Получите профессию

HR-менеджер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Инфоурок › Русский язык ›Презентации›Фонетика

Фонетика

Скачать материал

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің 2007 жылғы 11 наурыздағы №148 бұйрығымен бекітілген

5 — сынып Қазақ тілі

I тоқсан

аптасына: 3 сағат барлығы: 102 сағат

аптасына: 3 сағат барлығы: 27 сағат

 

 

 

 

№

Сабақтың тақырыбы мен мазмұны

Сағат саны

Өтілетін мерзімі

Қолданылатын әдіс-тәсілдер

1.

Ана тілінің қызметі.

1

 

 

2.

Әдеби тіл туралы түсінік.

1

 

 

3.

Пысықтау жаттығу жұмыстары.

1

 

 

4.

Мэтін. Мэтіннің түрлері.

1

 

 

5.

Сын жұмысы.

1

 

 

 

Лексика.

 

 

 

6.

Лексиканың қарастыратын мэселелері. Сөз бен мағына.

1

 

 

7.

у Сөздің тура жэне ауыспалы мағыналары.

1

 

 

8.

Көп мағыналы сөздер.

1

 

 

9.

Көп мағыналы сөздердің ерекшелігі.

1

 

 

10.

Шығармашылық диктант.

1

 

 

11.

Омонимдер.

1

 

 

12. 13.

Синонимдер.

1

 

 

Антонимдер.

1

 

 

14.

Сын жұмысы.

1

 

 

15.

Табу.

1

 

 

16.

Тапсырмамен шығармашылық жұмыс.

1

 

 

17.

Эвфемизм және дисфемизм.

1

 

 

18. 19.

Тұрақты тіркестер.

1

 

 

Тұрақты тіркестер

1

 

 

20. 21.

Мақал-мэтелдер.

1

 

 

Мақал-мэтелдер.

1

 

 

22.

Сөздік қор.

1

 

 

23.

Шығармашылық ізденіс жұмыстары.

1

 

 

24.

Сын жү_мысы.

1

 

 

25.

Тіл ұстарту.

1

 

 

26.

Тест тапсырмалары.

1

 

 

27.

Тоқсандық қайталау.

1

 

 

Оқулық: Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің 5-сыныбына арналған Г.Қосымова, Ж.Дәулетбекова. Аліиаты: Атамура, 2005. - 192 бет.

1. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабактың такырыбы: Ана тілінің қызметі. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға қазақ тілі—казақ халқының эдеби тілі жэне
мемлекеттік тілі екендігі, ана тілінің қызметі жайлы толық мэлімет бере отырып олардың
ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабактың түрі:  кіріспе сабак.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қагаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, корытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық..

ә) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ана тілінің қызметі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Ана тілі сол тілде сөйлейтін халыкпен бірге өмір сүреді жэне сол халықтың өкілдері үшін қарым-қатынас қүралы ретінде қызмет етеді. Тілінен айрылған халық өзіне тэн барлық қасиетін жоғалтып, халық болудан қалады. Тіл ана тілі атануы үшін, ол күнделікті өмірде үдайы қолданыста болуға тиіс.

Тілдің ең негізгі, яғни бірінші қызметі - адамдардың бір-бірімен сөйлесу, бір нэрсе жайында пікір алысу үшін қызмет етуі. Екінші қызметі - адамдардың қоршаған орта жөніндегі өз ойларын тіл арқылы жеткізуі. Үшінші кызметі - адам өзінің бір нэрсе туралы көзқарасын, күйініші мен сүйінішін, жақсы көру, жек көру сезімдерін тіл арқылы білдіруі.

Қазақ тілі - қазақ халқының ана тілі. Қазіргі кезде дүние жүзінде шамамен 5651 тіл бар. Сөйлеушілерінің саны жағынан алғанда казақ тілі осы тілдердің ішінде 70-орынға ие болып отыр.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 1-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқыңдар. Ауызша сөйлеу тілі мен жазба тілдің өзіндік ерекшеліктері неде деп ойлайсыңдар? Сөйлеуге, жазуға қойылатын талаптарды автордың қай сөздерінен байкауға болады?

Келесі тапсырма: 2-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Түсініп оқыңдар. Мэтінде айтылған негізгі ойларды анықтаңдар. «Тілі жоғалса, халық та жоғалады» деген қанатты сөз туралы өзара пікір алысыңдар. Ана тілі жайында айтылған мақал-мэтелдер мен ақын-жазушылардың сөздерін жинап, альбом жасаңдар.

Келесі тапсырма: 3-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Рөлге бөліп оқыңдар. Мэтіндегі ойдың негізгі түйіні қай жолдарда берілген? Бала эке өсиетін бірден түсінбеуі қай сөздің ауыспалы мағынада қолданғандығынан деп есептейсіңдер,

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3. Үйге тапсырма: 4-жаттығу жұмысынын орындалу шарты төмендегідей: Өлеңді түсініп оқыңдар. Өлеңнің соңгы жолын қалай түсінгендеріңді баяндаңдар. Өлеңнің мазмүны бойынша тілдің қызметі туралы айтыңдар.

Тексердім:

2. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы:  Әдеби тіл туралы түсінік. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға эдеби тілдің лексикалық нормасы жайлы толық
мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Қазак тілінде «эдеби» сөзі «эдебиет» деген сөздің негізінде жасалып, қалыптасқан.

Әдеби тіл - сөйлеу тілінен жогары түрған көркем тіл. Ол сол халықтың бэріне бірдей ортақ эрі бәріне бірдей түсінікті болып келеді.

Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді: ауызша тіл жэне жазбаша тіл. Мысалы, мұғалімнің сабақты түсіндірген сөзі, оқушының сабақта берген жауабы, радио^теледидардан сөйленген сөздер ауызша тіл болады да, кітапта, газет-журналдарда жазылғандар жазбаша тіл болып есептеледі.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 5-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді тыныс белгілерін қойып көшіріп жазыңдар. Әрбір сөйлемнің бірінші сөзі бас эріппен жазылатынын үмытпаңдар. Қарамен жазылған сөйлемнің мәнін түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жүмысының шарты: Мэнерлеп оқыддар. III. Айтматов пен К. Д. Ушинскийдің пікірінде қандай ортақ ой бар?

Келесі орындалатьгн тапсырма: 7-жаттығу жүмысының шарты: Мәтіндегі ойды түсініп оқыңдар. Адам еміріндегі тілдің орнын эңгімелеңдер. Тіл, сөз туралы 2-3 мақал ойлап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 8-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі пікірлерден ұнағанын жаттап алыңдар.Әр халыктың ақын-жазушыларының пікіріндегі ортақ эңгіме не туралы екенін түсіндіріңдер.Айтылған пікірлердегі негізгі ойларды анықтаңдар.

Сабақтың корытындысы:

1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарьша қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 9-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: «Сөз» қай
жерде қандай мағынада қолданылып тұрғанын айтыңдар.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Пысықтау жаттығу жүмыстары. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға эдеби тілдің лексикалық нормасы жайлы толық
мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, пысықтау жаттығу жұмыстарьгн
жүргізу.

ә) дамытушылык: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту. сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс. бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтыц көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптан алган білімдерін тексеру мақсатында пысықтау жаттығу жұмыстарын жүргіземін.

Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 10-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қалай ойлайсыңдар, сөйлеу түрлерінің (ауызша сөйлеу, жазбаша сөйлеу) қайсысы бүрын шыққан? Өздеріңнің тілді үйрену тэжірибелеріңді ескере отырып жауап беріңдер

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 11-жаттығу жұмысының шарты: Өзің жазған шығарманы ата-анана оқып бердің делік. Осы жерде сен сөйлеудің қай түрін қолдандың? Неге?

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 12-жаттығу жұмысының шарты: Телехабардағы диктор сөзін тыңдағанда, «¥лан» газетінде жарияланған мақалаларды оқығанда, біз тілдің қай формасын қабылдаймыз? Ойыңды дэлелде.

 

Келесі орындалатын тапсырма: 13-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі тыйым сөздерді оқып, жаттап альвддар. Олар сөйлеудің қай түріне қатысты екенін дэлелдеп айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 14-жаттығу жұмысының шарты: Жазудың көркемдігі мен түсініктілігі не үшін қажет деп ойлайсыңдар? Жалпы, жазба тілдің қажеттігі неде? Ойланып, өз ойларыңды жазыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 15-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Түсініп
оқыңдар. Ғальгм сөз мэдениеті үшін күресте не істеу керектігін айтады, мэтіндегі ойдың
желісімен баянда. Мэтінде эдеби тілдің қай формасы қолданылған? Ауызша ма, жазбаша ма?
Қайталап қолданылган сөздерді анықтаңдар. Сөздерді қайталап қолдану авторға не үшін
қажет болды деп ойлайсыңдар?

 

4. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы:  Мэтін. Сабақтын мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға мэтін, оның түрлері жайлы толық мэлімет бере
отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка.
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-Жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сң>ау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Мэтін» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Мәтін - «байланысу, бірігу» деген мағынаны білдіретін сөз. Ол сөйлегенде, жазғанда пайда болады да, қажетті бір түтас ойды аяқтайды.

Мәтіннің тақырыбы болады. Мэтін сөздерден, сөйлемдерден, абзацтардан түрады. Мэтін эр түрлі мазмұнға құрылады. Онда окиғалар хабарланады, баяндалады, эңғімеленеді, құбылыстар сипатталады, суреттеледі.

Мәтінге газет-журнал материалдары, өлең шумактары, оқулықтағы ережелер және эр түрлі тақырыптағы сойлесулер жатады.

Қосымша түсінік

Әрбір мэтіннің тақырыбы онда не туралы айтылатындығын білдіреді. Мәтіннің қүрамындағы сөйлемдер тек тақырып бойынша ғана байланыспайды, белгілі бір негізгі ой, айкын идея арқылы да бірігеді. Яғни "мәтіндегі негізгі ойда қандай мэселеге баса назар аударылады, неге көз жеткізу максат етіледі, неге үйретеді деген жайлар аркылы анықталады. Негізгі ой мен та-кьірып мэтіннің он бойынан ажырамас бірлікте көрініп, ашылады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашкы орындалатын тапсырма: 16-жаттығу жүмысынъщ орындалу шартын түсіндіремін: Оқыңдар. Осы сөйлемдердің жиынтығын мәтін деуге келе ме? Қанша сөйлемнен қүралған? Сөйлемдер бір-бірімен мағыналық жағынан байланыса ма, қалай ойлайсыңдар? Мүғіда неге сипаттама берілген? Бүл сөйлемдер жиынтығы жазып қалдырған зерттеу ме, әлде ауызша айтылған әңгіме ме?

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 17-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, онда баяндалған оқиғаларды анықтаңдар. Мәтінге тақырып қойыңдар. Мэтіннің авторы туралы ата-аналарыңнан, мұғалімнен сүраңдар. Тірек сөздерді табыңдар. Іле өзенін картадан көрсетіңдер. Бүл мэтін аңыз эңгімеге жата ма? Әлде тарихи оқиғаны баяндаған ғылыми шығарма ма? Ойларыңды дэлелдеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 18-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, онда сипатталған құбылыстарды атаңдар. Мэтін қанша абзацтан түратынын айтып, эр абзацтағы айтылған ойға түсінік беріңдер. Тақырыпты ашуға негіз болған тірек сөздерді табыңдар жэне оны ғылым тілі деуге бола ма? Ойларыңды толық жеткізіңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 19-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқып, автордың нені эңгімелегенін айтыңдар. Шоқан мен эжесі эдеби тілдің кай формасында эңгімелесті? Мэтіннің түрін (ғылыми мэтін, көркем эдебиет мәтіні немесе ауызекі сөйлеу, т. б.) ажыратып айтыңдар. Мәтіндегі Шоқан мен эжесі эдеби тілдің көркемдігін танытатын қандай тапқыр сөздерді пайдаланғанын айтып беріңдер. Мэтіндегі автор сөзін бөліп көрсетіңдер. Ол қандай макқатпен қолданылып түр?

Келесі орындалатын тапсырма ауызша түрде): 20-жаттығу жұмысының шарты: Әңгімені оқып, мазмүндаңдар. Бүл эңгіме сөйлесу тақырыбы мен мазмүнына және ойды жеткізу тэсілдеріне қарай мэтіннің қай түріне жататыньтн айтыңдар. Талданьга отырған мэтінде эдеби тілге жатпайтын қандай сөздер тіркестер барын тауып атаңдар. Мәтіндегі кейіпкердің санасыздығын танытатын сөздерді атаңдар. Бүл мэтінді «Шоқан мен эжесі» деген мэтінмен салыстырып, ондағы кейіпкерлердің сөйлеу тіліндегі ерекшеліктерін анықтауға тырысыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 21-жаттығу жүмысының шартьг: Көшіріп жазыңдар. Мәтінде берілген сипаттамаға сүйеніп, өз көңіл күйлеріңді білдіретін осындай ауызша мэтін қүраңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 22-жаттығу жүмысының шарты: Мэтіндегі сөйлемдерді түтастырып, байланыстырып түратын оның тақырыбы екені естеріңде болар. Төмендегі мәтінді оқып, тақырыбын анықтаңдар. Ойларыңды дэлелдеңдер. Мәтіннен сөйлеуге қойылатын үш талапты біліп алыңдар. Үрымтал, үйлесу, үндестіру, оралымды деген сөздердің мағынасын түсіндірме сөздік арқылы анықтаңдар. Осы мэтіннің мазмұньш басшылыққа ала отырып, тіл, сөйлеу мэдениеті туралы өз ойларыңды 5-6 сөйлеммен жазып шығыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 23-жаттығу жүмысының шарты: Төмендегі мэтінді оқып, оның тақырыбы мен негізгі ойын анықтаңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Автордың сөзіндегі салыстырулар не үшін керек? Мэтін күрастыру туралы ғалым қандай ой білдіргенін айтыңдар

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 24-жаттығу жүмысьшың шарты: Суреттер топтамасындағы 26-суретке карап, байқағандарыңды эңгімелеңдер. Жазбаша мэтін қүраңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Қүраған мэтіндеріңнің тақырыбы мен мазмүны байланысып түр ма? Ойларыңды дэлелдеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 25-жатгыгу жұмысының шарты: Төменде берілген өлең жолдарынан ойдың байланысына қарай шумақтарды қайта құраңдар. Осыдан шыққан мэтінге ат қойыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Окушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 26-жаттығу жұмысының шарты: «Анамыздың ақ сүтімен
бойымызға дарыған тілімізді ұмыту - бүкіл ата-бабамызды, тарихымызды үмыту» деп жазды
Бауыржан Момышүлы атамыз. Бауыржан Момышүлының ойын әрі қарай жалғастырып
шығарма жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 27-жаттығу.Мэнерлеп оқыңдар. Автордың ойын жеткізіңдер. Өз ана тілің, оның сөз байлығы туралы ойланып, өз пікірлеріңді айтып беріңдер.


 

5. Сабақтың өтілетін мсрзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.

Сэмбі тал. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылықка баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік корын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағьг.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.       Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бугінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 98 сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Сэмбі тал.

Сэмбі талды інжу тал десе де болады. Бір түрлі мұңайып сізбен сырласқысы келетіндей. Мүңын шаққысы келетіндей. Сэмбі талдьвд түқымы осында қалады. Ол сазды жерге бітеді. Көп жуандамайды. Әрі кетсе білектің жуандығындай болады. Бір тамырдан топтанып, шоқтаыып алтау-жетеу, одан да көп шыбық тарайды. Жан-жағына көп бұтақ жаймайды. Сыптай болып түзу өседі. Өзі солқылдақ та иілгіш келеді. Киіз үйдің сүйегі осы сэмбі талдан жасалады.

Апыр-ай, табиғат ана шебер-ақ қой! Төрт түлік малдың қамымен көшіп-қонып жүрген қазаққа киіз үйдің сүйегіне арнап дап-дайын сэмбі талды өсіруін қарашы! Кереге, уық, шаңырақ дегендерге таптырмайды. (О. Әбілдаев, 98 сөз)

 

Сабақтьщ корытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабакты корытындылаймын.

2.      Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.

 

 

6. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Лексиканың қарастыратын мәселелері. Сөз бен мағына. Сабақ мақсаты:

а) білімділік - лексикология, оның зерттеу нысаны, салалары жөнінде студенттер білімін терендету, сөз мағынасы, үғым бірліктері жөнінде біліктілік дағдыларын қалыптастыру;

ә) тәрбиелік — ана тілін сүюге, қадірлеуге баулу, Абай елеңдері арқылы сөз өнерін құрметтеуге, патриотизмге тэрбиелеу;

б) дамытушылық — ауызша, жазбаша тіл мэдениетін сақтауға, жаттығу - жүмыстары арқылы сауаттылыққа баулу.

Сабақтың түрі: саяхат - жарыс сабақ. Сабақтың әдістері: талдау, жинақтау, жаттығу.

Сабакта қолданылатын көрнекіліктер: сызбалар, Семейден Жидебайга дейінгі жол картасы, сөздіктер, бүктеме, Абай портреті, дидактикалық үлестірме материалдар, карточкалар, тест сүрақтары. Сабақ барысы.

1.  ¥йымдастыру кезеңі:

а)  оқушылардың сабаққа қатысы, даярлығы тексеріліп, назарлары сабаққа аудартылады;
э) психологиялық даярлық

"Алыстан сермеп,                                       Қисынын тауып,

Жүректен тербеп,                                     Тағына жетіп қайырған.

Шымырлап бойға жайылған.                    Толғауы тоқсан қызыл тіл

Қиуадан шауып,                                          Сөйлеймін десең, өзің бл» дей келе көркем де

сүлу қазақ тілімізге арналған сабағымызды бастаймыз. Сабақ саяхат түрінде өтеді.

Аддымен қайда саяхат жасайтынымызды анықтаймыз. 3 қатар жарысқа отырып саяхат

жасаймыз.

б) "Ой қозғау" стратегиясы. "Мен бір жүмбақ адаммын" деп аталады. 3 қатардан 3

оқушы карточка алады. Карточкалардағы "Ибраһим", "Телғара", "Қоңырқозы" деген

есімдердің мэн-мағынасы ашылады. ("Ибраһим" — Абайдың азан шақырып койған аты.

"Телғара" — Абайдың жеңгелері қойган аты, "Қоңырқозы" — Мүхтар Әуезовгіңәжесі

қойған аты).

Саяхатымыз Абай мен Мұхтар еліне бағытталады. Әр қатар өздері алған карточка

бойыыша "Ибраһим", "Телғара", "Қоңырқозы" атымен аталып, білім сайысына саяхаттай

отырып жарысады.

2.  "Топтастыру" стратегиясы. "Білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез".
Семейден шығып, Күшікбай асуынан өтіп. Мүхтардың кіндік қаны тамған Бөрліге қарай бет
алдық. Тапсырмасы а) Үй тапсырмасы тексеріледі.

1-қатардан бір оқушы шығып, қазақ тілі білімі салалары бойынша сызбаны сызады. э) 2-қатардан бір оқушы орфография үстанымдары бойынша сызбаны сызады.

б)  3-қатардан бір оқушы сөз өнері туралы жазып келген сәйлемін жазып, бір сөзге
фонологиялық, математикалық талдау жасайды.Қалған оқушылар 9 сүрақтан түратын
фонетика саласы бойынша тестік тапсырманы орындайды.

3.  Жаңа тақырып.

"Қызығушылықты ояту" стратегиясы. "Жүрегімнің түбіне терең бойла". Саяхатымыз Бөрлідегі мұражаймен жалғасты. Мүғалім жаңа тақырыпты тусіндіреді. Түсіндіру барысында мына сызбаларды пайдаланады.

"«ыбыстық жағы  -*    сөз

мағынатіық жағы

 


 

 

ойлау)

сөз

 

\

У

 


жеке лексикология

тарихи лексикология I

^тимолошя

ономасгика

лексикология

 

салыстьфматы лексикология

диалекгологая


аніропономикаі ітспономика

 

Лексика - белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы.

Сөздер заттар мен құбылыстардың аты (кітап, адам, күн), түр-түсі (қызыл, жасыл), саны мен сапасы (бес, алты, жақсы, жаман), қимыл-эрекеті (отыр, түр, жазды) сияқты алуан түрлі магыналарды білдіреді. Ал сөз калай болса солай айтыла салған дыбыстардың жүйесіз тіркесі емес, жүйелі дыбыс қосындыларынан жасалады. Мысалы, лот десек, қазақтілінде бүлай дыбысталатын сөз жоқ. Дыбыстар тіркесінде мағына болмаса, сөз де болмайды. Сөз мағыналармен тығыз байланысты. Дыбысталу - сөздің сыртқы қабығы, мағына - сөздің ііикі мазмүны. Бірак тілде магынасын жоғалтқан сездер де кездеседі. Мысалы, үшін, депін, таман деген сөздердің нақты мағыналары осы күнде жоғалған, жеке түрғанда ешбір мағына бермейді. Мүндай сөздер басқа мағыналы сөздермен тіркесіп қана қолданылады.

Ал осыған керісінше, сөздің ішкі мағынасы сақталып, дыбысталу түрі езгеретін де жағдай кездеседі. Мысалы, елу деген сездің бастапқы түрі елліг болған. Ол бірте-біртс мынадай өзгеріске түскен: елліг —> еліг —> елу: ал огул —> огл —үл.

сө:

белгілі дыбыстыі' курыяымнаы

түрады

маганалык бірлік

~—і

даяр күйіндс

оелтілі сөз

табына катысты

 

белііг:

түлға,

формад:

 қурылымдьіқ

сипатталады

4.  "Нартәуекел стратегиясы. Білгенге маржан". Саяхатымыз Абайдың кіндік
қаны тамған жер Қасқабұлаққа бағытталды.

Тапсырмасы

Сөз өнері туралы Абай өлең жолдары жазылған карточкалар бойынша жүмыс. Әр қатардан 2

оқушыдан шығып, сейлемдегі сез мағыналарына талдау жасап, берілген тапсырмаларды

орындайды. Қалған оқушылар мына сөйлемдерді жазып, мэні түсіндіріледі.

"Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз. Абай әрқашан біздің үлттық

үранымыз болуы тиіс". (Нүрсұлтан Назарбаев).

"Әрқашан" деген сөзге фонологаялық талдау жүргізіледі және 28-жаттығу жүмысын

орындатамын:  1. «Лексика» деген сөзге түсінік беріңдер. Тіліміздің сөз байлығын көрсететін

«Түсіндірме сөздіктен» мағыналы сөздер мен мағынасыз сөздерге бес-бестен сөз жинап,

карточка жасаңдар.

5.  "Шығармашылық" стратегиясы.

"Мақсатым — тіл үстартып, өнер шашпақ". Саяхатымыз ең алғаш "Еңлік — Кебек" пьесасы

қойылған жер Ойқүдыққа бағьггталған.

Тапсырма.

Әр қатардан бір оқушыдан шығып, өзі жаттаған Абай өлеңдерінен бір шумағын тақтага

жазып, сөз мағыналарына талдау жүргізеді.

Қалған оқушылар сурет бойынша шағын шығарма ("Әжемнің әңғімесі") жазады..

6.  "Кубизм" стратегиясы. "Ғылым таппай мақтанба"
Саяхатымыз Ойқұдықтан Құнанбай Акшокысына қарай бағытталады.
"Суретте". Лексикология нені зерттейді? Сөз мағынасы туралы айт.
"Салыстыр". Лексикология мен фонетика салаларын салыстыр. (Венн диаграммасы).
"Зертте". Лексикология салалары туралы айт.

"Қолдан". Абайдың нақыл сөздерін қолдана отырып, замандастарыңа не айтар ең?... "Байланыстыр". Лексикология саласының тіл мэдениетіне байланысы туралы айт. "Талда". "Әйгерім" деген сөзге фонологиялық, математикалық талдау жаса.   ■■

7.  "Жұлдызды сәт" стратегиясы. "Құлақтан кіріп бойды алар".

Саяхатымыз Әйгерім экелерінің қонысы Ортатауына бағытталады. Абайдың "Көзімнің қарасы", "Желсіз түнде жарық ай", "Айттым сэлем, қаламқас" ән мэтіндері бойынша талдау жүргізеді жэне 29-жаттығу жүмысын орындайды: Мэтіндегі толық мағыналы сөздер мен мағынасы толық сөздерді бөлек-бөлек теріп жазыңдар.

8.  "Ойтолғаныс" стратегиясы. "Арттағыға сөзің мен ісің қалсын".

Саяхатымыз Орта тауынан Абай жерленген жер Жидебайга бағьпталады.

Тақтада 3 оқушы мына сөйлемдерді жазып, сөз магыналары мен қолданыстарьтна талдау

жүргізеді.

а)   Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім. (Мүхтар Әуезов).

ә) Ана тілін үйретіп, ой өрнегін танытқаны, көркем сөз кестесін көкірегіме тоқығаны үшін Абайга мэңгі қарыздармын. (Әзілхан Нұршайықов).

б)   Абайдың ұлылығы өз халқының мұқтажы мен болашағын эрі дүрыс, эрі көрегендікпен
ұға білуінде жатыр (С.Симонов).

Келесі тапсырма: 31-жаттығу жұмысының шарты: Мына сөздердің құрамындағы дыбыстарды пайдалана отырып, лексикалық мағынасы бар сөздер құрап жазыңдар. в) Саяхат-жарыс қорытындысы шығарылады. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймьш.

3.     Үйге тапсырма: 30-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Лексикалық
мағынасы бар сөздерді теріп жазыңдар. Жазған сөздеріңнің мағынасын ауызша айтыңдар.
Осындағы кейбір сөз тіркестерін неліктен сөз деп атауға болмайды? Осы мысалдарға қарап,
сөз болу үшін оның қандай белгілері болу керек деген сүраққа жауап беріңдер.'

Қосымшатапсырма: а) "Ұлыдан үлағат" атты Абайдың сөз өнері туралы ой-пікірлері
бойынша шығарма жазып келу; э) "Сөз жэне оның мағынасы" тақырыбынан конспект жазып
келу.                                                                                                              Тексердім:

7. Сабақтьщ өтілетін мерзімі:

Сабақтың такырыбы: Сөздің тура жэне ауыспалы мағынасы. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, сөз бен мағына, сөздің тура жэие ауыспалы
мағынасы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сейлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ,

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары. тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, тоғшен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сәлсмдесу,

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткеғі сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жүмысыньщ орындалу барысын дэптерлерінен тексеру,

3.      Дәптерлерін алмастыру.

4.      Окушылардьщ берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөздің тура және ауыспалы мағынасы» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Сөздің затты я қүбылысты атап білдіретін мағынасы тура мағына деп аталады. Тура мағына эр заттың өзіне гана тән жеке мағынасы болып табылады, сол арқылы біз заттарды бір-бірінен айыра аламыз. Мысалы, аспаи, лсер, жел, бұлт, орман дегендер заттарды атаса, биік, жылы, жақсы дегендер сапаны, ал бару, салу, оцу дегендер қимылды атайды.

Создер эрқашан тура мағынада айтыла бермейді. Сөздің гура мағынасының негізінде туып, өрбіген, жалпы кқпшілікке түсінікті ауыспалы мағыналары да болады. Лексикалық мағынаның бүл түрін туынды мағына деп Атайды. Мысалы, көз - адамның немесе жан-жануардың көру мүшесін білдіретін оның бастапқы тура мағынасы да, күннің көзі, бұлақтың көзі дегендегі көз - оның ауыспалы, туынды мағыналары. Тіл сөзінің бастапқы тура мағынасы - адамның баста орналасқан дене мүшесі, ауыспалы мағынасы - аиа пгілі, орыс пгілі дегендердегі мағынасы. Аяц деген сөз тура мағынасында дене мүшесін білдіреді. Ал жүмыстың аягы, жиналыстыц аягы жэне т. б. осы тэріздес тіркестердегі «аяц» - туынды мағына, «соңы» деген мағынаны білдіреді. Күту деген сөздің тура мағынасы - «тосу, аялдау». Сонымен бірге бұл сөздің «сыплау, қүрметтеу» деген ауыспалы мағынасы да бар. Мысалы: қонақ күту. Сөздің ауыспалы мағынасы бір заттың негізгі атауыш мағынасын екінші бір затқа атау етіп ауыстырып колданудан барып туады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттыгу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 41-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Түсіндірме сөздіктен бірнеше сөздің тура жэне ауыспалы мағыналарын табыңдар. Екі қабатты үйлердің моделін жасаңдар. Үйдің эр кабатына оларды бөліп орналастырыңдар. Бет, цүлац, цабырж, дүние, кілт, ац, өту, келу, терең сездерінің тура жэне ауыспалы мағыналарын тауып, басқа сөздермен байланысқа түсіріп тіркес қүраңдар. Қымыз, цұрт, цазы, іш, сүра, тэтті, ащы, турашыл, ойшылдыц, бақыт, сөзшең, адамгершілік, үнсіздік, тыиыштьщ, киелі, жаксыльщ сөздерінің қайсылары нақты мағынаны, қайсылары дерексіз (абстракты) мағынаны білдіріп түр?

Келесі орындалатын тапсырма: 42-жаттығу жүмысының шарты: Өлеңді көшіріп жазыңдар.   Мэтіннен ауыспалы мағынада қолданылып түрған сөздерді, сөз тіркестерін тауып, астын сызыңдар. Өлеңге кандай талаптар қойылатыны туралы эңгімелеңдер. Тіл. сөз өнерінің қандай артықшылықтары барын дәлелдеп айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 43-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді мэнерлеп оқыңдар. Шешен сезін таратып, өз сөздеріңмен түсіндіріңдер. Мәтіндегі «соз» қандай мағынаны білдіріп түр?

Келесі орындалатын тапсырма: 44-жаттығу жұмысының шарты: Берілген тіркестер қүрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны білдіруіне қарай бөліп жазыңдар.Әр тіркестің мағынасын ауызша айтыңдар. Қалаған үш тіркесті қатыстырып үш сөйлем жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 45-жаттығу жүмысының шарты: Төмендегі ойынды сөздің тура жөне ауыспалы мағыналарына арнап ойнап көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 46-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, құрамында ауыспалы мағынадағы сөздері бар сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Мэтінге ат қойыңдар. «Ол - Жамбылдың эрі шэкірті, эрі жолдасы, эрі замандасы» деген сөйлемді таратып түсіндіріңдер.

«Достыққа адалдықпен қарау» дегенді күнделікті өмірден мысал келтіре отырып әңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 47-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, онда айтылған ойды түсіндіріңдер. Мэтіннен ауыспалы мағынада колданылып түрған сөздерді табыңдар. «Өкшелес буын» деген тіркестің орнына тағы қалай деп айтуға болады? Мэтіннен қандай адамға тэн сезімді байқауға болады (аталық, ұстаздық, достық, жанашырлық, тэкаппарлық)? «Өзің аспанда, ойың төменде жүргенше, өзің төменде, ойың аспанда жүрсін, жаным» деген сөйлемді қалай түсінгендеріңді айтыңдар

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 48-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмүнын баяндаңдар. Мэтінге ат койыңдар. Мәтіндегі ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөздердің тура мағынасын білдіретін сөз тіркестерін қүраңдар. Мэтіндегі

адам аттары сендерге кандай шығармалар арқылы таныс? Олардың эрқайсысына жеке-жеке мінездеме беріңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 49-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді
түсініп оқыңдар. Апта күндеріне қатысты ырымдарды естеріңе сақтаңдар. «Қасиетті».
«киелі», «сәтті», «садақа» сөздерінің мағынасын түсіндіріңдер.«Жеті», «тоғыз», «он екі»,
«қырық» сандарыныц ішінен қалаған біреуіне қатысты мақалдар мен түрақты сез тіркестерін
тауып жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 50-жаттығу. Мэтінді оқып, ауыспалы мағынадағы сөзі бар мақалдарды теріп жазыңдар.«Білім», «білік» сөздерінің магынасын ажыратыңдар. Достық, жолдастық туралы өз ойларыңды мақал үлгісінде түжы-рымдап жазыңдар.

Тексердім:

8. Сабақтың өтілетін мерзімі Сабақтың тақырыбы: Көп мағыналы сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, сөз бен мағына, көп мағыналы сөздер
жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін. ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыкқа.
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмьгс, багалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттыгу жүмысының орьшдалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Көп мағыналы сөз/дер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Тіліміздегі үзақ уақыт бойы қолданылып келе жатқан байырғы сөздер жаңа сөз. жаңа мағыналар жасауға ұйытқы (негіз) болады. Олар бүрынғы тура мағынасының үстіне жаңадан бір не бірнеше қосымша, яғни туынды мағыналарға ие болып жатады. Соның нэтижесінде сөздік қордағы сөздер сан жағынан да, сапа жағынан да дамып, жетіліп, тілдің байлығы артады. Сөздің екі я одан да көп мағынаға ие болуын сөздің көп мағыналылығы дейміз. Көп мағыналы сөздер бір негізден таралады да, бір сөз табына қатысты болады. Мысалы:

Бас (зат есім) - 1) адамның, айуанның, жэндіктің дене мушесі; 2) шөптің, ағаштың ең жоғарғы жағы; 3) таудың ең үсті, төбесі; 4) өзеннің, бүлақтың басталған жері; 5) таяқтың үшы; 6) балтаның, шоттың жүзі бар жағы; 7) бір нэрсенің айналасы.

