ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ
«№36 орта мектеп» мемлекеттік
мекемесі
Тақырыпқа эссе:
Қазақ тілін сапалы
үйретуде ақпараттық
технологияның мүмкіндігі.
Орындаған: Қазақ тілі мұғалімі
Нетбаева Жанна Қайдарқызы
Өскемен қаласы
2016 ж.
|
XXI – ғасырда ел білімін жетілдіруді
жолға қоя алмаған мемлекет әуел бастан
құлауға құлдырап құлайды
Н.Ә. Назарбаев
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизациялау жолында» атты елге жолдауында білімді жетілдіру жолдарын көрсетіп, білім сапасы деңгейінің жоғарғы болуына аса мән берді. [5]. Бұл тоқталған мәселе туралы ертеден қозғалып келе жатқан да, түрлі әдіс – тәсілдер мен, технологиялық оқыту жолға қойылса да, әлі де білім сапасына деген алаңдаушылық басым. Осы тақырыптағы сұхбаттар әр елде жүргізілуде.
Білім
алушыларға жүктелген ақпараттар тасқыны шамадан тыс көп, жаттап алушылық, конспект, реферат. Бұның бала денсаулығына, психикасына зиянын тигізетіні анық. Бірнеше он жылдықтардан кейін өмір нені, қалап, нені талап ететінін қалай анықтауға болады? Нені оқыту және қалай оқыту? [12].
Алайда
өз бетімен ойлап, жұмыс істеу қашанда қажетті әрі маңызды екенінде сенімі мол. Л.С. Выготский «Ешкімді және ештеңені үйретуге болмайды, айналып келгенде оқушы өзі оқиды» деп жазған екен. Осы бір сөзге тоқтала отырып, менің ойымша білім сапасын көтеруді анықтаудың жолы да осында дегім келеді. Ол үшін оқушының өз бетімен білім алудағы ұйымдастыру әдіс – тәсілдерін ойластырып, үйренуші мен ұстаздар қажеттіліктерін қамтамасыз етіп, лайықты орта туғызу ләзім [6].
Қазіргі таңда оқыту үрдісінде түрлі педагогикалық технологияларды енгізуге баса назар аударылуда. Сабақта компьютерді пайдалану арқылы оқытудың түрлі әдіс – тәсілдері енгізіліп, жандандырылуда. Компьютерді сабақтың барлық бөлімінде пайдалануға болады, алайда ұстаздың өз міндеті сақталуы керек. Бақылау – корректировка жасауда, сабақ функциясын бағалауда компьютер белгілі ықпал жасайды, компьютерді пайдалану, өз бетімен жұмыс істеу дағдысын дамытуды жеделдетеді [10]. Компьютерді пайдалану үстінде жекелей мінездердің қалыптасып, мәселен әрекет ету, басқаның ойына сын көзбен қарау, секілді досына қажетті жағдайда көмектесуге әзір болу, секілді қасиеттердің ұжымдық жұмыс жасау кезінде пайда болатынын ұмыстпағанымыз жөн болар [1].
Ал тілдік тәрбие мәселесіне тоқталар болсақ, Қазақстан Республикасында соңғы он жылдықта тілді оқытудың әлеуметтік – мәдени жолы біраз өзгерді. Мектептерде оқыту жолдары, еңбек жолында маңыздылығы артса, оны үйренудің тікелей қажеттілігі туралы түсінік қалыптасты. Сауалнама сұрақтарына жауап берген 6 – сынып оқушылары «қазақ тілін үйрену ұнайды ма?» деген сауалға 86% (пайызы) ұнайды деп жауап берген. Әрі қарай үйренуді жалғасырамыз деушілердің пайызы да осындай 86 % [7].
Сонымен қатар Мемлекеттік тілді үйрену мен қызмет ету аясы туралы бағдарламаның шешімі меніңше әлі алда.
Тілді үйренуші шәкірттеріміз қаншама алтын уақыттарын жаңа сөздер мен грамматиканы жаттауға жібереді. Ал мектепті бітірген түлектеріміз ауызекі тілдесуге дәрменсіз болып шығады.
