Тиңдәш кисәкләр
Дәреснең максатлары:
Белем бирү:
- җөмләдә тиңдәш кисәкләрне таба белү эшен дәвам итү;
- тиңдәш кисәкләр арасына өтер куя белүне ныгыту.
Үстерелешле:
- укучыларның фикерләү сәләтен үстерү
- үз фикерләрен дәлилләргә өйрәтү.
Тәрбияви:
- туган телгә, табигатькә мәхәббәт тәрбияләү.
Дәреснең тибы: өйрәнгән
материалны ныгыту.
Җиһазлау: компьютер, интерактив
такта, тарату материалы, презентация, тестлар.
Дәрес барышы:
1. Оештыру өлеше. Хәерле көн
укучылар. Бер-беребезгә карап елмаештык. Кәефләребезне белү өчен, парта
өстендәге төсле тасманың берсен алып күрсәтәбез.
2. Актуальләштерү. Алган
белемебезне күрсәтү өчен урманга “сәяхәт” итеп алырбыз. “Урманга – җиләккә”
уены. Мин хәзер сезгә җиләк җыю өчен кәрзин һәм чиләк бирәм. Кәрзингә сүз
төркемнәрен тутырасыз, ә чиләккә җөмлә кисәкләрен җыясыз.
Бирелгән җөмләдә сүз төркемнәрен табарга, сорау
куярга, бер үк сорауга җавап булган сүзләрнең астына сызарга (җөмлә кисәге).
Кура җиләк, чия тәмле,сусыл җимешләрен
бирделәр.
3. Максатны билгеләү.
Тиңдәш кисәкләр турындагы белемне ныгыту.
Бер үк сорауга, бер үк сүзне ачыклаган сүзләрне
табарга. Без аларны нинди кисәкләр дип әйтәбез?
- Тиңдәш кисәкләр.
- Шулай булгач бүгенге тема: тиңдәш кисәкләр.
4. Төп өлеш. Уку мәсьәләсен кую һәм чишү.
4.1. Текст өстендә эш.
Текст бирелә. Укытучы укый.
1) Тип-тигез, киң асфальт юл. 2) Бертуктаусыз
машиналар, автобуслар үтеп тора. 3) Ә юлның ике ягында алмагачлар. 4)
Алмагачлар яшь әле, бәләкәй әле. 5) Әмма шундый көр булып, нык булып үсеп
киләләр. 6) Көз аларның яфрагын яки күлмәген төрле төскә бизәгән. 7) Тукта, әнә
теге алмагачта алма да бар түгелме? 8) Әйе, кып-кызыл, түп-түгәрәк алма. 9)
Арырак әнә тагын бер алмагачта алма күренә, әйтерсең үзенә дәшә.
(Р.Төхвәтуллиннан)
- Укучылар, текст нәрсә турында?
- Алмагачлар турында.
- Алар кайда үсәләр?
- Юл буенда.
- Сез ничек уйлыйсыз, кешеләргә рәхәтме мондый юлдан
баруы?
- Җаваплар.
- Сез нәрсә әйтер идегез, юлларны шулай алма бакчасына
әверелдерүчеләргә?
- Җаваплар.
Укучылар, хәзер дәфтәрләрне ачабыз. Число, сыйныф эше
дип язабыз.
Һәр укучы бер җөмләне күчереп яза.
Укучылар, әйтегез әле, бу җөмләләрдә без нәрсәне
билгеләрбез икән?
Укучылар тиңдәш кисәкләрне таба, нинди
сүз төркеме икәнен яза, җөмләдә нинди кисәк булуын билгели. Кайсы сүзне
ачыклавын әйтә.
Тактада бергәләп тикшерү. Укучылар тактага чыгып
тиңдәш кисәкләрнең астына сызалар.
(4 сыйныфта татар теленнән тәмамлык, хәл
өйрәнмәгәнлектән рус телендәге белемнәренә таянып билгеләү.)