Ата (зат есім) - 1) үлкен эке, экенің экесі; 2) ата жолы - ескіден калған жөн-жоба, эдет-ғұрып; 3) ата жүрт -ежелгі мекен; 4) ата кэсіп - атадан келе жатқан шаруашылық. Сонымен, сөздің қолданылу аясының өзгеруі, яғни бір саладан басқа бір салаға ауысуы оның мағынасының өзгеруіне эсер етеді.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 51-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқып шығып, көп мағыналы сөздердің бері де бір сөз табына қатысты болатынына көз жеткізіңдер. Төмендегі сөздердің қосымша туынды мағыналарын анықтап, кестені толтырыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 52-жаттығу жұмысының шарты: Төменде берілген көп мағыналы сөздердің қосымша (ауыспалы) мағыналары қандай бастапқы мағынадағы сөздерден таралғандығын анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 53-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді рөлге бөліп оқыңдар.

Мәтіннен көп мағыналы сөздерді табыңдар. Ақан есімі сендерге таныс па? Оның қандай эндерін білесіңдер? Мэтінде айтылган оқиғаны өз сөздеріңмен баяндап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 54-жаттығу жүмысының шарты: Мәтінді көшіріп жазыңдар. Көп мағыналы сездерді табыңдар. Сөз құдіреті, сөз күші, акылды сөз деген тіркестердің мәнін түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 55-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді көшіріп жазыңдар.

Адамның қандай қасиеттері айтылған? Мэтіндегі көп мағыналы сөздердің астын сызыңдар. Ауыспалы магынадағы сөздерді қолданып, өздерің сөйлем құраңдар. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 56-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді
оқып, мазмұндаңдар. Жүк, күн, жан, улы сөздерінің эр түрлі мағыналарын ашатындай сөз
тіркестерін қүрап жазыңдар. Дос, жолдас сөздеріне анықтама беріп көріңдер. Мэтін
мазмұнына сүйене отырып, өз досың туралы шағын мәтін қүрап жазыңдар. Мэтінді эр түрде
(баяндау, сипаттау, диалог түрінде) жазуға болады.

Тексердім:

9. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Көп мағыналы сездердің ерекшелігі. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, сөз бен мағына, көп мағыналы сөздер жэне
олардың ерекшелігі жайлы толық мэлімет бере отырьш олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүрғізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да шығармашылық диктанттың барысымен таныстырамын.

1)  Мына сөздердің тура мағынасын табыңдар:
/. тәтті үщы, тәтті циял, тәтті...

2.      ашықмінез, ашъщ әңгіме, ашык ...

3. иненің көзі, байлъщтың көзі, көзі...

4. өткір оп, өткір мінез, өткір ...

5. алыс арман, алыс туыс, алыс ...

6. цалыц ел, ңалың атш, цалыц ...

7.     катты айту, цатты шу, цатты ...

8. әдемі әуен, эдемі иіс, әдемі...

2)  Сөздерді ауыспалы мағынада қолданып, тіркес жасандар.

Ауыр, циын, ыстык, дастарцан, жүрек, цисъщ, теріс, цүлац, терең, таяз, жуан, сұйық, мүз.

3)  Омонимдерді бір бөлек, көп мағыналы сөздерді бір бөлек теріп алыңдар.
Әңгіменің басы, қопдың басы, сөздің басы.

Ауыр жүк, ауыр сөз, ауыр мінез. Қара шаш, бапапанга жем шаш; Кеш батты, суды кеш. Есікті аш, аш мал Жылы су, жылы жүз; Көздің эісасы, адамныц жасы Таяз су, таяз көл, таяз білім. Әд ем і жаз, ы ст ы ц жаз. Арыстан сщырды, ақырды тазала.

4)  Мына сөздерден қандай көп мағыналы сөздер туындайды?    ■

1. жүцакиім — ...

2. ыстык тамац — ...

3. цымбат дүние — ...

4. арзан ойыншыц—...

5.          сары гүл —...

6. кою айраи — ...

7.  таза ыдыс —...

 

8. киын сүрац -...

9. жусш царагай — ...

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.                                                                Тексердім:

11. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы: Омонимдер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, сөз бен мағына, омонидер жайлы толық
мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа.
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабактың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабақка дайындық.

ә) Үй тапсырмасын с^рау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Омонидер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Омонимдер біркелкі дыбысталып айтылатын, бірақ мағынасы баска-басқа сөздердің тобын білдіреді. Сыртқы формасы жагынан, яғни біркелкі дыбысталуы жағынан омонимдер көп мағыналы сөздерге үқсас больга келеді.

Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің айырмашылығы олардың білдіретін мағынасынан көрінеді. Көп мағыналы сөздер бір негізден тарағандықтан, мағыналары жагынан өзара жақын, үқсас болып, олар бір ғана сөз табына жатады. Ал омонимдер мағыналары жағынан бір-бірінен соншалықты алшақ болады да, кейде бір сөз табына, эр басқа сөз табына да қатысты болып, дараланып түрады. Мысалы: Қара: 1) цара шаш - заттың түсін білдіретін сындық мағыналы сөз; 2) тацтага қара -қимыл-эрекетті білдіретін етістік. Айт; 1) айт болды -діни мейрам; 2) эн айт - қимыл мағынасындағы сөйлеу, деу; 3) айт - итті бір нэрсеге айтақтап қосу үшін айтылатын одағай сөз.

Тілімізде көптеген омонимдер сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған. Түбір сөзге жүрнақтар қосылу нәтижесінде пайда болған омонимдер туынды омонимдер делінеді. Мысалы: Арық: 1) зат - су ағызу үшін арнайы қазылған шағын су жолы. Ол егіпін аръщтан суарады екен; 2) сын - семіз емес, еті қашқан, жүдеу. Арьщ, цүп-цу балалардың беттерінде аштық табы бар. (М. Әуезов.) Атыс: 1) зат - үрыс, соғыс. Қашар ем атыс жасап, әттең, атым, не керек күйі де жоқ шаба алатын. (Қ. Мұқышев.); 2) етістік - жанжал салып төбелесу, қырқысу, соғысу. Он сан ногай бүлгепде, Орманбет хан өлгенде, цырыц жычдай атысқан, кызыч қанга батысцан. (Жамбыл.)

Жаңа тақырыпты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орьшдалатын тапсырма (ауызша түрде): 62-жаттығу жұмысының орындалу шартьгн түсіидіремін: Тыйым сөздерді түсініп оқыңдар. Тыйым сөздердің мэніи түсіндіріңдер. Осы тыйым сөздердің қүрамында омонимдік мағына беретін сөздер бар ма? Әдептілікке қандай қасиеттерді жатқызасыңдар? Санамалап айтыңдар. Осылардың ішінде өзің біліп, орындайтындарың бар ма? Атап көрсетіп, себебін түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 63-жаттығу жұмысының шарты: Мысалдарды оқыңдар. Кейіпкерлерге мінездеме беріңдер. Осы мысалдарда омоним болатын сөздер бар ма? Болса. соларды қатыстырып сөйлем қүрап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 64-жаттығу жұмысының шарты: Мысалдарды оқыңдар. Кейіпкерлерге мінездеме беріңдер. Осы мысалдарда омоним болатын сөздер бар ма? Болса, соларды қатыстырып сөйлем құрап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 65-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, оған ат қойыңдар. Қол, сабак, сіңір, қоп сөздері омоним болатындай тіркестер қүрап жазыңдар. Мэтіннен ауыспалы мағынадағы сездерді тауып, дәптерлеріңе жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 66-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді түсіиіп оқыңдар жэне оған ат қойыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 67-жаттығу жүмысының шарты: Алдымен эрі адамның, эрі таудың аты жэне етістік болатын сөзді, сонан соң эрі адамның, эрі өзеннің аты жэне етістік болатын сөзді табыңдар. Сабақтын қорытындысы:

1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты корытыыдылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 68-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Апт,
жон, ен, бөле сөздері омоним болатындай бірнеше сөйлем қүрап жазыңдар. Ац, жер, ңара
сөздерінің омонимдерін табыңдар. Мынадай үлгіде эзіл өлең қүрастырып көріңдер. Өлең
шумақтарына міндетті түрде омоним сөздер қатыстырылсын

Қосымша тапсырма: 69-жаттығу жұмысы: Омоним сөздің көп мағыналы сөзден айырмашылығын мысал арқылы дәлелдеңдер. Бірі түбір күйінде, бірі туынды сөз түлғасында түрған омонимдерге мысал жазыңдар. Апыбымды кеш - кеш келді; ез адам - күртты ез; акшаны сапа - сергек сана деген тіркестердегі омоним сөздердің антонимдері мен синонимдерін тауып жазуға тырысьщдар.

Тексердім:

12. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Синонимдер. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік - мағыналары бір-біріне жақын сөздер, яғни синоним сөздер туралы толық мэлімет беру;

ә) дамытушылық - оқушылардың өз бетінше ізденіспен топта жүмыс істеу қабілеттерін дамыту, басқаларды тыңдау, өз көзқарасын дэлелдеп қорғай білу қабілетін, сонымен бірге қазақ тілінің лексика тарауынан алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білу дағдыларын арттыру;

б) тәрбиелік - сұхбаттасу мәдениетін қалыптастыру, тиянақты түжырымдама жасауға баулу, оқушыларды адамгершілік, қайырымдылық, бірлік, достық, бауырластық рухында тэрбиелеу.

Мазмүнға байланысты міндеттері: синоним сөздердің мол эрі орынды қолданылуы сөйлеушінің тіл байлығы мол екеыдігін ғана емес, сонымен бірге оның сөз қодданылуындағы талғампаздығын да танытатындығының сырын ашу.

СТО-га байланысты міндеттері: болжау жасау, мэтінді таддау, салыстыру арқылы оқушы қиялын дамыту.

Топтық ж^мыс үрдісіне байланысты міндеттері: бірлесе жүмыс істеу, өз пікірін білдіруге, дэлелдеуге үйрету.

Сабақтың көркемділігі: синоним сөздерге арналған сызба, кеспе қағаз, буклет, бағалау парағы, синонимдер сөздігі.

Сабақтың түрі: танымдық эрі жарыс сабақ.

Сабақтың өту әдісі: сүрақ-жауап, жарыс, "Идеялар тақтасы", "Жиг СО-1", "Дөңгелек стол", "Топтастыру" стратегиялары.

Сабақтың барысы.

Үйымдастыру кезеңі. Сынып оқушыларын ұйымдастырып, сабаққа бейімдеу. Негізгі кезең.

Қызығушылыкты ояту сатысы. Ой қозғау. Мағыналары мэндес, яғни бір-біріне жақын сөздерді білесіңдер ме?

Оқушылардың келтірген мысалдарын "Идеялар тақтасына" жазамыз.

Мағынаны ажырату. Әр топтың оқушыларына тапсырма беріледі.

1 -тапсырма. Мағыналары бір-біріне жақын, бірақ эр түрлі дыбысталып айтылатын сөздер тобы синонимдер деп аталады.

Синонимдер мынадай белгілеріне қарай топтастырылады: 1) сөздің дыбысталуында езгешелік болуы керек; 2) сөздер бір ғана үғымды біддіреді; 3) сөздер бір ғана сөз табына қатысты болуы тиіс.

2-тапсырма. Б.ұган қосымша синонимдер мэтінді бірін-бірі алмастырған жағдайда бір ғана сөйлем мүшесінің (не толыктауыштың. не анықтауыштың, не пысықтауыштың, не баяндауыштың, не бастауыштың) қызметін атқарады. Мысалы, ас, тамақ, дәм, тагам, ауцат дегендер бір-біріне синонимдес сөздер. Бүлар дыбысталуы, жазылуы жағынан әр түрлі. Бірақ бэрінің беретін ұғымы - адам баласының жейтін қоректік заты. Бесеуі де сөз табы жағынан зат есім болады. Қонақтарга арналган ас өте дәмді болды деген сөйлемдегі ассозінің орнына қайсысын қойсақ та, бүлар бір гана не деген сүракка жауап беріп, сейлемде бастауыш қызметін атқарады.

3-тапсырма. Қазак тілі - синонимге өте бай тіл. Синонимдік катарлар эр соз табының қүрамында кездеседі. Зат есімдерден болған синонимдер: өң, түр, түс, келбет, пішін, ажар, көрік, элпет, кескіи, рең. дидар, шырай.

Сын есімдерден болған синонимдер: салмакты, сабырлы, байыпты, үстамды. Етістіктерден болған синонимдер: амандасу, сәлемдесу, есепдесу. Үстеулерден болған синонимдер: тез, жылдам, шапшаң, лезде.

4-тапсырма. Синоним сөздердің мол эрі орынды қолданылуы сөйлеушінің тіл байлығы мол екендігін ғана емес, сонымен бірге оның сөз қолданудағы талғампаздығын да танытады. Синонимдерді көп білу бір сөзді қайталай беруден де арылтады.

5-тапсырма. Синонимдік қатарға енетін сөздердің бэрі бірдей бірінің орнына бірі жұмсала бермейді. Өйткені кейбіреулерінің баска сөздермен тіркесу қабілеті шектеулі болады. Мысалы, биік пен бопшац өзара синоним сөздер болғанымен, тау сөзімен тіркескенде бірінің орнына бірі қолданылмайды: биік тау деп айтылғанмен, бопшац тау деп айтылмайды. Кәрі, ңарт деген синонимдердің кәрі сөзі адамга да, малға да қатысты сездермен тіркесе береді де, ал царт сөзі адамға қатысты сөздермен ғана байланысқа түседі:

царт адспі деп айт>ға болса, цирт жъпқы деп еінқашан да айтылмайды.


ір • >ш со * т<лоына

Сішоним создср талгами

 

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 70-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қазақ тілінің синонимдер сөздігін пайдаланып, эр синоним сыңарларын бір вагон деп есептеп, өздерің теріп алған синоним сыңарларынан пойыз жасаңдар. Содан кейін сол пойызда неше вагон болатынын айтыңдар. Төмендегі синонимдік қатардағы сөздерді басқа сөздермен тіркестіріп, олардың қанша сөзбен тіркесе алу мүмкіндігін анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 71-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, оның мазмүнын өз ойларыңды қоса отырып эңгімелеңдер. Ғажап, шац, цараулъщ, уәде, апла, жан сөздерінің синонимдерін тауып, олардың орнын ауыстырып қолданыңдар. Қандай өзгеріс болды? Өздерің түйіп жасаңдар: синоним сөздер бір-бірініц орнына талғаусыз жүре бере ме? Ойларыңды мысалмен дэлелдеңдер. Ар, памыс туралы білетін қанатты сөздеріңді, мақал-мэтелдеріңді дэптерлеріңе жазыңцар. Олар мэтіндегі оймен қалай байланысатынына назар аударыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 72-жаттығу жұмысының шарты: Түсініп окыңдар. Мэтіннен синоним сөздерді табыңцар. Өз жеті аталарыңды атап беріңдер. «Жеті атасын білмеген - жетесіз» деген сөзде не айтылатынын мәтінге сүйене отырып

түсіндіріңдер. Қос сөздерді тауып, онын қүрамындагы сөздердің мағыналарына назар аударыңдар. Ме байқағандарыңды айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 73-жаттығу жүмысының шарты: Көшіріп жазып, мэтіннен синоним сөздерді табыңдар, айтылған ойға өз көзқарастарыңды эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 74-жаттығу жүмысының шарты: Өлеңді мэнерлеп оқыңдар. Өлеңде қандай өнеге айтылган? Ауызша түсіндіріңдер.«Әдепті» сөзінің синонимдерін табыңдар. «Әдепті» сөзінің синонимдерін қатыстырып «Әдептілік деген не?» тақырыбына шығарма жазыңдар.

Келесі орыыдалатын тапсырма: 75-жаттыгу жүмысының шарты: Жаз бен кыстың айтысын оқып, қарамен жазылған сөздердің синоним болатын, болмайтынын анықтаңдар. Синоним болса, дэптерлеріңе көшіріп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 76-жаттыгу жүмысының шарты: Мәтінді оқып, оның тэрбиелік мазмүнына көңіл аударыңдар. Мэтіннен батыр аталарың қандай адамдық асыл қасиеттерді бағалайтынын табыңдар. Пенде сөзінің синонимдерін тауып жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 77-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді көшіріп жазьщдар. Мәтіндегі синоним сөздердін астын сызыңдар.

Көпті көргеи, көңілі толган, мәйекке тойган, уызга эісарыган деген тіркестердің мағынасын таратьш айтыңдар. Кенен аталарың туралы не білесіңдер?

Келесі орындалатын тапсырма: 78-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі ұлағатты сөздерді көшіріп жазыңдар. Берілген екі пікірде қандай үндестік бар? Ойларыңды дэлелдеңдер. М. Гандидің сөзіндегі бір-бірімен байланысып жатқан үғымдардың тізбегіы жазып көрсетіңдер. Оларды сөздердің қандай мағыналық тобына жатқызасыңдар? Берілген екі пікірді біріктіре отырып жоспар қүрып, айтылмақ ойды өз сөздеріңмен баяндаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 79-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Автордың ойын эрі қарай қалай жалғастырар едіңдер? Жануар, цасцыр, серік, ит деген сөздердің синонимдерін атаңдар.Төрт аяқты достарың туралы эңгімелеп беріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 80-жаттығу жүмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 20-суретке қарап, ауызша эңгіме қүраңдар. Ол үшін, ең эуелі эңгіменің жоспарын жасаңдар жэне кейіпкерлеріне ат койыңдар.Баланың бойынан қандай адамгершілік қасиетті байқауға болады? Өз сөздеріңді дәлелдеңдер. Осы ойларыңды мэтінге өзек етіп алыңдар. Жазған мэтіндерің сөйлеудің қай түріне (баяндау, суреттеу,талқылау) жататьшын айтып көріңдер жэне мәтіиде міндетті түрде синонимдердің болуын ескеріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 81-жаттығу жүмысьшың шарты: Мына сөздер мен түрақты тіркестердің синонимдерін тауып жазыңдар. Өздерің қалаган 3 сөзді немесе тіркесті қатыстырып, сөйлем қүраңдар. Синоним сөздердің мағыналық ұқсастығы мен айырмашылығын ауызша айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 82-жаттығу жүмысының шарты: Мына етістіктерді қатыстырып күз табиғатын суреттеңдер.

1.  Бүлыңғырланды, сіркірейді, қалықтап түсіп жатыр.

2.          Қайтады, қоштасады, қимайды, мүңданады. Жазган мэтіндеріңде осы сездердің
синонимдерін жарыстыра қолдануға тырысыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 85-жаттығу жүмысының шарты: Төмендегі сөз тіркестерінің синонимдерін атаңдар.

"Отбасы" тобында осы тақырыпты оқып талдайды. "Жүмысшы" тобына топтасады. Мүнда мэтін рет-ретімен түсіндіріледі, талданады. Қайтадан

"Отбасы" тобына топтасып, мэтінді тағы талдайды. Сосын жалпы ортақ ойды параққа түсіреді. Жасалган жобаыьт тақта алдында қорғайды.

Міне, осы "ЖИГ СО-1" төсілі аркылы оқушылар жаңа тақырыпты игереді.

Балалардың жазған парақтарын топтастырып, алдьш ала даярланданған мүқабамен қаптаймын. Кітапша сабақтан естелік ретінде сыныпта қалдырылады.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2. Оқушылардың берген жауаптарьша қарай білімдерін бағалаймын.

Оқушының аты-жөні

Топ жетекшісі

Өзіндік баға

Мүғалімнің бағасы

 

 

 

-.

3. Үйге тапсырма: 84-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Мына сөздердің синонимдерін тауып жазыңдар. Синонимдерге сөзді де, түракты тіркесті де алуга болады. Қосымша тапсырма: 83-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Көп нүктенің орнына бір-бірімен синоним болатын сөздерді қойып жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 86-жаттығу жүмысыньщ шартын түсіндіремін: Синонимдер сөздігінен өзің калаган бір синонимдік катарды көшіріп жаз. Олардың ішінде омоним бола алатын сөз болса, оны сөз тіркесі арқылы көрсет.

Тексердім:

13. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Антонимдер. Сабактын мақсаты:

а) білімділік - алдыңғы сабақтарда өткендерді еске түсіріп қайталау арқылы
оқушы білімін бақылай отьтрып, біртіндеп жаңа тақырыпты енгізу жэне жаңа тақырьтпқа сай
мысалды оқушының өзіне талдату жолымен ережені өздеріне шығарту, тақырьгаты саналы
түрде мсңгертү:

э) дамытушылық - оқушылардың бүрыннан бар білімін жаңа біліммен байланыстыра алу кабілетін, ойлауы мен зейінін дамыту:

б) тәрбиелік - өз ұлтының тілін, рухани байлығын қүрметтеу, тапқырлықка
баулу, адамгершілік, эстетикалық тэрбне беру.

Сабактьщ түрі: аралас сабақ.

Сабактың көрнекілігі: сөзжүмбақ, Абай өлеңі жазылған плакат, үлестірме карточкалар, "Антонимдердің жасалу жолдары" атты сызба, мақал-мэтелдер, жүмбақтар. перфокарта.

Сабақтың барысы.

I. Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.
П. Үй тапсырмасын сұрау.

Омоним мен синоним сөздерге жазып келген өлеңдері мен мақал-мэтелдерін оқыту. Ш. Білімдерін тексеру. Өткен сабақтарда алған білімдерін «Антоним» атты сөзжұмбақпе сүрау.

"ТЙГ

2,

 



О

Н

и

ІМ

1. Белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы.

2.      "Бағалы" сөзінің синонимі.

3.      "Байланысу, бірігу" деген мағынаны білдіретін сөз.

4.   "Айналайын қарағым, Бетіңе келмес қарағым" деген өлең шумағында қаңдай
сөздер тобы бар?

5.      "Бала" сөзінің синонимі.

6.      Бір ғана сөз табына қатысты сөздер калай аталады?

7.      Біледі иесі бағасын,
Көргенде таң қаласың.

Сүтсіз-ақ асырар Қырық-отыз баласын.

IV.    Мақсат қою. Жаңа тақырыпқа жазылған мысалды оқытып, өздеріне ереже
шығарту, мақал-мәтелдер, жұмбақтар арқылы білімін кеңейту, антоним сөзі қай тілден
шыққанын, жасалу жолдарьш таныстыру.

V.  Жаңа сабақ. Плакатқа жазылған Абай өлеңі

Коңілім қайтты достан да, дүшпаннан да, Алдамаған кім қалды тірі жанда?

Алыс-эісацын қазақтың бэрін көрдім,

Жалғыз-жарым болмаса анда-санда.

Өленді бір оқушыға дауыстап оқытып шығамын.

-  Ал, балалар, бұл кімнің өлеңі?..

-  Абай туралы не білеміз? Кім Абайдьщ бір өлеңін оқып береді?

Осы сұрақтарға жауап алғаннан кейін осы өлеңнен мағынасы бір-біріне қарама-қарсы болыи тұрған сөздерді тапқызамын (дос-дұшпан, алыс-жақын).

Тапқан мысалдары арқылы ереже шығартамын да, бірнеше оқушыға айтқызамын. Өздерінен мысалдар сұраймын.

Балалар. антоним грек тілінде апіі-қарсы, опоіа-атау дегенді білдіреді. Олай болса біріне-бірі қарама-қарсы сөздер антонимдер деп аталады екен.

Жаңа білімді меңгергенін тексеру.

87-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазыңдар. Мәтіндегі тірек сөздерді тауьщ, астын сызыңдар. Әсем, тез, шебер, зор сөздерінің антонимдерін тауып жазыңдар. «Қандай эсем сөйлейді!» деғен сөз тілдің қандай сипатына байланысты айтылып тұр?

Енді антонимдердің жасалу жолдарымен танысайық. Тақтадағы "Антонимдердің жасалу жоддары" атты сызбамен таныстырамын.

- Балалар, қазақ тілінде неше сөз табы бар? (тоғыз). Олай болса антонимдер тоғыз сөз
табының ішіңде сын есім, етістік, зат есім. есімдік, үстеулерден жасалады екен. Тақтадағы
сызбаға қараңдар.

О^у-

"ч:" "ТУ кСТ> -кСЛУ,

;<ону~

шашу-

жинау,

шығу.

жылау, :ат\"-алү

Өтірік-шьш.

сауап,

алгыс-

каргыс,

рахат-

беш-іет,

бак.-сор.

өмір-

өлім,

пайда-

зиян, жаз-{

қыс, к\к-1

түы           |

Анау-мынау, энс-міне, осы-сол

акырын шапшан, жоғары-томен, алыс-

жақын, өрі-бері

Қазір мен мақал-мэтелдерді оқып тұрамын, ал сендер антонимдерді тез-тез теріп жазасыңдар.

1. Өлі арыстаннан тірі тыпіқан артық.

2.     Еріншек егіншіден елгезек масақшы озады.

3.     Палуанға оң, терісі бірдей.

4.     Ит үрер жақсыға да, жаманға да.

5.      Алыста жүрсе - кісінескен, жақында жүрсе - тістескен.

6.     Жақсылық жар басыңда, жамандық жастық астында.

7.     Досыңның асын қасындай іш.

Оқулықпен жумыс.

88-жаттығу . Мәтінді оқып, мазмұнын түсіндіріңдер. Мэтінге ат қойыңдар, тақырыптың мазмүнымен байлаиысын байланыстырыңдар. Мэтіннен синоним, антоним сөздерді тауып, жеке-жеке топтастырып жазыңдар. Синонимдерді қатар, бірге қолданудың мэні неде деп ойлайсыңдар? Олардың біреуін ғана қалдырып оқып көріңдер, сөйлемдегі ой өзгере ме? Адам бойындағы ең асыл қасиет деп нені атар едіңдер?

89-жаттығу. Құпия, жас, шың, үйір, тіл, ер сөздерінің омонимдес, синонимдес, антонимдес сыңарларын тауып жазыңдар.

90-жаттығу (ауызша түрде). Шумақтарды оқып, әр шумақтан түсінгендеріңді эңгімелеңдер.

Жумбақтар ойыны. Мен оқыған жүмбақтардан бірінші жауабьгн, екінші антоним сездерді табу.

1. Күндіз ізетті, түнде күзетте. (есіктің ілгегі)

2.     Қара жердің төсінде ақ қоянның ізі мол. (тақтадағы жазу)

3.      Асты тігілген, үсті сөгілген. (қап)

4.   Тірісі өліден нан сүрайды, өлісі тіріден жан сұрайды. (тышқан жэне қақпан)

5.  Ерте тұрады бір қыз,
Кеш түрады бір қыз.
Қайткенде де солардың
Дегенімен жүрміз. (Күн мен Ай)
Оқулықпен жүмыс.

91-жаттығу. Мэтінді оқып, ненің суреттелгенін баяндаңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Оқиғаның дамуы қандай сөздер арқылы беріліп тұрғанын анықтаңдар. Жансыз нәрселерге жан бітіріп түрған сөздерді тауып, оларды өзі байланысып түрған сөздерімен тіркестіріп жазыңдар. Ауыспалы мағынадағы сөздердің ойды берудегі мэніне назар аударыңдар.

92-жаттығу (ауызша турде). Мэнерлеп оқыңдар. Мэтіннен антоним сөздерді табыңдар. Мал бағуға қатысты қандай мақал-мэтелдерді білесіңдер?

93-жа гтығу. Өлеңдегі антоним сөздерді жүп-жүбымен теріп жазыңдар. Мэтіндегі үсац, алып сөздерінің синонимдерін атаңдар. Оларды осы сөздердің орнына қойып оқып көріңдер және қандай өзгеріс болғанын пайымдаңдар. Түсіндірме сөздіктен пәрмен, дәрмен сөздерінің мағыналарын анықтаңдар.

94-жаттығу (ауызша түрде). Өлеңді мэнерлеп оқып, түсінгендеріңді айтыңдар.

95-жаттығу (ауызша түрде). Мэтінді оқып, түсінгендеріңді айтыңдар. Мэтін бойынша батырға тэн мінездерді анықтап, олардың антоним сыңарларын табыңдар. Қазактың кандай батырлар жырын білесіңдер?

96-жаттығу (ауызша турд,е).Биік, ашық, жаңа, сулу, жас сөздеріне эр түрлі қолданыста бірнеше антоним сыңар тауып көріңдер.

VII. Бекіту кезені. Сабақты тақтадағы перфокарта бойынша қорытындылау

 

Антонимдер

Сын есім

Етістік

Зат есім

Есімдік

Үстеу

Күлу-жылау

 

 

 

 

 

Жаз-қыс

 

 

 

 

 

Әне-міне

 

 

 

 

 

Жоғары-төмен

 

 

 

 

 

Күн-түн

 

 

 

 

 

Терең-саяз

 

 

 

 

 

Ерте-кеш

 

 

 

 

 

Өмір-өлім

 

 

 

 

 

Қону-үшу

 

 

 

 

 

Көп-аз

 

 

 

 

 

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 97-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Қүрамында антоним
сөздер кездесетін мақал-мэтелдер мен жұмбақтар тауып жазыңдар жэне олардың қатар
қолданылуының себебін біліп алыңдар.

Қосымша тапсырма: 98-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Ақьш Қадыр Мырзалиевтің өлең кітаптарын оқыңдар. Антоним сөздер кездескен бір-екі шумақ өлеңін дэптерлеріңе жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 99-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Төмендегі сұрақтардын біріне жауап болатындай шағын мэтін жазыңдар. Онда міндетті түрде антоним сөздер болуын ескеріңдер.

1.  Анаңның туған куніне қандай сыйлық тартар едің?

2.         Досьщның ерсі кылығын көрдің делік. Не істер едің?

3. Егер сенің колыңа ғажайып сиқырлы таяқ түссе, қайтер едің?

Қосымша тапсырма: 100-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Синонимдік
қатарлардың бірін көшіріп жазыңдар. Ондағы эр сөздің антонимін тауып көріңдер.
Антонимдері неге эр тұрлі болып шықты деп ойлайсыңдар?                       Тексердім:

14. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жү_мысы.

Марқакөл корығы. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу максатында сын жұмысьш жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамьгту, сөздік қорын молайту, сауаттылықка баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жү-мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.       Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысыныц тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мәнерлеп оқып шығамын. Мэтін 80 сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Марқакөл қорығы.

Марқакөл қорығы - Шығыс Қазақстанда. Алтай тауының, Азу мен Күршім жоталарының аралығында. Терең ойпатта. Марқакөл - үлкен, мөлдір сулы, балықты көл. Оның айналасы тасты, орманлы тау. Бүл көлге бірнеше өзендер мен бүлақтар, жылғалар құяды.

Табиғаты қатал. Жері ылғалды. Қысы аязды. Қар қалың түседі. Мүнда жиі-жиі күшті жслдер де соғып түрады.

Қорықта алуан-түрлі ағаштар, жеміс-жидектер өседі. Соларлың ішінде балқарағайды ерекше атауға болады. Бүл үзақ жасайтын эрі үзын, эрі қатты ағаш. Оны кезінде кеме жасауға пайдаланған. Сондай-ақ, балқарағайдан көптеген пайдалы заттар алынады.

Марқакөл — Қазақстандағы ең жас қорық. ("Баіідырган ") Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.       Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.       Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

15. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы: Табу. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға лексика, сөз бен мағына, табу жайлы толык мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлсу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйғіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі:  қалыпты сабак.

Сабактың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтьщ көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабактың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабакта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Табу» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Табу негізінен этнографиялық үғыммен байланысты. Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуға тыйым салынған сөздер тіл білімінде табу деп аталынады. Мүндай тыйым салынған сөздер дүние жүзіндегі халықтардың көпшілігінде кездеседі. Бүл әдет, әсіресе, түркі халықтарының, оның ішінде қазақ халқының түрмысында көп тараған.

Қазақтың ескі эдет-ғүрпы бойынша келін болып түскен қыз күйеуінің туған-туыстарын өз атымен атамайтын болған. Солардың эрқайсысына жақындық жолына, жасының үлкен-кішілігіне қарай лайықты ат қоюға тиіс болған. Мэселен, қызға шырайлы.м, еркежан, бикеш... десе, ұлға шырац, мырза эісігіт, төре жігіт, т. б. деп ат қойған. Осы ретпен абысын-ажын, қайын-қайнаға, ата-ене, нағашы-жиен, тіпті жиеншарларға дейін шетінен ат қойып шығатын болған.

Қазақ тіліндегі табудың ендігі бір түрі қатал табиғи қүбылыстарға, жыртқыш аңдар мен қауіпті жэндіктерге, түрлі ауруларға байланысты қалыптасқан. Мысалы, жай түсудің апатынан сақтанып, жайдың атын атамау үшін оны «эісасыл» деп атаған. Шешек ауруының атын атаудан қорқып, оны «корасан» деген. Қасқырдың атын тура атасақ, естіп қалып малымызға шабады деп сескеніп, оны «улыма» немесе «итцұс» деп атаған.

Жаңа тақырыпты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма : 101-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мына мэтінді оқып, мазмүн желісін сактап айтыңдар. Мэтіндердің ішіндегі өзгеше қолданыстарды тауып, олардың табу екенін түсініңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 102-жаттығу жүмысының шарты: Қарамен жазылған сөздердің табуға жататын, жатпайтынын байқап көріңдер. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Окушылардың берғен жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 103-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Жаттығуда берілген тыйым сөздерді жаттап алыңдар. Тыйым сөздердің «Табуга» жататын,
жатпайтынын дэлелдеңдер.

Тексердім:

16. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тапсырмамен шығармашылық жүмыс.

Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, сөз бен мағына, табу жайлы толық мәлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, тапсырмамен шығармашылық жұмыс
жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін. ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін. Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыкқа.
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

I                                        а) Үйымдастыру кезеңі.

.-                              1. Сэлемдесу.

2. Кезекші мэлімдемесі.

;                            3. Журнал бойынша түгелдеу.

4. Жаңа сабаққа дайьгадық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
,                             3. Дэптерлерін алмастыру.

|          -                 4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

і                                         б) Жаңа сабақты түсіидіру.

*                            Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Табу» тақырыбы жайлы қосымша түсінік беремін

'                 де шығармашылық жазу жұмысының тақырыбы және мақсатын түсіндіремін.