Мен 64 мың ғана халқы бар Венеция еліне қызыға қараймын, мұнда әлемдік қатарыстағы тілдермен сөйлесетін жылына 11 миллион түрлестер келеді екен. Венецияның кез келген баласы өзінің төл тілі италиян тілінен басқа екі - үш тілде еркін сөйлесе алады. Міне, бұл нағыз тілді оқыту үрдісінің көрінісі. Мен тілді оқу емес, сол тілде сөйлеу керек деген ойға сенімдімін. Бала сөйлегенге дейін ата – анасы қазақ немесе орыс тіліндегі сөздіктерді қолына бермейді ғой.
Менің педагог ретіндегі басты мақсатым өзгенің тілін өзіңдікіндей көру арқылы үйрету. Мен тілді үйренуге бейімділігі жоқ деген сөзге өз басым сенбеймін. Қазіргі кезде коммуникативтік технологияны екінші тілді үйренуге пайдаланып жүр. Мақсат тілдік қарым – қатынас арқылы үйрету. Ал жылдан жылға қазақ тілін пайдалану аясының кеңейуі оны шәкірттердің тереңдете жетік игеріп, тілдік қарым – қатынасқа түсінуіндегі дағдының қалыптасуына зор ықпал етуде [8].
Қазақ тілін сөйлеп үйренуде басты мақсатымызға жеткізер дағды, іскерлік бен бейімділік екенін еске ұстап, төмендегі келтірген негізгі ерекшеліктерге аса мән беруіміз қажет.
-
Қалыпты жағдайда шектелген мөлшерде ауызша түсіне алуға;
-
Көру және есту арқылы шағын, әрі жеңіл мәтінді түсіне білу керек. Бұл дағды мен іскерлік екінші тілді игеруге аса маңызды болғанымен, мақсатымызға жету үшін бұл аздық етеді. Сонымен қоса тілді меңгерудегі қажеттілік ұлт ерекшелігін, оның жоғарғы сыныптар мен ортаңғы сыныптардың мәдениеті мен өнерін, тарихын біліп, түсінуге жетелейді.
Жалпы алғанда компетенциялық қорды таратуда, ұлттық деңгейде еркін қазақша сөйлесу, мемлекеттік тіл ретінде ұлт аралық қатынас құралы болса, онда шәкірттердің сол тілде сөйлеуіне әсері мол болар еді.
Менің қазақ тілін берудегі іс – тәжірибемде байқағаным оқушылардың тілдік параметрлерге қарағанда лексикалық сөйлеу қоры әлдеқайда бай екенін көрсетті. Бұл жалпы Қазақстан Республикасында орыс тілді тұрғындарға тән ерекшелік екені байқалады. Балалар жалпы ауыз екі тілдің мазмұнының 40 – 50 % пайызын қабылдап, түсінеді. Алайда өз ойларын толық, нақты жеткізе алмайды. Сондықтан, оқушылардың тілдік қарым – қатынас жасауын жетілдіру үшін, арнайы ортаны қалыптастыру мәселесі туындайды. Тілді үйренуде тілдік ортаның маңызы мен әсері туралы өз еңбектерінде Л.П. Федеренко, В.П. Нигорадзе, А.А. Жегловалар да қарастырады.
Біздің мақсатымыз қазақ тілін ауыз екі тілде белсенді қолдана білу болғандықтан, ұстаз жұмысының мақсаты да балалардың үйренуге деген қызығушылығын тудырып, сабақта түрлі қызықты әңгімелесу түрлерін енгізу арқылы саналы әрі арнайы үйренушілерге көмек беру, бағыт беру болып табылады. Менің ойымша тілдік ортаны тудыру – актульды әрі күрделі, алайда шешімін табуға болатын жағдай. Тілдік ортаны туғызу туралы ғалымдар оны екіге бөліп қарасырады. Біріншісін табиғи орта, екіншісін жасанды, арнайы туғызу арқылы дейді. Осынау тілдік ортаны туғызу мен оқыту үшін технологияларын қарастырып, осының негізінде педагогикалық жағдайға сай әдіс – тәсілдерге жүгінуіме мәжбүр болдым.