Тиңдәш кисәкләргә сораулар кую, кайсы сүзне ачыклавын
билгеләү.
|
Җөмлә
тәртибе
|
Тиңдәш
кисәкләрнең соравы
|
Җөмлә
кисәге
|
|
1
|
Нинди?
|
Аергыч
|
|
2
|
Нәрсәләр?
|
Ия
|
|
3
|
-
|
-
|
|
4
|
Нинди?
|
Хәбәр
|
|
5
|
Ничек?
|
Хәл
|
|
6
|
Нәрсәне?
|
Тәмамлык
|
|
7
|
-
|
-
|
|
8
|
Нинди?
|
Аергыч
|
|
9
|
Нишли?
|
Хәбәр
|
- Укучылар, кәрзиннәрегезне
карагыз әле, сез анда нинди җөмлә кисәкләре салган идегез?
- Җаваплар.
- Тиңдәш кисәкләр арасына нинди тыныш билгесе
куелган? Барлык җирдә дә куеламы?
Ял минуты.
4.2. Схема төзү.
Укытучы башлый, укучылар төзеп бетерә.
|
|
Сүз
|
|
|
|
Сүз
төркемнәре
|
|
|
|
Җөмлә
|
|
|
|
Җөмлә
кисәкләре
|
|
|
?
|
|
?
|
|
|
?
|
|
- Нинди җөмлә кисәге тиңдәш була ала?
- Җаваплар.
4.3. Җөмлә төзү.
Рәсем бирелә. 7 төрле рәсемне кулланып, өч җөмлә
төзергә кирәк.
|
Беренче
төркем сүзләр
|
Икенче
төркем сүзләр
|
Өченче
төркем сүзләр
|
|
Каз
|
Чия
|
Төрле
төстәге чәчәкләр
|
|
Үрдәк
|
Алмагач
|
|
|
Тавык
|
Груша
|
|
Укучылар үзләре язган җөмәләрне укый.
4.4. Тиңдәш кисәкләрнең әһәмияте.
- Укучылар, җөмләдә тиңдәш кисәкләрне куллану ни өчен
кирәк?
- Тиңдәш кисәкләр безнең сөйләмебезне матурлый.
Мәсәлән: Ал, кызыл, ак,
сап-сары, зәңгәр, яшелдән чәчкәләр.
Һәр тарафка тәмле исләр чәчкәли бу
чәчкәләр (Г.Тукай).
- Җөмләләрдә бер үк сорауга җавап биргән сүзләр бармы?
- Бер үк сүзне ачыклаган сүзләр?
- Без андый сүзләрне нинди кисәкләр дип әйткән идек?
- Тиңдәш кисәкләр.
4.5. Дәреслектәге ..... күнегүне язу.
4.5. Белемнәрне тикшерү
Тестлар.
А1. Тиңдәш кисәкләр булган җөмләне
табыгыз.
1) Туган ягыбызга язын сандугачлар һәм тургайлар
кайта.
2) Язгы табигать җылы хисләр уята.
3) Мондый көндә урманда йөрүе бик күңелле.
А2. Тиңдәш кисәк дип, нинди сүзләргә
әйтәбез?
1) Җөмләдә бер үк сорауга җавап биргән, бер үк сүзне
ачыклаган сүзләр.
2) Җөмләнең иярчен кисәкләре.
3) Җөмләнең баш кисәкләре.
А3. Тиңдәш кисәк булып килерлек сүзләр
булган рәтне билгеләгез.
1) ямьле, җылы
2) кайта, Акбай
3) Җәй, егерме.
А4. Тиңдәш кисәкләр арасына нинди тыныш
билгесе куела?
1) өтер
2) сызык
3) ике нокта
А5. Ия белән хәбәр җөмләнең нинди
кисәкләре?
1) баш кисәкләр
2) иярчен кисәкләр
3) сүз төркмнәре
А6. Баш һәм иярчен кисәкләрнең барсы да
тиңдәшләнеп килә ала.
1) Бу билгеләмә дөрес
2) Билгеләмә дөрес түгел
3) Дөрес җавап юк.
5.
Йомгаклау.
5.1. Рефлексив
кабатлау.
- Нәрсә белдек?
( Җөмләнең барлык
иярчен кисәкләре, тиңдәшләнеп килә)
Ничек белдек?
( Текстта төрле
җөмлә кисәкләрен билгеләдек.)
2. Кәефләрегез
ничек? Билгеләр кую.
6.
Өйгә эш бирү. “Сабануй” газетасыннан тиңдәш кисәк булган 3 җөмлә
язарга.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.