Тапсырмамен шығармашылық жүмыс жүргізу барысында оқушылар өздерінің білетін тйым сөздерін еске түсіре отырып, оқыған көркем эдебиеттер бойынша ізденіс жұмыстарын жүргізеді.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Тексердім:

17. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Эвфемизм жэне дисфемизм. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: эвфемизмнің ауыспалы мағынадағы сөздерді толықтырып
отыратын көркемдеуіш сез екенін жете ұғындыру, дисфемизмнің қолданылу аясын
түсіндіру;

э) дамытушылық: оқушының ізденушілік қабілетін дамыту, сөздік қорларын толықтыру;

б)  тәрбиелік: эдепті, сыпайы сөйлеуге баулу, тіл мәдениетін калыптастыру.
Сабақтың көрнекілігі: сабақ жоспары, эвфемизмге жасалған плакат. дидактикалық

материалдар.

Сабактың түрі: оқушылардың шығармашылығы мен ізденушілігіне бағытталған практикалық сабақ.

Сабактың өтілу әдісі: сүрақ-жауап, салыстыру, шығармашылық жүмыс.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру кезеңі:

а) оқушыларды түгендеу, э) екі топқа бөліп отырғызу.

II. Сабақ жоспарымен таныстыру

Ой ашу (үй тапсырмасын сұрау).

Іздену (көркем шығармалардан жинаған мысалдарын оқыту). Жаттыгу (жаттығу жүмысы жэне дидактикалык материалдар бойынша жүмыс). Салыстыру (табу мен эвфемизм мен дисфемизмді салыстыру). Еркін ой (тірек сөздер арқылы мэтін құрау). Түйіндеу (сабақты қорытындылау). Оқушылар білімін бағалау. Үйге тапсырма беру. Ой ашу.

1. Эвфемизм дегеніміз не? Мысал келтір.

2.      "Эвфемизм" сөзі қандай мағынаны білдіреді?

3.      Дисфемизм дегеніміз не? Мысал келтір.

4.      Дисфемизмнің қолданылу аясы туралы айту.

Кейде бір нэрсенің не құбылыстың атын тікелей айту дөрекілеу естіледі. көңілге . жағымсыз тиетіндей сыңайы байқалады. Мұндай жағдайда олар баска сыпайы, жағымды сөздермен ауыстырылып айтылады. Бүл құбылыс тілде эвфемизм деп аталады. Эвфемизм эдепті, сыпайы, сөйлеу мақсатынан шыққан. Мысалы, «мылжың» деудің орнына «сөзуар», «өтірік айту» дегеннің орнына «қосып айту», «үрланды» дегеннің орнына «цолды болды», «ұрлық жасамау» дегеннің орнына «ала жібін аттамау» деген сөз тіркестері, «өлді» деудің орнына «о дүішеге аттанды, жан тәсілім етті, цаптыс болды, дүние салды» деген сияқты сөздер мен түракты тіркестер қолданылады. Эвфемизмдер - ойды бейнелеп, көркемдеп жеткізудің бір тэсілі.

Күнделікті ауызекі сөйлеуде эдепті сөзді әдепсіз, дөрекі сөздермен ауыстырып айта беру әдеті де кездесіп қалады. Мүндай құбылысты тіл білімінде дисфемизм деп атайды. Дисфемизм - магынасы жагынан эвфемизмге карама-қарсы қүбылыс. Дисфемизм кеміту, корлау, іске жаратпау үғымын тудырады. Мысалы: боқмұрын, боцтан өзгені сөз қылу, богымен эісасты баламен опнау, цолынаи боц келмеу, богы ботца болу, кыртпа жэне т, б.

Дисфемизмдер - эдеби тілдің үлгісіне жатпайды. Дисфемизммен сөйлейтін адамдарды мэдениеті төмен, эдепсіз адамдар деп есептейді. Бұлар көркем шығармада, көбінесе, ауызекі тілдің сейлеу үлгісі ретінде кейіпкерлердің тілінде үшырасады.

Іздену. Оқушылардың көркем шығармалардан эвфемизм мен дисфемизмге тауьш келген мысалдарын оқыту.

Дидактикалық материалдар. Берілген көркем шығармалардан эвфемизм мен дисфемизмді табу. Үлгі: 1. Эвфемизмді көрсет, мағынасын түсіндір. Көп адам дүниеге бой алдырган, Бой алдырып, аяғын көп шалдырған. (Абай). (Дүниеге боп алдырган — дүниеге қүныққан.) 2. Дисфемизмді көрсет.

— Әй, қара сақал! Тек тиіп қара, қолында өлем! — деп анадай жерде жатқан балтаны көтеріп-ақ алдым. (Ғ.Мүсірепов).(-Қяря сацал — кемсіту( мағынасында, ашыну.

Кітаппен жұмыс: 104-жаттығу. Мэтіндегі дөрекі, эдепсіз қолданылған сөздерді тауып, адамға қалай эсер ететінін айтыңдар.

105-жаттығу. Мұгалімнің көмегі аркылы қарамен жазылған сөздер қандай сөздердің орнына қолданылғанын түсініңдер. Эвфемизм не дисфемизм екенін ажыратып айтыңдар.

106-жаттығу. Төмендегі создерді эвфемизммен ауыстырып жазыңдар. Әдепті сейлеуді үйреніңдер.

¥ры — қолының сүғы бар. Соқыр — козі көрмейтін адам. Өсекші — қосып айтатын адам. Мылқау — тілі жоқ, сойлей алмайтын. Қырт — айтқанға көне қоймайтын. Топас - иісі мүрнына бармайтын. Саңырау — қүлағының мукісі бар. Жынды — ақыл-есі кем кісі.

Дисфемизмдер - дөрекі создер, яғни эдепті сөздерді эдепсіз сөздермен ауыстырып айту.

Бүл да сөздерді ауыспалы мағынада қолданудың бір жолы. Көркем шығармаларда кейіпкерлердің тіліңде кездеседі.

Сабақтың қорытындысы:

— Балалар, эвфемизм создер мен дисфемизм сездерді бір-бірінен ажырату, олардың қолданылуын білу бізге не үшін қажет деп ойлайсындар?

Ықтимал жауап: - Сыпайы, әдепті сөйлеу — әрбір білімді, мәдениетті адамның міндеті. Оны өнеге түтуымыз керек. Ал дөрекі, боқтық сөздерді қолдану — эдепсіздік, кергенсіздік.

Оқушылар білімін бағалау.

Үйге тапсырма: 108-жаттығу. Оқып, тусініп алыңдар. Мэтінде қандай ырым
туралы түсінік бар? Түс көру туралы қандай тыйым сөздерді білесіңдер? Оның табумен
байланысы бар ма? Өздерің түс көргенде үлкендерге, достарыңа айтып сыр бөлісесіңдер ме?
Естеріңетүсіріңдер.                                                                                     Тексердім:

18. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы: Түрақты тіркестер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тұрақты тіркестер жайлы толық мэлімет бере
отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс. бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1.  Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

1. Лексика нені зерттейді?

2.     Түрақты тіркестер дегеніміз не?

3.  Түракты тіркес пен еркін тіркестін арасында кандай
айырмашылыктар бар?

4.      Олардың қандай ортак белгілері бар?

5.      Антонимдес түрақты тіркестер ойлап көріндер.

 

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бугінгі жаңа сабақта оқушыларға «Түрақты тіркестер» тақырыбы жайльі түсіндіремін. Тұрақты тіркеетер (фразеологизмдер) - екі немесе бірнеше создің тіркесуі арқылы бір ғана мағынаны білдіретін сөз тіркестері.

Фразеологизмге тэн магына тұрақты тіркесті құрастырушы сөздердің жеке мағыналарына үнемі сәйкес келе бермейді, сьщарлары тұтасып барып, бір ғана мағынаны білдіреді. Мысалы: тас бауыр деген түрақты тіркестің мағынасы мейірімсіз болса, су жүрек деген тіркестің мағынасы - цорщц.

Түрақты тіркесті құрайтын сездер бүрыннан қалыптасқан жүйемен айтылады. Олардың сыңарларының орнын ауыстыруға немесе басқа сөзбен алмастыруға келмейді: Мысалы: тапга тацба баскандай дегенді жылқыга таңба басцандай деп бір сөзін алмастырып айтуға болмайды. Онда ол фразеологизм болудан қалады. Түрақты тіркестер даяр қалпында жұмсалады, сөйлемнің қүрамына бір бүтін түлға ретінде енеді. Тұрақты тіркестердің синонимдік баламалары болады, яғни оларды мағьшасы жағынан жақын сөздермен түсіндіруге келеді. Мысалы: цыздың жтан жүгіндей деген тұрақты тіркестің баламасы (синонимі) - әсем, көрікті, көркем, ал ит терісін басына цаптады деген ұрысты, балагаттады, сөкті дегендердің орнын басады. Кейбір тұрақты тіркестердің бір-бірімен өзара синоним больгп келетіндері де бар: азар да безер болды, ат тонын ала цашты; көз ілмеді, корер тацды көзімен атырды, түи үщысын төрт болді жэне т. б.

Түрақты тіркестер мэн-мағынасы жағынан бір-біріне карама-қарсы (антоним) болып та келеді. Мысалы: ит терісін басына цаптады - басынст сипады, ат ізін салмады - ат ізін цұргатпады, бетінен оты шъщты - беті бүлк етпеді, айы оцынан туды - жолы болмады жоме т. б.

Тұрақты тіркестер де - ойды көркемдеп, эсерлі жеткізудің құралы.

Міне, осылайша жаңа тақырыпты түсіндіріп боған соң тапсырмамен жүмыс жүргіземін.

1.  Мына сөздердін фразеологиялык синонимдерін жа:$.

1.     Бацытты - маңдайы ашылған, қыдьгр дарыған, бақ қонған.

2.     Аньщ-

3. Алыс-

4.      Аз-

2.  Мына фразеологизмдердің мағынасын біддіретін сөздерді жаз.

1. Жүрегі алып үшты - қобалжыды.

2.     Төбесі көкке эісетті-

3.     Бармағыи тістеді-

4.     Жермен-эісексеи ету -

5.     Қол үшын берді-.

3.  Мына тұрақты тіркестердің антонимдерін жаз.

1. Жүрек жүщан - су жүрек

2. Ит терісін басына цаптады -

3. Жүрегг қарс айырылды -

4. Үшан-теңіз-

5.     Қой аузыиаи шөп алмас -

4.  Өзара синонимдес тұрақты тіркестер ойлап, жаз.

7. Көз ішеді. Түн үйцысын төрт бөлді. Кірпігі айқаспады. Көрер таңды көзімен атырды -үйьщтамады.

2.      Жүмган аузын ашпады........

3.     Тобе шашы тік турды..........

5.  Сурет бойынша жұмыс.

Адамның портреті ілінеді. Адамның бет-әлпеті, мүрны, аузы, маңдайы, тілі, тісі, жағы т.б. қатысыиа карай тілімізде қалыптасқан түрақты тіркестер ойлау. (Ойынт үрінде "Кім көп айта алады?)

1-қатар.Бет, жақ қатысына қарай айтады. Мэселен, бетіц бар, -. бар демейді - тура айтады, бетінен оты шықты - ұялды.

2-қатар. Сөздің катысына қарай айтады. Мысалы: көздің жауын алады- әдемі, керемет; көзінің жасы көл болды—жылады, уайымдады.

3-қатар. Мүрын, езу қатысына қарай айтады. Мысалы, Танауы тасца тиді - жолы болмады; Мүриыиа су жетпеу- уақыты болмады; екі езуі цүлагына жетті - қуанды.

4-қатар. Тіл мен тістің қатысына қарай айтады. Мысалы: Тілі мірдіц огындай - өткір, шешен;

шісінен шыгармады - айтпады.

Төрт түлік малдың суреті ілінеді. Төрт түлік мал, олардың жеке түрлерімен байланысты

толып жатқан тұрақты тіркестер бар.

1 -қатар. Түйенің суреті бойынша айтады. Туйені гпүгімен жұтқан, түйе үстіне сирақ үпту.

2-қатар.Койдың суреті бойынша айтады. Қой үстіне бозторгай жүмыртңалаган, қой

аузынан шөп алмас, цой мінезді.

3-қатар. Сиыр малы мен ешкінің суреті бойынша айтады. Қой бастагаи серкедей, желіні

жер сызган, Сиыр цүймышацтату, сиырдың бүйрегіндеп. өгіздей өкіреді, оцыра тигендей

болды, бүзау жалагандап, сиыр сілекепленді.

4-қатар. Жылқының суреті бойынша айтады. Тайга таңба басцандай,  ат цүпрыгын кесісті,

тайлы-таягымен келді, ат шаптырым жер, ат төбеліндей гана т.б.

Жыл мезгілдерінің суреті ілінеді

Жаз - аспан айналып жерге түскеидей, жаны эісаз, көцілі көктем, Қыс - цабагынан цар жауып, кірпігінен мүз цатты, ац цар, көк мұзда, түкірігжерге түспейді, суьщ көзбен царады т.б.

Күз - күрең қабақ болды, жылауъщ күздей, цүс цайтцандай болды, балапанды күзде саиа, эісүзі күңгірт тартты, түнере цалды т.б.

Көктем - май тоцгысы, көгеріп көктеді, жапырагын жайды, т. б. 6. Венн диаграммасын құрғызу.

Түрақты тіркестер мен еркін тіркестердің айырмашалағ, ортақ белгілері табылады.

Ортак бслгілері

тіркес

 Орны ауыса

оаскашак\расты

Түрақты тіркес

^-Л Бір ғана мағынаны    х /'         \    білдіреді.

;\ Екіпе   \  2. Орпынауысгыру  «оанлакоп\ ғабо.іма іды. с, і ->Лен      ' 3. Ьлска і \л ге сркі н

•такелмейаі.

•і к^рамьшчагысө' ';р гана мағьшаны ■^        Г>і і ипеіі.

7. Пәнаралык байланыс.

Орыс тілімен байланыстыру.

1. Рано - ни свет. ни заря.

2.      Недалеко - в двух шагах.

3.      Быстро - сломя голову.

4.      Исчез - как в сквозь землю провалился.

Мысалы. Мой дед просыпался рано.- Мой дед просыпался ни свет, ни заря. Я жііву недалеко от школы.- Я живу в двух шагах от школы. Мальчик бежал быстро.- Мальчик бежал сломя голову. Мой друг куда-то исчез.- Мой друг как в сквозь землю провалился.

Қосымша тапсырмалар орындатып болған соң жаттығу жұмыстарын орьтндатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 109-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі түракты тіркестерді жаттап алыңдар. Қайсылары

антонимдік катар, қайсылары синонимдік қатар құрап тұрғанын табыңдар. Түрақты тіркестердің магыналарын балама сөздермен ашыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 111-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыщ ат қойыңдар. Өздерін куэ болған немесе бастан кешірген осыган үксас бір жағдай туралы тұрақты сөз тіркестерін қолдана отырып, шағын мәтін қүрап көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 112-жаттығу жүмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Мэтіннен түрақты тіркестерді табыңдар. Өздеріңе унаған сөйлем не сөз тіркестерін дэптерлеріңе көшіріп жазыңдар. Қорқыт туралы оқыған кітаптарың не естіген әңгімелерің болса, эңгімелеп айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша тұрде): 114-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмунын тусіндіріңдер. Мэтінде қандай түракты тіркестер барьш тауып атаңдар.Қарамен жазылған сөздерді түракты тіркеспен ауыстырыңдар. Мэтінде қандай үлттық дәстүр көрінеді? Өздерің жүрген ортада бұл дэстүр сақталған ба? Дөңгелек үстел үйымдастырыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 115-жаттығу жұмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Мэтіннен түрақты тіркестерді бір бөлек, жай сөз тіркестерін бір бөлек көшіріп жазып. оларды өзара салыстырып, айырмашылығын айтьщдар. Мэтіндегі ауыспалы мэнде қолданылып түрған сөздерді тауып, мағынасын анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 116-жаттығу жүмысыньщ шарты: Мэтінді оқыңдар.Мәтіішен түрақты тіркестерді теріп жазыңдар. Кенен кім? Қазақтың қандай халық композиторларьгн білетіндеріңді айтыңдар.Осы үлгіге қарап, өзіңнің досыңа мінездеме жаз. Түрін, бой, сымбатын да суреттеп бер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 110-жаттығу жүмысының шарты: Өздерің жақсы білетін эдеби
кейіпкерге эуелі тұрақты тіркестермен, сонан соң оларға балама болатын жекелеген
сездермен мінездеме беріп керіңдер. Түракгы тіркесті баламасымен салыстырып,
шығырмашылығын айтыңдар.

Қосымша тапсырма: 113-жаттығу. Өлеңді түсініп оқып, жаттап алыңдар. Өлең жолдарынан түрақты тіркестерді табыңдар. Өлең жолдарындағы тұрақты тіркестердің арасына басқа сөздер кіруі мүмкін екенін ескеріңдер.

Тексердім:

19. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Түрақты тіркестер. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік - оқушыларға түрақты сез тіркестерінің біртүтас тілдік
қүбылыс екенін түсіндіру;

ә) дамытушылық - түракты тіркесті сездік қорларына енгізіп, тіл байлықтарын дамыту;

б)  тәрбиелік - түрақты сөз тіркесін сөйлеу мен жазу дағдысына енгізуге
тэрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сүрақ-жауап.

Сабақтың жабдықталуы, көрнекілігі: интерактивті такта, эдістеме, дид.материал, түрақты теңеулер сөздігі, қызықты грамматика. Сабақтың барысы.

I.  Үйымдастыру кезеңі:
а) сэлемдесу;

ө) түгендеу;

II.  Үй тапсырмасын сүрау.
а) түрақты тіркестер деген не?

э) 118-жатығулар.

Ш. Жаңа сабақты түсіндіру.

Тілде еркін сөз тіркестері, түрақты сөз тіркестері деген терминдер бар.

Еркін сөз тіркестері - тіркестегі сөздер еркін, орындарын басқа сөздермен ауыстыра беруге болатын сөздер. Мысалы: жасыл қала - эдемі кала, жасыл кітап - қызык кітап.

Тұрақты сөз тіркестер - тілде екі немесе одан да көп сөздердің тіркесіп, бр ғана мағына беретін сөздер. Жалпы тіл білімінде түрақты сөз тіркестерін фразеологизмдер дейміз. Мысалы: ит түмсығы өтпес (калың, ну), қоян жүрек (қорқақ), беті бүлк етпеу (үялмау)... Гүрақты сөз тіркестерінің негізгі белгілері

1    Тіркес құрамында кемінде екі соз болу керек.

2    Сөздердің орны ауыстырылмайды.

3. Тіркес қүрамындагы сөздерді басқа сөздермен өзгертуге келмейді.

4 Тіркес қүрамындағы создер жеке-жеке мағына бермей, барлығы түтас бір мағынаны

ашады.

5. Сөйлем құрамында бүтін бір түлға ретінде жұмсалады.

Түрақты сөз тіркестері идеома жэне фраза деп болінеді:

Идеома - тіркес қүрамындағы сөздер бөлуге келмейтін мағына түтастығы тіркеспен бірге анықталмайтьш сөздер тобы. Мысалы: мүрнын көкке көтеру (менсінбеу), қара қылды қақ жару (адал).

Фраза - тіркес құрамындағы создердің біреуі болса дабастапқы лексикалық мағынасын сақтап түратын сөз тіркесі. Мысалы: тепсе темір үзеді (мықты), бүраң бел (нэзік, жіңішке бел), асқар тау (биік тау).

Кейбір мэтінде кейде фразеологизмдердің арасына басқа сөз еніп кетіп қолдану қүбылысы кездесіп қалады. Жазушы белгілі бір стильдік мақсатта өзгертіп жүмсайды.

Есіткенде бұл созді

Жасыды менің сүпегім.

Көзгмніц жасы егілді,

Қабыргам менің сөгілді.

Міне, осылайша түсіндіріп болған соң тапсырма орындатамын.

Сөйлемдердің ішінен тұрақты сөз тіркесін тап. (Интерактивті тақта).

1. Ботасы өлген інгендей боздайды да жылайды.

2.      Бір кезде төрдегілер қойдай дүрлігіп, есікке келді.

3.      Үріккен еліктей елегізе қалған ол төмен қарады.

4.      Аққудай тізіліскен ақша қыздар алтыбақанды айнала топтасып түр.

5.      Айгүл аққудың көгілдіріндей болып өсіп келе жатыр.

6.      Ауыз үйдегі кемпірлер үріккен қаздай дүр сілкіністі.

Мағыналас сөздерді тап (синонимдік түрақты тіркестер)

1. Үріп ауызға салғандай

2.      Ит аркасы қиянда, ит өлген жер

3.      Зэре-қүты қалмау, көзі шарасынан шығу

4.      Мүрнынан шаншылып жүру, сүрініп жығылу

5.      Жүрек жүтқан

6.      Аузы-аузына жүқпау

7.      Қүйып қүйғандай.

Қарама-қарсы мағынадағы сыңарын табу (антонимдік түрақты тіркес). Әр оқушы деңгейіне қарай: А, Б, С тобы.

1. Бетінен оты шығу                                    Ат ізін салмау

2.     Аз ізін қүрғатпау                                      Сертте жүру

3.     Жүрегі мұздау                                           Іші жылу

4.     Қүлақ аспау                                              Көңіл басылу

5.     Серттен таю                                          Беті шімірікпеу

6.     Көңілі тасу                                                Қүлақ қою

7.     Төбе шашы тік түру                    '           Жүрек жұгқан

8.      Тонның ішкі бауындай                             Бүйрегі бүлк етпеу

9. Аузын айға білеген                                   Қой аузынан шөп алмас

Кітаппен жүмыс. 117-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып шығыңдар. Өздеріңе ұнаган түсын жазып алыңдар. Қарамен жазылған сөздердің мэнін кеңейтіп эңгімелеңдер.Кітап жайында айтылған мақал-мэтел, нақыл сөздерді тауып жазыңдар.Өзіңнің ең соңғы оқыған кітабың туралы айтып бер. Мазмүны, кейіпкерлері туршіы баянда.

IV. Жаңа сабақты бекіту. Сөзжумбақ "Мағынасын бір сөзбен атаңдар"

1. «Жүрек жүтқан»

2.      «Көрге кіре жаздады"

3.      «Таң сэріден»

4.      «7<ой аузыиан шөп алмас"

5.      «Ағынан жарылу»

6.      «Арасынан қыл өтпейтін»

7. «Аттың жалы, атаңның қомыңда»
8. «Күлаққа үрған танадай»

9.  «Аспанмен таласқан»

10.       «Тамырына балта шабу»

11.       «Вармағын тістеу»

12.      «Колын кақпау»

13.       «Біз ауызды болу»

Кітаппен жұмыс.

119-жаттығу (ауызша түрде). Мына сөздердің қайсылары түрақты тіркеске жатады? Ойларыңды дэлелдеңдер.

120-жаттығу. Төменде берілген сөздердің түрақты тіркес түріндегі синонимдері мен антонимдерін жазындар.

Сабактың корытындысы.

1. Сұрак қою арқылы сабақты қорытындылаймын.

Түрақты тіркестер - екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы бір ғана мағынаны білдіретін сөз тіркестері.

Нені үйрендік? Сөз тіркестерінің түрлерін, түрақты тіркестің негізгі белгілерін.

Нені үйренеміз? Шығарма жазғанда түрақты тіркесті қолдануды үйренеміз.

2.0қушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын

3. Үйге тапсырма: 121-жаттыгу жүмысының шартын түсіндіремін: Өз досыңа немесе эдеби шығармадагы бір кейіпкерге фразеологиялық тіркестерді пайдалана отырып мінездеме жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 122-жаттығу. Бір-бірімен синоним болатын жэне бір-бірімен антотим болатын бірнеше түрақты тіркес тауып жазыңдар.

Тексердім:

20. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мақал-мэтелдер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға мақал-мэтелдер, олардьщ айырмашылығы жайлы
толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытыидылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар. кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, корытындылау, бағшіау. Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабакка дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабакта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысьшың орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Мақал-мэтелдер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Түракты тіркестер сияқты мақал-мәтелдер де -әбден қалыптасқан, орныққан сөздердің тобы. Мақал-мәтелдердің қүрамындағы эр сөздің орны түрақты болады. Ондағы сөздердің орнын ауыстыруға немесе бір сөзін басқа сөзбен алмастыруға келмейді. Мақал-мәтелдер де сөйлеу барысында жасалмай, бүрыннан қалыптасқан даяр қалпында қолданылады.

Мақал-мәтелдер түрақты тіркестер сияқты аз сөзбен көп мағына білдіреді. Мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп, белгілі бір түжырым жасайды. Мысалы: Кең болсац, кем болмайсың. Бидайдың кеудесін көтергені - дацылы жоцтыгы, жігіттіц кеудесін көтергені - ацылы эісоктыгы. Осылайша мақалдар көбінесе екі бөлімді болып келеді де, бірінші бөлімде шарт немесе себеп-салдары, екіншісінде қорытынды пікір айтылады. Мәтелдерде ой-пікір бейнелі әрі түхпалдап айтылған ишара түрінде болады. Мысалы: Біреу тоңыпсекіреді, біреу топып секіреді. Үпменікі демеціз, үй артында кісі бар. Қызым, саган айтам, келінім, сен тыңда, т. б.

Мэтелдің мақалдан айырмашылығы - мағынасы ашык болмай, ишарамен. түспалмен айтылатындығы, сөйлемнің аяқталмай, толымсыз болып келуі.

Мақалдар негізінен тура мағынасында үғынылса, мэтелдер астарлы мағынада түсініледі. Жауга жаиыңды берсең де, сырыцды бер.ме деген тура магынасында, ал Қалауын тапса, цар жанар деген жұмбақталып, астарлы магынада айтылып түр.

Мақал мен мэтелдің айырмашылығы мынада:

1.  Мақалдың мазмүнында себебі мен салдары (нэтижесі) қатар айтылады, ал мэтелде
істің салдары айтылып, себебі айтылмай қалып кояды. Мысалы: Қоркацты квп қусац, батыр
болады деген мақалда ой толық аяқталып, себебі мен салдары, яғни шарты мен нэтижесі
қатар берілген. АлДария жанынан цүдыц цазба дегенде салдары (нэтижесі) ғана айтылган,
себебі айтылмаған.

2.              Мақал көбінесе қүрмалас, сөйлем күйінде келеді. Ал, мәтел жай сөйлем күйінде
келеді. Кейде баяндауышы айтылмаған толымсыз сөйлем күйінде келеді. Мысалы: Қар
жауды деп ңуанба, аягы бар. Бас аман болса, бөрік табылады дегендер - мақалдар. Сыиъщка
сылтау; Сұлуынан жылуы; Баланы жастан, әпелді бастан дегендер - мэтелдер.

Макал-мэтелдерді орынды қолдану сөздің эсер-лілігін күшейтеді, әрі ойды айқын да нақты жеткізуге көмектеседі.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 124-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мына мақал-мәтелдерді аяқтаңдар. Мақал-мэтелдер мен тұракты тіркестердің сыңарларын жасыратын ойын ойнаңдар. Ойынға екі топ қатысады: бірінші топ - жоғалтушы, екінші топ - табушы.

Келесі орындалатын тапсырма: 125-жаттығу жүмысының шарты: Мақалдарды бір бөлек, мэтелдерді бір бөлек кешіріп жазыңдар. 1. «Үжданы ақтың жүзі ақ» деген мақалдағы «ақ» сөзінің қандай мағыналарды білдіріп түрғанын айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 126-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді іштей оқып, автордың айтайын деген ойына сай сөйлеу мэнерін табыңдар. Сол бойынша мэтінді

дауыстап окыңдар. Мэтіннен мақал тэріздес қанатты сездерді тауып, көшіріп жазыңдар. Жазған сөйлемдеріңнің мағыналык жағын ауызша түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 127-жаттығу жұмысының шарты: Адамның қасиеті туралы айтылатын үш мақал, үш мэтел тауып жазыңдар. Олардың өзара ұқсастығы меп айьфмашылығын айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 128-жаттығу жұмысының шарты: Достық, сыйластық, туыстық сезімдер туралы бес мақал тауып жазыңдар. Олардың ішінен омоним, синоним, антоним болатын сөздердің астын сызыңдар

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 125-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Мына
тапсырмаларды орындаңдар. 1. «Мақал-мөтелдер» деп аталатын кітаптан эр түрлі тақырыпқа
арнап айтылган мақал-мэтелдерден карточкалар жасаңдар. 2. Карточкаларыңды сол
тақырыптық ауыл-ауылға бөліп орналастырыңцар да, әр ауылға ат қойыңдар. 3, Өзің оқып
жүрген көркем шығармадан мақал-мэтелдер қолданылған үзінділерді тауып, ондағы
автордың айтпақ ойын түсіндіріңдер. 4. Мақал-мэтелдерді жэне дегендей, деп көмекші
етістіктерін пайдаланып, ауызша ой толғаңдар.

Қосымша тапсырма: 129-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Өзің қалаған мақал я мэтел негізінде ребус қүрандар.

Тексердім:

21. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мақал-мәтелдер. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: мақал-мәтеддер жөнінде теориялық ұғым беру, ерекшеліктері мен белгілерін меңгеру, есте сақтау эрекеттерін қалыптастыру, мақал-мэтелдер халықтың рухани қазынасы екендігі, олардың озара үқсастығы мен ерекшеліктері және мақалдың ғибраттық, өсиеттік мэні, мэтелдің ишара, меңзеу тұрғысында қолданатындығьш түсіндіру;

ә) дамытушылық - қызықты грамматикалық ойыңдар арқылы тіл

байлықтарын, ойлау қабілеттерін ез беттерінше салыстыру, корытыңцы жасау жэне таным белсенділіктерін дамыту;

б) тәрбиелік - мақал-мәтелдерді орынды пайдалана білуге, үшқыр ойлы сейлеуге, үлтжандылыққа тэрбиелеу.

Сабақтың корнекілігі: интерактивті тақта, мақал-мэтелдер, сызбалар, суреттер. Сабақтың әдісі: окыту, түсіндіру, сүрақ-жауап, топпен жүмыс, ойын. Сабақтың түрі: аралас сабақ. Сабақтың өзектілігі.

I.  Үйымдастыру кезеңі.

II.   Үй тапсырмасын тексеру.
36,37-тапсырмалар (дидактикалық материал).

Қайталау үшін сүрақтар

1. Түрақты тіркес дегеніміз не?

2.      Түрақты тіркес пен еркін тіркестің қандай айырмашылықтары бар?

3.      Олардың қаидай ортақ белгілері бар?

4.      Оқушылар жауабын толықтырып, үй тапсырмасын корыту.

III.  Жаңа түсінікті қалыптастыру.
1-топ

1. Жақсыдан шарапат, жаманнан кесапат.

2.      Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.

2-топ

1. Күні атасын танымас.

2.     Ер есімі ел есінде.

Дэптерлеріне жазады, мағынасын түсіндіреді. Жалпы топқа сұрақ. Қандай ой түйдіңдер? Оқушылар жауабы

1.  Мақал-мәтел түрақты тіркес сияқты аз сөзбен коп мағына білдіреді.

2.   Мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін біддіріп, тұжырым жасайды.

3.  Мэтел ой пікірді бейнелі эрі түспалдап айтады. Оқушылардың жауаптарын толықтыру.
Мақал-мэтелдің негізгі белгілері

1. Қалыптасқан дайын сөйлемдер калпында жұмсалады.

2.      Белгілі бір тұжырым, түйінді береді.

3.      Өсиет, ақыл мақсатында айтылып, жақсылыққа, еңбекке, бірлікке, адамгершілікке үндейді.

 

 

Мақал мен мөтелдің ерекшеліктері

№

Мақал

Мэтел

1.

Қүрылысы жағынан екі, үш бөлімді

Көбіне бір бөлімді болып келеді.

 

болады

Суга кеткен тал цармайды.

 

Әке—асцар тау, шеше—қапнар бүлац,

 

 

бала—эюагадагы цүрак.

 

2

Ой неғүрлым анық айтылады.

Ой-пікір ишара, түспал түрінде беріледі.

 

Батыр туса—ел ырысы, жаңбыр эісауса—

Көп түкірсе—көл.

 

жер ырысы.

 

 

Ақыл, өсиет түрінде келеді

Көбіне эмоциялық реңк басым.

 

Бірлігі күшті ел озады,

Қызым саган айтам, келінім сен тыңда.

 

Бірлігі жоқ ел тозады

 

IV. Дағды мен іс әрекетгі жүзеге асыру.

Ойтолғау: 130-жаттығу. Ең қысқа мақалдарды тауып жазыңдар.

Екі топқа (1-топ "Акыл", 2-топ "Білім") екі сөз беріледі. Сол сөзді катыстырып, тез арада мақал қүрастырады, мәтін қүрастырады.

131-жаттығу. Өздерің қалаған мэтелдің мазмұны бойынша сурет салыңдар. Мысалы: «Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер жарады» немесе Жылы, жылы сөйлесең, жылан іннен шығады» және т. б.

132-жаттығу (ауызша түрде). Ең қызық та күлкілі мәтелдер жинап жазып, олардың мэнін ашу үшін «Мэтел не дейді?» атты жарыс үйымдастырыңдар.

'Жылдам жауап" ойыны.

1 -топ Еңбек түбі не?                 Көптің түбі не?

Кәсіп түбі не?                    Бейнет түбі не?

Тірлік түбі не?                  Ұрлық түбі не?

Уайым түбі не?                 Тэуекел түбі не?

(береке, мереке, кэсіп, зейнет, игілік, бірлік, қорлық, қайғы, қайық) 2-топ

Сөз анасы не?                         Су анасы не?

Жол анасы не?                       Аға не? Ана не?

