da sözlüün yardımınnan gagauz laflarına diiştirin:

Drasti – zaman hayır olsun

Kolhozniklär – kolhozçular

Dayarka – saacıyka

Vinogradar – baalarcı

Svinar – domuzçu

Koneçno – elbetki

Mina Kösenin ,,Kahırım’’ şiirindän ,,Sinonimnär’’ sözlüün yardımınnan düzün sinonim sıralıını eni laflarlan:

Hal – (sin.) -  durum, kef

Sedef -  (sin.) – inci, hacılık taşı

Düzara- (sin.)- hererdä, dübüdüz.

Kullanarak sözlükleri üürenicilerdä:

·        dil kompetenţiyaları oluşturulêr;

·        söz becermekleri ilerler;

·        kiyatlan işlemäk becermekleri kaavileşer;

·        aktiv sözlüü zenginner.

Sözlüklän işlärkän üürenici aaraştırêr, fikirleer, uydurêr, aklında tutêr, cümledä kullanêr, sinonim bulêr, sözündä kulaanêr. İş sözlüklärlän – o en efektiv, lääzımnı, faydalı iş çeşidi dersin süresindä üürenicilerin sözünü  ilerlemää deyni.

KULLANILAN LİTERATURA:

1.     «Стандарты эффективности обучения»,  Кишинэу, 2012.

2.     Kurikulum. Kişinău, 2010. Ştiinţa, 2010.

3.     Gid. Kişinău, 2011.

4.     Metodika teklifleri predmetä görä. 2011.

5.     Petri Çebotar, İon Dron. Gagauzça-rusça-romınca sözlük.-Chişinău: Pontos, 2002.

6. Ministerul Educaţiei al republicii Moldova/ Gagauz dili hem literaturası/Kurikulum Х-ХII klaslara deyni, Chişinău. Ştiinţa, 2010.

7. http://ru.wikipedia.org/wiki/ Педагогическое тестирование.

8. http://www. edu.1 september.ru/PDFs/21-001/01.pdf.

9. CONCEPŢIA evaluării rezultatelor şcolare /MET, IŞE, 2006; Vl.Paslaru, I.Achiri (coord.), A.Bolboceanu et al.// www. edu.md