«Ерліктен
өмір гүл атты»
Мәметова Мәншүк Жиенғалиқызы,
Кеңес Одағының Батыры
Жер
бетінде адамзат баласы пайда болғаннан бері қаншама соғысты басынан өткізгенін
санап айту мүмкін емес. Біздің заманымызға дейінгі уақытты айтпағанда қазіргі
кездің өзінде қаншама қанды қырғындар, алапат соғыстар болып жатыр. Ал егер тарихқа
көз жүгіртсек, осы сансыз соғыстардың ішіндегі ең жойқыны және ең көп адам
шығынын алып келгені – Екінші дүниежүзілік соғыс екендігі белгілі. 1939 жылдың
1 қыркүйегінде басталған қанды қырғын 1945 жылға дейін созылды
Басты
шайқас фашистік Германия мен құрамында Қазақстаны бар КСРО арасында өрбігенін
бүгінде кез-келгеніміз білеміз. Соғыс орны толмас шығындар алып келгенімен
ұлтымыздың қайсар және батыр халық екендігін тағы бір рет көрсетіп кетті.
Соғыс
даласына қазақтың ұлдарымен бірге өрімдей қаракөз қыздары да өз еріктерімен
аттанған болатын. Олар өздерін нәзікпіз демей – басын бәске тікті, ерлерден кем
ерлік көрсеткен жоқ. Әсіресе, Шығыстың батыр қыздары атанған Әлия мен Мәншүк
және Хиуаз апаларымыз майдан даласында жаудың зәресін ұшырып, құтын қашырғаны
тарихтан белгілі. Алғашқысы – мерген, екіншісі – пулеметші, үшіншісі – ұшқыш.
Ерліктері сол соғыстың кезінде-ақ мойындалып, есімдері кеңге танылған. Олар қанға
боялған даласы, аңыраған анасы, жетім қалған балалар үшін шайқасты.
Өткен
жылы осы қазақтың батыр қыздарының бірі, өлкелік тұлғалар тізімінен орын тапқан
жерлесіміз Мәншүк Мәметованың туылғанына 90 жыл болды. Ол 1922 жылы Орал
облысының Орда ауданында дүниеге келген. Азан шақырып қойған аты Мәнсия. Бес
жасынан бастап әкесінің немере інісі Ахмет пен әйелі Әминаның тәрбиесінде
болған. Ол екеуі Мәнсияны үлкен қара көздері мен пысықтығы үшін еркелетіп
«Моншағым» деп атаған екен. Кейін өзінің де құлағы сол атауға үйренсе керек,
«атың кім?» деп сұрағандарға «Мәншүк» деп жауап қайтарады.
1937
жылғы қуғын-сүргінге Мәметовтер отбасы да ұшырайды. Ол уақытта Ахмет
ғылыми-зерттеу институтының директоры қызметін атқарып жүрген. Сталиннің
құрығына ол да ілінді. Сонда қамауға әкетіп бара жатқан кезде Ахмет әйеліне:
«Менің Мәншүгімді ренжітпе, аман сақта!» деген екен. Кейіннен ол айдаудан аман
келген, алайда, «халық жауы» деген айып оның қыр-соңынан қалған жоқ. Отбасының
барлық мүшесіне де зардабы тиді. Дегенмен, Мәншүк мұны әкесіне жабылған жала
екендігін ұғып, керек кезінде Ахметті қорғап сөз сөйлеген.
Мектепті
бітірген соң Мәншүк медицина институтына оқуға түсті. Ол оқып бір
мезгілде Республикалық Халық Комиссарияты Кеңесі секретарьятында қызмет етіп
те жүрген. Мәншүктің
мақсаты Мәскеуде өтетін «Дене шынықтыру парадына» қатысу болатын. Алайда ол
мақсаты көкке ұшады.
1941
жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда ол небәрі он сегіз
жастағы бойжеткен болатын. Мұның құрбылары ол кезде оқу, жұмыс, тұрмыс құру
сынды мәселелерді ойлап жүргенде, батыр қыз еш ойланбастан соғысқа аттануға
сұранған еді. Өз өтінішінде ол: «Фашистерді жою үшін майданға жіберетін менің
ағайым да, апайым да жоқ, сондықтан өзімді жіберіңіз. 1939 жылдан бері
комсомолмын» деп мәлімдеген. Ал, бұл өтінішті Мәншүк 1941 жылдың 7 тамызында
жазған екен. Алғашында М.Мәметованың мұндай талап-тілектерін басшылық қабыл
алмады. Тек бір жыл бойы үздіксіз сұранғаннан кейін ғана 1942 жылдың 13
тамызында ол Алматыдан 100-ші атқыштар бригадасының құрамында майданға аттанды.
5
мыңға жуық жауынгердің арасында екі қазақ қызы болатын, бірі – Мәншүк, екіншісі
– дәрігер Мәриям Сырлыбаева. Соғысқа аттанарда қазақтың ұлы ақыны Жамбыл
аталған бригаданы өлеңімен шығарып салған.