Жердің сэні не?                      Ердің сэні не?

Елдің сэулеті не?                    Көлдің сэулеті не?

(қүлақ, бұлақ. тұяқ, асқар тау, бауырындағы бұлақ, егін, батыр, бал күрақ)

133-жаттығу (ауызша түрде). Мақалдарды оқып, мағынасын түсіндіріңдер. Өздерің қалаған бір мақалды талдап, ауызша эңгімелеңдер. Епті, есті сөздерінің мағынасын түсіндіріңдер.

1-топ. Адам қасиеті туралы үш мақал жазу.

2-топ. Адам қасиеті туралы үш мэтел жазу. '"Кідірмей тап"ойыны.

1-топ. Берілген шеңберді төртке бөл, сол сызықтар бойынша оқып шық. Сонда қай сөзден бастап оқуға болады? Не деген мақал шығады?


отырасың

кең

2-топ. "Жасырынған мақал" (Екі топ қатар орындайды). Жазылған эр сөзден жаңа сөз жасап түрған эріптерді тап. Сол эріптерді жалғастырып жазғанда жасырыиған мақал шығады. Ол не деген мақал?

Кім - өкім

Желі - жслін

Кен    кене

Елік - ерлік

Мал — амал

Мүше - мүшел

Ана- дана

Ақ - ақыл

Дұрыс жауаптар

1-топ. Кең жерде тар отырсаң, тар жерде кең отырасың.

2-топ. Өнер алды - қызыл тіл

Венн диаграммасы

Ара- арқа

Су - ысу

Қобы - қобыз

Қылық - ықылық

Баға - балға

Аяқ - таяқ

Кит - киіт

Жеке - желке

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 134-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Суреттер
топтамасындағы 23-суретке қарап, ағаш отырғызып жатқан бала туралы шағын мәтін
қүраңдар. Мэтінде ағаш отырғызу туралы өнегелік өсиет сөздерді немесе мақал-мәтелдерді
пайдалануга тырысыңдар. Мэтінде мынаны ескеріңдер: 1) агаш отыргызудың жыл мезгіліне.

адамдык қасиетке байланысты болатыны туралы ойланып, әңгімелеп беріңдер; 2) егер өз еркіце салса кандай ағаш отырғызған болар едің? Неге сөл осы ағашты таңдадың? Ойларыңды мэтін түрінде кеңейтіп эңгімелеңдер..

Қосымша тапсырма: 135-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Мақалдарды көшіріп жазыңдар. Мақалдарға қатысты өз ойларыңды айтыңдар. «Жеті» сөзі қатыскан тағы қандай мақал-мэтел білесіңдер?

Тексердім:

22. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Сөздік қор. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөздік қор жэне сөздік құрам, олардың
айырмашылығы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпең жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
I. Зерттеушілік саты

Үйге берілген ізденіс тапсырмалары бойынша дайындығын тексеру. Тақырыпқа косымша

1. Тілдегі жаңа қолданыстардың тууы, қалыптасуы және тіддік норма (Оқушы ізденісі),
Дәйексөз. Сөзді бағалау, сөзге тоқтау, сөзден мағына іздеу адамды мэдени қоректендіре
түседі. Әсіресе ана тілін білу, оның қасиетін түсіну - басты парызымыз. (Ілияс Омаров.)

2. Тілдегі жаңа қолданыстардың пайда болуына себепші жағдайлар (Сызба арқылы көрсету,
оқушы өз ізденісі бойынша түсіндіреді).

 

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөздік қор» тақырыбы жайлы түсіндіремін.


ТіЛ ОЙЙЛЫҒЫ

жүр с іақ, жалға \

С 03

тіпкео;

I Оіріктірх

і ездік қура: -

іүадька

„ене ітемсее

адама таоу

Бағалауыш

сөздерді

пайдаіанл

Сездік қор

 

Тіліміздегі сөздердің көбі - қазақтың ғасырлар бойы қолданылып келе жатқан байырғы төл сөздері. Олар ең қажетті ұғымдарды білдіреді де, жалпы халыққа бірдей түсінікті болады. Мысалы: Туыстықты білдіретін атаулар: ата, ана, нагашы, жиен, ага, жеңге, бөле, цүда, т. б.

Мал атаулары: эісылцы, түйе, сиыр, цой, цұлын, лсщ, т. б. Табиғат құбылыстарының атаулары: күн, ай, жел, бүлт, тау, тас, т. б. Аң-ісұс атаулары: бүркіт, қаршыга, торгап, түлкі, қасқыр, аю, цоян, т. б. Заттардың түр-түсін, сапасын білдіретін атаулар: ак, қызыл, ауыр, жеңіл, ащы, түщы, жылы, суық, т. б.

Қимыл-қозғалысқа, эрекетке қатысты сөздер: кел, бар, кет, сөйле, күл, тарт, ал, айт, т. б. Анатомиялық атаулар: бас, кол, аяц, көз, тсшаң, мүрын, бел, т. б. Тамаққа қатысты атаулар: ет, сүт, айран, цымыз, шүбат, ірімшік, т.б. Түрмыс қажетіне қатысты атаулар: цазан, ожау, қасьщ, эісасліыц, киіз, т. б. Сан атаулары: бір, үш, эісеті, тогыз, елу, т. б. Есімдіктер: мен, біз, сен, ол, кім? пе? т. б.

136-жаттыгу. Мәтіннен сөздік қорға енетіндей сөздерді теріп жазыңдар.Дәйексөз. Қазақ баласы бірінде жоғын бірінен алуға, ауысуына эбден болады, жатырқаудың керегі жоқ. Біздің тексеретініміз - бөгде, бөтен жүрттан өзіміздегі бар сөздің орнына тіл кіріп бара жатса, соны алып тастап,қазақ тілін аршып, тазартып отыру. Қазақтың өзінен жаңа сөздер көбейіп, табыла берсе, оған қуану керек, сонда тіліміз бай болады. (Жүсіпбек Аймауытүлы)

3. Тілдегі жаңа қолданыстардың жасалу жолдары

1. Оқушы ізденісі, түсіндіруі.

Дэйексез. Әдстте, "жаңа сөз" дегеніміз - тілде бүрыннан бар сездердің (түбірлердің) бір-бірімен қосақталуы, мағына ауыстыруы сияқты амал-тәсілдердің бірі арқылы қүбылған түрлері, ягни бүрынғының "жаңғырықтары". Бірақ олар естіліп барып өшіп кететін жаңғырыктары емес, ... сөздік қазынаны молайтатын, тілдің ілгері даму үдерісін көрсететін бағалы «дүниеліктер».(Рәбига Сыздыц).

П. Танымдық саты Оқулықпен жүмыс.

Оқулықта берілген 137- жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай (ауызша түрде): Оқып шығыи, Махмүд Қашқари нелер жайында айтқанын баяндаңдар. Мэтіндегі тірек

сөздерді сөздік қорға жатқызуға бола ма? Себебін айтыңдар. Осы атаулар қазіргі тілімізде қолданыла ма? Мысалмен дэлелдеңдер

Келесі тапсырма (ауызаіа түрде): 138- жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Батаны мэнерлеп окыңдар. Батаны жаттап алыңдар. Батаны эсерлі етіп түрған не нэрсе (тіл байлығы, сөз үйқасы, сезімді қозгауы жөне т. б.) деп ойлайсыңдар? Әр жолдағы айтылған ойға түсінік бере эңгімелендер.

Кслесі тапсырма (ауызша түрде): 139- жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Мэтінді түсініп оқыңдар. Ырымга қатысты сөздерді, сөз тіркестерін атаңдар жэне оларды табумен байланыстырыңдар. Бүлар сөздік қордың қай тармағына (қандай атауларға) қатысты екенін айтыңдар. Осы ырымдардың қайсысын өздерің көбірек білетіндеріңді белгілі бір оқиғаға байланыстырып эңгімелеңдер.

Келесі тапсырма: 140- жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Оқыңдар. Мэтінде кім туралы айтылған? Мүхтар есімінің мағынасы қандай екен? Дуниеге келді, азат, дос, сүйікті, мэцгыік сөздерінің антонимдерін тауып жазыңдар. Мэтіннен туыстыққа қатысты атауларды білдіретін сөздерді теріп жазыңдар да, сол тізбекті эрі карай жалғастырыңдар.

Келесі тапсырма: 142- жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Суреттер топтамасындағы 10-суретке зер салып қараңдар. Сонан соң мәтінді оқып, оған ат қойыңдар. Ою, дэстүр, талжм, мәңгілік сөздері мағыналық жағынан лексиканың қай тобына жататынын дэлелдеңдер. Мэтіннен туынды сөздерді теріп жазыңдар. Тағы қандай ою түрлерін білесіңдер, сол туралы ауызша эңгімелеңдер.

Сөздікпен жүмыс. Берілген сөздердің шығу төркінін анықтап, бүгінгі мағынасын айту, сөйлем қүрау.

III. Қолдану сатысы Тапсырмалар

1. Теледидар, радиодан естіген, газеттен теріп жазған жаңа қолданыстағы сөздердің
баламасын айтьга, сөйлем қүрандар. Бүл сөздер эдеби тіл нормасына енген бе, жоқ па?

2.      Сөйлемдердегі кірме сөздердің баламасын табыңыз, бүл сөздер тілдік нормаға
айналған ба?

Асты сызылған сөйлемге морфологиялық, синтаксистік таддау.

3.  Сурет бойынша жаңа колданыстағы сөздерді пайдалана отырып сөйлемдер
қүраңдар.

4.  Берілген сөздердің мағынасын айқындап, баламасын айтыңдар.
Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 141-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: «Мейірімді ана»,
«Дастарқан басында» немесе өздерің қалаған басқа тақырып бойынша мэтін қүраңдар.
Қүраған мәтіндеріңде негізгі сөздік қор көп пе, жалпы сөз құрамына енетін сөздер көп пе?
Анықтап көріңдер.

Қосымша тапсырма: 143-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Мэтінді оқып, түсінгендеріңді өз сөздеріңмен айтып беріңдер.

Тексердім:

23. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Шығармашылық ізденіс. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру әрі
сауттылыққа баулу мақсатында шығармашылық ізденіс сабағын жүргізу.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезені, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабактың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында шығармашылық ізденіс сабағын жүргіземін.

Оқушылардьщ ойлау қабілетін, сөйлеу шеберлігін дамыту, алғырлыкқа, тапқырлыққа, жылдамдыққа үйрету мақсатында мен өткен сабақта берілген тапсырма бойынша жүмыс жүргіземін.

Өткеп сабақта оқушыларға сөзжұмбақ, ребус, қүпия сөз қүрастырып келу тапсырылған болатьш. Міне осы сөзжүмбақтары, ребустарын бүгінгі сабақ үстінде жауабын шешуін тапсырамын.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.

Тексердім:

24. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жұмысы.

Қараша. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б) тәрбиелік; елін. жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбьга тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмұнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 90 сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға кірісемін. Қараша.

Ырыс пен береке толы күз мезгілінің соңғы айы — карашаның да өзіне тэн тамаша сәттері, өзіне тэн «қыңыр» мінезі аз емес. Өздерің айналаларына жіті көз салып көріңдерші. Әсіресе, неше алуан түске боялған жапырақтарынан элі арыла қоймаған тал-теректердің көрінісі қандай ғажап! Желпи ескен жел екпінімен жарыса судырап, сыбдыр қағып, күн көзіне шағылысып жалт-жүлт еткен алтын жапырақтардан шыққан эдемі эуез де керемет емес пе?і Ал, сол жапырақтардын бояулары ше? Қызыл, сары, күлгін, тіпті айтып тауыса алмассың. Бейне бір шебер суретші оларды эдейілеп бояп қойғандай. Міне, осындай эдемі көріністер үндесе келіп, тау баурайын, бау-бақшаларды тамаша бір суретке айналдырған. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.     Үйге тапсырма: «Күзгі дала» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

25. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Тіл үстарту Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдеріп тексеру әрі
сауттылыққа баулу мақсатында шығармашылық жүмыс сабағын жүргізу.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мәнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен такырыптар бойынша алған білімдерін. тексеру мақсатында шығармашылық жұмыссабағын жүргіземін.

Оқушылардың ойлау қабілетін, сөйлеу шеберлігін дамыту, алғырлыққа, тапқырлыққа, жылдамдыққа үйрету мақсатында мен өткен сабақта берілген тапсырма бойынша жүмыс жүргіземін.

Антоним, омоним, синоним, түрақты тіркестер, табу, эвфемизм мен дисфемизмді қатыстыра отырып, «Ең сыйлы оқушы» тақырыбында шағын шығарма жазуын тапсырамын.

Сабактың қорытындысы:

1. Сүрак кою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Тексердім

26. Сабақтын өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары.
Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардьвд өткен сабақтардан алған білімдерін лексеру
мақсатында тест жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б) тәрбиелік; елін, жерін. Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу. сөздікпен жұмыс, багалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: тесттер кітапшасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында тест жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да, тест сүрақтарына жауап беруін тапсырамын.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймьгн.

2.      Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.

Тексердім:

27. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқупіылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру, эрі тоқсандық бағаны қорыту мақсатында тоқсандық кайталау жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі. жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақгың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

I кезец, ¥йымдастыру.

Бүгінгі сабақтың мақсаты хабарланып, оқушылар "Қүлагер", "Тайбүрыл" атты екі топқа бөлінеді.

Сабактың эпиграфы: "Жылқы—малдың патшасы".

II  кезең. Үй тапсырмасын тексеру (сүрак-жауап).

1. Ата-бабаларымыздың "пір" түтатын малы жылқы туралы не білесіңдер?

2.     Жылқының пайдасы туралы не білесіңдер?

III  кезең. "Талдау—табыс кілті". Кодоскоптан тақтаға сөйлемдер түсіріледі.
"Қүлагер" тобына

7. Сырын білмеген аттың сыртынан журме.

2. Жүпрікт кекіл кыркысынан бапцайды.

3. Арц, атца цамшы ауыр.

"Тайбүрыл" тобына 1. Тұлпардың шүягы бара-бара цызады.

2. Жүйрік ат аягынап ацсайды.

3.      Атыныц сыры иесіне мәлім.

Әр топ өздеріне берілген сөйлемдерге лексикалық талдау жасайды (орыпдалуы жазбаша). Жауап берген оқушылар алдымен мақал-мэтелдерді қалай түсінетіндерін өз сөздерімен айтьш берулері керек..

IV  кезең. "Кім көп біледі?" (Мақал-мэтел айтудан жарыс).

Әр топ жылқы малы және «Әдебиет» сабағында өткен төрт түлік малтуралы мақал-мэтел айтады. Кім мүдірмей көп айтса, сол топ жсңеді,

V кезең. "Лездеме".

Әр топ бір-біріне тапсырма үсынады. Кеспе қағаздағы тірек сөздерді қолданып тез да - қызықты эңігіме қүрап айту керек.

VI  кезең.."Жұмбақсөз".

Әр топқа жеке-жеке мақал-мэтел айтылады. Жасырынған сөзді орыс, ағылшын тілдеріне аударып, қандай сөйлем мүшесі екендігін сүрақ қою арқылы табу керек. Ойланып айтуға: 1 минут.

«Қүлагер» тобына

1. Ер канаты— (ат)

2.      Ат баспаймын деген жерін (үш) басады.
«Тайбұрыл" тобына

1 .(Жақсы)ат жанға серік.

2. Ат сүрінбей (жер) танымас.

VII   кезең.   Тест.

Сөйлем мүшелерінен өткенді қайталау. Бүл тестік жүмыстың ерекшелігі кодоскоп арқылы түсірілген тапсырманың жауабын оқушылардың алдында түрған А, Ә, Б, В әріптері жазылған түрлі-түрлі фигураларды көтеру арқылы анықтаймыз.

VIII кезең.   Сабақты қорыту. Әр топтың жауабын бағалау Әр оқушынын жауаптарына, белсенділігіне қарай талдап бағалау.

Сабақ М.Өтежановтың:

Бір сыр бар ежелден-ақ далам білген,                                                            ....

Қазаққа ат мінбесе алаң кірген. Алтыннаи мен ескерткіш қояр едім,

Даланың түлпарына бабам мінген, — деген өлең жолдарымен қорытындыланады. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.

3.     Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.

Тексердім:

Қазақ тілі II тоқсан

аптасына: 3 сағат барлығы: 21 сағат

 

 

 

 

 

№

Сабақтың тақырыбы мен мазм^ны

Сағат саны

Өтілетін мерзімі

Қолданылатын әдіс-тәсілдер

1.

Қазақ тілінің сөздік қүрамы.

1

 

 

2.

Көнерген сөздер.

1

 

 

3.

Көнерген сөздер.

1

 

 

4.

Түсіндірме диктант.

1

 

 

5.

Мэтінмен жұмыс.

1

 

 

6.

Жаңа сөздер.

1

 

 

7. 8.

Сөздердің қолданылу өрісіне байланысты түрлері. Жалпылама лексика.

1

 

 

Кірме сөздер.

1

 

 

9.

Пысықтау жаттығу жүмыстары.

1

 

 

10. 11.

12.

Диалект сөздер.

1

 

 

Кәсіби сөздер мен термин сөздер.

1

 

 

Мәтінмен жүмыс.

1

 

 

13.

Сын жүмысы.

1

 

 

14.

Тапсырмамен шығармашылық жүмыс.

1

 

 

15. 16.

Лексикадан өткенді

қайталау.

1

 

 

Тіл үстарту.

1

 

 

17.

Өткен тақырыптарды сатылай кешенді талдау.

1

 

 

18.

Лексикалық талдау.

1

 

 

19.

Сын жүмысы.

1

 

 

20.

Тест тапсырмалары.

1

 

 

21.

Тоқсандық қайталау.

1

 

 

1.   Сабақтьщ өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің сөздік құрамы. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға қазақ тілінің сөздік күрамы жайлы толық мэлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: кіріспе сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, сапыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабактың корнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық..

ә) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларга «Қазақ тілінің сөздік қүрамы» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Тілдегі сөздердің түтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады. Сөздік қүрамға халықтың түрмыс жағдайын, кэсібін, мэдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді. Қазақ тілінің сөздік қүрамына халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздері де, кірме сөздер де, кейін пайда болған жаңа сөздер де, термин сөздер де, ауызекі тілге тән қарапайым сөздер де, диалектизмдер мен кэсіби сэздер де кіреді.

Сөздік қүрамдағы сөздер қолданылу жағдайына қарай жиі қолданылатын сөздер жэне сирек қолданылатын сөздер болып бөлінеді. Бір заманда жиі қолданылған сөздер келесі бір заманда қолданыстан шығып қалуы да, тілге кайта келіп қосылуы да мүмкін. Мысалы, қазақ тілінде бүрыннан бар, бірақ кеңес өкіметі жылдарында аса сирек айтылып кеткен ай, жыл аттары (маусым, тамыз, қой, мешіп, жылңы, т. б.) қазір қайтадан жаппай қолданыла бастады. Бүның өзі сөздік құрамының үнемі бір қалыпты болмайтынын, оның әзгеріп отыратынын көрсетеді.

Сездік қүрамының ең басты жэне түрақты бөлігін қазақтың байырғы төл сөздері қүрайды.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 144-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Суреттер топтамасындағы 21-суретке қараңдар жэне сол бойьшша мэтін қүрап жазыңдар. Мэтінде іс-әрекетті білдіретін сөздер - баяндау, сынды, сипатты білдіретін сөздер - суреттеу болады. Өздерің жазған мәтінде осылардың қайсысы басым екенін айтыңдар. Бір-біріңнің жазгандарыңды тексеріп, өз пікірлеріңді айтыңдар.

Келесі тапсырма: 145-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап, сонан соң сөйлем қүраңдар. Мэтінге ат қойыңдар. «Адам қасиеттерінің қалыптасуында ана тілінің қандай ықпалы болады?» деген сүраққа мэтінге сүйеніп жауап беріңдер. Автор неге ана тілін халықтың өткенімен, қазіргісімен, келешегімен бірлікте сөз етеді? Осы ойдың тілдің сөз байлығымен, сөздік қүраммен байланысы бар ма? Ойларыңды ауызша айтыңдар.: Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалаймын.

3. Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Тексердім:

2. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Көнерген сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: окушыларға қазақ тілінің сөздік қүрамы, көнерген сөздер жайлы
толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабакта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Көнерген сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Қолданыстан шығып қалып, тарихи шығармаларда ғана кездесетін, мағынасы көмескі сөздерді көнерген сездер дейміз. Көнерген сөздер тарихи сөздер жэне архаизмдер болып екіге бөлінеді.

Тарихи сөздер - қолданылған дэуірі өтіп, ескі заманның өзімен бірге көнерген тарихи атаулар. Тарихи создерге ел басқарумен байланысты атаулар: хан, патша, уәзір, би, ага сұлтан, т. б., қазір пайдалағіылмайтын қару-жараққа қатысты сөздер: садац, жебе, сауыт, айбалта, напза, адырна, т. б., кеңес дәуірі түсында колданылған экімшілік сөздер: цызылотау, қызылэскер, отарба, т. б. сөздер жатады.

Архаизмдер - халыктың түрмыс-тіршілігіне, салт-сана, эдет-ғүрпына қарай әр дэуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп кеткен сөздер. Архаизмдерге мата атаулары: торца, бщасап, дүрия, патсайы, т. б., эдет-ғұрып атаулары: сауын апту, үрын бару, бесік қуда, барымта, т. б., үй түрмысы, киім-кешек, ыдыс-аяқ атаулары: лашъщ, шаппа, шидем, күпі, сәукеле, саптыаяц, кебеже, т. б. сөздер жатады.

Кейбір көнерген сөздердің қайтадан жаңаратын кездері де болады. Мысалы, кеңес дэуірі кезінде қолданудан шығып қалған діни сөздер (имам, мешіт, ораза, айт, пітір, құран, т. б.), бүрынғы жыл атаулары (барыс, жылцы, ңоян, улу, т. б.), ай атаулары (наурыз, сәуір, маусым, цыркүйек, т. б.) Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері кайтадан жаңарып, қолданыла бастады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 147-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қазіргі кезде қайтадан қолданыла бастаган, яғни жаңарган

сөздерден мүнара бейнесін жасаңдар. Кім көп сез тауып жазса, соның мұнарасы биік болмак.Үлкендердің көмегімен Кеңес өкіметі кезінде жиі қолданылған қандай сөздер қазір көнерген сөздерге айналғанын анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 148-жаттығу жүмысының шарты: Мэтіндегі жиі қолданылатын атауларды бір бөлек, мүлде қолданылмайтын атауларды бір бөлек көшіріп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 149-жаттыгу жүмысының шарты: Мына мақалдардағы көнерген сөздерді атаңдар жэне олардың сипатын анықтаңдар. Соңғы екі мақалдың қандай мақсатта қолданылатынын айқындаңдар. Осы материалдарды қатыстырып шағын ғана мэтін қүраңдар

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 150-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, ат қойыңдар. Мэтінді абзацтар бойынша мазмүндаңдар. Киелі, көн ыдыс, піспек, саба деген атаулар қандай ұғымдарды білдіреді? Олар сөздік қордың қай тобына (қандай атауларга) жатады? Қазак халқының түсінігінде тағы қандай нәрселерді киелі деп есептейді?

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 151-жаттығу жүмысының шарты: Оқып шығып, М. Қашкари жазып қалдырған тағамдардың қалай эзірленетінін айтыңдар. Қандай тағамдардың атаулары көнерген? Қазір олар қалай аталады?

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 152-жаттығу жүмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 9-суретке караңдар. Сонан соң мәтінді оқыңдар. Мэтінде қолданылып түрған көне сөздердің түрін ажыратып, ойларыңды дэлелдеп айтыңдар. Көнерген сөздердіғі магынасын этимологиялық сөздіктерден қарап анықтаңдар. Қазақ үғымындағы «бес кару» туралы не білесіңдер? Ойларыңды тарихпен сабақтастыра отырып эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 153-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Мәтінріен үлттық үғымдарды білдіретін сөздерді теріп жазыңдар. Көне сөздерді тарихи жэне архаизм түріне ажыратып көрсетіңдер. Мэтінге ат қойыңдар. Мэтін мазмүнына сүйене отырып, халықтың салт-дэстүрі туралы эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 154-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмүнын түсіндіріңдер. Межеге (өлшемге) қатысты сөздер мен сөз тіркестерінің ішінен қалауларың бойынша бесеуіне сөйлем күраңдар. Мэтіндегі көнерген сөздерді тауып, мағынасын түсіндіріңдер

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 155-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді
оқыңдар. Мэтіндегі қыздың ұлттық киімдерінің атауларын теріп жазыңдар. Олардың
ішіндегі көнерген атаулардың астын сызыңдар. ¥лттық эшекей бүйымдары деген не?
Олардың суреттерін салыңдар.

Тексердім:

2.   Сабақтың отілетін мерзімі

Сабақтың такырыбы: Көнерген сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға қазақ тілінің сөздік құрамы, көнерген сездер жайлы
толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тзрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтьщ әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтьщ барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жүмысыньщ орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты тусіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Көнерген сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін жэне қосымша мэлімет беремін.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 156-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Суреттер топтамасындағы 25-суретте кімнің, қандай үлттық киімдері бейнеленген деп ойлайсыңдар? Тағы қандай ұлттық киім атауларын білесіңдер? Осы атаулар сөздік қүрамның қай тармағына жатады? Неге? Ой бөлісіңдер. Олардың әрқайсысын сипаттап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 157-жаттығу жүмысының шарты: Аңыз-эңгімелерден, ертегілерден, батырлар жырынан оқыған қандай ел қорғаған батырлардың есімдерін білесіңдер? Санамалап айтыңдар. Суреттер топтамасындағы 28-суретке қарай отырып, өздерің қалаған бір батыр туралы эңгіме қүрастырыңдар. Оған батырлар ұстаған қару-жарақтар мен сауыт-саймандардың атауларын кірістіруді ескеріңдер. Сол сөздерді тарихи сөздерге жатқызуға бола ма? Болса, оның кай түріне қатысты деп ойлайсыңдар? Неге?

Келесі орындалатын тапсырма: 158-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді мэнерлеп окыңдар. Мэтіннен тарихи сөздерді теріп жазыңдар. Қазақ тарихындағы ел билеп қана қоймай, халқының игілігі үшін қызмет еткен қандай хандарды білетіндеріңді айтыңдар. Ұлттык дэстүр туралы эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 159-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Мэтіндегі адам есімдері таныс па? Олар туралы не білесіңдер? Мэтіннен көнерген сөздерді тауып жазып, олардың мағынасын сөздіктен қарап анықтаңдар.

Мэтін мазмүнына қатысты қандай көркем шығармалар мен өнер туындыларын (фильмдерді, картиналарды, эн-жырларды, күйлерді, т. б.) білесіңдер?

Келесі орындалатын тапсырма: 160-жаттығу жұмысының шарты: Өз қалауларың бойынша шешендік сөздер мен ауыз әдебиеті үлгілерінің бірінен (ертегі, мақал-мәтел, жүмбақ, жаңылтпаш, т. б.) көнерген сөздерді тауып жазыңдар. Олар көнерген сөздің қай түріне жататынын анықтаңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 161-жаттығу жүмысының орындалу шартьгн түсіндіремін:
Сөздіктерді пайдаланып, көнерген бес сөзді оларға берілген түсінігімен бірге көшіріп
жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 162-жаттығу. Наурыз, айт мерекелеріне қатьгсты қолданылатын тілек мэніндегі сөздерді тауып жазыңдар. Жазғандарыңда көнерген сөз кездесті ме? Кездессе, мағынасын анықтаңдар.

Тексердім:

4. Сабактың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы:  Түсіндірме диктанты. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылык: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыкка,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабактың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтьщ формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмьіс жүргізу. Сабақтың тинтері: үйымдастыру кезеңі, жана сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазьш шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мәтін 98 сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Түсіндірме диктанпг.

Өкіметті арқаланып қыр соңына түскен осы Сэлмен сияқтыларды да атарға оғы жок, мысы қүрып, дэрменсіз калды. Бұдан өткен қорлық болар ма? Осыншалық шарасыздыққа үшырап, мүшкіл халге түскенін көргенде, зыгырданы қайнап, бармағын шайнайды, іші күйіп, бүкіл әлемді, жаратқан тәңірісін қарғап-сілеп запыран қүсқандай болады. Елдің үрейін үліырып, үйінен қуып шыққан да осы Сэлмен. Бүрын осы қора мыңғырған малға толып тұрушы еді, қазір іші жылан жайлағандай. Ала көлеңке үй іші қүлаққа үрған танадай, тым-тырыс. Смағүлдың үйқысы шаялай ашылды. Екі қүлағы түрулі, есік-терезеге кезек қарайды. Келмей жатып дікіңдеп, әңгір таяқ ойнатып, ақыл үйреткеніне зығырданы қайнайды. Барған жерінің бэрінде тепсініп, бүйідей тиді. Үміт сызданып орнынан түрды. Қасымжанның жуып-шайған сөзі көңіліне қона қоймайды. Үміт енді ғана көңілі көншігендей. Жүмабек жаққа қарады. Көңілі тасып шыққан Жұмабек ауылына қүстай үшты Үміт отыра беріп, хатшыға көз тастады. Екеуі дауыс шыққан ылдиға қарап еді, қыбырлап қарауытқан жандарды көзі шалды. Бөлме іші тым-тырыс, қүлакка үрған танадай. (Б. Тілегенов),

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жүмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

5. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Мэтінмен жүмыс, Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабактардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында мазмүндама жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылықка баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабактың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабактың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру,

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға мазмұндама жұмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, мазмүндама жүмысыньщ тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмұнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 110 сөзден түрады. Содан кейін мәтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Шие тергенде

Әмина эже немерелері Жанат пен Қанатты ертіп, шие теруге орманға келді. Көп ұзамай калың шиеге кезікті.

Жанат терген шиесін қолындағы ыдысына салды. Қанат өзі жинаған шиесін тойғанынша жеп, содан соң ойнап кетті.

Таза ауада эрі жақсы дем алып, эрі шиеге тойып, олар үйлеріне көңілді оралды.

Жанат эдейі арнап тергенін айтып қолындағы шиесін атасына әкеліп берді. Атасы шиенің біреуін алып, дэмін көрді. Жанатқа қатты риза болып, оның өзін де шие жеуге гпақырды. Жанат орманда тойғанша жегенін айтты, дегенмен, атасының көңілін жықпай, аузына бір-екі шие салды.

—■ Қанатжан, сен неге отырмайсың? Жанаттың шиесін же, — деді атасы босаға жақта түрып қалған Қанатты коріп.

Қатты ұялған Қанат көзі жасаурап, сыртқа ата жөнелді. (М. Төрежанов, 110 сөз). Сөздік: көцілін жьщпау. Мазмулвдау жоспары:

1.       Әмина эженің немерелері.

2.      Шие теру.

3.      Атасының риза болуы.

4.      Қанат қатты үялды.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.     Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

6. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Жаңа сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға казақ тілінің сөздік құрамы, жаңа сөздер жайлы
толык мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту. сөздік корын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын кадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың турі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, корытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтын формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабакта оқушыларға «Жаңа сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Тілде жаңа үғымдарды білдіретін сөздер жаңа сөздер немесе неологизмдер деп аталады. Олар тілге алғаш енген кезіыде ғана жаңа болады. Кейін тілге сіңісіп, халыққа эбден танылып, жаппай қолданылған кезде жаңа сөз болудан қалады. Мысалы, космос, космонавт, спутник деген сөздер алғаш пайда болған кезде жаңа сөздер болатын. Кейін бүлар қолданыла келе жаңа сөз болудан қалды. Жиі қолданылатын сөздердің қатарына енген бүл сөздер соңғы жылдары гарыш, гарышкер, жер серігі деген қазақтың төл сөздерімен беріліп, жаңа сөздер болып есептеліп жүр. Осы тектес жаңа создердің қатарына жолсерік, үнтаспа, жеделхат, саяжай, ермексаз, теңге, құжат, отбасы, кеден, зейнетаңы, зейнеткер, сынып, жэне т. б. сөздер жатады.

Соңғы жылдары қазақ тілінің мэртебесі өсіп, қолданылу аясы кеңеюіне байланысты өсімдік, бау-бақша саласына қатысты тілімізге көптеген жаңа сөздер енді: жылыжап (жарық жақсы түсу ушін төбесі мен қабырғалары шыныдан жасалган көкөністер өсіретін орын), цызанац, орамжапырац, қаудан, дернәсіл, үлескі, өскін, жасуша, агза және т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 163-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Бастауыш сыныптарда оқып үйренген пэндеріңнен білетін атау мэніндегі сөздерді сала-салага топтап жазып шығыңдар. Олардың ішінде қайсысы жаңа болса, сол сөздің астын сызыңдар. Балаларға арналған газет-журнал беттерінен жаңа сөздерді іздеңдер. Өздеріңе түсініксіз сөздер кездессе, оның жаңа немесе көнерген сөз екендігін үлкендердің көмегімен анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде):164-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді түсініп оқыңдар. Мэтіндегі жаңа сипатқа ие болған байырғы сөздерді теріп жазыңдар.Сол сөздердің қандай мағынаны білдіріп түрғанын сөздіктерге сүйеніп анықтаңдар.Ауыл шаруашылығына қатысты тағы қандай жаңғырып (қайта жаңарып) қолданылып жүрген сөздер барын айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 165-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмүнын эңгімелеңдер. Мэтіндегі неологизм сөздердің қалай жасалып

түрғанын айтыңдар. Әңгімедегі Патшайымның кім екенін анықтаңдар. Мэтін мазмұнына сүйеніп, оқиғаның өту кезеңіне. үлттық дэстүрлерге назар аударыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 166-жаттығу жұмысыньщ шарты: Мэтінді түсініп оқыңдар. Алгырлық, кабілет, дарын сөздерінің мағьшасын түсіндіріңдер. Қатал талап, ашқұрсац тәртіп деген тіркестердің мэнін таратып айтыңдар. «Шоқан кім?» деген сүрақ бойынша шағын мэтін құрастырып жазыңдар. Сабақтың корытындысы:

1. Сұрак қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 167-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндірёмін: Мэтінді
оқып, онда не туралы айтылғанын баяндаңдар. Қатшыбайға мінездеме беріңдер. Оның
бойында тогысқан қасиеттерді өнер түрлеріне қарай жіктеп айтыңдар. Қосымша арқылы
жасалған сөздерді теріп жазыңдар

Тексердім:

7. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтыц тақырыбы: Сөздердің қолданылу өрісіне байланысты түрлері.