Менің ойымша қазақ тілі сабағында тілдік ортаны қалыптастыру үшін ақпараттық технологияны пайдалануымыз абзал деп білемін. Себебі бұл технологияны пайдалану сабақтың өтілу барысын өзгертеді. Ұйымдастыруда дәстүрлі емес. Әрі саналы білім алуға әсері мол. Бұл технологияның артықшылықтығы да сонда; «оқушы 10 % оқығаннан есте сақтап қалады, 20 % естігенінен, 30 % көргендерінен, 50 % көріп әрі естігендерінен, 70 % өзара талдаудан соң, 80 % жеке өз тәжірибесінен, және 95 % өз беттерімен үйреніп оқығандарынан оқушы есіне сақтап қалады» (Джонсон) [11]. Міне, осы сөйлеудің ерекшеліктері ақпараттық технология негізінде жүзеге асады. Орыс тілді мектептерде қазақ тілін үйретудің басты міндеті қарапайым сөйлеу дағдысын, белгілі бір сөздік қорын меңгеру болса, оған арнайы мынадай жаттығу түрлерін пайдалану керек деп ойлаймын.
1) Сұрақ –
жауап диалог.
Үйренушінің жұмысындағы басты түйін, оның компьютердегі сауалға
нақты жауаптарды, тілдік материалдар мен схемаларды пайдалану негізінде
беруі;
2) Диалог
таңдап алынған жауаптар арқылы компьютердегі сауалға жауап беруші өз қалауы
бойынша ұсынып отырған нұсқаның біреуін таңдап алады.
3) Диалог
еркін жауапқа құрылған. Мұндай диалог берілген сауалдардың барлығына
жауаптар беріліп, әзірленген нұсқалармен қамтамасыз етіледі. Бұл жауап
берушінің өз жауабын дұрыс бергенін түсініп бағалауына өте маңызды.
4) Бос
тұрған орынды толтыруға арналған жаттығу. Компьютер үйренушілерге мәтін
немесе сөйлемдер ұсынады. Орыс тілінде берілген сөзді аударып, қажетті
формада қолдануы керек.
5) Сөздікті
меңгеруіне байланысты өзін - өзі тексеру жаттығулары. Жаттығудың мынандай
нұсқалары болуы мүмкін.
А) Компьютер 2
тілдегі сөздердің тізімін береді. Жұптарын екі тілде табуды ұсынады.
В) Компьютер қазақ тілінде 2 тізім ұсынып оның антонимдік және
синонимдік жұптарын табуды нұсқайды.
Г) Компьютер қазақ тіліндегі 2 сөздер тізімін ұсынып, оларды
мазмұны сәйкес сөздермен жұптастыруды талап етеді.
6) Мұндай
«Түзету» атты компьютерлік бағдарлама алғашқы тапсырманы дұрыс орындамай,
екінші тапсырманы шығармайды. Компьютерді пайдалануда лексикалық бірліктер
ерекше орын алып, оқушылардың сөздік қорын молайту – психологиялық
ерекшелігімізді үйреніп, түсінігі қалыптасады. Балаларға бұл сәтте дауысты түсіндірудің
қажеттілігі шамалы. Керісінше сөздік жұмысын өз бетімен орындау кезінде алда
тұрған ақпараттарды түсінемін деген қуаныш сезімі басым болады. Бұл таңдап
алынған лексикалық материалдар
-
Мазмұны күнделікті өмірімізді айқындайтын диалог
-
Үйренуге арналған комплексті жаттығулар
-
«Әдемі (сауатты) сөйлеймін» рубрикасында жүзеге асырылады.
Сонымен қоса тілдік ортаны қалыптастыруда грамматикалық
материалдарды жүйелі түрде беруіміздің өзі, «бір мезетте 4 кодпен; сурет,
есептілік, символикалық, тілдік» болып жүзеге асуы тиіс. (О. Лисейчиков, М.
Чошанов). Бұл оқушылардың білімді игеруде грамматиканы түсінуде тиімді, еске
сақтап және тез қабылдауына әсері мол, себебі граммaтиканы
игерудегі қиындықтар жойылып, білім жүйеленеді. Осылайша белсенді түрдегі
тілдік іскерлік оқушының қазақ тілі сабағында тілдік ортада өзінің сөйлеу
деңгейін көтеруге, үйренген тілін қалыптастырудағы сан түрлі көрсеткіштерге
жетуге мүмкіндік алады [9].
