Svetlana MARÇUK
Komrat regional sport liţeyi
II kategoriyalı üüredici
Gagauz dili hem literatura derslerindä sözlüklerin efektiv kullanılması.
Sözlük – o bütün dünnä alfavit sıralıında,
o kiyatların üstünä kiyat, angısında,
lääzım becermää haber kabletmää.
Anatol Frans
Herbir üüredicinin baş daavası üüretmää üüreniciyi fikirlemää, aaraştırmaa, yaraştırmaa, kendibaşına çıkışları yapmaa. Bunun için üürenicinin lääzım olsun zengin sözü, büük aktiv sözlüü. Üürenicilerin söz ilerlemesi – önemli faktor üüretmäk proţesindä hem intelektual ilerlemesindä. Şkola işinin praktikasında esaba alınêr, ani çoyu üürenicilär becermeer dooru kurmaa sözünü, argumentlemää, çıkış yapmaa, yannışlık yapêrlar cümleleri kurarkan, zorlanêrlar hem sakınêrlar duygularını, bakışını açıklamaa. Onnarın söz kulturası iisik uurda bulunêr. Praktika gösterer, ani büünkü üürenicilär, kompyuterda hem telefonda sözleşmeklerin beterinä, kullanêrlar kısa yada simvollu sözü. Bölä uşaklar zorlanêr aazdan baalantılı söz kurmaa, taa da zor yazılı sözünü kurmaa. Üüredicinin daavası üüretmää derslerdä kullanmaa sözlükleri, zenginnetmää deyni üürenicilerin sözünü, hem dooru yazmaa lafları.
Herbir dilin zenginnii – onun leksikası. Bu üzerä lääzım toplamaa leksikayı zenginnetmää onu, düzmää dilin terminologiyasını. Dilin laflarını toplamaa, esaplamaa deyni düzüler türlü sözlüklär. Lingvistikanın bölümünä, angısı zanaatlanêr sözlüklärlän, onnarın düzülmesinnän hem onnarın harakteristikasınnan leksikografiya deniler. Hepsi sözlüklär iki grupaya pay olêrlar:
1.enţiklopediya sözlükleri;
2. lingvistika sözlükleri.
Enţiklopediya sözlükleri – veriler türlü haberlär predmetlär hem olaylar için açıklanêr türlü annamaklar.
Lingvistika sözlükleri – veriler laflar, onnar için haberlär, açıklanêr lafların maanası, gösteriler onnarın dooru yazılması. Lingvistika sözlükleri var nicä olsunnar bir dildä yada iki dildä (taa siirek birkaç dildä).
İki dildä yada birkaç dildä sözlüklär kullanılêrlar yabancı dilleri üürenmää deyni.
Bir dildä sözlüklerä girer orfografiya sözlükleri, sinonim, antonim, omonim hem başka sözlüklär.
Herbir uroon önemli çeşidi – o söz ilerlemesi. Önemli er gagauz literatura uroklarında kaplêêr – laflık işi. Onu var nicä kullanmaa, açan üüredici annadêr annatmayı, artistik annatmanın analizindä, yada üürenicilerin kiyada yakın annatmasında. Laflık işini götüreräk, lääzım ayırmaa lafları aktiv hem pasiv leksikasından. Örnek: laflar, angılarını lääzım annamaa deyni tekstin maanasını, var nicä sade annatmaa, çevirmää başka dilä; laflar sa, angılarını var nicä aktiv kullanmaa sözündä, lääzım türlü sınışların yardımınnan giriştirmää (kurmaa lafbirleşmeleri, cümlä, ese).
Bu üzerä herbir urokta üüredici lääzım kullansın iş sözlüklärlän. Sözlüklärlän üürenicilär var nicä işlesinnär individual, çiftlerdä, grupalarda. Sözlüklerin kullanmasının neetleri:
orfografiya sözlüklerin neeti – üüretmää dooru yazmaa verilän lafları, bulmaa sinonimneri, antonimneri, omonimneri;
enţiklopediya sözlüklerin neeti – vermää türlü haberleri predmetlär hem olaylar için açıklamaa türlü annamakları;
lingvistika sözlüklerin – vermää laflar için haberleri, açıklamaa lafların maanasını, gösteriler onnarın dooru yazılması;
iki dildä yada birkaç dildä sözlüklärin baş neeti çevirmää yabancı dillerdän üürenilän lafları.