Әскери
өмірге Мәншүк тез үйренді. Ерлермен бірге ол жер жорғалады, су кешті, ну
ормандарды кесіп өтті және де пулемет атуды үйренді. Қарудың тілін жетік
меңгерген бойжеткен 21-ші гвардиялық атқыштар дивизиясының ең жақсы пулемет
атқышы атағына да ие болды. Майдангерлері Мәншүкті үнемі мақтан тұтатын және
ерліктің үлгісі ретінде көретін. Майданда
тек пулеметші болып қана қоймай - радист, телефонист қызметін атқарып жүріп,
жаралыларды емдейтін. Алған бетінен қайтпайтын.
1943
жылдың 15-ші қазанында Псков облысындағы Невель қаласын босату үшін Изоча
станциясындағы 173,7 биіктігінде өте қатал соғыс болды. Мәншүк бұл кезде өзінің
әскери бөлімін пулемет отымен қолдаған. Жау оғы қазақ қызының басына тиді.
Соңғы демін жинаған ол фашистерге бетпе-бет шығып, пулеметтан оқ жаудырып,
жақтастарының жолын ашып берді. Өкінішке қарай, Мәншүк осы қанды шайқаста қаза
тапты.
Бұл қайғылы уақиғаны әскерлерге Әмина Мәметоваға
хабарлау оңайға түскен жоқ, тек қайғылы хатты жіберді.
Хатында:
«Құрметті
Әмина Мәметова жолдас!
Сіздің баурыңызға басқан қызыңыз, ержүрек
пулеметші, аға сержант Мәншүк Мәметова жолдастың қаһармандықпен қаза тапқанын
туралы Сізге терең қайғырған сезіммен хабарлаймыз. Қазақ халқының даңқты қызы
Мәметова жолдастың жауынгерлік жолы біздің Отанымызға адалдық пен шексіз
берілгендіктің өшпес үлгісі бола алады, Мәметова жолдас майданға өз еркімен
келіп, «Максим» пулеметін ерекше табандықпен меңгерді және сонымен өмірінің
соңғы минутына дейін фашист құзғындарды қанжұтқыза жусатты.
Оның өлімі – біздер, майдангерлер, қарулас
жолдастары үшін орны толмас үлкен қаза, туған анасы болып, халықтың осындай
ержүрек, ізгі жанды, Ұлы Отанымыз үшін бұл қайғы сізге тіптен ауыр. Оның есімін
Ұлы Отан соғысының батыры ретінде қашан болсын мақтанышпен,атаймыз. »
Майданнан сәлем жолдаушы Мәншуктің жауынгер
жолтастары:
Иван Черноколпаков, Қасым Шәріпов, Асқар Закарин,
Иван Комаров, Бабаш Абдоллаев.
25қазан 1943жыл
Кеңес
Социалистік Республикалар Одағы Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен 1944 жылдың 1-ші
наурызында неміс басқыншыларымен соғысу майданындағы қолбасшының әскери
тапсырмаларын бұлжытпай орындағаны үшін, көрсеткен ерлігі үшін Мәншүк
Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
Қаршадай
қыздың ерлігі көптеген жауынгерге үлгі болды. Павлодар облысының колхозшылары
батыр қыздың құрметіне Мәншүк атындағы танк колоннасын құруға қаражат жинады.
Қызылорда қыздар педагогикалық училищесі Мәншүк есімімен аталады. Невель
қаласында да ескерткіші бар. Қаһарман қыздың өмірі мен өшпес ерлігі жайлы
«Мәншүк туралы жыр» атты көркем фильм түсірілді. Алматы қаласында Мәншүк
Мәметова атындағы мектеп бар. №28-орта
мектеп пен медициналық институт алдындаескерткіштақтақойылған.
Ең
бастысы Батыр жерлесіміздің туған өлкесі әсем қала Оралымызда Мәншүкке
орнатылған ескерткіші және мемориалдық
мұражайы-үйі бар.
«Отан
үшін, әкем үшін...» деп қан майданға аттанған
ержүрек ару қыздың артында аңыз боп ерлігі қалды. Өзгеде кездесе бермейтін ерлік
пен батырлық, қайсарлық пен өжеттілік Мәншүктің ғана жүрегіне тән еді. Себебі
ол қазақтың маңдайына жарқырап біткен жарық жұлдызы, мыңдар мен миллиондардың
бірі... Ол кешкен аз ғұмыр өте мәнді өтті. Себебі оның жаны
біздерге жеңіс алып берді. Халқы үшін ерен еңбек сіңіріп, әр кезеңде
келер ұрпақтың санасынана өшпейтіндей дара жолы бар қазақтың қос
қарлығаштай батыр арулары бүгінде тыныш заманның тәуелсіз төрінде ескерткіш
болып қана тұр...
Арын
жалау етіп, жанын алау етіп жауға аттанған ел батырлары Отанымыздың байтақ
жерін, ақ сүт берген анасын, пәк күлкі шашқан баласын, парасатты данасын қорғады.
Осы әділет жолында қасық қанын қиып ұрыс даласында ерлікпен шайқасқан батыр
қаһарманымыз Мәншүк Мәметова әрқашанда ел есінде, оны әрдайым еске алып, құрмет
көрсету біздің парызымыз.
Пайдаланылған
әдебиттер тізімі:
1. Батыс
Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002
2. Қарағанды.
Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006.
3. «Мәңгілікке
маздаған қыршып ғұмыр» - авт. Айман Мәметова; Тихон Әліпқали - Орал-2002
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.