Жалпылама лексика. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөздердің қолданылу өрісіне байланысты түрлері,
жалпылама лексика жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, корытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысыи дәптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөздердің қолданылу өрісіне байланысты түрлері. Жалпылама лексика» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Сөздердің қолданылу өрісіне байланысты түрлері.

Қазақ тіліндегі сөздер қолданылу өрісі жағынан эр түрлі болып келеді. Оны мына кестеден байқауға болады:

Қазақ тілінің лексикасы


Жалпылама лексика

олданылу өрісі тар лексика

 

 


Іиалектикалык

Көсіби (терминдік) |

лексика                 |            |             лексика

Жалпылама лексика

Бір тілде сөйлейтін адамдардың бэріне түсінікті ортақ сөздерді жалпылама лексика

дейміз. Жалпылама лексика адам баласының күнделікті тіршілігіне кажетті заттар мен қүбылыстарды, эрекеттерді жэне т. б. үғымдарды атайды. Мысалы: су, ауа, тамац, үй, нан, мал, жеу, ігиу, көру, жүру, ац, көк, үлкен, кіші, жотры, төмен, артьщ, кем, мың, жүз, жеті, үш, т. б. Жалпылама лексикаға тэн сөздер өздерінің тура мағынасында жүмсалады.

Жалпылама лексикаға жататын сөздерді бала да, үлкен де, малшы да, аңшы да. ақын да, ғалым да - бәрі бірдей түсінеді жэне сөйлеу мен жазуда колданады. Биыл цар аз жауды. Кеше күн суьщ болды. Айгүл - адал, ац көңіл, білімді цыз деген сөйлемдердегі эрбір сөз өзінің тура мағыналарында ғана қолданылып түр. Осы сөйлемдердегі сөздердің бэрі жалпылама лексикага жатады.

Жалпылама лексикаға жататын сөздер жалпы халыққа түсініктілігімен, анықтыгымен, қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Олар эдеби тілдің негізгі қоры болып табылады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарьтн орындатамын. Алгашқы орындалатын тапсырма: 168-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қалай ойлайсыңдар, жалпылама лексика сөздік қорға жата ма, сөздік қүрамға жата ма? Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінен жалпылама лексикаға жататын табиғат қүбылыстарының атауларыиа қатысты бірнеше сөз теріп жазыңдар. Осы сөздерді қатыстырып жыл мезгілдерін суреттеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 169-жаттығу жүмысыньщ шарты: Төмендегі сөздерді білдіретін мағынасына қарай үлгіге сүйеніп топ-топқа бөліп жазыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.

Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың гақырыбы: Кірме сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кірме сөздер жайлы толық мэлімет бере
отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сейлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрак-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жұргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабактың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекілі мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кірме сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Басқа тілден енген сөздерді кірме сөздер деп те атайды.

Өз тарихында қазақ халқы көптеген елдермен қарым-қатынас жасап, аралас-қүралас болғаны мәлім. Соның нәтижесінде араб, парсы, монғол, орыс тілдерінен қазақ тіліне көптеген сөздер кірген. Керісінше, басқа тілдерге қазақ тілінен де көптеген сөздер енді. Мэселен, араб, парсы тілдерінен енген адам, әлем, гылым, қогам, білім, мектеп, тарих, әдебиет, мәдениет, пән, емтихан, тәрбие, емле, т. б. сөздердің тілімізге сіңісіп кеткені сондай, бүларды өзге тілден енген.сөздер деудің өзі қиын. Монғол тілінен ел билеуге байланысты үглыс, нөкер, эісасац, аймац, лсарльщ сөздері, жер-су атауларына қатысты Тарбагатай, Нарынцол, Нүра, Баянауыл, Зайсан, Қордап, Алтап, т. б. атаулар кірді.

Ал орыс тілінен казақ тіліне жөшік, кереует, бөтелке, бәтецке, шайнек, сіріңке, кәмпит, тәрелке, сөмке, тұрба жэне т. б. сөздер енді.

Өздерің байқап отырғандай, бүл сөздер қазақ тілінің дыбыстық қалпына түсіп өзгерген. Кейін, кеңестік дэуірде, орыс тілінен енген термин сөздер өзгеріссіз қалпында қолданылды: телефон, телеграф, автомобшъ, т. б.

Соңғы жылдары кірме сөздердің біразы қазақшаға аударылды: самолет - үшац, вертолет - тікүшаң, коллектив - үжым жэне т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 170-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қазақ тілінің түсіндірме немесе орфографиялық сөздігінен қазақ тіліне енген 10 кірме сөздің карточкасын жасаңдар. Мына кірме сездердің казақ тіліндегі синонимдерін тауып көріңдер: пүл-.... шайыр-.... сарбаз-.... гибрат-..., гүлама-..., пешене-.... Мына кірме сөздерді қатыстырып бірнеше сөйлем қүраңдар: білім, адам, күн, талап, сабац, Толагай, самауыр, телефон.

Келесі орындалатын тапсырма: 171-жаттығу жүмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Мэтіннен араб, парсы тілінен енген сөздерді тауып жазыңдар. Мэтінге сүйеніп, үлкен ғалым болу үшін адам бойында қандай қасиеттер қалыптасуы керек екенін айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 172-жаттығу жүмысының шарты: Оқып шыгып, не жайында айтылғанын баяндаңдар. Мэтіннен басқа тілден енген сөздерді тауып, олардың мағынасын сөздіктерге сүйеніп анықтаңдар. Аспан элеміне қатысты қандай сөздерді білесіңдер? Оздерің білетін жүлдыз аттарын жазыңдар. «Жүлдыз-жорамалға сенеміз бе?» деген тақырыпта пікірталас үйымдастырыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 173-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді түсініп оқыңдар. Мэтіндегі шетел сөздерін жазыңдар. Еғер олардың қазақша баламалары болса, жақшаға көрсетіңдер. Балама сөздердің жасалуына назар аударыңдар. Мәтіннен омонимдес

мағынаға ие бола алатын сөздерді тауып, оны сөз тіркестері арқылы дэлелдеңдер. Мэтіндегі кала атауларына назар аударып, олар туралы не білетіндеріңді айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 174-жаттығу жүмысының шарты: Мәтінді түсініп оқындар. Мэтіннен кірме сөздерді теріп жазыңдар. Окығандарыңнан қандай ой түйдіңдер?

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 175-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді
мэнерлеп окыңдар. Мэтіннен басқа тілден енген сөздерді көшіріп жазыңдар. Қазіргі қазак
эншілері туралы өз ойларыңды айтындар. Әншілік өнер, эншілер туралы пікірлесіңдер.

Қосымша тапсырма: 176-жаттығу: Мэтіндегі автордың ойын түсініп оқыңдар. Мэтіннен басқа тілден енген сөздерді тауып, мұғалімнің көмегімен олардың қазақша баламасын немесе синонимдерін тауып жазыңдар. Мэтінде кім туралы айтылған? Жырау деген кім? Қандай жырауларды білесіңдер?

Тексердім:

8. Сабақтьщ өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Пысықтау жаттығу жұмыстары. Сабақтьщ мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кірме сөздер жайлы толық мэлімет бере
отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың турі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сыныи үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кірме сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін жэне қосымша мэліметтер беремін.

Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 177-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді түсініп оқыңдар. Мэтінде не туралы айтылған? «¥лы Отан» мен «отбасы» дегенді ажыратып түсіндіріңдер. «Поэзия», «патриотизм» деғен сөздер қай тілден енген? Мэтіннің мазмүнына сүйеніп бір-екі шумақ өлең жазып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 178-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Мэтіннен кірме сөздерді тауып, олардың қазакша баламаларын іздестіріңдер. Өздерің түрған жерде жалбыз өсе ме? Өздеріңе өте таныс шөптің түр-сипаты, пайдасы туралы жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 179-жаттығу жұмысының шарты: Қазір тілімізге сырттан көптеген сөздер еніп жатыр. Соның көпшілігі компьютер мен экономикаға катысты. Сондай үш сөзге қосымша жалғап жазыңдар жэне сол сөздерді кірістіріп сөйлем қүраңдар.Басқа тілден енген осы сөздердің өз тілімізде баламасы бар-жоғын сүрастырыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 180-жаттығу жүмысының шарты: Қазақ тілінде өз сөзіміздей болып сіңісіп кеткен көптеген кірме сөздер бар. Солардың бес-алтауын дэптерлеріңе жазыңдар. Оларды өздері келген тілдегі нүсқасымен салыстырыңдар. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 181-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Түсіндірме сөздікті пайдаланып, он кірме сөзді теріп жазыңдар. Тілдегі сөз алмасулар қаидай
жағдайда жүзеге асады деген мэселеге көңіл аударыңдар. Өз ойларыңды айтыңдар.

Қосымша тапсырма: 182-жаттығу: «Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар» атты сөздіктен қайта жаңғырып жатқан сөздерді теріп жазыңдар. Олардың қалай жасалып түрғанына мэн беріңдер.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Диалект сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лесика, диалект сөздер жайлы толық мәлімет бере
отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Диалект сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Диалект сөздер - белгілі бір жердегі (аймақ, облыс, аудан) тұрғындардың сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер. Диалект сөздер жалпыхалықтық болып есептелмейді. Өйткені олардың көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады. Мысалы, әдеби тілдегі

тәртіп сөзі Орал облысында нұсқау, бұйрық  деген мағынада қолданылады;әдеби тілдегі шалбар сөзі Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарында сым деп айтылады; әдеби қабырға сөзі Ақтөбе облысында жар дегенді білдіреді; әдеби жұмыртқа сөзін Оңтүстік Қазақстан облысында тұқым деп атайды.

Диалект сөздер түрліше болып келеді. Мысалы, тыңла - тыңда, ңүдагай - құдаги, полат - болат, баралы - баралық, бережаң - берешек. келулі - келді,   т. б.

Қазіргі әдеби тілімізге біраз диалект сөздер еніп, жалпыхалықтық тілге айналды. Мысалы: арасан суы, жейде, ұжым, кеден, немелтай (шөберенің баласы), үшем (бірден үш төл туса), төртем (бірден төрт төл туса), т. б. Тілдегі бұл жағдай әдеби тілді байытудың бір жолы болып табылады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 183-жаттығу жұмысыньң орындалу шартын түсіндіремін: Жаттығуда берілген қандай диалект сөздердің әдеби тілге енгендігін біліп алыңдар. Олармен сөйлем құраңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 184-жаттығу жұмысының шарты: Сөйлемдердегі диалект сөздерді табыңдар. Диалектологиялық сөздіктің көмегімен олар қандай мағынаны білдіретінін анықтаңдар

Келесі орындалатын тапсырма: 185-жаттыгу жұмысының шарты: Мына диалект сөздердің әдеби тілдегі баламаларын жазып шығыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 186-жаттығу жұмысының шарты: Мына диалект сөздердің әдеби тілдегі баламаларынан қандай айырмашылығы бар екендігін табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 188-жаттығу жұмысының шарты: Мына диалект сөздерді есте ұстаңдар. Қайсысы өзің білетін қандай сөздердің синонимі болып түр? Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 187-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Өздерің
тұратын аймақта ғана қолданылатын қандай сөздерді білесіңдер? Олардың әдеби тілдегі
баламасын табыңдар.

Қосымша тапсырма: 189-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 17-суретке қарап, 8 наурыз күні аналарыңа тамақ әзірлеу үшін не істегендеріңді, қандай құралдарды пайдаланғандарыңды айтып, шағын мәтін құрастырыңдар. Мәтіндеріңде диалект сөз кездесті ме? Кездессе, оның себебін түсіндіріңдер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Кәсіби сөздер мен термин сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кәсіби сөздер мен термин сөздер жайлы
толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен  жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойьшша түгелдеу.

4.      Жаңа сабакқа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабакта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексер

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кәсіби сөздер мен термин сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Кәсіби сөздер дегеніміз - жұрттың бәріне бірдей түсінікті бола бермейтін, белгілі бір кәсіппен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адамдардың арасында ғана айтылатын сөздер.

Кәсіби сөздерді екі үлкен салаға бөлуге болады.

1.  Қолөнершілікке (ағашшылық, ұсталық өрімшілік, тоқымашылық, зергерлік, т. б.) қатысты
сөздер: пышқы (араның бір түрі), шербек (үлкен ара), ыңғыру (ағаш оятын құрал), тышуыр
(бұрап тесетін кұрал), пәрбі (шойын тескіш), атауыз (шеге суырғыш), т. б.

2.          Ауыл шаруашылығына (мал, астық, балық, аңшылық, бау-бақша, темекі, мақта, күріш,
қызылша) байланысты сөздер: 1) мақтаға қатысты: қоза (мақта өсімдігі), шыт (мақтаның
тұқымы), терімші (мақта теруші), балдаи (мақтаның сабағы); 2) жүгері түрлері: дүмбі, пәшік,
сота, т. б.; 3) қауын аттары: әңгелек,  торлама, т. б.; 4) қызылша шаруашылығына
байланысты: қылша, түбір, өркен, түбіртек, жом,  т. б.        Термин сөздер дегеніміз -
ғылым, техника, өндіріс жэне т. б. саласындағы арнаулы ұғымдар мен зат атауларын
білдіретін сөздер.

Терминдер жеке бір ғана ұғымды білдіретіндіктен, бір мағыналы болып келеді. Терминдердің мағынасы әрқашан тұрақты болады. Қазақ тіліндегі термин сөздер екі түрлі жолмен жасалған.

1.  Басқа тілден енген сөздерге қазақ тілінен балама табу: 1) жергілікті және көне
сөздер альшған: кеден -таможня, егемен- суверенитет, эмбебап- универсал, кешен-
комплекс, нарық-рынок, жарғы-устав, бап- статья, зарыш - космос, әкім - администратор;
2) тілімізде бар сөздерді біріктіру арқылы термин жасаған: отбасы - семья, әуежай -
аэропорт, төлқұжат - паспорт, мұражай - музей, елтаңба - герб, әнұран - гимн, т. б.

2.          Тілімізге орыс тілі арқылы келген, қазақша баламалары жоқ интернационалдық
терминдер. Мысалы: математика терминдері: квадрат, куб, коэффициент, т. б.; химия
терминдері: аммиак, азон, дром, гидрат, т.б.; география терминдері: глобус, карта, т. б.;
лингвистика герминдері: синоним, антоним, эвфемизм, дисфемизм, диалект, т. б.

Термин сөздерді де, кәсіби сөздерді де өз орнымен дұрыс қолданып сөйлеу әрі білімділікті, әрі тілдің мәдениеттілігін танытады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 190-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Кәсіби сөздер мен термин сөздерді қалай ажыратуға болатынын айтып беріңдер. Қандай шаруашылық түрін білесіңдер? Сол шаруашылық түріне қатысты сөздерді теріп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 191-жаттығу жұмысының шарты: Математика, география, биология, тарих пәндері бойынша өздерің білетін термин сөздерді жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 192-жаттьгғу жұмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 7-суретке зер салып қараңдар. Сонан соң мәтінді оқып шығып, не туралы айтылғанын аңғарыңдар.

Мәтінге сүйеніп, қазақтың әсемдік түсінігі туралы пікірлеріңді жазыңдар. Мәтінде халықтың қандай тұрмыстық заттары аталған? Осы сөздерді кәсіби сөздерге жатқызуға бола ма? Ойларыңды айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 193-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, қандай кәсіп жөнінде әңгіме болатынын айтыңдар. Мәтіннен ұсталық кәсіпке қатысты сөздерді теріп жазыңдар. Олардың қолданылуынан ұсталық әрекеттің жүзеге асу процесі байқала ма? Ойларыңды дәлелдеңдер. Ұсталық кәсіпке қатысты қандай кәсіби сөздерді - зат, ұғым атауларын білесіңдер? Ұста еңбегін өз көздеріңмен көргендерің бар ма? Көрген болсаңдар, сол туралы әңгімелеп беріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 194-жаттығу жұмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 6-суретте бейнеленген ыдыс түрлерінің аттарын атап шығыңдар. Олар не үшін пайдаланылатынын - қайсысы қандай жағдайда колданылатынын айтыңдар. «Қазақтың тұрмыстық бұйымдары» деген тақырыпта шағын мәтін құрастырып жазыңдар және кезекпен оқып, өзара пікірлесіңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 195-жаттығу жүмысыньщ шарты: Мәтінді оқыңдар. Кәсіби сөздерді теріп жазып, олардың кай кәсіпке қатысты екенін айтыңдар. Осы кэсіпке байланысты тағы қандай сөздерді білесіңдер? Қазақ балет өнері қайраткерлерінен кімдерді білесіңдер?

Келесі орындалатын тапсырма: 196-жаттығу жүмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 7-суретке зер салып қараңдар. Сонан соң мэтінді оқып шығып, не туралы айтылғанын аңғарыңдар.

Мэтінге сүйеніп, қазақтың эсемдік түсінігі туралы пікірлеріңді жазыңдар. Мэтінде халықтың қандай түрмыстық заттары аталған? Осы сөздерді кэсіби сөздерге жаткызуға бола ма? Ойларыңды айтыңдар

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 192-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Ата-
аналарыңмен әңгімелесіп, олардың істейтін кәсібіне қатысты термин сөздерді жинастырып
жазыңдар

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мәтінмен жұмыс. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға лексика, кәсіби сөздер мен термин сөздер жайлы
толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, жаттығу жұмыстарымен
жұмыс жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Дәптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кәсіби сөздер мен термин сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін және қосымша мәліметтер бере отырып жаттығу жұмыстарын орындатамын.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 197-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып, оған ат қойыңдар. Мәтіннен интернационалдық терминдерді тауып жазындар. Жазған термин сөздеріңнің мағынасын сөздіктер арқылы анықтаңдар және олардың жасалу жолын айтыңдар. Осы термин сөздерді пайдалана отырып, шағын мәтін құрап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 198-жаттығу жұмысының шарты: Берілген сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Әр сөйлемдегі ойды өз сөздеріңмен таратып айтыңдар. Өздерің білетін өнер түрлерін, олардың әрқайсысына қатысты термин сөздерді топтап жазыңдар. Өздерің сүйетін өнер туралы әңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 199-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқыңдар. Мэтіннен түсінгендеріңді жазыңдар жэне терминдік мәнді білдіріп түрған сөздердің астын сызыңдар. Доппен ойнайтын тағы қандай спорт түрлерін білесіңдер? Оларда қандай термин сөздер бар екенін айтып көріңдер.

Келесі орьшдалатын тапсырма: 200-жаттығу жүмысының шарты: Оқып шығыңдар. Мәтіннен қазіргі кезде қайта жаңғырған атауларды теріп жазыңдар. Мәтін кай ғылым саласына (тіл білімі, тарих, география, әдебиет) тән деп ойлайсыңдар? Мәтін мазмұнына сүйеніп, қандай халықтық дәстүр туралы айтылғанын баяндаңдар. Қобыздың суретін салыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 201-жаттығу жұмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Көшкін, мұзарт, шың, зерттеу деген сөздердің мағынасын сөздіктер арқылы анықтап, түсіндіріңдер. Бұлар ғылымның қай саласына көбірек қатысты деп ойлайсыңдар? «Қазақстанда қандай үлкен таулар бар?» деген сұраққа жауап жазыңдар. Альпинизм адам бойындағы қандай қасиеттерді шыңдауға көмектеседі? Ойларыңды дәлелдеп айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 202-жаттығу жұмысының шарты: Оқып, түсініп алыңдар. Төл сөздерден жасалған терминдік атауларды теріп жазып, мағынасын анықтаңдар. Оларға әр түрлі қосымшалар жалғап, түбір мен қосымша аралығындағы дыбыстардың айтылу, жазылу ерекшеліктерін айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 203-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Компьютерге қатысты термин сөздерге түсінік беріңдер және сөздік жасаңдар. Компьютер
жөнінде өз білгендеріңді ой таразысына салып, оның суреті бойынша компьютер сыныбы
жайлы қажетті термин сөздерді кірістіріп мәтін қүраңдар. Компьютерді меңгеру өз
келешектерің үшін қандай пайдасы бар деп ойлайсыңдар? Ойларыңды дәлелмен айтыңдар.

5. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

6.      Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

7.      Дәптерлерін алмастыру.

8.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кэсіби сөздер мен термин сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін жэне косымша мәліметтер бере отырып жаттығу жұмыстарын орындатамын.

Алғашқы орьшдалатын тапсырма: 197-жаттығу жұмысының орындалу шартын тусіндіремін: Мэтінді оқып, оған ат қойыңдар. Мэтіннен интернационалдық терминдерді тауып жазындар. Жазған термин сөздеріңнің мағынасын сөздіктер арқылы анықтаңдар жэне олардың жасалу жолын айтыңдар. Осы термин сөздерді пайдалана отырып, шағын мэтін құрап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 198-жаттығу жұмысының шарты: Берілген сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Әр сөйлемдегі ойды өз сөздеріңмен таратып айтыңдар. Өздерің білетін өнер түрлерін, олардың эрқайсысына қатысты термин сөздерді топтап жазыңдар. Өздерің сүйетін өнер туралы эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 199-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Мэтіннен түсінгендеріңді жазыңдар жэне терминдік мәнді білдіріп түрған сөздердің астын сызыңдар. Доппен ойнайтын тағы қандай спорт түрлерін білесіңдер? Оларда қандай термин сөздер бар екенін айтып көріңдер.

Келесі орьшдалатын тапсырма: 200-жаттығу жүмысының шарты: Оқып шығыңдар. Мәтіннен қазіргі кезде қайта жаңғырған атауларды теріп жазыңдар. Мэтін кай ғылым саласына (тіл білімі, тарих, география, эдебиет) тэн деп ойлайсыңдар? Мэтін мазмұнына сүйеніп, қандай халықтық дэстүр туралы айтылғанын баяндаңдар. Қобыздың суретін салыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 201-жаттығу жұмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Көшкін, мұзарт, шың, зерттеу деген сөздердің мағынасын сөздіктер арқылы анықтап, түсіндіріңдер. Бұлар ғылымның қай саласына көбірек қатысты деп ойлайсыңдар? «Қазақстанда қандай үлкен таулар бар?» деген сүраққа жауап жазыңдар. Альпинизм адам бойындағы қандай қасиеттерді шыңдауға көмектеседі? Ойларыңды дэлелдеп айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 202-жаттығу жұмысының шарты: Оқып, түсініп алыңдар. Төл сөздерден жасалған терминдік атауларды теріп жазып, мағынасын анықтаңдар. Оларға әр түрлі қосымшалар жалғап, түбір мен қосымша аралығындағы дыбыстардың айтылу, жазылу ерекшеліктерін айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: 203-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Компьютерге қатысты термин сөздерге түсінік беріңдер және сөздік жасаңдар. Компьютер
жөнінде өз білғендеріңді ой таразысына салып, оның суреті бойынша компьютер сыныбы
жайлы қажетті термин сөздерді кірістіріп мэтін қүраңдар. Компьютерді меңгеру өз
келешектерің үшін қандай пайдасы бар деп ойлайсыңдар? Ойларыңды дэлелмен айтыңдар.

Тексердім:

12. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жұмысы.

Кішіпейілділік. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру әрі сауттылыққа баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрак-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинагы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабактың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындык.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысьш жүргіземін.

Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып тығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмұнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтіи 102 сөзден тұрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Кішіпейілділік

Көк каршыға көзін төңкере шаңырақтан аспан элеміне қүмарта қарап, бір рет дүр сілкініп қойды, Бұрын мүндай құсты көрмеген Мысық одан көзін алмай, таңданып эрі қорқып қарайды. Мысыктың бағанадан бері көзі түспеген бір нэрсе шыға келді-. Ол биік төсектің бас жағынан түргелген тарғыл арлан еді. Екі қүлағының салбыраған шашағы төгіліп түр. Күміс қарғылы тайдай тазы түрып алып, алдыңғы аяғын көсітіп, төсін жерге тие керілді. Мойнындағы күміс қарғы-ның сақиналары сылдыр қағып, тазы есікке қарай бет алды. Мысық зэресі ұшып Шоқанның артына қарай ығыстай берді.

— Қорыкпа, тимейді, — деп, Шоқан Мысықгы өзінің қатарына қарай ығыстырды. - Апатай, мына Мысыққа бауырсақ беріңізші, — деп, Шоқан шешесіне өтінішті ерке тілек айтты (С.Бегалин, 102 сөз.)

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

13. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тапсырмамен шығармашылық жүмыс. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кэсіби сөздер мен термин сөздер жайлы
толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, тапсырмамен
шығармашылық жүмыс жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтьщ көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе кағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, уй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:

а)  Ұйьшдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын щрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты тусіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кэсіби сөздер мен термин сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін жэне қосымша мэліметтер бере отырып тапсырмамен шығармашылық жұмыс орьшдатамын.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 204-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Түсініп оқыңдар. Мэтіннен терминдерді теріп жазыңдар. Ол терминдердің қай салаға қатысты екенін айтыңдар. Түсініктеріңді ауызша эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 205-жаттығу жұмысыньщ шарты: Мэтінді оқыңдар. Термин сөздерді тауып жазыңдар. Картаны пайдаланып, мәтіндегі мэліметтердің дэлдігін анықтаңдар. Өздерің түрган мекеннің картасын жасап көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 208-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып шығып, термин сөздерді табыңдар. Мэтін соңындағы сүрақтарға алдымен ауызша, сонан соң жазбаша жауап беріңдер. Жеңіл атлетика бойынша өз мектептеріңде өткен жарыс жөнінде эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 207-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып шығып, термин сөздерді табыңдар. Мэтін соңындағы сүрақтарға алдымен ауызша, сонан соң жазбаша жауап беріңдер. Жеңіл атлетика бойынша өз мектептеріңде өткен жарыс жөнінде эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 208-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып шығып, термин сөздерді табыңдар. Мэтін соңындағы сұрақтарға алдымен ауызша, сонан соң жазбаша жауап беріңдер. Жеңіл атлетика бойынша өз мектептеріңде өткен жарыс жөнінде эңгімелеңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабакты қорьлъшдылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 206-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Суреттер
тоитамасындағы 22-суретке қарап, ондағы бақша өнімдерін атаңдар. «Бақша салумен
айналысатын адамды кім деп атайды? Оның кәсібін ше?» деген сүрақтарға жауап бере
отырып, осы кэсіпке қатысты қандай кэсіби сөздерді білетіндеріңді жазыңдар. (Сендерге эр
түрлі көркем эдебиеттер, еңбек пэні оқулыктары жэне ата-аналарың көмек бере алады.)

Осы өнімдердің ішінен өзіңе қайсысы ерекше ұнайды? Неге? Сол өнімнен қандай тағам, салат түрлерін дайындай аласыңдар? Ретімен түсіндіріп айтыңдар

Тексердім:

14. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Лексикадан өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:

а) білімдлік: нақты мысалдар келтірс отырьш лексика тарауынан өткенді қайталау арқылы оқушы білімін сарапқа салу;

ә) тәрбиелік — берілген мысалдар аркылы тэрбие тағылымдарынан үлгі алу. б) дамытушылық— оқушылардың ой-өрісін, сөздік корын, тіл байлығын арттыру. Сабақтың здісі: сүрак-жауап, талдау, жинақтау. Сабактың түрі: қайталау. Сабақтьщ көрнекілігі: асық, кеспелер. Сабақтың барысы.

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

I. Өткен сабақтарда қазақ тілінің қай тарауымен таныстыңдар?

— Олай болса, "Лексика" саласы қарастыратын мәселелермен танысып, талдап, таратып айтып көрелік.

ЛЕКСИКА

1. "Лексика" сөзі қандай ұғым береді?

2.     "Лексика" — дегеніміз не?

3.     Сөздің тура мағынасы дегеніміз не? Мысал келтір.

4.     Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не? Мысал келтір.

5.     Сөздің көп мағыналығы дегеніміз не? Мысал келтір.

6.     Омоним дегеніміз не? Мысал келтір.

7.     Синоним дегеніміз не? Мысал келтір.

8.     Антоним дегеніміз не? Мысал келтір.

1)   Қоржындағы санмен нөмірленген асықтарды алу тапсырылады. Оқушы өзінің асығының
нөмірін айтады.

2)  Мүғалім сол нөмірленген асықтың тапсырмасын оқиды. Түрақты сөз тіркесінен
синонимдік қатар жаса.

II. Асықтаі ы сүрақтар

1. Бақытты - маңдайы ашылган, бағы жанған, бақ қонған, қыдыр дарыған.

2.      Анық —: тайға таңба басқандай.

3.      Алыс - ит өлген жер, ит арқасы қиянда.

4.      Аз — тауыққа тары шашқаңдай.

5.      Үйықтамады - түн үйкысын төрт бөлді, көрер таңды көзімен атырды.

6.      Үндемеді - жұмған аузын ашпау, аузына қүм құйылды.

7.      Қорықты — төбе шашы тік тұрды, жүрегі аузына тығылды.

8.      Жуас (момын) — қой аузынан шөп алмас.

9.      Тап-тұйнақтай, жинақы — қыздың жиған жүгіндей.

10.  Төбелесті (қырылысты, алысты) — қырық пышақ болды.

11.     Жылдам (тез, шапшаң) — кәзді ашып-жұмғанша.

12.      Ренжісті (өкпелесу) — қырғи қабақ болу.

13.      Тату - тонның ішкі бауындай.

Оқулықпен жұмыс. 209-жаттығу. Құрамында антоним сөздері бар тіл, сөз өнері немесе адамдық касиет туралы шешендік сөз тауып жазыңдар. Ойдың эсерлілігін

күшейтудегі антонимнің рөлін түсіндіріңдер.

210-жаттығу. Әдебиет пэні бойынша оқыған ертегілеріңнен бір-біріме қарама-қарсы сипаттағы кейіпкердің қасиеттерін санамалап жазыңдар. Олардьщ ішіндегі антоним болып тұрған сөздерді жұптаңдар. Асан мен Үсеннің бойындағы қарама-қарсы қасиеттерді салыстырыңдар

211-жаттығу (ауызша турде). Мэтінді оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді ауыспалы мэнде колдануға бола ма? Соларды қатыстырьш сөз тіркесін я сөйлем құраңдар.

212-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 18-суретте бейнеленген кісілердің іс-эрекетін, қандай ұлттық бұйым дайындап жатқанын дэлелдеп айтыңдар жэне жазыңдар. Әңгімелеріңнің дұрыс құрылуына мэн беріңдер.

III. Тапсырма.

"Кім эісылдам ?"ойыны. Тұрақты сөз тіркесінен антонимдік жұп жасау.

1.   Қоян журек — жүрегінің түгі бар, жүрек жұтқан.

2.      Тісінен шығармау — ашық ауыз.

3.      Ит өлген жер — таяқ тастам жер.

4.   Төбе піашы тік тұрды - - қуанышы қойнына сыймау. бөркін асгтанға лақтырды

 

£•  '*'.

 

) л

 

 

 

V

 

У  ■&

I ^  |!

*Л

 

*   I!   >^

і__


IV. Тапсырма.

Өрнектелген қағазға жазылған "синонимдерді сэйкестендіру" тапсырмасы беріледі.

алыс                          баяғыда

үлкен                       ауқат

кішкентай              дэу

ажар                       титтей

тамақ                     келбет

таңертең               шалғай

ертедс                     азанда

Тура мағына

Ауыспалы мағына

Көп мағыналы

Тұрақты сөз

синоним

омоним

антоним

 

 

 

тіркесі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Оқулықпен жумыс: 213-жаттығу. Сөздік құрамның тармақтарын еске тусіріңдер және сызба турінде беріңдер.

214-жаттығу. Сөздердің мағыналык топтарын сызба турінде бейнелеңдер. 215-жаттығу. Синонимдік қатардағы сөздерді камтитын сызбалар құраңдар. 216-жаттығу. Жаңа сөздердің жасалуын көрсететін сызба құраңдар. 217-жаттығу. Көнерген сөздердің түрлері немесе олардың қайта жаңгыруы көрсетілетін сызба құраңдар.

218-жаттығу. Осыған дейін сендер бірнеше лексикографиялық сөздікпенен таныс болдыңдар. Енді соларды сызба түрінде бейнелеңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 219-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Қарамен
жазылған сөздердің синонимдерін, антонимдерін, егер бар болса, омонимдерің тауып
жазыңдар. Мэтін қандай жанрда (эңгіме, ертегі, жыр) жазылған?

Қосымша тапсырма: өзіндік жүмыс: оқу, білім, өнер, еңбек, адалдық такырыптарында мақал-мәтелдер мен накыл сөздер жазып келіңдер.

Тексердім:

15. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіл үстарту. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кэсіби сөздер мен термин сөздер жайлы
толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, тапсырмамен
шығармашылық жумыс жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, корытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.    Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаца сабакты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кәсіби сөздер мен термин создер» тақырыбы жайлы түсіндіремін жэне қосымша мәліметтер бере отырып тапсырмамен шығармашылық жұмыс орындатамын.

. Алғашқы орындалатын тапсырма: 220-жаттығу жұмысының орындалу.шартын түсіндіремін: Өлеңді мэнерлеп оқыңдар. Өлеңнен ұлттык тағам атауларын теріп жазыңдар, олар сөздік қордың қай саласына жататынын дэлелдеп айтыңдар. Кесел сөзінің синонимдерін табыңдар. Тамақ, пгоп сөздернің омонимдік мағыналарын ашатындай сөйлем құраңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 221-жаттығу жұмысының шарты: Махмұд Қашқаридың ақыл сөздерін жаттап алыңдар. Сыныптарыңда осы қасиеттерге лайық балалар бар ма? Болса, айтып, дэлелдеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 222-жаттығу жұмысының шарты: Әңгімені іштей оқыңдар. Соңынан табиғатты суреттейтін абзацты мәнерлеп оқыңдар. Көктемнің жайма-шуақ, эдемі күнін өз сөздеріңмен суреттеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 223-жаттығу жүмысының шарты: Өлең жолдарының авторын табыңдар. Әрбір өлең жолдарында табиғаттың қандай күйі суреттелгенін айтып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 224-жаттығу жұмысының шарты: Мақалдарды бір бөлек, мэтелдерді бір бөлек көшіріп жазыңдар. Мақал-мэтелдердің құрамынан ауыспалы мағынадағы сөздерді табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 225-жаттығу жүмысыньщ шарты: Мақалдарды оқып, мағыыасын түсіндіріңдер. Еппгі, есші сөздерінің мағынасын ашып түсіндіріңдер. Өзің қалаған мақалды талдап, ауызша эңгімеле.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 226-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Құрамында ауыспалы мағынадағы сөзі бар мақалдарды теріп жазыңдар.

Тексердім:

16. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Өткен тақырыптарға сатылай кешенді талду жүргізу. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кэсіби сөздер мен термин сөздер жайлы
толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, тапсырмамен
шығармашылық жүмыс жүргізу, сатылай кешенді талдау.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіпітікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі:  қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсірщіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жана сабақта оқушыларға «Кэсіби сөздер мен термин сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін жэне қосымша мәліметтер бере отырып тапсырмамен шығармашылық жұмыс орындатамын. Өткен тақырыптарға сатылай кешенді талдауды үйретемін.

. Алғашқы орындалатын тапсырма: 227-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді көшіріп жазып, оған ат қойыңдар. Мэтіннің ішінен іс-қимылды білдіретін сөздердің астын сызыңдар. Ата-аналарыңның көмегімен мэтіндегі мағынасы түсініксіз сөздер ге анықтама беріңдер. Кейіпкер эрекетінің қандай өнер түріне қатысы барына мән беріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 228-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді түсініп оқып, ондагы негізгі ойды анықтаңдар. Мэтіннен ауыспалы мағынадағы сөздерді тауып жазыңдар. Мүмкіндігіне қарай олардың синонимін, антонимін, омонимін табыңдар. Мэтіндегі түсініксіз сөздерді теріп жазыңдар жэне түсіндірме сөздікті пайдаланып олардың мағынасын анықтаңдар

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін багалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Тексердім:

17. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Лексикалық талдау. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға лексика, кэсіби сөздер мен термин сөздер жайлы
толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, тапсырмамен
шығармашылық жұмыс жүргізу, лексикалық талдау.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) ¥йьшдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Кәсіби сөздер мен термин сөздер» такырыбы жайлы түсіндіремін жэне қосымша мэліметтер бере отырып тапсырмамен шығармашылық жұмыс орындатамын.

. Алғашқы орындалатын тапсырма: 229-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді оқыңдар. Мэтіндегі қарамен жазылған сөздерді теріп жазып, мағынасын анықтаңдар. Мэтінде қандай кэсіп түрі жөнінде баяндалған? Оны қандай сөздерге сүйене отырып дэлелдеуге болады?

Келесі орьшдалатын тапсырма: 230-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Мэтіндегі қарамен жазылған сөздерді теріп жазып, мағынасын анықтаңдар. Мэтінде қандай кэсіп түрі жөнінде баяндалған? Оны қандай сөздерге сүйене отырып дәлелдеуге болады?

Келесі орындалатын тапсырма: 231-жаттығу жүмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар. Мэтіндегі Домалақ-ана кім? Муғалімнен жэне үлкендерден сүрап біліп алыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.

2.     Оқуіиылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын,

3.     Үйге тапсырма: 232-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Суреттер
топтамасының 16-суретіндегі аңнын атын атаңдар. Оның адам үшін қандай пайдасы бар? Ол
туралы қандай өнер туындыларын білесіңдер? Бұғының осы суреттегі қалпын эңгімелеп
жазьтңдар.

Сынац-тапсырма. Өзің жогары багалайтын үлттыц цүндылъщтарды айтып досыңа хат жаз. (Баяндау, суреттеу тэсілдеріи папдалаиатын бол. )

Тексердім:

18, Сабақтың өтілетін мерзііиі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.

Ақбота. Сабақтын мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыкқа баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігіьц тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыкқа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеці, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындык.

з)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткеи тақырыптар бойынша алған б.ілімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмұнын мәнерлеп оқьш шығамын. Мэтін 98 сөзден тұрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін.

Ақбота

Аулада ойнап жүр едік, екі атты адам бір үйір түйені қуалай айдап, мал қораға кіргізді. Қызық көріп қасына бардық. Түйелердің ішінде менің назарым ауғаны — боталы ақ інген. Інгеннің өзіне айнымайі үқсаған сүттей аппақ кішкене ботасы бар. Шудалары ақ жібектей желкілдеп. түла бойын басқан аппақ үлпа жүндері мақтадай үлбіреп түр. Қап-қара мойылдай дөңгелек үлкен көздері жәудіреп, еріксіз қызықтырады. Әжемнін «Ой, ак ботам» деп мені аймалайтыны есіме түсіп, мен де эжеме дэл осындай эдемі көрінем бе екен деп ойладым.

Түйелерден сескенгендіктен, үмтыла жүгіріп баруға батылым жетпей түр едім, ақ бота маған жақындап келіп, өзіндей бала екенімді сезіп ойнағысы келді ме, эйтеуір, мойнын созып, мені иіскеледі. Сол сэттен бастап мен ак ботаға бауыр басып кеттім. (Т.Әубэкіров.)

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Алтын күз» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

19. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру
мақсатында тест жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтын түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: тесттер кітапшасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтьщ барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында тест жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да, тест сүрақтарына жауап беруін тапсырамын.

Сабақтьщ қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.

Тексердім:

20. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру, эрі токсандық бағаны қорыту мақсатында тоқсандык қайталау жүмысын жүргізу.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүш іштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тансырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дәптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптардан палған білімдерін тексеру мақсатында билеттік жүйе бойынша дайындалып келген сүрақтарды таратып шығамын.

Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағаолап, тоқсандық бағаларын
қоямын.
:                      Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталау.

Тексердім:

Қазақ тілі III тоқсан

аптасына: 3 сағат барлығы: 30 сағат

№

Сабақтың тақырыбы мен мазмұны

Сағат саны

Өтілетін мерзімі

Қолданылатын әдіс-тәсілдер.

1.

Тіл дыбыстары.

1

 

 

2.

Қазақ әліпбиі. Қазақ әліпбиіндегі әріптердің жазылуы.

1

 

 

 

Дауысты дыбыстар. Жуан және жіңішке дауыстылар.

1

 

 

4.

Ашық және қысаң дауыстылар.

1

 

 

5.

Еріндік және езулік дауыстылар.

1

 

 

6.

Дауысты дыбыстардың жазылуы.

1

 

 

7.

Дауысты дыбыстардан өткенді қайталау.

1

 

 

8.

Тіл мэдениеті.

1

 

 

9.

Сын жүмысы.

1

 

 

10.

Дауыссыз дыбыстар.

1

 

 

11.

Дауыссыз дыбыстардың түрлері.

1

 

 

12.

Дауыссыз дыбыстардан өткенді қайталау.

1

 

 

13.

Буын.

1

 

 

14.

Буын түрлері.

1

 

 

15.

Тасымал.

1

 

 

16.

Үндестік заңы. Буын үндестігі.

1

 

 

17.

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар.

1

 

 

18.

Жаттығу жүмыстарын талдау.

1

 

 

19.

Дыбыс үндестігі.

1

 

 

20.

Дыбые үндестігі.

1

 

 

21.

Орфография және орфоэпия. Орфографиялық жэне орфоэпиялық нормалары.

1

 

 

22.

Орфографиялық жэне орфоэпиялық сөздікпен жү_мыс.

1

 

 

23.

Сын жүмысы.

1

 

 

24.

Екпін. Сөз екпіні.

1

 

 

25.

Ой екпіні.

1

 

 

26.

Тіркес екпіні.

1

 

 

27.

Дыбыс екпіні.

1

 

 

28.

Мэтінмен жүмыс.

1

 

 

29.

Сын жүмысы.

1

 

 

30.

Тест тапсырмалары.

1

 

 

1. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтын тақырыбы: Тіл дыбыстары.

Сабақтың мақсаты: тіл дыбыстары жайында білімдерін бекіту. Сабақтьщ міндеттері:

1) білімділік: оқушылардың тіл дыбыстары туралы білімдерін тексеру, сын тұрғысынан ойланту арқылы пысықтау;

2)   дамытушылық: өздігінен жұмыс істеу дағдыларын арттыру, ой-өрісін
кеңейту, сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру;

3)     тәрбиелік: ізденгіштікке баулу, ұйымшылдыққа, бір-бірін сыйлауга
тәрбиелеу.

Сабактыңтүрі: өткен такырыптарды пысықтау.

Сабақ типі: білім мен біліктілікті практикада қолдана білу.

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап, ой бөлісу (сыншылдық түрғысынан ойланту технологиясы).

Пәнаралық байланыс: әдебиет, жаратылыстану.

Көрнекіліктер: кодоскоп, қима эріптер, сөздер, суреттер, кубик, дыбыстар шаһары.

Сабақ барысы:

I ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Журнал бойынша түгелдеу.

3.     Оқушыларды 2 топқа бөлемін.

4.     Сабақ айдарымен таныстырып, сабақ мақсатын айтамын.

Сабақ айдары: "Өзінді білу адамгершілікке жеткізеді". Неміс психологы Н.Энкельмани.

Қызығушылықты ояту сатысы

1.   Ой шакыру. Дыбыс дегеніміз не? Дыбыс не үшін цажет ?

Дыбыс------- ► буын —»-003 —► сөз тіркесі----- ►сөйлем-—► мәтін.

Жаңа сабақты түсіндіру.

Фонетика - тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала. Фонетика дыбыстардың жасалу, айтылу, естілу жэне буын, екпін, интонация мэселелерін карастырады. Тіл дыбыстары

Адамның тілі - дыбыстық тіл. Тіл дыбыстары болмаса. тіл өмір сүре салмайды. Егер сөз дыбыстардың тіркесі түрінде айтылмаса, тіл қатынас қүралы да, пікір алысу қүралы да бола алмас еді.

Тіл дыбыстары сөз ішінде айтылады. Бір дыбыс элденеше сөздің қүрамында қайталанып қолданыла береді. Ол үш түрлі сипатта болады.

Біріншісі - оның сапалық сипаты. Мысалы: мал, тал, қал. Бүл сөздердегі дыбыстардың саны бірдей, бірақ бір дыбыс өзгеше болғандықтан, мүндағы сөздердің мағынасы да әр түрлі болып тұр.

Екіншісі - сөздердегі дыбыс санының эр түрлі болып келуі (бала, ала, ал).

Үшіншісі - сөздегі дыбыстардың орын тэртібі (тас - сат; қас - сақ, т. б.).

Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады. Сөйлеу мүшелеріне өкпе. дауыс шымылдығы, ауыз қуысы, мүрын қуысы, таңдай, тіл, ерін жатады. Әр дыбыстың жасалуына сөйлеу мүшелерінің қатысы да эр түрлі. Соған орай тілдегі дыбыстар да эр түрлі болады.

2.   Топтастыру әдісі: плакатқа зейіндерін аудару.

"ыцкатысына карай

ұян,

 

\іен ."зуң ісынл карай

үнді

Аспан, бүлт, ағаш бейнеленген.

- Балалар, аспанды ңазақ тіл гылымы, бұлтты фонетика, агашты дыбыс деп алапыц. Демек, табигаттагы құбылыстар бір-бірімен байланысты болса, тіл гылымыиыц салалары озара тыгыз башанысты.

Дыбыстарды топтастырып, агаш бүтақтарына ориаластырапьщ. Әр топқа қима эріптерді, ақ кағаздарды таратып беремін. 1-топ. Дауысты дыбыстар.

2-топ. Дауыссыз дыбыстар.

- Балалар, жеті атасын кім атайды ** Адамның жеті атасы сияктъгды(Һісггіың да эісепгг*-

атасы бар деп аптуга болады.

Қазақ тіл ғылымы     фшетика саласы * дыбыс    дауысіъ^      жуан        ашық        езулік.

Әр топ ағаш бұтақтарына (тілдің, жактың, ерін мен езудің қатысына қарай бөлінуін) ақ

кагаздарға жапсырылған қима эріптер орналастырады. Әр топ үйге берілген тапсырмаларын

оқиды.

1-топ. Айнұрдың анасының аты - Алмагүл. Атасы Айбекті ауылға апарды. Айдардың апасы Алматыға аттанды. Ермек екеуміз ерініпек емеспіз. Оспан ойыншығымен орындыкта ойнап отыр. Үміт Үсеннеы үмітін үзбеді.

2-топ. Кенжебек көкесіне күнделігін көрсетті. Таудыңтабиғаты тамаша. Біз —-бақытты баламыз. Талғат тоғайда талдың түбінетығылды. Кэрім кітапханадан керекті кітаптарын көрді. Жанна жолда Жараска жолықты.

Мағынаны ажырату сатысы. І.Кубизм.

Салыстырыңыз. Қазак эліпбиі мен орыс әліпбиіи салыстыру.

Зерттеңіз.

Я, ю, е, ь, ъ эріптерінің өзіндік ерекшеліктерін айт.

Қолданыңыз. Е, ю, я әріптері бар сөздерді айт. Сөйлем кұрастыр.

Не елестейді? Ахмет Байтұрсынұлын еске түсірсең, көз алдыңа не елестейді?

Талқылаңыз.

"Қате жазылған сөз" мэтінін талқыла. Өз ойыңды ортаға сал (үйге қате жазылған сөз тақырыбына мэтін жазу тапсырылғаы болатын).

Суреттеңіз.

Ь, ъ әріптері не үшін колданылады?

Венн диаграммасы.

Дауысты дыбыстар

Ортактығы

Дауыссыз дыбыгтар

 


 2. Жуан,жінііике.

ашык, кьісан, еріндік, езулік

\    . оолыпбелінеді.

. Үнненжасалады  ,

\

. Үнмепсалдырдан \

;асапады

\

\

 Ы.03 1ШШДС   *ч

' болып


кішаиычады. 1 "УЧіыоыеы   2. Катаи, үш, \наі   ■

Еркін жауап.

Дыбыс шаһарына бару. Дыбыс шаһарына жету үшін баспалдақтардағы сүрактарға жауап беру.

1-топ. Дыбыс пен эріптің айырмашылығы,

2-топ. Орфография жэне орфоэпия нені зерттейді'? 1-топ. Өлең шумағынан ассонансты тап. 2-топ. Өлең шумағынан аллитерацияны тап.

Екі топқа да қима эріптер таратылады, эріптерді орнына қою тапсырылады. Сөздерді ретімен қойып. өлең жолдарын қүрастырады.

Өсек Отірік Мақтаншақ Еріншек Бекер мал шашпақ

Бес нэрсеге асық бол:                       Бес нэрседен қашық бол:

Талап Еңбек Терең ой Қанағат Рақым. Біз қандаймыз?

Өз бойыңда қандай қасиеттер мол? Түсініктеме күнделігі. 1 -топ еріншек,

2-топ Рацым сөзіпе дыбыстык талдау жасау. Тақтада орындайды. Қалған окушылар орындарына отырып,КДазацстан, тәуелсіздік сөздеріне ауызша дыбыстық талдау жасайды. Оқулықпен жұмыс.

233-жаттығу. Төмендегі сөздердің дыбыстарын мүмкіндігінше өзгерте отырып, олардың сөз мағынасына тигізетін эсерін бақылаңдар.

234-жаттығу. Төмендегі сөздердін дыбыс санын көбейту аркылы ма-гыыасы баскд-баскд сөздер жасаңдар.

235-жаттығу. Метаграммаларды шешіңдер. Қосымша тапсырма.

Сөйлем мүшелеріне талдау.

Апа тіліміз аркылы біз халқымызды, Отанымызды танып біяеміз. Ауылдың еңсесі көтеріліп келеді.

Сөйлемде не туралы айтылған? Болашақта ауылды көркейтуге кандай үлес қосар едің? Жоғарыдағы тапсырмаларды орындап болғаннан кейін, дыбыс шаһарының есігі ашылады. Ішінен сандық алынып, сандықтағы қойын кітапшалар таратылады. Ой-толғаныс сатысы. Кодоскоптан сөйлемдер көрсетіледі.

Сабактың корытындысы:

1. Сұрақ кою арқылы жаңа тақырыпты қорытындылаймын.

"^Оқушылар білшш^Зағалау. Қ.]эітібаеваньщ "Өзін-озі бағалау" тэсілін пайдаландым.

Сынып бағасы

Оқушының аты-жөні

Мұғалім бағасы

Қорытынды баға

№

Өзін-өзі бағалау

3. Үйге тапсырма: 236-жаттығу: Әрбір сөзде қанша дыбыс, қанша әріп бар екенін

белгілеңдер. «Тіл» деген сөзге назар аударыңдар жэне ол бірнеше мағынада жум-салатындағына мысалдар тауып жазыпбА. Байтұрсынүлы туралы білетіндеріңді айтыңдар. Қосымша тапсырма: "Мен XXI ғасыр перзентімін" тақырыбына шығарма жазу.

Тексердім:

2. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Қазақ эліпбиіндегі әріптердің жазылуы. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл дыбыстары, қазақ эліпбиіндегі эріптердің
жазылуы жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йьшдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сурау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Окушылардың берген жауаптарьгна қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қазақ эліпбиіндегі эріптердің жазылуы» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Әліпби сөзі араб алфавитінің алғашқы екі әрпі - алиф пен бы атауларъшың бірігуінен жасалған. Әліпби жазуда колданылатын эріптердің рет тэртібі дегенді білдіреді.

Қазақ халқының жазу-сызуына Қазақстанға мұсылман дінінің, ислам мәдениетінің таралуына қатысты араб әліпбиі негіз болды. Алайда, қоғамдағы эр түрлі саяси-әлеуметтік өзгерістерге байланысты казақ халқы араб эліпбиінен 1929 жылы латынға, ал 1940 жылдан бастап орыс эліпбиіне көшті.

Әліпбиде көрсетілген таңбалар - эріптер. Әріп - дыбыстың жазудағы таңбасы. Әліпбидегі әріптер белгілі бір тәртіппен орналасады. Түрлі сөздіктерді пайдалану үшін. эліпбидегі эріптердің орын тэртібін жаксы білу керек, сонда сөздіктен керек сөзді тез тауып алуға болады.

Қазақ әліпбиіндегі әріптердің жазылуы

Орыс әліпбиіне негізделген казақ эліпбиінде қазақ тіліне тән дыбыстарды белгілейтін 9 әріп бар (ә, г, ц, ң, о, у, р, һ, і). Қалғандары - орыс тілі мен қазақ тіліне ортақ эріптер.

Әліпбидегі эріптердің баспахана ісіне бейімделген баспа түрі жэне қолмен жазу қүралдарына бейімделген жазба түрі бар. Әліпбидегі эріптердің бас эріптері және кіші эріптері бар.

Қазақ жазуында бас әріппен жазу латьтн әліпбиіне көшкеннен бастап пайда болды. Бас эріпті қолдану кісі аттары мен жер-су атауларын, газет-журнал, кітап аттарын басқа создерден тез ажыратуға, сөйлем магынасын тез түсінуге және қысқарған сөздерді (АҚШ, ҚазҮУ) белгілеуге өте қолайлы болды.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 237-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мына сөздерді эліпби тэртібімен тізіп жазыңдар. Орыс сөздерімен бірге қандай орыс әріптері енгеніне назар аударыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 238-жаттығу жүмысының шарты: Мэтіндердегі бас эріппен жазылуға тиісті сөздерді бас эріппен жазу аркылы көшіріңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1.      Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 239-жаттығу жүмысы                                        Тексердім:

3. Сабақтың өтілетін мерзімі

Сабақтың тақырыбы: Дауысты дыбыстар. Жуан және жіңішке дауыстылар. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: фонетика тіл білімінің бір саласы, оның зерттейтіні дыбыстық
тіл, дыбыс сөйлеу мүшелері арқылы пайда болғанын түсіндіру;

ә) дамытушылық: бастауышта алған білімдерін қайта жаңарту, бірізге салып жүйелеу, дарадан күрделіге қарай білу;

б)  тәрбиелік: тіл дыбыстарының сапалық сипаты-мағынасы, дыбыс саны,
дыбыстардың орналасу тәртібі сөз болудың басты шарты екенін үқтыру.

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру, модульдік оқыту технологиясы-лекция-өзара сөйлесу, модельдеу, анализ, сиытез, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтьщ көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар, фонетиканың тірек-сызбасын қүрастырып шығару (модельдеу.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпеы, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабакты түсіндіру, қорытындылау.

Сабактың барысы:

а) ¥йьшдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық..

э) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта «Дауысты дыбыстар. Жуан жэне жіңішке дауыстылар» тақырыбы жайлы түсіндіремін..

Фонетиканың тірек-сызбасын өзара сөйлесу эдісі арқылы жинақтап қүрастырып шығару.

Сіздерге бастауыш сыныптан белгілі. Сөз неден түрады? (дыбыстан тұрады). Дыбыстар қандай-қандай болып бөлінеді? (Дауысты, дауыссыз). Дауысты дыбыстардың қандай ерекшелігі бар? (буын қүрайды,эн салуга болады). Дауыссыз дыбыстарда қаңдай ерекшелік бар? т.б.Ауа өкпеден кедергісіз шығып, үннен гана түратын дыбыстарды дауысты дыбыстар дейміз.

Қазақ тілінің төл дауысты дыбыстары - тоғыз: а, э, о, ө, е, ы. і, ү, ү. Орыс тілінен енген жэне халықаралық терминдерде и, у, э дауыстылары кездеседі: кино, уран, электр, Қазақтың төл сөздерінде и, у жазылғанымен, олар дербес дауыстылар емес. И эрпі ы+й, і+й дыбыстарының, у әрпі ү+у, ү+у дыбыстарының тіркесі (жазылуы - ци, ыт, су, сурет; айтылуы - цый, іпт, сщ, суу-рет).

Жуан және жіңішке дауыстылар

Тіл кейін шегініп, үсті дөңестену аркылы жасалған дауысты дыбыстарды жуан дауыстылар дейміз. Жуан дауысты дыбыстар мыналар: а, о, ү, ы, у.

Тіл ілгері карай созылу арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жіңішке дауыстылар дейміз. Жіңішке дауьтсты дыбыстар мыналар: ә, ө, ү, і, е, э, и, у.

Қазақтың төл сөздеріндегі дауысты дыбыстар негізінен не бірыңгай жуан, не бірыңгай жіңішке болады. Түбір сөзге жалғанатын қосымшалар қүрамындағы дауыстылар да осы заңға бағынады. Тек кірме сөздерде жэне қос сөздерде бұл ерекшелік әрдайым сақтала бермейді. Мысалы: кітап (араб сөзі), материк (орыс тілінен енген сөз) аз-кем, ары-бері, т. б. Ескерту: У дыбысы айтылуына қарай әрі жуан, өрі жіңішке   дауыстылар тобына жатады.

ашық _ қысаң

Сұрақтар қоя отырып төмеқцегі тірек сызбаны құрамын:

жақ.

жүан

-тш


■жіцішке

еріндік

езулік

ерін


қатаң 11 ұяң 8 үнді 7

Е

1-2 қайтара түсіндіріп, ережесін шығару.

Осылайша түсіндіріп болған соң оқушыларға дауысты дыбыстарды сатылай кешенді талдай білуге дағдыландыру мақсатында төмендегі сызба арқылы дэріс беремін. Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болган соң, жаттыгу жұмыстарьга орындатамьш. Алғашқы орындалатын тапсырма: 240-жаттығу жұмысының орындалу барысын түсіндіремін: Мына жұмбақтарды көшіріп жазып, жуан дауысты сөздердің астын - бір, жіңішке дауысты сөздердің астын екі сызыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 241-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысы бар сөздерді бір бағанға, жіңішке у дыбысы бар сөздерді екінші бағанға теріп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 242-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Көп нүктенің орнына тиісті дыбыстарды қойып көшіріңдер.

Жаттығу жұмыстарын орындап болған сон косымша тапсырма беремін:'

1. Дауысты дыбыстардан басталатын ұлттық спорт ойындарын атаңдар.

2.      Орыс тілінен казақ тілінің үндестік заңына бағынып енген сөздерді тауып жазыңдар.

3.      Араб, парсы тілдерінен қазақ тілінің үндестік заңына бағынып енген сөздерді тауып
жазыңдар.

4.      Ө дыбысынан басталатын 10 сөз тауып жазыңдар.

5.      А дыбысынан басталып, осы дыбысқа аяқталатын 10 сөз теріп жазыңдар.

6.      Айтылуы жагынан бір-бірімен ұйқасатын бірнеше сөз теріп жазыңдар.
Үлгі: тцлкі - кулкі, тас - бас, аяц - таяц, ауыр - бауыр.

7.      Дыбыс саны мен әріп санында айырмашылығы бар бірнеше сөз тауып жазыңдар. ,
Үлгі: ырас-рас, Сарарка - Сарыарца, грам - грамм.

Дауысты дыбыстарды математикалық әдіспен сатылай кешенді талдау.

Л (а, о, с. э, о. ө. ү   \\ у, ы, і. и) і) Дауъісты дыбыс буын жасауға қатысады. 2^ Яа)ъісты дыбысқа еюин түссді.

4С11(а, с, ү, ы) тіл зртьт нсмесе жуан

-и,у;

бП(о. і\ ү, і, с, э) тіі алды немесс жщіпжс^"

і(а. о) а«

 . ө, е, э)жартылай ашықі

""**| .„

 

о. е, у, ү,ү) срінлік

 с, э, ы. і,

 ) сзулік

иауысты дыбыс. Ссбебі бүл дыбыеты аіітқаида '•4ғС'-;ан сіуа аүыз куысында ешбір кедергігс

.._      ...и СрКІһ 11'ЫҒаДЫ.

1 • н катысына қарай тіл артьғ немесе ж? ан дауысты

•і т, Геоебі бул дыГ>ьісты айтқанда іілдің үщы і;р?і

. .:і тартылып, үсті доцестенеді. ^Ьіңашылудэрежхсінс қапай ашықдзумсты.

' ^бі оүл дыбысты айтқанда жақ кең ашылып, ауа

-іен езудің катысына карай езулік. Себсбі

лоіилтыайткавдз ерінжиырьшьш, сзуартқа қарай

■~г~

 1. Б

 үл - дауысты дыбыс. Ссбебі бүл

 зкледен шықкан ауа ауы^ куысында ешбір кедерпгс  үшырамлй сркііі шығэды.

2. Тілдің қатысыкл караГт ткі алды номесе жіңішке

дауысты даібыс» СебсбІ оүл дыбысгы айтқчнда тіпдің үшы сод штға қарай ссс.ылып. үсті сол төмсндсйді.

 3. Жағтьщашыл) лорожссіне қарай ашықдауысты
Себебі бүл діч6ыі,ты ліітканда жақ кец ашыльш, ауа
еркін шығады.

 4. Епін мен е..                  -гмна клрай езулік. Себсбі
бүл дыбысты шткзғш ерш жііырыльгп, сз^артға қарай
тартылацы.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 240-жаттығу жұмысының орьгндалу барысын түсіндіремін: Мына жұмбақтарды көшіріп жазып, жуан дауысты сөздердің астыи -бір, жіңішке дауысты сөздердің астын екі сызыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 241-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысы бар сөздерді бір бағанға, лаңішке у дыбысы бар сөздерді екінші бағанға теріп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 242-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Көп нүктенің орнына тиісті дыбыстарды койып көшіріңдер.

Жаттығу жүмыстарын орындап болған соң қосымша тапсырма беремін:

1. Дауысты дыбыстардан басталатын үлттық спорт ойындарын атаңдар.

2.     Орыс тілінен қазақ тілінің үндестік заңына бағынып енген сөздерді тауып жазыңдар.

3.     Араб, парсы тілдерінен қазақ тілінің үндестік заңына бағынып енген сөздерді тауып
жазыңдар.

4.     Ө дыбысынан басталатын 10 сөз тауып жазыңдар.

5.     А дыбысынан басталып. осы дыбыска аяқталатын 10 сөз теріп жазыңдар.

6.     Айтылуы жагынан бір-бірімен ұйкасатын бірнеше сөз теріп жазыңдар.
Үлгі: тцлкі - кулкі, тас - бас, аяг\ - таяц, ауыр - бауыр.

7.      Дыбыс саны мен эріп санында айырмашылығы бар бірнеше сөз тауып жазыңдар.
Үлгі: ырас-рас, Сарарца - Сарыарца, грам - грамм.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 243-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Төмендегі
жұмбақтардың шешуі қай эріп екенін табыңдар. Қосымша тапсырма: осы секілді 10 жүмбақ
жазып келу.

Тексердім:

4. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Ашық жэне қысаң дауыстылар. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларга қазақ тіліндегі дыбыстар, дауысты дыбыстар,
жақтың қатысына қарай ашық жэне қысаң дауыстылар болып бөлінетіндігі жайлы толық
мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, фонетика саласынан алған
теориялық білімдерін практикада қолдана білуге үйрету

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, тірек схемасын пайдалана білуге үйрету;

б)  тәрбиелік; сабаққа ынтасын толық аудару, өз-өзіне сенімділігін артгыру,
елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары. тірек сызбалар, фонетикалық схемасы.

Сабақтьщ формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру. қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеді-

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабакта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлеріы алмастыру.

4.      Оқушылардьщ берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта «Ашық және қысаң дауыстылар» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Жақтың ашылу қалпына қарай дауысты дыбыстар ашық жэне қысаң болып бөлінеді. Жақтың кең ашылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды ашық дауыстылар дейміз. Ашық дауысты дыбыстар мыналар: а, э, о, ө, е, э.

Жақтьщ тар ашылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды қысаң дауыстылар

дейміз. Қысаң дауысты дыбыстар мьшалар: ы, і, и, у, ұ, у.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болған соң, жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 244-жаттығу жұмысының орындалу барысын түсіндіремін: Мэтінді көшіріп жазып, ашык дуыстылардын астын сызыңдар. Жаттығу жұмысын орындап болған сон косьгмша тапсырма беремін.

Мэтінде көнерген сездер бар ма?

Олар қандай мағынада жүмсалып түрғанын айтындар.

Әл-Фараби өмір тағына неліктен отырды деп ойлайсьщдар?

Негізгі ойды анықтаңдар.

Келесі орындалатьш тапсырма: 245-жаттыгу жұмысының шарты мынадай: Мына жұмбақтардың шешуі қай дыбыс? Дауыстылардың қайсысына жатады?

Уақыт қалғандықтан ойьш ойнатамын.

"Бейнелі жады" оқыта үйрету ойыны.

а) Тақтаға фонетикалық тірек-схемасы ілініп, 1-2 оқушы сол бойынша сөйлейді. (5 мин). э) Схема алынып тасталып, оқушылар дәптерлеріне фонетиканың сызбасын сызып, дауысты, дауыссыз эріптерді бөлінуіне қарай түгендеп жазады.   (10 мин.)

"Өзара оқыту" әдісі - жуптық жұмыс.

"Оқушылар"мен "мүғалімдер" рөлінде бір-бірден оқытады. "Мұғалімдер" "оқушыларды" бағалайды. Рөлдерін ауыстырады. Қамтитын такырып: Дауысты дыбыстардың жіктелуі. 10 мин.

э) Мүғалім бэріне ортақ фонетикалық талдауға сөздер береді. (10 мин.) Оқушылар дэптерлерін ауыстырып, бірін-бірі тексереді. Қателерін анықтап, оқушыға түсіндіреді. (15мин.)

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрак қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарьгна қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 246-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Мэтіннен ашық
дауысты дыбыстарды бір бөлек, кысаң дауысты дыбыстарды бір бөлек (қайталанғанын
алмай) теріп жазыңдар жэне сол дыбыстардан басталатын бір-бір сөз ойлап, атаңдар.

Тексердім:

Сабактың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Еріндік жэне езулік дауыстылар. Сабақтьщ мақсаты:

а) білімдік - фонетикада алған білімдсрін бекіте түсу, фонетикалық талдаудың сатыларын меңгерту;

э) дамытушылық - сызба бойынша жүмысқа дағдыландыру, өзіндік жүмыс дағдысын қалыптастыру;

б) тәрбиелік - үжымдық қарым-қатынасқа, сабақ үстіндегі белсенділіктерін артгыруға жэне өзіне-өзі сын көзбен қарай білуге дағдыландыру. Сабақтың түрі: калыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, анализ, синтез, Б.Блум таксономиясы, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар, фонетикалық схемасы, сатылай кешенді таддаудың сызбасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:

а) ¥йьшдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4. Жаңа сабаққа дайындык.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дэптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б) Жаца сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабакта «Ашық жэне қысаң дауыстылар» тақырыбы жайлы түсіндіремін..

Дауысты дыбыстардың жасалуы кезіндегі ерін мен езудің калпына қарай олар еріндік жэне езулік болып бөлінеді.

Еріннің дөңгеленіп алга қарай созылуы аркылы жасалған дауысты дыбыстарды еріндік дауыстылар деп атаймыз. Еріндік дауыстылар мыналар: о, ө, у, ұ, ү.

Езудің кейін қарай тартылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды езулік дауыстылар деп атаймыз. Езулік дауыстылар мыналар: а, э, е, э, ы, і, и.    •

Сөздің алдыңғы буынындағы еріндік дауыстылар кейінгі буындағы езулік дауыстылардың айтылуына эсер етеді, оны өзіне қарай бейімдеп еріндік дауыстыға айналдырады. Мысалы, құлын сөзі - қулун болып, ал өнер сөзі өнөр болып айтылады. Жазудағы нормасы құлын, өнер болғанымен, оларды дүрыс айту нормасын сақтап айту қажет. Себебі, сөздерді дүрыс айта білу де -тіл мэдениетінің бір іпартьт.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 247-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін: Төмендегі жүмбақ өлеңдердің шешуі қай дауысты дыбыстар екенін табыңдар. Өздерің осы тэрізді жүмбақ өлең шығарып керіңдер

Келесі орындалатын тапсырма: 248-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Мына өтірік өлеңдегі еріндік дауыстылары бар сөздерді бөлек, езулік дауыстылары бар сөздерді бір бөлек, еріндік пен езулік дауыстылар аралас келген сөздерді өзінше бір бөлек топтап жазыңдар.

Жаттығу жұмыстарын орындап болған соң қосымша тапсырма беремін.

1. "Қазымыр оқушьг" оқыта үйрету ойыньт. (15 мин.) (Оқушылар бір-біріне фонетика тарауы бойынша үйден дайындап келген сұрақтарын қойып, білмесе өздері жауап береді.) 2. Б.Блум таксономиясы. Топтық жүмыс

III дещта тапсырмаларь;
1, Біліщіз                                        2.

Кітапты тайдалана втырып? өздеріне *''шпор" жасайды.

Бір-оірше "ншор пайдалана шыры фонетшсэдан алған білімдсрін ортағг салады. "Мүғалім" - "оқушы" оқьш үйретуойьіны

II дещгей тапсырмалары
'{олданыңыз                              4. Талқылаңш

 


• -;"'ір созге фонетикалық ■ :лу жасайды. Жай талдау

Талдаған сөзін бір-біріне) ганыстырьш, түсіндірш   |

шығады.

дещгей тапсырмалары

6, Салыстырыңыз

'■ -'гтикалық схемасын сызу

; члПсысын саралап жазу,

... ысты, дауыссыз дыбмс;

ір-бірінщ сызғая схемасъсн қарал, толмаған жерлерін түсіндіріп толтыру.

Қорытыңдылау. (5 мин). Эр оқушыны көршісі немесе оқушы өзін-өзі бағалайды.

Кім мына фонетикалық схемасы бойынша толық сөйлеп шыга алады? Дауысты щбыстар жөнінде кім жаңылмай айта алады? Дауыссыздарды кім түгендеп бере алады? т.б. Гез-тез жауаптар арқылы баланың назарыи үнемі бір нэрсеге аударып, тірек-схеманы іайдалана отырып, сөйлеуге үйрету керек. Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма:249-жаттығу. Төменде берілген мэтіннің не жайында екенін
)ңгімелеңдер.

Мэтіндегі дауысты дыбыстарды теріп алып, оларды мына үлгі-кесте бойьтнша 'олтырыңдар.

Тілдің қатысына қарай

Жақтың қатысына карай

Ерін мен езудің катысына қарай

жуан

жіңішке

ашық            кысаң

еріндік

езулік

 

 

 

 

Тексердім:

 

 

 

 

 

Сабақтың тақырыбы: Дауыстылардың  жазылуы. Сабақтыц мақсаты:

а) білімдік - фонетикада алған білімдерін бекіте түсу, фонетикалық талдаудың сатыларын мсңгерту, дауысты дыбыстардың жазылу емлесін түсіндіру.

ә) дамытушылық - сызба бойынша жұмысқа дағдыландыру, өзіндік жұмыс дағдысын қалыптастыру;

б) тәрбиелік - ұжымдық қарым-қатынасқа, сабақ үстіндегі белсенділіктерін артгыруға және өзіне-өзі сын көзбен қарай білуге дағдыландыру.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, анализ, синтез, Б.Блум таксономиясы, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар, фонетикалық схемасы, сатылай кешенді талдаудың сызбасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтын типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
"Мүғалім" - "оқушы" оқыта үйрету ойыны. (10 мин.)

Үйге берілген тапсырмаларды оқушылар өздері (бір-бірін) тексереді.

Кім пікір айтады? Қандай қателік байқадыңдар? Қаңдай жеткілікті байқадыңдар? Сұрақтар

арқылы оқушыны өз пікірін айга білуге жетелеу. Үй тапсырмасын мүғалім өзі де шолып

қарайды.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабакта «Дауыстылардың жазылуы» тақырыбы жайлы түсіндіремін.. Ашық дауыстылардың жазылуы

1. А, е дауыстылары сөздің барлық буынында жазылады. Мысалы: алақан, мақала;
ереже, елгезек.

2. Ә дауыстысы көбінесе сөздің бірінші буынында жазылады. Мысалы: ә-сем, ә-леу-
мет, дәу-рен, кә-сіп, ән, т. б.

Ескерту: 1) ә эрпі мына сияқты сөздердің екінші буынында естілуі бойынша жазылады: сірә, куә, күнә, кінә, іңкәр, күмән, зәмзәм, шүбә, мүсәпір, Күлән, Күләш, Күләй;

2) ә эрпі біріккен сөздер мен қос сөздердің екінші сыңарының алғашқы буынында жазыла береді: ендігәрі, әжептәуір, Гүлжәмила, Бейсенәлі, кәп-кәрі, әлсін-әлі.

3.  0, ө дауыстылары сөздің бірінші буынында жазылады. Мысалы: бө-рене, кө-белек,
ө-сімдік, өң, төр.

Ескерту: 1) о әрпі орыс тілінен енген сөздердің соңғы буындарында жазыла береді: кино, синоним, домино;

2) о, ө эріптері біріккен сөздер мен қос сөздердің екінші сыңарыньщ алғашқы буынында жазыла береді: көркемөнер, төсек-орын, алабота, Айнамкөз, т. б.

Қысаң дауыстылардың жазылуы

1.   Ү, ү әріптері сөздің бірінші буынында жазылады. Мысалы: ұ-зын, у-лы, құ-лын, күн,
күн, үн , жұ-дырық, т. б.

Ескерту: 1) ү, ү әріптері мына тәрізді сөздердің екінші буынында жазылады: бұлбұл, мазмүн,  дүлдүл, мәжбүр, дәстүр, байғұс, мағлұмат.

2) Ү, Ү әріптері біріккен сөздер мен қос создердің екінші сыңарының алғашқы буындарында жазыла береді: қыстыгүні, мал-мүлік, т. б.

2.   Ы, і әріптері сөздердің барлық буындарында жазылады. Мысалы: ыдырау, ыстық,
абырой, айығу, іскер, көрініс, қабілет, қатынас, ықылас, қыртыс, т. б.

Ескерту: Кейбір сөздердің соңғы буынындағы ы, і дыбыстары тәуелдік жалғауынан басқа қосымшалар жалғанғанда, жазуда түсіп қалады: орын+а=орна, ойын+а=ойна, бұйыр+ық=бұйрық, жиын+ал =жинал,қорық+ыт-қорқыт.

3. И дыбысына біткен етістіктер мен сып, тып деген етістерге -у, -а жүрнақтары жалғанғанда, олар ю, я болып жазылады: ци+у=цию, қи+а=қия, и+у~ию, кей+у-кею, тый+ ады= тыяды

Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болған соң, жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 250-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін: Сөздегі көп нүктенің орнынатиісті эріпті койып жазыңдар. Білмейтін сөздерің болса, мағынасын бірлесіп анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 251-жаттыгу жүмысының шарты мынадай: Коп нүктенің орнына керекті эріпті қойып жазыңдар. Білмейтін сөздеріңді мүғалімнің кемсгімен талдаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 252-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Мына сөздердің қалай жазылатынын біліп алыңдар да, түбір мен қосымшаға бөліңдер.Осылардың жазылуынан ереже шығарыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 253-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Мэтінді оқыңдар. Мэтіннен еріндік, езулік дауыстылардың жазылуы мен айтылуындағы өзгеріс байқалатын сөздерді тауып жазыңдар. Өзің түрған жерде өсетін жабайы жеміс атауларын жазыңдар. Олардың адам денсаулығына қандай емдік эсері барын өңгімелеңдер

Келесі орындалатын тапсырма: 254-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Мэтінді оқыңдар. Тек ашық дауыстыдан қүралған сөздерді теріп жазыңдар. Қысаң дауыстылардың жазылу емлесіне көңіл бөліңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 255-жаттығу. Мэтінді оқып, суреттеу қай абзацта екенін
айырыңдар. Мэтіннен тек езулік дауысты дыбыстары бар сөздерді жуан, жіңішкелігіне қарай
екі топқа беліп жазыңдар. Мэтіндегі синоним сөздерді тауып жазыңдар. Ауыспалы
мағынада қолданылып түрған сөздерді тауып, астын сызыңдар.

 

4.   Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Дауысты дыбыстардан өткенді қайталау. Сабақтыц мақсаты:

а) білімдік - фонетикада алған білімдерін бекіте түсу, фонетикалық талдаудың ■ сатыларын меңгерту, дауысты дыбыстардың жазылу емлесін түсіндіру, дауысты дыбыстар бөлімі бойынша алған білімдерін тексеру.

э) дамытушылық - сызба бойынша жүмысқа дағдыландыру, өзіндік жұмыс дағдысын қалыптастыру;

б) тэрбиелік - ұжымдық қарым-қатынасқа, сабақ үстіндегі белсенділіктерін артгыруға жэне өзіне-өзі сын көзбен қарай білуге дағдыландыру. Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, анализ, синтез, Б.Блум таксономиясы, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар, фонетикалык схемасы, сатылай кешенді таддаудың сызбасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен ясұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты тусіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтьщ барысы:

а)  Үйымдастыру кезені.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.      Дәптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаца сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабакта оқушылардың «Дауысты дыбьтстар» бөлімі бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында кайталау сабағын жүргіземін..

Өзіңдік жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар. Оқушылар асықпай әрқайсысьша толық жауап жазып. бірінен соң бірін орыңдайды. Ең бастысы: қатслеспеу, эдемілеп сауатты жазу. Тнянақты, толық орындау.

III деңгей тапсырмалары Ашық тест сүрақтарға жауап жаз.

1. Фонетика нені зерттейді?

2.     Сөйлем мүшелеріне нелер жатады?

3.     Әліпбиді жатқа жаз.

II деңгей тапсырмалары Кестені толтыр.

 

 

Дшушісты ёыёысмар

Жақтың қртысына

Шіің қатысыма

Еріннің

қатысыма

ашъщ

кысаң

жуан

жіқчике

еріндік

езулік

 

 

 

 

 

 

 

1 деңгей тапсырмалары Фонетиканың схемасына сүйене отырьш, ауызша ереже айту.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 256-жаттығу жұмысының орындалу барысын түсіндіремін: Оқып, мэтінге ат қойыңдар. Тек еріндік дауыстылардан басталып түрған сөздерді теріп жазыңдар. Ой-арман, талап-тіпек сөздеріндегі дауысты дыбыстарға жазбаша сипаттама беріңдер.

Құрғақ білім, нагыз білім, білім - байлъщ, білім - серігің, омірлік жо.чдасың, бі.чім нұрланып түруы тиіс деген тіркестердің мағынасын ашып түсіндіріңдер.

Ғылым- білімге түгелдей берілген адам деген сөз тіркесінің орнына қандай тұрақты тіркесті қолдануға болатыны туралы ойланыңдар. Екеуінің орнын ауыстырып айтып, тыңдаушыға эсерін байқаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 257-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Қай жағынан оқысаңдар да белгілі бір мағынаны білдіретін 10-15 сөз теріп жазыңдар. Ү л г і: түс - сут, сак - цас.

Жаттығу жүмыстарын орындап болған соң ойын түрлерін ойнатамын.

"Эстафета" оқыта уйрету ойыны.

I кезең. Үш топқа бөлініп берілген тапсырманы дайындайдьі. Әр оқушы қағазды қолына 1 минут үстап, келесі окушыға береді. Келесі оқушы эрі қарай толтырады- Жецген топ анықталады.

І-топ. Мына сөздерге сатылай талдау жасандар: добым, 2-топ Мына сөзге сатылай талдау жасаңдар: журегім, оюлы.

3-топ. Мына сөзге сатылай талдау жасаңдар: мектебім,

Соңында бір-бір окушьт шығып талдау жұмысын қорғайды, қатесі болсатүзетеді. Жеңген топ анықталады.

П кезең.

""Дналог-ертегі" құрау. Ертегіні мүғалімнің өзі бастап бсрелі

Үлгі: Бүл күндері Сөз ақсақалдыц өзінен тараған бір үл, бір қызынан 6 немере, 42 шөбересі бар. Қызы о бастан энші еді. Ол эн салғаңда элем түрленіп кететін жэне ол өз балаларын да мейірімді қылып тэрбиеледі. Сондықтан болса керек олар бүл күндері інісінің балаларын унемі қамқорлап т]рады. Тіпті олардыц бірінің бірінсіз күні жоқ... (Оқушылар эңгіме не жөнінде екенін анықтайды, эрі қарай жалғастырады).

Барлық окушылар бір-бірін әрі қарай ауызша жалғастырып аяқтайды.

Соңында мүғалім ертегінің қүрылысы, соңы қалай біту керектігі туралы айтьш қорытады.

Келесі орындалатын тапсырма: 258-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Сөздің басы мен соңьт бірдей дауысты немесе бірдей дауыссыз болып келетін 10 сөз тауып жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 259-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Дауысты дыбыспен басталып, дауысты дыбыспен аяқталатын жер-су аттарын тауып атаңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 260-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Е дыбысынан
басталатын бірнеше жер-су атын тауып жазыңдар.

Тексердім:

5.   Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.

Қайың. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабактардан алған білімдерін тексеру әрі
сауттылыққа баулу максатында сын жүмысын жүргізу.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтын формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдеріп тексеру мақсатъшда сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 104 сөзден тұрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Қайың

Қайың туралы ән мен жыр да, сурет те көп. Қайың — сымбатты ағаш, үшар басы үкідей шоқтанып, биік болады.

Ашық жерлерде кайың кейде жеке-дара да өседі, дегенмен көп ретте орман болып тұрады. Жазғы жап-жасыл шөп пен жайнаған гүлдің ортасыңца түрган ақ балтыр қайың тоғайы ғажап сурет.

Қайың сэуірдің аяғы мен мамыр айының басыңда, жаңғақ ағашы мен талдан кейін гүлдейді. Оның гүддері сырға тэріздес болып келеді. Қайыңның жапыраіы сарғая бастаған кезде кыркүйек айы туады.

Қайың тез өседі. Одан алынатын нэрсенің бэрі кэдеге асады. Оның бүршіктерінен дэрі-дэрмек эзірлейді. Бұтақтарынан сыпырғыш, қабығынан саңырауқүлақ пен жеміс-жидектер теретін себет тоқиды. Қайыңнан фанер дайыедап, үй жиһазын жасайды. («Ол кім? Бүл не?» 104 сөз)

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жүмьтсына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

6.   Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы:   Гіл мэдениеті. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл дыбыстары, қазак әліпбиіндегі эріптердің
жазылуы жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрак-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер. кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ркымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысыньщ орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тіл мэдениеті» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 256-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқып, мэтінге ат қойыңдар. Тек еріндік дауыстылардан басталып тұрған сөздерді теріп жазьщдар. Ой-арман, талап-тілек сөздеріндегі дауысты дыбыстарға жазбаша сипаттама беріңдер. Қүргак білім, нагыз білім, білім- байлъщ, білім-серігің, өмірлік жолдасың, біліи нұрланып түруы тиіс деген тіркестердің мағынасын ашып түсіндіріңдер. Ғы.чъш- білімге түгелдей берілген адам деген сөз тіркесінің орнына қандай түрақты тіркесті қолдануға болатыны туралы ойланыңдар. Екеуінің орнын ауыстырып айтып, тыңдаушыға эсерін байқаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 257-жаттығу жұмысының шарты: . Қай жағылан оқысаңдар да белгілі бір мағынаны білдіретін 10-15 сөз теріп жазыңдар. Ү л г і: түс - сүт, сак - қас.

Келесі орындалатын тапсырма: 258-жаттығу жұмысының шарты: Сөздің басы мен соңы бірдей дауысты немесе бірдей дауыссыз болып келетін 10 сөз тауып жазыңдар. Ү л г і: алма, іні, ынталы.

Келесі орындалатын тапсырма: 259-жаттығу жүмысының шарты: Дауысты дыбыспен басталып, дауысты дыбыспен аяқталатын жер-су аттарын тауып атаңдар. Ү л г і: Алматы, Әулиеата, Африка,...

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 260-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Е
дыбысынан басталатын бірнеше жер-су атын тауып жазыңдар.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7.   Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Дауыссыз дыбыстар. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға тіл дыбыстары, дауыссыз дыбыстар, оның түрлері жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  қалыпты сабак.

Сабактың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары. тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабактың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын, дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты тусіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Дауыссыз дыбыстар» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Өкпеден шықкан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан жасалатын дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.

Дауыссыз дыбыстар мыналар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т. ф, х, ц, ч, ш. щ, һ, (у).

Дауыссыз дыбыстарды айтқанда, өкпеден шыққан ауа сөйлеу мүшелеріне соқтығып, салдыр пайда болады. Сондықтан дауыссыз дыбыстарда үн болмайды немесе өте аз болады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 201-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып, осындағы дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажыратыңдар.

Келесі орьтндалатын тапсырма: 202-жаттығу жұмысының шарты: Мына сөздерге көрсетілген жұп дауыссыздардын тиістісін жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 203-жаттығу жұмысының шарты: Мына жұмбақтардың шешуіндегі өзгешелікті түсіндіріңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жү

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Сабақтың тақырыбы: Дауыссыз дыбыстардың түрлері. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік :ауызша, жазбаша талдау жұмысын жүргізіп, теориялық білімін бекіту, оқушыларды дұрыс сөйлей білуге, сауатты жаза білуге іздендіре отырып нәтижеге өз беттерінше жетуге үйрету;

ә) дамытушылык :дыбыстарға  мінездеме беру дағдысып қалыптастыру, дұрыс сөйлеуге машықтандыру, топпен жұмыс істеу, логикалық ойлау дағдысын қалыптастыру;

б) тәрбиелік : ана тілін қадірлеуге, білімділікке, сауаттылыққа, анасын, Отанын сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілі: талдау, сұрақ-жауап, баяндау.

Сабақтың көрнекілігі: фонетика саласына байланысты кесте-сызба, "Домино" ойыны, "Арқан тартыс" ойыны..

 Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі.

 Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.

Оқушы зейінін мына өлең жолдары арқылы сабаққа аудару. Қазақ  тілі!

Ол менің ана тілім.

Ләззат-қуат

Сөйлессем табатыным.

Тізілтіп сөз маржанын

Жазғанымда,

Білем анық бағымның

Жанатынын.

П. Үй тапсырмасын сұрау.

Оқушылардың үйге берілген жаттығудың орындауын тексеріп шығып, екі-үш оқушыға жаттығуды оқыту.

"Арқан тартыс" ойыны арқылы оқушылардың өткен материалдарды меңгеруін қадағалау. (Тақтаға арқан орнына жіп бекітіледі де, екі оқушы шығып, екі жағында тұрып сұраққа жауап береді).

Сұрақтар :

1 Фонетика не зерттейді?

2.      Қазақ әліпбиінде неше әріп, неше дыбыс бар? Әріп дегеніміз не, дыбыс дегеніміз не?

3.      Қазақ тілінде дыбыстар нешеге бөлінеді?

4.      Дауысты дыбыс дегеніміз не? Қазақ тілінде неше дауысты дыбыс бар?

5.      Дауысты дыбыстар сөйлеу мүшелерінің қатысына қарай нешеге бөлінеді?

6.      Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?

7.      Салдыр мен үннің қатысына қарай дауыссыздар нешеге бөлінеді?

8.       Қатаң дауыссыздан басталып, қатаң дауыссызға аяқталатын 5 сөз айт.

9.  Ұяңға аяқталатын 5 сөз айт.

10.  Қатаң дауыссызға басталатын ұлттық ойындарды ата.
III. Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта «Дауыссыз дыбыстың түрлері» атты тақырыпты түсіндіремін.

Дауыссыздар салдыр мен үннің қатысына қарай: қатаң, ұяң және үнді болып үш топқа бөлінеді.

Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз. Қатаң дауыссыздар мыналар: п, ф, к, қ, т, с, ш, щ, х, ц, ч, һ.

Салдыр мен үннің қатысы арқылы жасалған, бірақ үннен салдыры басым дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз. Ұяң дауыссыздар мыналар: б, в, г, ғ, д, з, ж.

Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан үн басым болатын дауыссыз дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз. Үнді дауыссыздар мыналар: р, л, й, у (тау). м, н, ң.

Тақырыпты түсіндіріп болған соң қосымша тапсырма орындатамын.

 

 

оқушылармен "Домино" ойыны ойналады. қатаң       қ, щ, с        к, с, ф      ц, т, ш        ч, п, х

Оқулықпен жұмыс.

264-жаттығу. Түсініп оқыңдар. Мәтінді көшіріп, қатаң дауыссыздардың астын - бір. ұяң дауыссыздардың астын - екі, үнді дауыссыздардың астын ирек сызықпен сызыңдар. Мәтіндегі ақыл мен ғылымның не дегенін түсінуге тырысыңдар.

265-жаттығу (ауызша түрде): Төменде берілген жұмбақтардың шешуі болатын дыбыстарға сипаттама беріңдер. Өздерің осы тәрізді жұмбақтар шығарып көріңдер.

266-жаттығу (ауызша түрде): Жаңылтпаштар мен өтірік өлеңдерде сөздер неге бірдей дыбыстардан басталған деп ойлайсыңдар? Ойларыңды дәлелдеп көріңдер.

267-жаттығу. Мына сияқты сөйлемдер құрастырыңдар. Қарамен жазылған сөздердің қандай мағынада қолданылып тұрғанын айтыңдар.

Құлжаның сыртқы кейпін суреттейтін сөйлемдерді тауып оқыңдар. Арқар мүйізінің үлкен болуының пайдасы неде деген сауалға жауап беріңдер.

271-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 24-суретті зер салып қараңдар. Сонан соң мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Мәтіннен ұяң дыбыстан басталатын сөздерді теріп жазыңдар. Қазақстандағы көп кездесетін ағаш түрлерінің аттарын жазыңдар. «Табиғат көркі - ағаш» деген тақырып бойынша шағын мәтін қүраңдар.

IV. Шығармашылық жұмыстар.

 Ана тақырыбында кім қандай мақал – мәтел біледі.

 

 

 

Зі

 

щ

 

е,

 

И ТТ

 

 

 

 

"   ^

Е]

ріндік

П

 

5£

\/6 е

 

м, з-?

 

■қатаң

 

 

6, з, г - үяи, + м

Тақтадағы балалар дыбыстарды математикалық тэсілмен мінездеме беріп жатқаыда басқа оқушылармен "Домино" ойыны ойналады. қатаң       қ, щ, с        к, с, ф      ц, т, ш        ч, п, х

Оқулықпен жұмыс.

264-жаттығу. Түсініп оқыңдар. Мэтінді көшіріп, қатаң дауыссыздардың астын - бір. ұяң дауыссыздардың астын - екі, үнді дауыссыздардың астын ирек сызықпен съізыңдар. Мәтіндегі ақыл мен гылымның не дегенін түсінуге тырысыңдар.

265-жаттығу (ауызша түрде): Төменде берілген жұмбақтардың шешуі болатын дыбыстарға сииаттама беріңдер. Өздерің осы тәрізді жүмбақтар шығарып керіңдер.

266-жаттығу (ауызша түрде): Жаңылтпаштар мен өтірік өлеңдерде сөздер неге бірдей дыбыстардан басталған деп ойлайсыңдар? Ойларыңды дәлелдеп көріңдер.

267-жаттығу. Мына сияқты сөйлемдер күрастырыңдар. Қарамен жазылғаы сөздердің қандай мағынада қолданылып түрғанын айтыңдар.

Қүлжаның сыртқы кейпін суреттейтін сөйлемдерді тауып оқыңдар. Арқар мүйізінің үлкен болуының пайдасы неде деген сауалға жауап беріңдер.

271-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 24-суретті зер салып қараңдар. Сонан соң мэтінді мэнерлеп оқыңдар. Мэтіннен үяң дыбыстан басталатын сөздерді теріп жазыңдар. Қазақстандағы көп кездесетін ағаш түрлерінің аттарын жазыңдар. «Табиғат көркі - ағаш» деген тақырып бойынша шағын мәтін қүраңдар.

IV. Шығармашылық жұмыстар.

Ана тақырыбында кім қандай мақал-мэтел біледі? Оқушылар мақал-мәтелдер айтады. Тақтаға ана туралы нақыл сөздер ілінеді. Ак шашты ана "Жастыгым - балам " дейді. Ацылды бала "Ай-күнім - анам " дейді. Ац жаулыгы ананың -Ац көрпесі баланың. "Жастығым", "жаулығы" сөздеріне математикалық тәсілмен мінездеме беру.

"Кім жылдам" ойыны. Оқушылар доп лақтыру арқылы сүрактарға жауап береді.

1. Сыныптағы есімі қатаң дыбыстан басталатын үлдар есімін ата.

2.       ¥яң дыбыстан басталатын, бізге сабақ беретін ұстаздар есімін ата.

3.       Үнді дыбыстан басталатын қыздар есімін ата.
V. Бекіту.

Кубизм стратегиясы.

"Суретте". Қатаң, үяң, үңді дауыссыздар туралы айт.

"Салыстыр". Қатаң, үяң, үнді дыбыстардың айырмашылығын ата.

«Зертте». Фонетика салалары туралы, дауысты, дауыссыз дыбыстар туралы айт.

"Қолдан". Ана туралы бір өленді жатқа айт. Осы өлеңнен қандай тәрбиелік мәні бар?

"Талда". Тақтада ілінген "Сыйынар ем ана деген тәңірге!" сөзіндегі тәңірге сөзіне

математикалық тэсілмен мінездеме бер.

"Байланыстыр". Фонетика саласының қазақ тілінде алатын орны

Оқулықпен жұмыс.

272-жаттығу. Мэтінді оқып, түсінгендеріңді айтыңдар. Қүрамында үнді дауыссыздар кездесетін сөздерді көшіріп жазыңдар. Жас, күп сөздері омоним болатындай сөйлем қүраңдар. Өздерің отырғызып, күтіп-баптаган жеміс ағаштарың немесе гүлдерің туралы эңгімелеңдер.

273-жаттығу. Мэтінді мэнерлеп оқыңдар. Мэтіннен дауыссыздарға аяқталған сөздерді теріп жазыңдар. Мэтіндегі өздеріңе ерекше ұнаған бір-екі сөйлемді дэптерлеріңе көшіріп жазыңдар. Өсімдікті көңілдендіре, суына шомылган үлпа бүлттар, шөптер, ормандар, күлгмдеп асцан күн, дүниені бөледі деген тіркестердің мәтінге қандай эсер беріп түрганына кеңіл аударыңдар.

274-жаттығу (ауызша түрде). Суреттер топтамасындағы 11-суретке қарап, жылдың қай мезгілі екенін айтыңдар. Сурет көрінісі мен өзің өскен ортадағы табиғатты салыстыра отырып мэтін қүраңдар. Ондатеңеу сөздерді пайдалануғатырысыңдар.

275-жаттығу (ауызша түрде): Мөтінді оқып, түсінгендеріңді айтыңдар. Шүпгін, ыен, көтерем сөздерінің мағынасын түсіндіріңдер. Олардың синонимін табыңдар. Жайлау көрінісін суреттейтін қандай көркем шығармаларды білесіңдер? Жайлау туралы білетіндеріңді эңгімелеңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрак қою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 276-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді
көшіріп жазыңдар да, автордьвд ойын түсіндіріңдер. Мэтіннен қосымшалардың әсерінсн
қатаң дауыссыздары үяңданған сездерді тауып жазыңдар. Қазақ акыцдарының туған жер
тақырыбын ерекше жырлауының себебін үлттық тэлім-тэрбиеден байқауға бола ма?
Ойларыңды мақал-мәтелдерден, қанатты сөздерден келтірілген мысалдар аркылы
дэлелдеңдер.

Қосымшатапсырма: 277-жаттығу.Мәтінді оқып. туынды сөздерді теріп жазыңдар. Қосымшалы сөздерге фонетикалық талдау жасаңдар. Қатаңнан басталып қатаңға аяқталган үш дыбыстан түратын бірнеше сөз тауып

Тексердім:

9.   Сабақтың өтілетін мерзімі:                                                  5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Дауыссыз дыбыстардан өткенді қайталау.' Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл дыбыстары, дауыссыз дыбыстар, оның түрлері
жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды
қайталау.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу. салыстыру, сұрақ-жауап. сөздікпен жұмыс. бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың «Дауыссыз дыбыстар» тақырыбы жайлы алған білімдерін тексеру мақсатында қайталау сабағын жүргіземін.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 278-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Ұяң дауыссызға аяқталатын сөздер бар. Тауып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 279-жаттығу жұмысының шарты: Сөз ортасында қос дауыссыз кездесетін атауларды тауып жазыңдар. У, й дыбыстары дәл ортада тұратын сөздерді тауып жазыңдар.

280-жаттығу. Бірдей дыбыстан басталатын сөздерден сөйлем құрап жазыңдар.

281-жаттығу. Сөздері бірыңғай дауыстыдан не бірыңғай дауыссыздан басталатын 1-2 шумақ өлең жазыңдар.

282-жаттығу. Дәл ортасындағы әріпті өзгерткенде әр түрлі мағыналы сөздер туатын дыбыстар тізбегін табыңдар.

283-жаттығу. Тәжірибе сөзінің құрамындағы әріптерден мағыналы қанша сөз жасауға болады? Мысалы: тәж, жібер, бір,...

284-жаттығу. Айтылуы мен жазылуында дыбыс саны жағынан айырмашылығы бар бірнсшс сөз тауып жазыңдар.

285-жаттығу. Қатаң дыбыстардан басталатын қазақтың ұлттық киімдерін атаңдар. Ұлттық музыка аспаптарының атын жазыңдар.

286-жаттығу. Ұяң дыбыстан басталатын бірнеше биологиялық терминдердің атын жазыңдар.

287-жаттығу. Құрамындағы барлық сөзі бірдей дыбыстан басталатын жаңылтпаш ойлап жазыңдар.

288-жаттығу. Әр жолы бірдей дыбыстан басталатын бір шумақ өлең жазыңдар.

289-жаттығу. Қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілерінен бірыңғай дыбыстан басталатын

өлең-жырлардан үзінді келтіріңдер.

290-жаттығу. Қай жағынан оқысаң да бірдей айтылып, бірдей жазылатын сөз тауып

жазыңдар.

291-жаттығу. Дауыссыз дыбыстан басталатын ертегі кейіпкерлерінің атын жазыңдар. Оның

ішінен біреуіне фонетикалык талдау жасаңдар.

292-жаттығу. Сыныптағы аты үнді дыбыстан басталатын балалардың есімдерін жазыңдар.

293-жаттығу. Құрамындағы барлық сөзі бірдей дыбыстан басталатын мақал-мәтелді тауып

жазыңдар.

Уақыт қалған жағдайда оқушыларға тереңірек білім беру мақсатыңда қосымша тапсырмалар да дайындап берген артық емес. Өйткені оқушылардың көбі оза оқығанды қалап отыратыны байқалады. Осы мақсатта мен ойын ойнатамын.

"Қарлы кесек" оқыта үйрету ойыны



 

Мүғалім эр үстелге тапсырмалар үлестіріп, ойынның жүру барысын түсіндіреді.

(Уақыт 10 минут.)

1 -тапсырма А үстеліне.

Дауысты дыбыстар, жуан жэне жіңішке дауыстылар тақырыбын оқып үйреніп, тірек-

сызбаларың сызып немесе шартты белгілермен белгілеп, бір-біріне түсіңдіреді.

Ә үстеліне. Дауысты дыбыстар, ашық және қысаң дауыстылар туралы оқып-үйреніп, бір-біріне түсіндіреді.

Б үстеліне. Дауысты дыбыстар. Еріндік және езулік дауыстылар туралы оқып-үйреніп, бір-біріне түсіндіреді.

В үстеліне. Дауыссыз дыбыстар. Олардың түрлері туралы оқып-үйреніп, бір-біріне түсіндіреді.

I тур (Уақыт 15 минут).

Оқушылар дайындалып болған соң келесі тәртіппен орын ауыстырады. А үстеліне А-1, Ә-1, Б-1, В-1 жетоны барлар Ә үстеліне А-2, Ә-2, Б-2, В-2 жетоны барлар Б үстеліне А-3, Ә-3, Б-3, В-3 жетоны барлар В үстеліне А-4, Ә-4, Б-4, В-4 жетоны барлар орналасады. Сөйлесу кезегі - А Ә Б В әріптері кезегімен. Топ мүшелері сөйлеп болған соң, "Ең жақсы сөйлеуші" анықталады.