Sözlükleri kullanmakta iş çeşitleri:
Sınış 1. ,,Sinonimnär’’ sözlüün yardımınnan 3 lafın sinonim sıralıını düzün:
Yabanı – kurt – canavar
Kumbet _______– _____.
Kantar -_______ - ______.
Sınış 2. Çıkarın 5 birmaanalı hem 5 çokmaanalı laf ,,Gagauzça- rumınça – rusça sözlüündän’’.
Sınış 3. Çıkarın ,,Gagauzça- rumınça – rusça sözlüündän’’ 5 fraziologizma da açıklayın onnarın maanasını.
Sınış 4. Çıkarın ,,Gagauzça- rumınça – rusça sözlüündän’’ 5 omonim hem 5 çokmaanalı laf, inandırın dooruluunuzu.
Sınış 5. Afikslärlän düzün eni laf. Paranteza içindä veriler, angı söz payı olsun.
Dost - ... (işl.), er - ... (nış.), kirli - ... (adl.), çiçek - ... (nış.), yaralanmaa - ... (adl.), ses - ... (nış.), eski - ... (işl.), gecä - ... (işl.), tuz - ... (nış.), tuz ... (işl), şeker - ... (nış.), şeker - ... (işl.).
Örnek: papşoy – papşoyluk (adl.), ...
İki laflan kurun birär cümlä. Yazın.
Sınış 6. Okuyun. Verilmiş işliklerä karşı maanalı işlik bulun.
Örnek: Gitmää – gelmää, ...
Almaa - ..., yatmaa - ..., baarmaa - ..., saklanmaa - ..., kaybetmää - ..., oturmaa - ..., örtmää - ..., eşermää - ..., kararmaa - ..., kaldırmaa - ..., susmaa - ..., girmää - ...
Yazın beş laf çiftinnän birär cümlä.
Gagauz literaturası 11 klas
,,Ergenekon’’ dastanı. Dikkat okuyup, çıkarın arhaizmaları, kullanarak sözlükleri, açıklayın onnarın maanalarına. Kurun katlı dallı cümlä.
,,Yuvanoglular’’ annatmasından çıkarın söleyişleri hem sözlüklerin yardımınnan açıklayın onnarın maanasını.
Bu iiliklär seni kazma sapını çıkaraceklar.
Onu pirä da dalamadıydı.
İki elim traş altında.
,, Porezenci’’ annatmasından. Taftada verili lafların sinonimerini bulun, kullanarak sinonim sözlüünü.
Mina Kösenin ,,Kahırım’’ şiirindän çıkarın yabancı lafları da sözlüün yardımınnan gagauz laflarına diiştirin:
Drasti – zaman hayır olsun
Kolhozniklär – kolhozçular
Dayarka – saacıyka
Vinogradar – baalarcı
Svinar – domuzçu
Koneçno – elbetki
Mina Kösenin ,,Kahırım’’ şiirindän ,,Sinonimnär’’ sözlüün yardımınnan düzün sinonim sıralıını eni laflarlan:
Hal – (sin.) - durum, kef
Sedef - (sin.) – inci, hacılık taşı
Düzara- (sin.)- hererdä, dübüdüz.
Kullanarak sözlükleri üürenicilerdä:
dil kompetenţiyaları oluşturulêr;
söz becermekleri ilerler;
kiyatlan işlemäk becermekleri kaavileşer;
aktiv sözlüü zenginner.
Sözlüklän işlärkän üürenici aaraştırêr, fikirleer, uydurêr, aklında tutêr, cümledä kullanêr, sinonim bulêr, sözündä kulaanêr. İş sözlüklärlän – o en efektiv, lääzımnı, faydalı iş çeşidi dersin süresindä üürenicilerin sözünü ilerlemää deyni.
Вам будут интересны эти курсы:
