Еңбекақыдан ұсталатын ұстам түрлері

Тақырып. Еңбекақыдан ұсталынатын ұстамдардың түрлері және

оларды есепке алу

Кіріспе……………………………………………………………………….2

1. Ұстам түрлері және оларды есепке алу

1.1.Ұстам түрлері, еңбекақыдан ұсталынатын ұстамдардың

нормативтік –құқықтық негізі………………………………………….5

1.2.Еңбекақыдан ұстайтын зейнетақы қоры ұстамын есепке

алу және оны жүзеге асыру тәртібі………………………………….....12

1.3.Жеке табыс салығы: ұстау тәртібі және бюджетке аудару…….....13

1.4. Еңбекақыдан ұсталынатын басқа ұстамдарды есепке алу……......15

2. Еңбекақыдан ұсталынатын ұстамдарды есепке алуды

компьютерлендіру.............................................................................................20

     2.1. ТД «Лакомкада» қызметкерлерге жалақы аудару және

     ұсталымдарды ұстау....................................................................................25

Қортынды...........................................................................................................27

Қолданылған әдебиеттер..................................................................................29

Қосымша

Төлем ведомосты...............................................................................................30

Кіріспе

Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есеп-тің  рөлі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына  әр түрлі   деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға    субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап бәсекелес субъектіні айқындауға    сондай-ақ субъектігердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы  уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты  мақсаттары    болып табылады.

Бугхалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді. Бұған дәлел ретінде БҰҰ-ның 1992 жылы өткізген конференциясын «Есептей алған масқара болмайды» деген сөздің бекер айтылмағандығын атап өтуге болады. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға  оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындалуы үшін қажет. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың  сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін жинақтауға болады. Ел Президенті Н.Назарбаевтың халқына жолдауында былай делінген:

––Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды бұл өткен уақыт құбылысына айналады.

––Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық жосығынан өткізіледі.

––Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз.

––Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмәмдап, құнды қағаздар нарығын іске қосамыз.

Жалпы осы курстық жұмысымның басты мақсаты – еңбекақы түсінігін анықтай отырып, одан ұсталатын аударымдар мен ұсталымдар есебін ұйымдастыру. Бұл жұмыс арқылы еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың түрлерін және оларды есепке алу туралы қарастырдым.

Тақырыптың өзектілігі. Эканомикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсініу, бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеумен ақылға сиымды тиімді шешімдер қаабылдау үлкен мәселеге айналды. Еліміздегі бизнесті дамыту, қаржылық қатынастардың теориялық және қолданбалы негізін білу, құқықтық жүйедегі заңдылықтарды білу, қаржы мен басқару үрдісіндегі көрсеткіштерді жан – жақты талдау, тиімді және оңтайлы шешім қабылдау қызметінде бухгалтерлік есептің атқаратын рөлі өте зор.

Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылу және талдау секілді функцияларды орындауы үшін қажет. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы мен өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижиесін анықтауға болады.

Бухгалтерлік есептің ең басты бөлігінің бірі – еңбекақыны есептеу, ұйымдастыру және тарату болып табылады.

Еңбекақы дегеніміз – еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім-шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай еңбеккерлер орындаған жұмысы үшін алынады. Сыйақылар жазу үшін басқару аппаратының басшы қызметтеріне статистикалық есептің деректері, жедел есептің деректері негіз болып табылады. Моральдік факторлар ескеріледі.  Бұл кез келген кәсіпорын мен ұйымдағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу, қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің бірі. Белгілі уақыттағы ұйымның жұмысшылары мен қызмекерлерінің тізіміндегі орташа санын анықтау үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу, еңбекақы есебін маңызды элементі болып табылады. Еңбектің күрделілігіне, мамандық дәрежесіне қарай еңбекақы төленеді. Маңызды элементінің бірі тиісті еңбекақымен қатар қосымша төлемдер жүргізіледі. Сол қосымша ақылар құрамына жас өспірімдерге еңбекақы төлеу. Әрине, белгіленген заңға сәйкес қарастырылған жұмыс күніне байланысты еңбекақы төленеді. Ең маңыздысы күндізгі ақыға қарағанда тарифтік мөлшері жоғары болады.

Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері – өндірілетін өнімдер мен істелінетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс бағалау. Еңбек өнімділігін дұрыс бағалау. Жұмсалған еңбектің саны мен сапасын бақылау. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін қаржылрды бақылау.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуді тексерудің негізгі міндеті – еңбекақы төлеуде нормативтік-құқықтық актілердің сақталуын бақылау, жалақыдан ұстап қалу мен еңбекақы төлеуде бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыстығын тексеру болып табылады. Жұмысшылар мен қызметкелермен уақытылы дұрыс есеп айырысу. Өндіріске жедел басшылық жасау тиісті мәліметтер алу. Еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды есепті беру.

Қазақстандағы эканомикалық бақылау нарықтық эканомиканың маңызды элементтерінің біріне айналып отыр. Басқарудың барлық жүйесі мен деңгейлерін қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жаңа бақылаушы мемлекеттік емес органдар пайда болды және әрекет етіп жүр.

1. Ұстам түрлері және оларды есепке алу

1.1.          Ұстам түрлері, еңбекақыдан ұсталынатын ұстамдардың нормативтік –құқықтық негізі

Кәсіпорын жұмыскерлеріне есептелген еңбек ақыдан, еңбек шарты бойынша  және қосымша жұмыс істейтіндердің еңбек ақысынан әр түрлі ұсталымдар жасалыды. Оларды екі топқа бөлуге болады:

·                                 Міндетті ұсталымдар

·                                 Кәсіпорын ұйғарымына байланысты ұсталымдар.

Міндетті ұсталымдарға зейнетақы жарналары, табыс салығы, заңды және жеке тұлғаның есебіне жасалған нотариалдық кеңсенің жазбалары және атқару қағаздары бойынша ұсталымдар жатады.

Кәсіпорын ұйғарымына байланысты ұсталымдарғы: кәсіпорынның шеккен материалдық зиянның орнын толтыру үшін еңбек ұжымының мүшелерінен және жұмыскерлерден ұсталатын сомалар, есеп беруге тиісті соманың уақытысында қайтарылмаған бөлігі жатады. 

Еңбекақы есептеу операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы

№	Шаруашылық операция мазмұны	Шоттар  корреспонденциясы
		Дт	Кт
1.	Еңбекақы есептелді: ·                                 Құрылыс жұмысшыларына ·                                 Негізгі өндіріс жұмысшыларына ·                                 Көмекші өндіріс жұмысшыларына ·                                 Жалпы өндіріс қызметкерлеріне ·                                 Жалпы шаруашылық қызметкерлеріне ·                                 Өнімдерді сатып-өткізумен шұғылданатын қызметкерлерге	2930 8010 8030 8040 7210 7110	3350 3550 3550 3550 3550 3550
2.	Еңбекақыдан жеке табыс салығы ұсталды	3350	3120
3.	Еңбекақыдан зейнетақы жарналары ұсталды	3350	3220
4.	Еңбекақыдан орындалатын құжаттар бойынша ұсталды	3350	3390
5.	Еңбекақыдан есеп берілуге тиісті сомалар  бойынша қарыздар ұсталды	3350	1250

Кәсіпорын бухгалтериясы тек еңбекақыны, жәрдемақыны  және тағы басқа әртүрлі төлемдерді есептеп қана қоймайды, сондай-ақ еңбекақыдан ұстауды және аударуды жүзеге асырады.

 Заңға сәйкес қызметкерлердің еңбекақысынан төмендегі ұсталымдарды жүзеге асырады:

–жеке табыс салығы-еңбекақының салық объектісін иемденген мемлекеттік салық

–бұрынғы аванс бойынша берешекті жабу сондай-ақ дұрыс есеп айырысудың салдарынан болатын қызметкерге артық төленген соманы қайтару

–жинақтаушы зейнетақы қорына аударады

–субъектінің қызметкерге келтірген материалдық залалдың орнын толтыру

–бір қатар айып пұл түрлерін өндіріп алу

–атқару құжаты бойынша-кәмелет жасына толмаған балалар немесе еңбекке жарамсыз ата-аналар үшін алимент өндіріп алу

–кредитке сатылған тауар үшін

–өнім ақауы үшін.

Жалпы салық дегеніміз–ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылады.Салықтар арқылы жинақталған қаражат жалпы мемлекеттік мұқтаждарға жұмсалады

Еңбек пен  еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру үшін мынадай жағдайлар  қажет:

1) Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану;

2) Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестік құрылымын қолдану;

3) Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қолдану;

4) Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен жеңілдету.

Жұмысшылар мен қызметкерлердің  өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарына  толтырылған алғашқы құжаттар мен  жұмыс уақытының табельдері оларға еңбекақы есептеу және оны төлеу  үшін ұйымның цехынан, бөлімшелерінен, бригадаларынан кәсіпорынның әкімшілігі белгіленген мерзімде бухгалтерияға  келіп түседі. Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы  құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың қолдарының қойылуы мұқият тексеріледі. Сондай-ақ бұл құжаттағы еңбек бағасының  дұрыс қойылуы олардың жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу  және сыйақы есептеу қағидаларына сәйкес келуі және шифрларының дұрыс қойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бұл құжаттар бойынша кәсіпорынның жұмысшылар мен қызметкерлеріне еңбекақы есептеледі.

Халықаралық Еңбек Ұйымының стандарттарына сәйкес еңбекақының  негізгі төрт тобын бөліп көрсетуге болады:

1) Тікелей еңбекақы - мерзімді мөлшерлемемен жұмыс істейтіндердің негізгі мерзімді еңбекақысы, ынталандырушы қосымша төлемдер, мерзімнен тыс, түнгі уақыттағы және демалыс күндердегі жұмысы үшін қосымша төлемдер, қауіпті және зиянды еңбек жағдайларына қосымша төлемдер, аудандық үстеме ақылар. Сондай-ақ, еңбек өтілі немесе ерекше біліктілігі үшін қосымша төлемдер, жауапкершілігі үшін қосымша төлемдер, тұрмыс құнына өтемақылар және басқа да жүйелі сыйлықақылар жатады. Бұл топтама еңбекақы алатындар үшін, яғни кесімді және мерзімді жұмысшыларға қолданылады.

2) Жұмыс істемейтін уақыт ақысы - жыл сайынғы демалыстар, ақы төленетін мемлекеттік мерекелер және басқа да жұмыс істемейтін уақыт үшін қызметкерлерге тікелей еңбекақы, жұмыс берушімен төленетін төлемдер, мысалы, отбасы мүшелерінің туылуы немесе қайтыс болуымен, некеге тұрумен, кәсіподақ жұмысымен, отбасылық міндеттермен, сайланбалы органдағы жұмысымен және т.с.с. байланысты тікелей төлемдер. Тікелей төлемдерге, сондай - ақ қызметкерлер үшін жұмыс беруші сатып алған жолақы билеттері жатады. Жұмыстан босату бойынша жұмыстан шығардағы берілетін жәрдемақы бұл топқа жатпайды.

3) Сыйақы (сыйлықтар) - маусымдық, жылдық және біржолғы сыйлықақылар, қалыпты ақыдан тыс демалысқа қосымша төлемдер, пайдаға қатысу. Еңбек шартына және орындаған жұмысына сәйкес тұрақты негізде (мысалы, 1 айда бір рет немесе еңбекақы төлемдері кезінде) төленетін сыйлықақыларға жұмыс істемеген уақыты үшін төленетін еңбекақы да жатады. Сыйақы мөлшері жалпы ұйым бойынша белгіленеді.

4) Заттай төлемдер - өнімдер (тауарлар), отын, тегін немесе қаражаттандырылған тұрғын үй түріндегі заттай төлемдер. Қызметкерлерге заттай төлемдер жеке тәртіпте жүргізіледі, әдетте, оларды табыс толықтырады. Оларға қаражаттандырылған немесе тегін медициналық қызмет көрсету және әлеуметтік қорғау жүйесі шеңберінде осыған ұқсас төлемдер жатпайды.

Еңбекақы мөлшерін анықтаушы элементтердің бірі - өмір сүру минимумы болып табылады. Ол адамның денсаулығын сақтауға және өмір сүруін қамтамасыз ететін материалдық игіліктер мен көрсетілетін қызметтердің минималдық құрамы мен құрылымын көрсететін көрсеткіш. Адресті бағытталған әлеуметтік саясатты жүргізудің базасы ретінде, еңбек ақының ең төменгі мөлшерін белгілеуге, жасына қарай зейнетақы мөлшерін белгілеуге, жұмыссыздарға төленетін төлемақы мөлшері мен білімгерлердің шәкіртақысы мөлшерін белгілеуге қолданылады. Еңбекақының ең төменгі мөлшері бір айда қарапайым жұмысшыға (мамандығы жоқ) ақшалай төленетін еңбекақы, ол қарапайым жұмысты қалыпты еңбек жағдайында орындалады. Еңбек ақының ең төменгі мөлшері өмір сүру бағаларымен және мемлекеттің экономикалық мүмкіндігімен анықталады.

Ұйымдардың еңбекақыға қатысты барлық есеп айырысулары нормативтік заңнамалар базасы стандарттарына, нормаларға сәйкес реттелуі тиіс. Оған жататындары: ҚР Салық Кодексі, ҚР Еңбек Кодексі, 15 мамыр 2007 жыл №252-III, ҚР «Қазақстан Республикасында зейнеткерлікпен қамтамасыз ету туралы» заңы, Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңы (2007 жылғы 28 ақпандағы №234-III Заңы); «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР 1998 жылғы 20 қарашадағы №304 - I Заңы, «2010 -2012 жылдарға арналған Республикалы бюджет туралы» ҚР 2009 жылғы 7 желтоқсанындағы №219 - IV Заңы, «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі туралы» ҚР Үкіметінің 29.12.2007 жылғы №1394 Қаулысы.

Салық Кодексі салықты  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі  жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға  байланысты қатынастарды реттейді.

Еңбек Кодексі. ҚР Еңбек туралы кодексі Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Кодекс пен қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбек қатынастарын реттейтін, нормалары осы Кодекстің нормаларынан кем бола алмайтын өзге де норматаивтік құқықтық актілерден тұрады.

ҚР Үкіметінің 29.12.2007 жылғы  №1394 Қаулысымен бекітілген «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі. Осы орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі Еңбек Кодесіне сәйкес әзірленді және орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібін айқындайды.

Сонымен, еңбекақы экономикалық категория ретінде, жұмыс күшін ұдайы өндіру және еңбекті ынталандыру қызметтерін аз орындай бастады. Еңбек ақыдағы мұндай жағдай, қоғамның әлеуметтік жіктелуіне және әлеуметтік теңсіздікке алып келеді. Қазіргі уақытта 10 % ең жоғары табысты және ең төменгі табысты топтардың арасындағы айырмашылық 13 есеге жеткен. Бұл жағдайдан шығудың бірден - бір жолы мемлекеттің реттеуші ролін күшейту, еңбекақының негізгі, ұдайы - өндірістік, ынталандыру және реттеуші қызметтерін қалпына келтіру.

Қазақстан Республикасының салық заңдары:  
- Қазақстан Республикасының салық заңдары Кодекстен, сондай-ақ қабылдануы осы Кодексте көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.  
- Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөніндегі Кодексте көзделмеген мiндет ешкiмге жүктелуге тиiс емес.  
- Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер Кодексте белгiленген тәртiпте және жағдайларда белгіленедi;  
- Салық Кодексімен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерiнiң арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Кодекстiң нормалары қолданылады. Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, салық қатынастарын реттейтiн нормаларды салықтық емес заңдарға енгiзуге тыйым салынады.  
- Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартпен Кодекстегіден өзге ережелер белгiленсе, аталған шарттың ережелерi қолданылады. 
Салық заңдарының қолданылуы:  
- Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданылады және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлiмшелерiне қолданылады.  
Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері: 
- Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялылығы принциптеріне негізделеді.  
- Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Кодексте белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс. 
Салық салудың міндеттілігі принципі  
Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. 
Салық салудың айқындығы принципі  
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға тиіс.

Жалақылардан ұстап  қалулар мен төлемдер. Жалақыдан ұстап қалу тек заңда көзделген жағдайларда жүргізіледі. Әрбір жалақы төлемі кезінде барлық ұстап қалулардың жалпы мөлшері жалақының 50% - нен аса алмайды.

   Табыс салығын  ұстау. «Салық және бюджетке  төленетін басқа да міндетті  төлемдер туаралы» ҚР Президентінің  Жарлығына сәйкес (01.01.98 ж. өзгерістерін  ескергенде) жылдық оратша кіріс  пен шегерімдер арасындағы айырма  ретінде есептелген кіріс салық салу объектісі болып табылады. 29- бапқа сәйкес табыс салығын есптеу салық жыл ішінде біркелкі (ай сайын) жүргізіледі. Соған байланысты 1.01.97 ж.бастапқы қайта есептеу коэффициенті өндіріледі. Мұның өзі 12 саныны салық салынатын кірістің сомасы анықталатын айлар санына қатынасы юолып табылады. Қаңтар = 12 (12/1), ақпан = 6 (12/2), наурыз = 4 (12/3), желтоқсан = 1 (12/12). Салық жылы аяқталғанға дейін қызметкер жұмыстан кететін болса, о лалған нақты табысқа орай табыс салығын қайта есептеу керек. Қажет болған жағдайда кірістің есептік сомасынан аванспен ұсталған табыс салығының сомасын қайтару қажет.

Халықтың соттың  шешіміне, нотариалды органдардың  атқарушы жазуларына, өтем алу  туарлы әкімшілік органдардың  қаулысына сәйкес берілетін атқауршы  қағаздар бойынша ұстап қалу негізгі жалақыдан, тұрақты сипаттағы барлық қалған төлемдерден, соның ішінде сыйақылар мен еңбекке уақытша жарамсыздық жөніндегі жәрдемақыдан жүргізіледі. Келіп тұскен атқарушы қағаздар арнайы тізілімде тіркелуге тиіс. Алименттер есепті айдағы негізгі және қосымшаден табыс салығы ұсталғаннан кейін  қалған сомадан ұсталады. Кәмілетке толмаған балаларды күтуге арналған алимент бір бала үшін жалақының 25% мөлшерінде, екі бала үшін – жалақының 33% - ті, үш және одан да көп балар үшін - 50% - тін құрайды. Белгіленген төлем күнінен кейінгі үш күн ішінде ұсталған алиметтер сомасы алушыға төленуге  немесе  өтем алушының шотына аударылуы керек.  Борышкер кәсіпорыннан кететін болса, шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы атқарушы қағазға  барлық ұсталған алиметтер туралы белгі қойып, оны мөрмен растайды, егер белгілі болса, оның жаңа жұмыс орыны немесе тұратын жерін көрсетеді.

  Несиеге сатылған  тауарлар үшін ұстап қалу саудаласушы  ұйымның жазбаша тапсырмасы, міндеттемесі  негізінде жұргізіледі. Есептеудің екі әдісі бар:

   1 - әдіс. Субъект банктен (немес өз құжаттары есебінен)  қарыз алады және саудаласушы кәсіпорынмен талықтай есеп айырысады да, тауарды өз қзыметкеріне сатып әпереді. Осы тауарларды алған қызметкерлердің жалақысынан ай сайын белгілі бір сома ұстап отырады. Мұның өзі қызметкердің шаруашылық  субъектісі алдындағы берешегін кемітуге жатады.

   2 - әдіс. Сауда жасаушы ұйымның жазбаша тапсырма – міндеттемесінің негізінде (таураларды қызметкерлер сатып алғанда) қызметкердің жалақысынан ай сайын беліглі бір сома ұсталады және сауда жасаушы ұйымның шотына аударылады.

   Материалдық залалды (кемшілік, ұрлық – қарлық) өтеу бойынша  ұстап қалу көшірмелердің, жалпы  жиналыстың хаттамасының сот  органдары шешімінің негізінде  жүргізіледі. Мұнда ұстап қалудың мөлшері мен мерзімі көрсетіледі. Ақаудан және бүлінуден болған ысыраптар ақау туралы актінің негізінде өтеледі.

   Кәсіподық жарналарын ұстап  қалу айға есептелген жалақының  барлық сомасын 1% мөлшерінде жүргізіледі.

   Берілген жоспарлы және  жоспардан тыс аванстар сақтандыру қағаздарының немесе сақтандыру агенттерінің куәлігі (ұйғарымы) негізінде ұсталады.

   Қызметкерлермен есеп айырысуды  рәсімдеудің тәртібі. Депоненттелген  жалақының есебі:

   Есеп айырысу және есеп  айырысу  - төлем ведомостері еңбекақы  бойынша есеп айырысудың негізгі тіркелімі болып табылады. Бұл жалақы бойынша әрбір қызметкерден ұсталатын барлық ұсталымдардың түрлері бойынша деректер көрсетілетін жиынтық деркетер.

   Қызметкерлермен есеп айырысудың 4 түрі бар:

1.                             Т – 49 нысынындағы есеп айырысу – төлем ведомосі бойынша, мұнда жалақыдан ұсталатындардың барлығы көрсетіледі және жалақыны төлеу жүргізіледі.

2.                             Т – 50 нысаындағы есеп айырысу ведомосі бойынша,   мұнда жалақы мен барлық ұсталымдардың есебі жүргізіледі. Жалақыны беру тікелей жазылған төлем ведомосі бойынша дара жүргізіеледі.

3.                             Т – 2 нысанындағы «Жалақымен есеп айырысу» қағаздары бойынша, мұнда бір қызметкерге есептеу мен ұстап қалулар жүргізіледі. Жалақыны төлеу төлем ведомосі бойынша жүргізіеді.

4.                             Жылдың есеп айырысу ведомостері, кітап болып түптелген салым қағаздары бойынша. төлем жалақы төлеу ведомосі бойынша жүргізіледі.

1.2.          Еңбекақыдан ұстайтын зейнетақы қоры ұстамын есепке алу және оны жүзеге асыру тәртібі

Қазақстан Республикасында  азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңға сәйкес жүзеге асырылады. Кәсіпорын зейнетақы төлем көзі болып табылатын еңбекақыдан белгіленген көлемде аударуды жүзеге асырады. Әр қызметкерге Әлеументтік жеке код (ӘЖК) беріледі. Ол мыналарда пайдаланылады:

·                                                         Қызметкерлер шотындағы шоғырланбалы қаражаттарға есеп жүргізу;

·                                                         Жинақтаушы зейнетақы қорындағы жинақтаушы зейнетақы шотының және жеке зейнетақы шотының есебін жүргізу;

·                                                         әр алушыға өзінің жеке зейнетақылық төлемдерін бақылауға мүмкіндік тудырады.

ҚР  Үкіметінің 29.12.1999ж. бекіткен №1671 «Есептеу, ұстау (есептеу) және міндетті зейнетақы қорына аудару тәртібі» Қаулысына сәйкес міндетті зейнетақы жарнасын ұстау және төлеу қызметкерлердің ай сайынғы табысының 10% мөлшерінде жүргізіледі. Мұнда қызметкерлердің ай сайынғы табысы ең аз деңгейдегі бір айлық еңбекақының 75 еселеген мөлшерінен аспауы керек. Ұсталынған міндетті зейнетақы жарнасы жинақтаушы зейнетақы қорына келесі айдың табысын төлеу үшін айдың 15-ші күніне дейін аударылады.

Жарнаны аударуды агент қолма-қол ақшасыз төлем жолымен жүргізеді. Жарнаны аудару барысында банкте әрбір жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша жеке тұлғалар тізімі жазылған екі немесе үш жанадан төлем тапсырысы беріледі. Онда қызметкерлердің жеке әлеументтік коды, аты-жөні, әкесінің аты, туған күні, аударуға жататын жарна сомасы мен кезеңі (ай, жыл) жазылған. Төлем тапсырмасы мен тізімнің бірінші данасы банкте қалады, ал қабылданғаны туралы банктің белгісі қойылған төлем тапсырмасы мен тізімнің екінші данасы агентке қайтарылып беріледі. 

                                      ОПВ = ЗП*10%

Бұл жерде еңбекақыдан зейнетақы қорына ұсталатын ұсталымды есептеу формуласы көрсетілген. ОПВ (Обязательные Пенсионные Взносы) деп отырғанымыз зейнетақы қоры, ЗП (Заработный Плата) дегеніміз қызметкердің алатын еңбекақысы. Мысалы: №13 орта мектептің математика пәні мұғалімі Саржанова Маржан Саржанқызының негізгі алатын еңбекақысының мөлшері 85 000тг. Табу керек: Зейнетақы қорына ұсталым қанша теңгені құрайды?

                   ОПВ = ЗП*10% = 85 000*10% = 8 500

Жауабы: математика пәні мұғалімі Саржанова Маржан Саржанқызының еңбекақысынан зейнетақы қорына 8 500тг көлемінде ақша аударылады.

1.3.          Жеке табыс салығы: ұстау тәртібі және бюджетке аудару

Жеке табыс салығының ерекшелігі -бұл салық төлеуші жеке тұлға түрінде бекітілуі. Қазіргі салық заңдылығында жалпы қабылданған салық тәжірибесіне сүйене отырып жаңадан құруға бағытталған іс-шаралар жүргізілді.

Бұл    жеке    табыс    салығының    шетелдік    терминологиясын қолдануға негіз болды. Жеке табыс салығының жалпы құрылымы 2 кестеде көрсетілген:

Жеке табыс салығының құрылымы 

Жеке табыс салығы
Төлеушілер	Салық салу объектілері
Резидент жеке тұлғалар Резидент емес жеке түлғалар	Төлем көзінен салық салынатын табыс
Арнайы салық режимін қолданатын салық агенті	Төлем салық көзінен салынбайтын табыс

Резидент —заңды тұлға түріндегі үлесі мен акцияларды өткізуден түскен жеке тұлғалар табысына салық салу (2006 жыл  1 қаңтарға дейін әрекет етуші заң бойынша) .

Салық салудың жалпы принциптері: қатысу үлесі —акционерлік қоғамнан басқа консорциум, бірлесіп құрылған ұйымдардағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктерімен үлестік қатысуы.

Салық кодексінің 12 бабына сәйкес жеке тұлғаның бағалы қағаздарды сатумен және заңды тұлға ретінде үлестік қатысулардан алынатын табысына тек инфляцияға түзетілген осындай сатудан алынған құн өсімі.

Мұңда көрсетілген табыс жеке тұлғаның мүліктік табысына жатады. Резидент —заңды тұлға ретіндегі үлестік қатысу мен бағалы қағаздарды сатудағы құн өсімінен алынған табысқа салық салынады.

Жеке табыс салығын есептеу үшін келесі формуланы қолданамыз.

                            ИПН = (ЗП – МЗП – ОПВ)*10 %

Бұл жердегі ИПН (Индивидульный Подходный Налог) деп отырғанымыз – жеке табыс салығы, ЗП (Заработный Плата) дегеніміз қызметкердің алатын еңбекақысы, МЗП (Минимальный Заработный Плата) дегеніміз – Мемлекет бойынша еңбекақының орташа көлемі. 2011жылғы есептеу бойынша МЗП-ның көлемі 21 364тг құрайды. ОПВ (Обязательные Пенсионные Взносы) деп отырғанымыз зейнетақы қоры.

Енді жоғарыдағы мысалды жалғастырайық. Табу керек Жеке табыс салығына ұсталатын ұсталым мөлшері және қызметкердің қолына алатын жалақы сомасы.

         ИПН = (ЗП –МЗП – ОПВ)*10 % = (85 000-21 364-8500)*10 % = 5 514

         На руку = ЗП – ОПВ - ИНП =85 000-8 500-5 514 = 70 986

Жауабы: математика пәні мұғалімі Саржанова Маржан Саржанқызының еңбекақысынан жеке табыс салығына 5 514тг көлемінде ақша аударылады. Сонымен қызметкер қолына 70 986тг көлемінде еңбекақы алады.

1.4.          Еңбекақыдан ұсталынатын басқа ұстамдарды есепке алу

Қызметкер алғаш компанияға жұмысқа кірген кезде, компания басшысының атына жұмысқа қабылдау туралы өтініш жазады. Өтініші қабылданғаннан кейін, жұмысқа қабылданғандығы жөнінде компания тарапынан бұйрық шығады. Жұмыс беруші жұмысқа қабылданушы тұлғамен келісім шартқа отырады. Келісім шартта жұмысшыға тағайындалған еңбекақы мөлшері , келісім шарт мерзімі және т.б. шарттар көрсетіледі.  Компания қызметкерлерге, жұмысшыларға айдың соңында еңбекақы есептеген кезде, бірінші кезекте жұмыс уақытын пайдалану табелін толтырады. Осы табельдегі күндерді қою арқылы еңбекақыны есептеу ведомосы жасалынады. Еңбекақы есептеу ведомосында есептелінген жалақыдан ұсталынған міндетті зейнетақы жарналарының сомасы, жеке табыс салығының сомалары және қолына алынуға тиісті сомалар көрсетіледі. Еңбекақыдан ұсталынған салықтар сомасы төлем тапсырмалары құжаттары негізінде бюджетке және бюджеттен тыс мекемелерге аударылады. Қызметкерлер мен жұмысшыларға кассадан айлықтарын төлеу төлем водомосы арқылы іске асырылады. Жалпы, еңбекақы есебін жүргізген кезде мынадай жағдайларды ескерген жөн: Егер компания өндіріспен айналысатын болса, онда өндірістік жұмысшыларға еңбекақы басқаша есептеледі, ондағы жұмысшыларға есептелген еңбекақы сомалары, есептелінген әлеуметтік салық, әлеуметтік аударымдар сомалары өндірілген өнімнің өзіндік құнына жіберіледі. Міне, осыларды кестеде көрсетейік: кесте 7

Компанияда әкімшілік  басқару қызметкерлеріне еңбекақыны есептегенде, есептелінген еңбекақы сомасы әкімшілік шығындарына жіберіледі, дәлірек айтқанда жұмыс беруші есептелінген еңбекақы сомасын өз шығынына алады.

Мекемеде орташа еңбекақыны есептеу былай жүргізіледі. Мысалы, мекемеде жұмыс істейтін есепші  2010 жылдың қаңтар айының 8-нен 11-не дейін уақытша еңбекке жарамсыз болды. Оны есептеу үшін төмендегідей мәліметтер бар: кесте 8

Бес күндік жұмыс аптасы; есепті кезеңде, яғни 2009 жылдың сәуір  айының 5-нен 10-на дейін есепші уақытша еңбекке жарамсыз болды және 2009 жылдың желтоқсан айының 3-нен 20-на дейін еңбекақы сақталынбайтын демалыста болған;

Еңбекке жарамсыз болған уақыттағы  кезеңдегі жұмыс күнінің  саны – 4 жұмыс күн.

Кесте  7  

Өндірістік жұмысшыларға есептелген еңбекақы

№	Операциялар	Дебет	Кредит	Сомалар
1	Өндірістегі жұмысшыларға жалақы есептелінді	8112	3350	120 000
2	Есептелінген жалақыдан  міндетті зейнетақы жарнасы ұсталынды	3350	3220	12 000
3	Есептелінген жалақыдан  жеке табыс салығы ұсталынды	3350	3120	9 305
4	Жұмысшыға кассадан жалақы төленді	3350	1011	98 695
5	Әлеуметтік салық есептелінді	8113	3150	6 480
6	Әлеуметтік аударымдар есептелінді	8113	3210	5 400
7	8112,8113 шоттарының жабылуы	8110	8112,8113	131 880
8	Негізгі өндірістен дайын өнім алынды	1320	8110	131 880
9	Әлеуметтік салық бюджетке аударылды	3150	1040	6 480
10	Әлеуметтік аударымдар мемлекеттік сақтандыру қорына аударылды	3210	1040	5 400
11	Міндетті зейнетақы  жарнасы зейнетақы төлеудің мемлекеттік  орталығына аударылды	3220	1040	12 000
12	Жеке табыс салығы бюджетке аударылды	3120	1040	9 305

Кесте  8  

Әкімшілік қызметкерлерге есептелген еңбекақы

№	Операциялар	Дебет	Кредит	Сомалар
1	Өндірістегі жұмысшыларға жалақы есептелінді	7211	3350	100 000
2	Есептелінген жалақыдан міндетті зейнетақы жарнасы ұсталынды	3350	3220	10 000
3	Есептелінген жалақыдан  жеке табыс салығы ұсталынды	3350	3120	7 505
4	Қызметкерлерге кассадан жалақы төленді	3350	1011	82 495
5	Әлеуметтік салық есептелінді	7211	3150	5 400
6	Әлеуметтік аударымдар есептелінді	7211	3210	4 500
7	Әлеуметтік салық бюджетке аударылды	3150	1040	5 400
8	Әлеуметтік аударымдар мемлекеттік сақтандыру қорына аударылды	3210	1040	4 500
9	Міндетті зейнетақы  жарнасы зейнетақы төлеудің мемлекеттік  орталығына аударылды	3220	1040	10 000
10	Жеке табыс салығы бюджетке аударылды	3120	1040	7 505
11	7211 шотының жабылуы	5510	7211	109 900

Кесте 9 Еңбекке жарамсыз қағазын есептеу

Айлар	Бес күндік жұмыс аптасына келетін баланс бойынша жұмыс  күнінің саны	Есептелінген еңбекақы, теңге
Желтоқсан 2009 ж.	7	13 611
Қараша 2009 ж.	20	35 000
Қазан 2009 ж.	21	35 000
Қыркүйек 2009 ж.	22	35 000
Тамыз 2009 ж.	20	35 000
Шілде 2009 ж.	22	35 000
Маусым 2009 ж.	22	35 000
Мамыр 2009ж.	19	35 000
Сәуір 2009 ж.	22	28 333,33
Наурыз 2009ж.	20	35 000
Ақпан 2009 ж.	20	35 000
Қаңтар 2009 ж.	19	35 000
Жиыны	236	391 944,33

Есепті кезеңдегі есепшіге  есептелінген еңбекақының сомасын  анықтаймыз: Кесте 9

Орташа күндік табысты  есептеу үшін , күндік жұмыс санын  анықтап аламыз және төмендегілер есепке алынбайды:

  2009 жылдың желтоқсан айының 3-нен 20-на дейінгі сақталынбайтын еңбекақы демалысына келетін жұмыс күндері. Сәйкесінше, көрсетілген аралыққа есептелінген сома есепке алынбайды.

Орташа күндік табысты  есептейміз: 391 944,33 теңге/ 236 күн = 1 660,78 теңге.

Есепшінің уақытша жұмысқа жарамсыз болған кезеңіндегі орташа еңбекақысын есептейміз: 1 660,78 теңге * 4 жұмыс күні = 6 643,12 теңге.

Сонымен есепшіге уақытша жұмысқа жарамсыз болған кезеңіндегі есептелінген еңбекақы сомасы және оған төмендегідей бухгалтерлік проводка беріледі:

          Дебет                                       Кредит                          Сома

            7211                                          3350                              6 643,78теңге.

Кезекті еңбек демалысына мысал қарастырайық:

Мекеменің бухгалтеріне 2010 жылдың қаңтар айының 28-нен ақпан айының 20-не дейін , 24 күнтізбелік күнге төлемді кезетті еңбек демалысы берілді. Есепті кезеңде бухгалтер 2009 жылдың сәуір айының 2-нен 19-на дейін өткен жылғы 2009 жылдың қаңтар айының 1-нен желтоқсан айының 31-не дейінгі аралықтағы еңбек демалысында болған, 2009 жылдың шілде айының 20-нан 25-не дейін десаулығына байланысты жұмыста болмаған.

Есепті кезеңдегі есептелінген еңбекақының сомасын анықтаймыз. Ол үшін есепті кезеңнен істелінбеген жұмысты және осы кезеңде істелінбеген уақыт   үшін есептелінген соманы алып тастаймыз:

Кесте  10

Кезекті еңбек демалысын  есептеу

Айлар	Нақты іселінген уақытқа  келетін баланс бойынша жұмыс  күнінің саны	Есептелінген еңбекақы сомасы , теңге
Қаңтар  2009 ж.	19	30 000
Ақпан 2009 ж.	20	30 000
Наурыз 2009 ж.	20	30 000
Сәуір 2009 ж.	22	10 000
Мамыр 2009 ж.	19	30 000
Маусым 2009 ж.	22	30 000
Шілде 2009 ж.	22	24 545,45
Тамыз 2009ж.	20	30 000
Қыркүйек 2009 ж.	22	30 000
Қазан 2009 ж.	21	30 000
Қараша 2009 ж.	20	30 000
Желтоқсан 2009 ж.	21	30 000
Жиыны	248	334 545,45

Орташа күндік табысты  анықтаймыз: 334 545,45 теңге / 248 күн = 1 348,97 теңге;

2009 жылдың қаңтар айының 28-нен ақпан айының 20-на келетін демалыс аралығының жұмыс күнінің санын анықтаймыз: 18 жұмыс күні;

Кезекті демалыс аралығындағы отраша еңбекақы : 1348,97 теңге*18 күн = 24 281,46 теңге құрайды.

Сонымен бухгалтердің кезекті  еңбек демалысын есептелінген еңбекақы сомасы және оған төмендегідей бухгалтерлік проводка беріледі:

          Дебет                                       Кредит                         Сома

            7211                                          3350                             24 281,46 теңге.

2. Еңбекақыдан ұсталынатын ұстамдарды есепке алуды компьютерлендіру

Экономиканы басқарудағы өзгерістер және нарықтық қатынастарға өту бухгалтерлік есепті жүргізуге және ұйымдарға айтарлықтай әсер етті. Халықаралық есеп жүйесіне өту жаңа методология формаларын өңдеуді қажет етті. Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесі және компьютерлік өңдеудің дәстүрлі формалары өзгеріске ұшырады. Бухгалтерден нарық шартында ұйымның қаржылық күйін бағалау, қаржылық талдау және салықтық есептің әдіс тәсілін меңгеру, құнды қағаздармен жұмыс жасай білу, ақша  инвестициясын реттеу,т.б. талап етіледі.

Жаңа әдіс-тәсілдерді игеру бухгалтер ісінде маңызды иструмент, яғни АЖ-ні жетілдірмейінше және қазіргі персоналды компьютерлерді қолдану бойынша мүмкін емес. Кез-келген экономикалық объектінің қызметін басқару негізін күрделі құрлымға ие АЖ(құрамы істің түріне және ұйым фирма көлеміне байланысты)

Ақпараттың 60%-ы орталықтандырылған Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінде айтарлықтай қызмет атқарады. Бухгалтерлік есептің функционалды жүйесіне әр түрлі деңгейдегі менеджерлерге басқару шешімін қабылдау мақсатында ақпараттық ресурстарды ұсыну, сонымен қатар бухгалтерлік есеп беруді ұйымға уақытылы ұсыну. Бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық операциялар жөнінде ақпараттарды жинайды, заңды күші бар құжаттарда белгілейді. Ақпарат синтетикалық және аналитикалық есеп берулерде тапсырылады. Бухгалтерлік есептің функционалды жүйесі бухгалтер ақпаратымен ұсынылады және құрылымы санағы ұйым ауқымына қатысты. Шағын ұйымдарда 1-2 бухгалтерден құралады, яғни қарапайым орта және ірі ұйымдарда бухгалтерия жеке есептеу бөлімдеріне бөліне отырып АЖО ұйымдастырылады.

Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйешесі негізінде, яғни есеп бөлімдерімен орындалатын кешенге біріктірілген есептік міндеттер жатады. Есеп кешені нақты экономикалық мазмұнмен сипатталады, яғни есеп берудің байланыс алгоритмдері, бекітілген синтетикалық есептер нақты есеп беру бөлімінің нормативтік және әдістемелік құжаттары.

Бухгалтерлік есептің міндеті құрылымдалған  есептеудің нақты  қарапайым алгартміне ие. Сонымен қатар үлкен көлемдегі ақпарат және оның топтастырулары компьютерлік өңдеулерді қажет етеді.

Есептік міндеттерді компьютерлендіру негізі – персоналды компьютер бухгалтердің жұмыс орнын автоматтандырылуын ұйымдастыру жолымен есептерді өңдеу жүзеге асырылатын бухгалтердің жұмыс орнында қондырылған. АЖО бухгалтерлері жергілікті және бухгалтерлік жергілікті есептеу желісімен байланыстырылып ұйымдастырылады. АЖО жабдықталған бухгалтерия электронды бухгалтерия болады. Заманауи персоналды компьютерлерді қолдану орталықтандырылған жүйесімен есептердің  ақпараттық мәліметтер базасын интеграциялауды жүзеге асырады. Маңызды артықшылығы шағын ұйымдардың электронды техникаға жетімділік мүмкіншілігінің болуы. Орталықтанбаған өңдеу шартына сәйкес бухгалтердің жеке есептік міндеттерін шешу мүмкіншілігі туындады. Орталықтандырылған өңдеу ұйымы өңдеу мерзімін қысқартуға есеп беру мәліметтерінің оперативтілігін сенімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

АЖО бухгалтер бухгалтерлік есеп міндеттерін регламентті және сұраныс режимінде шешуге мүмкіншілігі зор. Жаңа ақпараттық технологиялардың маңызды артықшылығы түбірлі өзгертуді қажет етепейтін бухгалтерлік есептің бір формадағы ориентациясы. ДК қолданысқа енгізу алғашқы есептік құжаттың әдістемесін өзгертеді. Автоматтандырылған есеп беру формасының жаңа диалогтік формасы құрылды. Ол ДК мәліметтер базасында сақталған ақпаратты алу жолымен  ақпараттық анықтамалық қызмет көрсетуді ұйымдастырды және объективті бағалауды, талдауды қамтиды. Осылайша бухгалтер кез- келген мерзім үшін айналым-сальдолық балансын алуға, шаруашылық операциялары журналынан кез-келген қасиет бойынша өтімділік үшін қарай алады.

ДК қолданысымен бірге орталықтандырылған бухгалтерлік есеп өңдеуді есеп беру міндеттерінің тығыз байланысын интеграциясын қарастырады. Мысалы, еңбек ақы және еңбек есептерін материалдық құндылықтар және тауарларды реализайиялау қаржылық есептесу операцияларымен өзара байланысы негізінде орындалады. Жаңа ақпараттық есеп беру міндеттерін өңдеу технологиясы алғашқы есеп беру құжатын құрудан бухгалтерлік есеп берулерді құрастырып және оларды талдауға дейінгі сатыларды қамтиды. Осы кезеңге дейінгі қолмен орындалып келген бухгалтерлік есеп берулер автоматтандырылады.

Бухгалтерлік құжаттама формаларына өзгерістердің енгізілуін ескере отырып бухгалтер өз қалауы бойынша түрлі жаңа формалы құжатты кестелерді қарастыруға мүмкіндігі бар, яғни программалық өнім осындай есеппен құрылады. Осының барлығы бухгалтерден қолданбалы программаның арнайы және функционалды пакеттерін қолдана білуін талап етеді. Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің дамуы бухгалтерлік есеп берудің басқада басқару функцияларымен өзара тығыз байланысына бағытталады.

Кейбір формалардың бухгалтерлік есеп беру функцияларын қалыптастыру программалық өніммен ерекшеліктеріне қарамастан бухгалтерлік есептің келесі кешен құрамын ерекшелеуге болады.

1.        Кассалық және есептік – қаржылық операциялар (касса операциялары, банктегі операция, дебиторлармен және кредиторлармен есептесу, акционерлермен есептесу, бюджеттік емес есептеулер, төлемдермен есептесу, бюджетпен есептесу, кредиттермен есеп).

2.        Материадық құндылықтарды есепке алу (материалдардың қорға келіп түсуі, өндіріске материалдарды беру, материалдық құндылықтарды бағалау, «қоймалық есеп» мақсатында интеграциялау).

3.        Еңбек ақы және еңбекті есепке алу (функционалды жүйемен интеграциялау, жалақыны автоматты түрде аудыру, есеп беру төлем құжаттарын құру).

4.        Материалды емес акттерді есепке алу (инвентарлы электронды карточкаларды құру, жалға беру).

5.        Дайын өнімді реализациялау шығару, тасымалдау.Бұл кешен өндірісті басқару функцияларымен яғни дайын өнімді тасымалдау келісім- шартына маркетингтік операцияларға, сатып алушылармен қаржылық есептесумен байланысты.

6.        Өндірістік шығынды еске алу. Кешенмен негізгі және жанама өндірісте бұйымға кеткен есепке алу қамтылады.

7.        Қаржылық есептеме. Бұл комплексте синтетикалық есеп беру ведомостары қалыптасады және барлық есеп беру міндеттер кешенімен ақпараттық тығыз байланыс болады.

Экономикалық ақпараттарды өңдеу технологиялары ақпараттық базалық ұйымдарға жаңа талаптар қояды. Мәліметтер базасын құру түрлі қолданушылармен ақпарат алмасу компьютерде автоматты түрде алғашқы құжаттарды қалыптастыру мүмкіншілігі туындайды.

Бухгалтерлік есеп беру бойынша программалық өнімнің жаңа версиялары кешенді есеп беру бөлімдерінің ақпараттарын біріктіреді. Мысалы, еңбек және жалақыны есепке алудың типтік жобасында бір мезгілде қорға төлем төлеу құжатыда қарастырылған. Бұл процедураның орындалуы программаны есептік тапсырмалардың екі кешенін еңбек, жалақы төлеу және қаржылық есеп айырысу операцияларын біріктіреді.

Бухгалтерлік есеп кешені күрделі ішкі және сыртқы ақпараттық байланыстарға ие. Ішкі байланыс жекелеген есептердің кешендердің өзара ақпарат байланысын бейнелейді; сыртқы байланыс-ішкі ұйымдармен басқа да бөлімшелердің өзара байланысын көрсетеді. Есептік міндеттемелер кешенінің ақпараттық байланыстары машиналық программалық негізіне ендірілген үш өңдеу фазасын ерекшелеуге мүмкіндік береді.

Бірінші фазада алғашқы бухгалтерлік құжаттама құрылады. Екінші фазада әрбір есеп беру бөлімдері үшін талдау ведомосты құрылып өңделеді (мысалы, еңбекақы төлеу есебі бойынша есеп айырысу-төлем құжатталуы жасалады. Есептелген және ұсталынған еңбекақы жинақтары және т.б.). Осы барлық операциялар қолданбалы программа пакеттері (ҚПП) негізінде орындалады. Бірінші немесе екінші фазасында бухгалтерлік проводкалардың құрылуы счет нөмерлері бойынша әр түрлі аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлерінде, журнал-ордерлерде қайта өңдеу бұл процесті толық автоматтандыруға алғашқы құжаттардың құрылуы бойынша немесе әр есеп орындарының тапсырманы аяқтауда шешімдер жиынтығын проводкаларды қалыптастыра отырып жасауға мүмкіндік береді.

Қайта өңдеудің үшінші фазасы синтетикалық есеп жиынтығынын: счеттар бойынша айналым-сальдолық ведомосі, бас кітаптың, баланс және қаржылық есеп беру формаларының құрылымынан тұрады, машиналық программаның басты модулімен қамтамасыз етуі болып табылады.

Бухгалтерлік есеп кешендері арасында бухгалтерлік есептеу желісін ұйымдастыру негізіне алынған ақпараттық байланыс бар. Өндіріске кеткен шығындарды шығын ақпараттарын есепке алу үшін басқа есептеу кешендерінің нәтижесі қолданылады. Назар аударатын жайт өндіріске кеткен шығындарды есепке алу негізінде ақпараттық базаларды қалыптастыру. Бұл қорытынды мәліметтердің негізгі көзі материалдарды жалақыны еңбекті дайын өнімді есепке алу міндеттерінің шешімі сонымен қатар нормативті анықтамалық ақпараттар.

Бухгалтерлік есепті шешу қарастырылған өңдеу фазалары есептік міндеттемелер интеграциясы, ішкі байланыстың болуымен құрылымданады. Бухгалтерлік есептің сыртқы ұйымдармен ақпараттық байланысына тоқталған жөн. Негізінен, бұл байланыс нормативтік және әдістемелік материалдарды алу болып табылады, сонымен қатар бос қаржы есептерді керекті ұйымдарға тарату: меншік иесіне, жоғарыда тұрған ұйымдарға, салық инспекциясына, статистика органдарына, қаржылық ұйымдарға және т.б. Заңдалған бухгалтерлік есепті, ДК-ден алынған ақпаратты, магниттік тасымалдаушыларда немесе электрондық почта арқылы жоғарыда тұрған ұйымдарға жібереді. Банктермен байланыс үшін арнайы “Клиент банк” машиналық жүйесі бар. Бұл жүйе уақытты үнемдеуге ақшаның түсуі жөнініде ақпаратты алуда, қызмет көрсетуді жылдамдатуда өте қолайлы.Ұйымның есеп шотына қызмет көрсететін Банк тікелей есепшотты офистен шықпай басқаруды ұсынады. “Клиент банк” программасы төлем тапсырмаларын құруға, сосын модем арқылы банкке тапсыруды және есеп көшірмесін алуға мүмкіндік береді. Ал ақпаратты қорғау үшін электрондық қолтаңба қолданылады, онсыз құжат жарамсыз, сонымен қатар ақпаратты арнайы шифрлеу әдістері қолданылады.

2.1. ТД «Лакомкада» қызметкерлерге жалақы аудару және

 ұсталымдарды ұстау

Қызметкерге еңбекақысын аудару үшін 1с предприятие бағдарламасында келесі қадамдарды жүзеге асырамыз. Ең алдымен зарплата ұяшығына барып, Начисление зарплаты деген ұяшықты басамыз. Сол кезде Начисления зарплаты роботникам организаций деген терезе ашылады. Осы тізімнің ішінен ТД «Лакомка» - ны таңдаймыз. Сол кезде осы жұмыс орнының қызметкерлеріне қанша көлемде еңбекақы төленетіндігі шығарылады.

Ал, еңбекақыдан ұсталынатын шегерімдерді келесі терезелер арқылы жүзеге асырамыз. Зарплата вкладкасына кіріп, удержание ИПН и ОПВ по налоговому учету деген терезеге кіреміз. Содан кейін организацияны таңдаймыз. Осыдан кейін жұмыс орнының қызметкерлерінің еңбекақысынан ұсталынатын шегерімдер көрсетіледі.

Қортынды

Еңбек ақы - Бұл жұмысшының және оның отбасы мүшелерінің физикалық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, жұмыс күшінің ұдайы өндірісін қамтамассыз ететін тұтыну заттары мен қызметтердің құнына сәйкес келетін жұмыс күшінің бағасы.

Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеудің сәйкестігін талдау керектігі туындайды, соның ішінде, республиканың салалары мен аймақтарында.

Мемлекеттің жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты территориялық айырмашылықтар мен аймақтық коэффициенттерді белгілеуді анықтаудан тұратыны белгілі, ол негізгі жалақыны толықтырып, әділетті еңбек ақы қағидасын қамтамассыз етеді. Ал жұмыс берушілер мен жұмысшылар рөлі, олар әлеуметтік серіктестік қағидасы негізінде жалақы проблемаларын шешу үшін оларды территориялық өзгешеліктерін біріктіруде жатыр. 2005 жылдағы еңбек ақының жоғары деңгейі Маңғыстау облысында байқалған (44369). Еңбек ақы төлеу бойынша айтарлықтай бөлінетін Атырау облысы (48338 тенге) және Астана, Алматы қалалары (33002 теңге және 32622 теңге). Еңбек ақының төмен деңгейі аймақтарға Ақмола облысы (14954 теңге) және Алматы облысы (15933теңге) жатады.

1998-2005 жылдары ҚР-да орташа еңбек ақының 77%-ға өсуі байқалады, сонымен қатар осы кезеңде тауар және ақылы қызметтердің тұтыну бағасы 46%-ға өскен. Бұндай еңбек ақы және баға өсімінің қатынасы еңбек ақының сатып алу қабілеттілігін 27,5%-ға өсіреді.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы жолдауында еңбек ақы төлеуге үлкен мән берілген. Онда Қазақстан Республикасындағы барлық бюджет саласында жұмыс істейтін қызметкерлердің, яғни мұғалімдердің, дәрігерлердің жалақысы көбейетіні туралы айтылған. Сонымен қатар минималды жалақының көбейетінін жеткізген. 2005 жылы бұл айтылғанның бәрі жүзеге асты, минималды жалақы 9200 теңгеге жетті.

Қазіргі кезде еңбек ақыны белгілеудің бүкіл жүйесі жеке жұмыс беруші қарамағында. Сондықтан еңбек ақы саласындағы үрдістер стихиялы сипатта жүреді, ол еңбек ақы жұмыс күшінің бағасы ретінде өзінің негізгі - ұдайы өндірістік, ынталандырушы және реттеуші функцияларын орындауды қойды.

Еңбек ақы төлеуге пайдаланылатын, өндірілген өнімдегі үлесті көбейту

мәселесі  ұжымдық шартта  еңбек  ақының  әрбір  өскен  пайыздық  өсімінің                                                                                                                   көрсеткіштерін   белгілеу  жолымен   де   табысты   шешілуі   мүмкін.   Аталған көрсеткіштердің артықшылықтары, олардың өндіріс тиімділігінің өсуі негізінде қосымша өндірілген құнның қай бөлігі жұмысшылардың тұтыну деңгейін жоғарлатуға бағытталғанын санмен анықтай отырып, өндірілген өнімдегі еңбек ақы төлеудің үлесін көтеру мәселесін шешуге жол беретіндігінде.

Өз елінің азаматы, негізгі салық төлеуші бола отырып, әрбір жұмысшы өзінің тікелей жеке меншігі болып табылатын жұмыс күшінің нарықтық құнына сәйкес еңбек ақыны дер кезінде және толық алуға құқылы.

Қолданылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының 15.05.2007 ж. № 252. Еңбек кодексі (2012.05.07. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен).
2. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық, - Алматы, 2007.- 232-236б.
3. Мұрсалова Х.Н. Еңбекақы төлеу есебі: оқу құралы, – Астана: Фолиант, 2008.

4. Әлиева З.Н. «ҚР зейнетақы жүйесін жаңғырту» автореферат 2007ж.

5. «Бухгалтерлік есеп» В.Л. Назарова, Алматы 2005 

6. «Бухгалтерлік есеп негіздері» А. Ныйқанбаева, Л. Куанышева Астана 2008

7. “Салықтар және бюджетке  міндетті басқа  төлемдер туралы”        Қазақстан Республикасының   Кодексі. (өзгертулерімен және толықтырулармен 01.01. 2009 жыл) Алматы 2009 жыл.

8. Кеулімжанов Қ.К., З.Әжібаева, Құдайбергенов Н. “Бухгалтерлік есеп  принциптері”. Оқу құралы. Алматы, 2003жыл.

9. “Еңбек  туралы” Қазақстан Республикасының   кодекс  Алматы 2007жыл.

10. “Бухгалтерлік  есеп  және  қаржылық есеп беру  туралы” Қазақстан    Республикасының   заңы.. 28.02. 2007 жыл).

Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.
Источник: http://bilimkozy.idhost.kz/kz/referat/ekonomika/152-ebekay-zhne-ebekay-eseb.html

http://freepapers.ru/81/ebekay-bojynsha-esep-ajyrysudy-teoretikaly/260106.1722216.list9.html

http://yaneuch.ru/cat_110/uchet-i-audit-zarabotnoj-platy/73678.1457679.page1.html

Қосымша. Төлем ведомосты

Төлем ведомостері  бойынша жалақы төлеу есеп  айырысу шотына кассаға ақша  алу күнін қоса алғанда, белгіленген  үш күн ішінде жүргізіледі.  Төлем ведомосіне басшы мен  бас бухгалтер қол қояды. 3 күн өткеннен кейін төлем ведомосі жабылады. Бұл орайда берілген жалақының сомасы жолдар бойынша тексеріледі және жалпы сомаы есептеледі. Жалақысын алмаған адамдардың аты – жөнінің тұсына «депоненттелді« деген жазу жазыады және берілмеген жалақының жалпы сомасы банкке өткізіледі. Бұл орайда кассир берілмеген жалақылардың ведомосін жасайды.

Еңбек ақы–күрделілігімен мөлшері және сомасына қарай адам қызметіне төленетін табыс.Сонымен  жалақы - өндірісте өнімді өндіру мен  оны өткізуге жұмсалған шығындардың бір бөлігінен тұрады. Сондықтан еңбек пен жалақыны есептеу (есепке алу ) мекеменің ( субъектінің ) бухгалтерлік есепке алу системасында ең маңызды орын алады.Еңбек пен жалақыны есепке алудың басты мақсаты еңбек шығындарымен оған төленетін жалақы мөлшерін дұрыс анықтау болып табылады. Өндірісте өнімді өндіру мен оның сапасын жақсатру, өндірістегі еңбек өнімділігін арттырады, жұмыс уақытын дұрыс пайдалануға, еңбек тәртібін жақсартуға мүмкіншілік береді. Еңбек ақы төлеу ( жалақы ) өнімінің өздік құнын құрайтын басты элементі болып табылады. Оны дұрыс есептеуді іске асыру өнімнің өздік құнын төмендетуге мүмкіндік туғызады. 
Еңбек үлесі мен еңбегіне қарай ақы төлеуге қадағалап отыру үшін шоттардың бас жоспарында ‘‘ Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу ‘‘ шоты қарастырылған. Балансқа қатысты бұл шот ‘‘ пассивті ‘‘ шот.      Бұл мекеменің ( субъектінің ) жұмыскерлері мен қызметкерлері алдында еңбек ақы (жалақы ) бойынша міндеттеменің пайда болғандығын көрсетеді.Сондықтан міндеттеменің барлық сомасы пассив шотының кредиті бойынша ‘‘ Қызмет көлеміне жалақы бойынша есеп айырысу ‘‘ шотында көрсетіледі ( жазылады ). Осы кезде өндіріс шығыны мен басқару шығындары көбейеді. Сонда еңбек ақыны төлеуге жұмсалған шығын, шығындар көрсетілетін шоттың дебетінде

‘‘ Негізгі өндіріс ‘‘ пен  ‘‘ А ‘‘ өнімі мен ‘‘ Б ‘‘ өнімдерінің талдау шоттарының дебетінде  көрсетіледі. Қызмет көрсетушілердің  жалақысын төлеуге есептелген сомма  жөнелту шығындары жатқызылып ‘‘ Жөнелту шығыстары ‘‘ шотында  берешекке жазылады ( дебеттелінеді ). Басқару қызметкерлерінің жалақысы өндірістік шығыстарға жатқызылмайды. Олар мерзімдік шығыстарға жатады. Сондықтан ол ‘‘ Жалпы және әкімшілік шығыстары ‘‘ , шотында дебеттеледі. ‘‘ Жалақы бойынша есептеу ‘‘ шотындағы қалған қалдық жалақыны есептеу мен төлеу уақыты дәл келмегендіктен  пайда болады. Яғни еңбек ақыға төленетін шығыс өнімінің есеп беру мерзіміндегі өздік құнына қосылып, ал еңбек ақыға жұмсалатын шығын келесі есеп беру айында төленеді. 
Төртінші операция. Мекеменің (өндіріс орынның) жұмыскерлер мен қызметкерлерге төленетін еңбек ақы (жалақы) есептелген: 
Бұйымның «А» түрін дайындауға–26 000 теңге; 
Бұйымның «Б» түрін дайындауға–10 000 теңге; 
.............................................................................................. 
Барлығы  36 000 теңге; 
Қондырғыларды жүргізетін қызметкерлерге  9500 теңге; 
Басқару қызметкерлеріне 7 000 теңге; 
Барлығы 52 500 теңге; 
Төртінші операцияны жазу.  
Дебет шотында «Негізгі өндіріс»-36 000 теңге;  
Дебет шотында «Жөнелту шығыстары»–9 500 теңге; 
Дебет шотында «Жалпы және әкімшілік шығыстары»–7 000 теңге; 
Кредит бойынша «Жалақы бойынша есеп айырысу»–52 500 теңге; 
Бір уақытта қорытынды шот бойынша «Негізгі өндіріс» тікелей шығындары «А» өнімінің өндірісі 26000 теңге; «Б» өнімінің өндірісі 10 000 теңге талдау шоттарында көрсетілуі заңдылық игіліктерге сәйкесті жұмыскерлерге есептелген жалақыдан әртүрлі ұстап қалулар жүргізіледі. Оларды екі топқа: міндетті ұстап қалу мен мекеменің бастамасы бойынша ұстап қалулар деп бөлінеді. 
Мендетті ұстап қалуға:  табыс салығы, зейнеткерлер және әлеументтік фондыларға ұстап қалулар жатады. Ұсталған сомалар белгіленген мерзімде (жалақы берген күні) бюджетке аударылады.  
Қорытындысында мекеме алдында көрсетілген сомаларды жоғары келтірілген қорлар мен бюджетке аудару жөніндегі міндет пайда болады. Осы кезде мекеменің шығыны артады. 
Бесінші операция. Жинақтаушы еңбекақы қорына:  өндіріс жұмысшыларының жалақы қорынан-10 800 теңге: міндеті 10% мөлшерінде, ерікті 20% (соның ішінде «Б»-3000 теңге), «А» өнім түрі бойынша–7 800 теңге; қызымет көрсететін қызметкерлерге–2 850 теңге; басқару қызметкерлеріне–2 100 теңге, барлығы 15 750 теңге; төленетін жарна есептелінген. 
Бесінші опрерацияны жазу: 
Дебет шотына «Негізгі өндіріс»–10 800 теңге,  Дебет шотына «Жалпы шығындары»–2 850 теңге, Дебет шотында «Жалпы және әкімшілік шығындары»–2 100 теңге,Кредит шотында «Әлеументтік сақтандыру бойынша есеп айырысу» – 15 750 теңге

Алтыншы операция: 
Әлеументтік салық мөлшері 21%, сомасы–11025 теңге,Әлеументтік қамтамасыз ету 1,5%, сомасы–787 теңге 50тиын,Барлығы 11821 теңге 50 тиын 
Алтыншы операцияны жазу  
Дебет шотында «Жалпы және әкімшілік шығындары»–11812 теңге 50 тиын 
Кредит шотында «Бюджетпен есеп айырысу»–11025 теңге, Кредит шотында «Басқада есептелген шығындары»–787 теңге 50 тиын;