Ақпараттық технология әдісі бойынша аралық сараптау жұмысын
жүргізгенде төмендегідей өзгешеліктердің пайда болғанын айқындадым.
-
Коммуникативтік дағдысы нашар, өзіндік бағалауы төмен оқушылар
іскерлігінің өскендігі:
-
Балалар тәртібінің жақсы жаққа қарай өзгергендігі
-
Еркін қарым – қатынас пен сабақтағы бір – бірін құрметтеу
арқасында ұстаз бен оқушы арасындағы байланыстың жақсарғандығын.
-
Оқушылар тілді игеруде неғұрлым өздерін еркін ұстап, сабақта
сабырлы әрі белсенді қатысуы. Өткен материалды бірнеше қайтара қарастыру орын
алған.
-
Балалар белгілі бір алған білімін көрсетіп қана еркін жеткізуге,
қажет болған жағдайда дәлелдеп шығуға әзір.
Ақпараттық технология әдісінің негізгі ерекшелігі топтық жұмыс
істеуде әр оқушы оқулық тапсырмасын жекелей, өз бетімен орындауына жағдай
туғызады [2].
Ақпараттық технология әдісін пайдалану арқылы педагог шынайы
немесе нақты түрде диагностика жасауына қажетті. Оқушының білім деңгейін ,
оқудағы оның іскерлігін, ол қалай оқи алатыны, оқуына не түрткі болатынын
және білімге деген ой деңгейін анықтауға арналған ақпаратты ала алады [4].
Ал ең бастысы өмірге қатысы бар көп мәдениетті қоғамда.
1) Мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде сөйлеу;
2) Жаңа ақпараттық және коммуникативтік технологияны пайдалану
компетенциясы қалыптасады.
А. Эйнштейн «білім дегеніміз сол не жайында оқытқаны ұмытылып,
соңынан есте қалғаны» деген екен. Осыдан шығар басты жол ол оқушы болсын, сан
түрлі фактілерге толтыру емес, білім негізін салу сол арқылы жаңа біліммен іс
тәжірибе қалыптастыру болып табылмақ.
Пайдаланылған Әдебиеттер ТІЗІМІ:
1.А.А.Воловник
/Танысыңдар, ақпараттық технологиялар/-2002 ж.-352 б.
2.И.Г.Захарова
/Білім берудегі ақпараттық технологиялар»-2003 ж.
3.Р.Н.Ивановский
/
Ғылым және білімдегі компьютерлік технологиялар, қолдану жүйесінің
практикасы/.
4.Д.Ш.Матрос,Д.М.Полев,Н.Н.Мельникова.
/ Білім беру мониторингі және жаңа ақпараттық технологиялар негізіндегі
білім берудің сапалы басқармасы./.-2001 ж.
5. Қазақстан Республикасының президенті
Н.Ә. Назарбаев /Қазақстан жедел экономикалық, әлеуметтік және саяси
модернизациялау жолында/ атты елге жолдауында
6.Г.К.Селевко
/ Ақпараттық – коммуникатив негізіндегі педагогикалық технологиялар/-2005
ж./Серия /Білім технологиялар энциклопедиясы»./
7.А.И.Севрук,
Е.А.Юнина / Мектепте оқыту сапасының мониторнигі /-2004 ж.
8.Турбекова
С. / Дайындық сыныптарындағы оқушыларды дыбыстауға үйрету үшін компьютерлік
программаларды қолдану/ Әдіскер мұғалім-2004.-№4.-б.29-30.
9.И.Н.Фалина
/ Қазіргі педагогикалық технологиялар және информатиканы оқытудағы жеке
әдістер /., Бірінші қыркүйек ,2001,10 қазан.
10.С.Н.Щеглова
/Информатизацияға мұғалімдердің бейімділігі/., Мектеп
технологиялары.-2005.-№1.-б.207-216.
11.
Журнал /Ашық мектеп/ -2005 ж.№3-б.10.;№8-б.40;
12. Журнал
/Завуч/-2005 ж.№7-б.6-8
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.