II  тур. Уақыт 15 минуг).

А үстеліне А-1, Ә-2, Б-3, В-4 жетоны барлар Ә үстеліне А-3, Ә-4, Б-1, В-2 жетоны барлар Б үстеліне А-2, Ә-3, Б-4, В-1 жетоны барлар Сабақтьң қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 294-жаттығу жұмысының шарты: Қай жағынан оқысаң да бірдей
дыбысталатын бірнеше сөз тауып жазыңдар.

Ү л г і: кесек, көк, қазақ, атта.

Қосымша тапсырма: 295-жаттығу жүмысының шарты: Бір дауысты, бір дауыссыз дыбыстан алмасып келіп отыратын бірнеше сөз тауып жазыңдар.

Тексердім:

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                                             5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Буын. Сабақтын мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға фонетика, буын, оның түрлері жайлы толық мәлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс. бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезсңі.
І.Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабакқа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Буын» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Сөз бірнеше фонетикалық бөлікке жіктеледі. Балалар мектепке келді деген сөйлемде үш сөз бар. Осы сөйлемдегі сөздер естілуі жағынан Ба-ла-лар мек-теп-ке кел-ді болып бірнеше шағын дыбыс тобына жіктеліп тұр. Осындай дыбыстық топқа жіктелген сөз ағымының шағын мүшесі буын делінеді.

Сөздің әрбір фонетикалық бөлшегі болған буын бір не бірнеше дыбыстан (фонемадан) құралады: Мысалы, , а-ла-мын сөздеріндегі буындарды алсақ, бірінші сөз бір буыннан, екінші сөз үш буыннан құрылып тұр. Бірінші сөзде буын төрт дыбыстан, екінші сөздегі бірінші буын бір дыбыстан, екінші буын екі дыбыстан, үшінші буын үш дыбыстан құралған. Демек, буын дегеніміз -сөз кұрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобынан жасалған фонетикалық бөлшек. Дауысты дыбыстың бір өзі буын бола алады. Дауыссыз дыбыстар жеке тұрып өздігінен буын құрай алмайды. Сөздің құрамында қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 296-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Өлең қандай тақырыпты жырлағанын анықтаңдар. Тарихи сөздерді тауып, оларды буынға бөліңдер. Әрбір буын қанша дыбыстан құралған және қайсысы буын құрайтын, қайсысы буын құрай алмайтын дыбыстар екенін айтыңдар. Өлеңді құрайтын сөздердің мағынасына зер салып, өздерің білмейтін сөздердің мағынасын сөздіктің және мұғалімнің көмегімен айқындаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 297-жаттығу жұмысының шарты: Мәтіндегі сөздерді буынға бөліп оқыңдар. Түсінгендеріңді өз сөздеріңмен айтыңдар. Қазақтың аңшылық кәсібі

жөнінде не білесіңдер? Аңшылық туралы мақалдар тауып жазыңдар. Өздерің тұрған жерде қандай құстар мекендейді, олардың ерекше қасиеттері қандай?

Келесі орындалатын тапсырма: 298-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқыңдар. Мәтіннен ілгерінді ықпал байқалатын сөздерді табыңдар. Мәтіннен ауыспалы мағынадағы сөздерді табыңдар. Әр сөйлемдегі баяндауыштың жасалуына назар аударыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 299-жаттығу жұмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 4-суретке қарап, табиғат көрінісін суреттеп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 300-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқьш, түсінгендеріңді әңгімелеңдер. Екінші абзацтағы сөздерді буынға бөле отырып көшіріп жазыңдар. Көртышқанға сипаттама беріңдер. Егер өздерің тұрған жерде көртышқан болса, оны бақылаңдар, мекендейтін тұрағы, тіршілігі туралы әңгімелеңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарыпа қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 301-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, мазмұнын
түсіндіріңдер. Мәтінге ат қойыңдар. Мәтіндегі екі буыннан тұратын сөздерді көшіріп
жазыңдар. Буын түрлеріне ажыратыңдар. Мұхтар Әуезовтің сөйлеуіндегі ерекшеліктерді
санамалап айтып көріңдер. Адамның шебер, шешен сөйлеуі үшін оның бойында қандай
қасиеттер болуы керек деп ойлайсыңдар? Өзің көріп жүрген адамдардың ішінде кімнің сөз
сөйлеуі ұнайды? Несімен ұнайды?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың тақырыбы: Буын түрлері. Сабактың мақсаты:

а) білімділік — буын туралы мәлімет беру, буынның түрлерін ажырата білгізу, буын түрлерін мәтін ішінде қолданып, мәтіннің құрамды бөліктерін, жасалу жолдарына көз жеткізу;

ә) дамытушылық — оқушының сөздік қорын молайту, тілін дамыту, дыбыстан сөз, сөзден сөйлем, сөйлемнен абзац, абзацтан мәтін құру арқылы оқушыны сөйлеу шеберлігіне төселдіру;

б) тәрбиелік — сөздер мен сөйлемдер арқылы, мәтін, суреттер арқылы оқушыларды отансүйгіштікке, адамгершілікке, жақсы мінез-құлыққа тәрбиелеу. Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, әңгімелесу, талдау, жаттығу, ойын әдісі.

Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы, мәтінмен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: буын түрлеріне арналған сызба, үлестірмелі парақшалар, суреттер.

Сабақтың барысы.

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.                                                     .:

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
Дыбыстардан өтілгенді еске түсіру. Сұрақтарға жауап беру.

1. Дыбыс дегеніміз не?

2.       Дыбыстың қандай түрлері бар?

3.      Дауысты дыбыс деген не? Жіктелуін айт.

4.      Дауыссыз дыбыстар нендей түрлерге бөлінеді?

5.      Буын деген не? Қай дыбыстар буын құрай алады?

6.      Сөздердің буынға бөлінуі неге байланысты?

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Буын жеке дауыстыдан және дауысты мен дауыссыз дыбыстардың тіркесінен жасалатын болғандықтан, оның құрамы үнемі бір қалыпты болмайды. Қазақ тілінде буынның үш түрі бар. Олар: 1) ашық буын; 2) тұйық буын; 3) бітеу буын.

1.          Ашық буын. Жалғыз дауыстыдан құралған немесе дауыстыдан басталып,
дауыстыға аяқталған буынды ашық буын деп атаймыз: а-ға, ба-ла, қа-ла, т. б. Ашық
буынның ішіндегі жалғыз дауыстыдан болған буынды жалаң буын дейміз: а-дам, а-та.

2.          Тұйық буын. Дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталған буынды тұйық буын
деп атаймыз: ат, аз, аң, өрт, уіл, ант, т. б.

Тұйық буынға жалаң буын қосатын болсаң, онда буын жігі өзгереді: өрт + і = өр-ті, оқ + ы~ о-ғы, еп + і = е-бі, ек + ін= е-гін, т. б.

3.   Бітеу буын. Дауыссыздан басталып, дауыссызға аяқталған (дауысты дыбыс ортада
келетін) буынды бітеу буын дейміз: тал, төрт, бар, жаз, кел, кең, қант, т. б.

Сөздік қорды құрайтын түбір сөздердің көбі тұйық және бітеу буынды болып келеді. Ашық буынның өз алдына сөз болуы өте сирек.

 

Оқушылардан қазақ әдебиетінен өтілген "Акын қонақтар" әңгімесі бойынша бірнеше сөз айтулары сұралады. Мысалы: Абай, домбыра, ақын,  ер,  Ұлжан, Зере, қонақтар т.б.

Тақтаға жазылған сөздерді буынға бөлу. Буын саны сөздегі дауысты дыбыстарға байланысты екенін естеріне салу.

Сызбадағы шартты белгі бойынша буындарды сұрақ белгісі тұрған жерге орналастырады. Көрініп тұрған буын бойынша ереже құрастырып айту.

Ашық буын-------- ► бір дауыстыдан немесе дауыссыздан басталып,

дауыстыға аяқталған буын.
Тұйық буын--------- ►дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталған

буын. Бітеу буын ——► дауыссыздан басталып, дауыссызбен аяқталған

буын.

 

Оқулықпен жұмыс.

302-жаттығу. Өлеңді оқып, неше жетім түрі айтылғанын және олардың себептерін айтыңдар. Жетім сөзінің көп мағыналы екенін дәлелдеп көріңдер. Әрбір сөз неше буыннан тұратынын анықтап, оларды буын түрлеріне бөліп жазыңдар. Сөздің түбірі буынның қай түріне жататынын айтыңдар.

303-жаттығу (ауызша түрде). Мәтіннің тақырыбы өнер жайында екенін әңгімелеңдер. Мәтіннен буын жігі ауысқан сөздерді табыңдар. Мәтіннің кейіпкері - Әл-Фараби туралы не білетіндеріңді, Қазақстанда Әл-Фараби қалай құрметтелетіні және оның себептері туралы айтып көріңдер.

304-жаттығу. Мәтіндегі ұлағатты сөздердің мәнін түсініп оқыңдар. Әр сөздің құрамындағы буындардың түрлерін ажыратыңдар. Бір сөйлемге лексикалық талдау жасаңдар. Осы ұлағатты сөздердің біреуін эпиграф етіп алып, сол мәселе туралы өз ойларыңды жазыңдар. Жазған сөйлемдеріңде құрмалас сөйлемдер болуын ескеріңдер.

305-жаттығу (ауызша түрде). Түсініп окыңдар. Ғалым-жазушы М. Әуезовтің пікірін қалай түсінгендеріңді әңгімелеңдер. Мәтіннен басқа тілден енген сөздерді табыңдар. Өздерің болашақта кандай маман болуды қалайсыңдар? Сол мамандық-тарыңа ана тілі қажет деп ойлайсыңдар ма? Пікірлеріңді айтыңдар.

III.    Сергіту сәті. Дыбыс түрлерін еске түсіруге байланысты "Адасқан атаулар" ілінеді.
Әріптерді дұрыс орналастыру. Адасқан әріптерге талдау жасау керек.

IV.        "Әріп қысқарса" ойыны бойынша сөздегі дыбыстардың орын тәртібі болатыны.
сапалық сипаты болатыны айтылады, бір дыбысты өзгертсең. сөз мағынасы да өзгеретіні
ескертіледі, өздеріне қорытынды жасату, қысқарған сөздерді буын түріне талдау.

Палау,               Қанар       Жолақ,        Дауыс,        Қатаң,       Ашық

Алау,                  Анар                                                          ..................

Лау,                    нар             ..............................................             ......

Ар               .................................................................

V.  Сурет бойынша мәтін құрастыру. Тақтаға бірнеше сурет ілінеді. Осы суреттерге
байланысты тірек сөздер табу жэне ол сөздерді пайдаланып мәтін қүрау.

VI.   Топтастыру. "Фонетика" тарауына қатысты сөздерді тиісті ұяшыққа салып
топтастыру. Тіл дыбыстары, буын, әліпби, тасымал, қатаң, ашық, еріндік.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

            3. Үйге тапсырма: 308-жаттығу жұмысының шартын түсіндіру.

 

 

 

 

 

 

 

Оқулықпен жұмыс.

306-жаттығу. Мэтінді мәнерлеп оқып, мазмүнын түсініңдер. Мэтіндегі өздерің қалаған үш сөзді буынға бөліп жазыңдар жэне оларды буын түрлеріне ажыратып айтыңдар. Көбелектін, тиіннің, қүмырсқалардың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар? Осы мәтіндегі ойларды, табиғат көріністерін әр абзац негізінде кеңейтіп эңгімелеп беріңдер. :.

307-жаттығу. Мэтінді оқып, түсінгендеріңді эңгімелеңдер. Мәтіннен аралас буынды сөздерді тауып жазып, буын түрлеріне ажыратыңдар. Мэтіндегі барлық сөздің тек түбірін жазыңдар, негізгі түбір мен туынды түбірлердің айырмашылыгын айтыңдар. Тағы қандай үй жануарларының ерекше қасиеттерін білетіндеріңді пікір алысу түрінде айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

3. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3. Үйге тапсырма: 308-жаттығу жүмысының шарты:

2. Ендігі кезек "Дыбыс лақтырыспақ" ойыны.

Үш қатардан үш оқушы шығады. Оқушылар тақтадағы бірінші оқушыға дыбыс лақтырады.

екінші оқушы сол дыбыстан буын қүрайды, үшінші оқушы сол буыннаы сөз құрайды.

Осылайша 4-5 сөз жазылады. Ол сөздерде неше буын бар екені сүралады. Осы сөздерден

сөйлем құрастыру тапсырылады.

— Кәне, осымен, буынның қандай түрлері бар екен? Оқушылар атайды. Жоғарыда

қүрастырған сойлемдердің ішінен создерге кім таддау жасап жібереді?

Мысалы: Абапдыц эісасы он үште.

4. Енді сөйлемдерден мэтін құрастырылады.

Еңбек ер атаидырады. Адам жасыпан еңбекке үпреиу кврек. Менің еңбегім — оқу.

Еңбектенсең, еріибесец, білім шыцына көтерілесіц.

II.   Оқулықпен жрыс.

302-жаттығу. Өлеңді оқып, неше жетім түрі айтылғанын жэне олардың себептерін айтыңдар. Жетім сөзінің көп мағыналы екенін дэлелдеп көріңдер. Әрбір сөз неше буыннан тұратьшын анықтап, оларды буын түрлеріне бөліп жазыңдар. Сөздің түбірі буынның қай түріне жататынын айтыңдар.

303-жаттығу (ауызша түрде). Мэтіннің тақырыбы өнер жайында екенін эңгімелеңдер. Мэтіннен буын жігі ауысқан сөздерді табыңдар. Мэтіннің кейіпкері - Әл-Фараби туралы не білетіндеріңді, Қазақстанда Әл-Фараби қалай құрметтелетіні жэне оның себептері туралы айтып көріңдер.

304-жаттығу. Мэтіндегі үлағатты сөздердің мэнін түсініп оқыңдар. Әр сөздің қүрамындағы буындардың түрлерін ажыратыңдар. Бір сөйлемге лексикалык талдау жасаңдар. Осы ұлағатты сөздердің біреуін эпиграф етіп алып, сол мөселе туралы өз ойларыңды жазыңдар. Жазған сөйлемдеріңде қүрмалас сөйлемдер болуын ескеріңдер.

305-жаттығу (ауызша түрде). Түсініп окыңдар. Ғалым-жазушы М. Әуезовтің пікірін қалай түсінгендеріңді эңгімелеңдер. Мэтіннен басқа тілден енген сөздерді табыңдар. Өздерің болашақта кандай маман болуды қалайсыңдар? Сол мамандық-тарыңа ана тілі кажет деп ойлайсыңдар ма? Шкірлеріңді айтыңдар.

V.       Сергіту сәті. Дыбыс түрлерін еске түсіруге байланысты "Адасқан атаулар" ілінеді.
Әріптерді дүрыс орналастыру. Адасқан эріптерге талдау жасау керек.

VI.        "Әріп қысқарса" ойыны бойынша сөздегі дыбыстардың орын тэртібі болатыны.
сапалық сипаты болатыны айтылады, бір дыбысты өзгертсең. сөз мағынасы да өзгеретіыі
ескертіледі, өздеріне қорытынды жасату, қысқарған сөздерді буын түріне талдау.

Палау,               Қанар       Жолак,        Дауыс,        Қатаң,       Ашық

Алау,                  Анар                                                          ..................

Лау,                    нар             ..............................................             ......

Ар               .................................................................

V.  Сурет бойынша мәтін құрастыру. Тақтаға бірнеше сурет ілінеді. Осы суреттерге
байланысты тірек сөздер табу жэне ол сөздерді пайдаланып мэтін қүрау.

VI.   Топтастыру. "Фонетика" тарауына қатысты сөздерді тиісті үяшыққа салып
топтастыру. Тіл дыбыстары, буын, әліпби, тасымал, қатаң, ашық, еріндік.

Оқулықпен жұмыс.

306-жаттығу. Мэтінді мәнерлеп оқып, мазмүнын түсініңдер. Мэтіндегі өздерің қалаған үш сөзді буынға бөліп жазыңдар жэне оларды буын түрлеріне ажыратып айтыңдар. Көбелектін, тиіннің, қүмырсқалардың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар? Осы мәтіндегі ойларды, табиғат көріністерін әр абзац негізінде кеңейтіп эңгімелеп беріңдер. :.

307-жаттығу. Мэтінді оқып, түсінгендеріңді эңгімелеңдер. Мәтіннен аралас буынды сөздерді тауып жазып, буын түрлеріне ажыратыңдар. Мэтіндегі барлық сөздің тек түбірін жазыңдар, негізгі түбір мен туынды түбірлердің айырмашылыгын айтыңдар. Тағы қандай үй жануарларының ерекше қасиеттерін білетіндеріңді пікір алысу түрінде айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

5. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

6.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3. Үйге тапсырма: 308-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді буынға бөліп көшіріп жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 309-жаттығу. Мэтінді оқыңдар жэне онда не туралы айтылғанын баяндаңдар. Мэтін мазмұны бойынша сүрақтар дайындаңдар. Мэтіндегі басқа тілден енген терминдерді бір бөлек. қазактың төл сөздерінен жасалған терминдерді бір бөлек жазыңдар. Оларға қосымшалардың жалгану ерекшелігіне көңіл бөліңдер. Өздерің білетін ғаламшар аттарын жазыңдар.

7.       Дыбыстың нендей түрлері бар?

8.      Дауысты дыбыс деген не? Жіктелуін айт.

9.      Дауыссыз дыбыстар нендей түрлерге бөлінеді?

10.Буын деген не? Қай дыбыстар буын қүрай алады?

11. Сөздердің буынға бөлінуі неге байланысты?

 

4.     Дэптерлерін алмастыру.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Буын жеке дауыстыдан жэне дауысты мен дауыссыз дыбыстардың тіркесінен жасалатын болғандықтан, оның қүрамы үнемі бір қалыпты болмайды. Қазақ тілінде буынның үш түрі бар. Олар: 1) ашық буын; 2) түйық буын; 3) бітеу буын.

3.          Ашык буын. Жалғыз дауыстыдан құралған немесе дауыстыдан басталып,
дауыстыға аяқталған буынды ашық буын деп атаймыз: а-га, ба-ла, қа-ла, т. б. Ашық
буынның ішіндегі жалгыз дауыстыдан болған буынды жалан буын дейміз: а-дам, а-та.

4.          Түйық буын. Дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталған буынды тұйык буын
деп атаймыз: ат, аз, аң, өрт, уіл, ант, т. б.

Түйық буынға жалаң буын қосатын болсаң, онда буын жігі өзгереді: орт + і = өр-ті, ок + ы~ о-гы, еп + і = е-бі, ек + ш= е-гін, т. б.

3.   Бітеу буын. Дауыссыздан басталып, дауыссызға аяқталған (дауысты дыбыс ортада
келетін) буынды бітеу буын дейміз: тал, төрт, бар, жаз, кел, кең, цант, т. б.

Сөздік қорды қүрайтын түбір сөздердің көбі түйық жэне бітеу буынды болыті келеді. Ашық буынның өз алдьгна сөз болуы өте сирек.

5

бір немеее

ЩЫҢ ТОбЫІК»!! ' '  К ^іОНСТККІШЫҚ

чі.

•!   1   Л I   ! !   !

Оқушылардан қазақ әдебиетінен өтілген "Акын қонақтар" эңгімесі бойынша бірнеше сөз айтулары сұралады. Мысалы: Абап, домбыра, акыи, эіеыр, ер,  Үлэісаи, Зере, конактар т.б.

Тақтаға жазылған сездерді буынға бөлу. Буын саньг сөздегі дауысты дыбыстарға байланыеты скенін естеріне салу.

Сызбадағы шартты белгі бойынша буындарды сүрақ белгісі тұрған жерге орналастырады. Корініп түрған буын бойынша ереже қүрастырып айту.

Ашық буын-------- ► бір дауыстыдан немесе дауыссыздан бастатып,

дауыстыға аяқталған буын.
Тұйық буын--------- ►дауъістыдан басталып, дауыссызға аяқталғаи

буын. Бітеу буын ——► дауыссыздан басталып, дауыссызбен аяқталған

буын.

2. Ендігі кезек "Дыбыс лақтырыспақ" ойыны.

Үш қатардан үш оқушы шығады. Оқушылар тақтадағы бірінші оқушыға дыбыс лақтырады.

екінші оқушы сол дыбыстан буын қүрайды, үшінші оқушы сол буыннаы сөз құрайды.

Осылайша 4-5 сөз жазылады. Ол сөздерде неше буын бар екені сүралады. Осы сөздерден

сөйлем құрастыру тапсырылады.

— Кәне, осымен, буынның қандай түрлері бар екен? Оқушылар атайды. Жоғарыда

қүрастырған сойлемдердің ішінен создерге кім таддау жасап жібереді?

Мысалы: Абапдыц эісасы он үште.

4. Енді сөйлемдерден мэтін құрастырылады.

Еңбек ер атаидырады. Адам жасыпан еңбекке үпреиу кврек. Менің еңбегім — оқу.

Еңбектенсең, еріибесец, білім шыцына көтерілесіц.

II.   Оқулықпен жрыс.

302-жаттығу. Өлеңді оқып, неше жетім түрі айтылғанын жэне олардың себептерін айтыңдар. Жетім сөзінің көп мағыналы екенін дэлелдеп көріңдер. Әрбір сөз неше буыннан тұратьшын анықтап, оларды буын түрлеріне бөліп жазыңдар. Сөздің түбірі буынның қай түріне жататынын айтыңдар.

303-жаттығу (ауызша түрде). Мэтіннің тақырыбы өнер жайында екенін эңгімелеңдер. Мэтіннен буын жігі ауысқан сөздерді табыңдар. Мэтіннің кейіпкері - Әл-Фараби туралы не білетіндеріңді, Қазақстанда Әл-Фараби қалай құрметтелетіні жэне оның себептері туралы айтып көріңдер.

304-жаттығу. Мэтіндегі үлағатты сөздердің мэнін түсініп оқыңдар. Әр сөздің қүрамындағы буындардың түрлерін ажыратыңдар. Бір сөйлемге лексикалык талдау жасаңдар. Осы ұлағатты сөздердің біреуін эпиграф етіп алып, сол мөселе туралы өз ойларыңды жазыңдар. Жазған сөйлемдеріңде қүрмалас сөйлемдер болуын ескеріңдер.

305-жаттығу (ауызша түрде). Түсініп окыңдар. Ғалым-жазушы М. Әуезовтің пікірін қалай түсінгендеріңді эңгімелеңдер. Мэтіннен басқа тілден енген сөздерді табыңдар. Өздерің болашақта кандай маман болуды қалайсыңдар? Сол мамандық-тарыңа ана тілі кажет деп ойлайсыңдар ма? Шкірлеріңді айтыңдар.

VII.  Сергіту сәті. Дыбыс түрлерін еске түсіруге байланысты "Адасқан атаулар" ілінеді.
Әріптерді дүрыс орналастыру. Адасқан эріптерге талдау жасау керек.

VIII."Әріп қысқарса" ойыны бойынша сөздегі дыбыстардың орын тэртібі болатыны.
сапалық сипаты болатыны айтылады, бір дыбысты өзгертсең. сөз мағынасы да өзгеретіыі
ескертіледі, өздеріне қорытынды жасату, қысқарған сөздерді буын түріне талдау.

Палау,               Қанар       Жолак,        Дауыс,        Қатаң,       Ашық

Алау,                  Анар                                                          ..................

Лау,                    нар             ..............................................             ......

Ар               .................................................................

V.  Сурет бойынша мәтін құрастыру. Тақтаға бірнеше сурет ілінеді. Осы суреттерге
байланысты тірек сөздер табу жэне ол сөздерді пайдаланып мэтін қүрау.

VI.   Топтастыру. "Фонетика" тарауына қатысты сөздерді тиісті үяшыққа салып
топтастыру. Тіл дыбыстары, буын, әліпби, тасымал, қатаң, ашық, еріндік.

Оқулықпен жұмыс.

306-жаттығу. Мэтінді мәнерлеп оқып, мазмүнын түсініңдер. Мэтіндегі өздерің қалаған үш сөзді буынға бөліп жазыңдар жэне оларды буын түрлеріне ажыратып айтыңдар. Көбелектін, тиіннің, қүмырсқалардың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар? Осы мәтіндегі ойларды, табиғат көріністерін әр абзац негізінде кеңейтіп эңгімелеп беріңдер. :.

307-жаттығу. Мэтінді оқып, түсінгендеріңді эңгімелеңдер. Мәтіннен аралас буынды сөздерді тауып жазып, буын түрлеріне ажыратыңдар. Мэтіндегі барлық сөздің тек түбірін жазыңдар, негізгі түбір мен туынды түбірлердің айырмашылыгын айтыңдар. Тағы қандай үй жануарларының ерекше қасиеттерін білетіндеріңді пікір алысу түрінде айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

7. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

8.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3. Үйге тапсырма: 308-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді буынға бөліп көшіріп жазыңдар.

Қосымша тапсырма: 309-жаттығу. Мэтінді оқыңдар жэне онда не туралы айтылғанын баяндаңдар. Мэтін мазмұны бойынша сүрақтар дайындаңдар. Мэтіндегі басқа тілден енген терминдерді бір бөлек. қазактың төл сөздерінен жасалған терминдерді бір бөлек жазыңдар. Оларға қосымшалардың жалгану ерекшелігіне көңіл бөліңдер. Өздерің білетін ғаламшар аттарын жазыңдар.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                                         5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Тасымал. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға фонетика, тасымал жайлы толық мәлімет бере
отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексер

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың «Тасымал» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Сөздің жолға сыймаған бір я бірнеше буынның келесі жолға тасымалдауға болады.

Сөздің жолға сыймаған бөлігін екінші жолға тасымалдау буын жігінен жасалады. Мысалы: са-бақ, мек-теп; таңер-тең-гі, таңер-теңгі, таң-ертеңгі. Мына сияқты санаулы сөздерде тасымал дауыстыдан басталады:  қи-ыр, ти-ын, бу-ын, жи-ын.

Мына төмендегі сөз түрлерін тасымалдауға болмайды:

1. Бір буынды сөздерді тасымалдауға болмайды. Мысалы: от, кел, ет, қарт, т. б.

2.         Сөздің бір әрпін келесі жолға тасымалдауға немесе жолдың соңына қалдыруға болмайды.
Сондай-ақ ата, аю, кею, сия, кия сөздеріндегі и, а, я, ю әріптерін тасымалдауға болмайды.

3.         А. Құнанбаев, М. Жұмабаев деген сияқты қысқартылып жазылған кісі атын оның
фамилиясынан бөліп тасымалдауға болмайды.

4.       Қыскартылып жазылған өлшем атауларын (км, кг, г, м, см, мм, т.б.) алдындағы санынан
бөліп тасымалдауға болмайды: 10 кг, 25 км.

5.       Бас әріптері жэне бас әріп пен сөздің басқа буыны арқылы қысқарған сөздер
тасымалданбайды. Мысалы: АҚШ, ТМД, ҚазҮУ, АлМҮУ, т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 310-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Суреттер топтамасындары 13-суретке зер салып қараңдар. Сонан соң мәтінді буынға бөліп көшіріп жазыңдар. Мәтінде не жайында айтылғандарын әңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 311-жаттығу жұмысының шарты: Сөздерді әуелі буынға бөліп және жолға тасымалдап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 312-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді көшіріп жазып, тасымалдауға болмайтын сөздердің астын сызыңдар. Буын жігі өзгерген сөздерді тауып атаңдар. Мұндай сурет-жазулар қазіргі кезде көше бойында әрқандай белгі ретінде қолданылады. Соларды тауып, суреттерін айнытпай салып, мағынасын жазып келіңдер

Келесі орындалатын тапсырма: 313-жаттығу жұмысының шарты: Бояубаев жазған төмендегі сурет-жазуды қазіргі әріп жазуымен жазып шығыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Сабақтың тақырыбы: Үндестік заңы. Буын үндестігі. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға фонетика, үндестік заңы, буын үндестігі жайлы
толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабактың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексер

Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

 б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың «Үндестік заңы. Буын үндестігі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Қазақ тілінің дыбыстары сөз ішінде және сөз бен қосымшаның, сөз бен сөздіц арасында бірімен-бірі үйлесіп, ынғайласып келіп отырады. Түбір буынның жуан не жіңішкелігіне қарай қосымшаның дыбыстары да жуан не жіңішке болып айтылып түрады. Мысалы: балалар (балалер емес),  ауылға (ауылге емес), көшеде (көшеда емес), т. б.

Қазақ тіліндегі қосымшалар сөздің соңғы дыбысының сипатына қарай бейімделіп жалғанады: мектеп-те (мектепде емес), үйге (үйке емес), жазда (жазта емес), т. б.

Сөйтіп, сөзді бастан-аяқ біркелкі әуезбен айтуды үндестік заңы деп атаймыз.

Үндестік заңы екі түрлі: а) буын үндестігі; ә) дыбыс үндестігі. Буын үндестігі

Дауысты дыбыс буын құрайтын болғандықтан, сөздегі, сөз бен қосымшалардағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып үндесуін буын үндестігі (сингармонизм) деп атаймыз.

Үндестік заңына сай қазақ тілінің байырғы сөздері не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болады. Мысалы: ата, ана, бақыт, баға, сана, намыс, егіз, орыс, төсек, кереге, кілем, т. б.

Жуан, жіңішке дауысты дыбыстар мынадай сөздерде араласып келеді:

1)  басқа тілдерден енген сөздерде: кітап, кино, қазір,  математика;

2)         біріккен сөздер мен қос сөздерде араласып келеді: шекара, баспасөз ,аман-есен, алап-
түлей, асты-үсті, асығыс-үсігіс, т. б.

Буын үндестігі бойынша қосымша сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне карай үндесіп жалғасады: соңғы буын жуан болса - жуан қосьшша, жіңішке болса, жіңішке қосымша жалғанады. Мысалы: өнер-лі, жет-ер, бақыт-ты, қазір-гі, кітап-ты,математика-дан, т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 314-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Жуан сөздерді бір бағанға, жіңішке сөздерді екінші бағанға, аралас сөздерді үшінші бағанға жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 315-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқи, ат қойыңдар. Кірме сөздерге қосымшалардың жалғануындағы үндестік заңының ерекшелігін айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 316-жаттығу жұмысының шарты: Мәтіндегі көп нүктенің орнына
тиісті қосымшаны қойып жазыңдар. Буын үндестігі сақталды ма, көз жеткізіңдер.

 

Сабақтың өтілетін мерзімі:                                                           5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар.

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға фонетика, үндестік заңы, буын үндестігі, буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың «Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Қазақ тіліндегі қосымшалар негізінен буын үндестігіне бағынып жалғанғанымен, біраз қосымшалар бұл заңдылыққа бағынбайды. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар мыналар:

1)           көмектес септік жалғауы. Мысалы: баламен. қонақпен, күрекпеи, сәнімен,   т. б.;

2)          -нікі (-дікі, -тікі), -тай, -тал, -дар, -еке, -тар. Мысалы: даланікі, әкетай, діндар, ағеке,
өсімтал;

3)          -бей, -би, -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -кеш, -хана. -кес. Мысалы: бейшара, балгер,
әсемпаз, сәнқой. емхана, жұмыскер, зиянкес;

4)          -ов, -ова, -ев, -ева, -ин, -ина. Мысалы: Әуезов, Жүмабаев, Сейфуллин, Жүмағазина, т. б.

Қосымша түсінік

Үндестік заңы бойынша жалғанатын қосымшалар мынадай жағдайларда бұл заңға бағынбай қолданылады.

1. Соңғы буында э, я дыбыстары бар сөздерге және х дыбысына аяқталған сөздерге жуан
қосымша жалғанады. Мысалы: кінәлау, күмәндану, поляктар, полярлық, тарихққа, цехта, т.

2.       Соңғы буында ю дыбысы бар сөздерге рк, рг, кт. ск, нк, лк, нг, нкт сияқты дыбыстар
тіркесіне және жіңішкелік белгіге (ь) аяқталған сөзге жіңішке қосымша жалғанады. Мысалы:
полюске, парашютті. паркте, хирургке, Томскіден, ансамбльден, биноклъден. рульді, т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 317-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді рөлге бөліп, мәнерлеп оқыңдар. Мәтіндегі айтылған ойға тірек болған қандай сөз? Сол сөздің табиғат құбылыстарына жататын, жатпайтынын түсіндіріңдер. Мәтінде күнделікті тұрмысқа қажетті қандай пайдалы кеңес бар? Ретімен айтыңдар. Мәтіннен қарамен жазылған сөйлемдердің ішінде қай сездерге буын үндестігі заңына бағынбайтын қосымшалар жалғанған? Тауып айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 318-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі әр сөз мына сызбалық үлгіге қарап канша сөзбен байланысқа түсу мүмкіндігі барын анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 319-жаттығу жұмысының шарты: Мына жұрнақтарды қандай сөздерге жалғай алатындарыңды үлгі-сызбага сүйеніп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 320-жаттығу жұмысының шарты: Мына сөздерге қосымша жалғап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 321-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, түсінгендеріңді баяндаңдар. Мәтіннен буын үндестігі байқалатын сөздерді теріп жазыңдар. Мәтіннен кәсіби сөздерді табыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 322-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.
Мәтіннің әсерлілігін күшейтіп түрған қандай ерекшеліктерді байқадыңдар? Буын үндестігіне
назар аударыңдар. Мәтін құрамындағы дыбыстық, буындық үйлесімдерге назар аударыңдар.
Мәтін мазмүнына сүйеніп, қандай ұлттык дәстүр байқалатынын баяндаңдар

:

15. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Жаттығу жұмыстарын талдау. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға фонетика, үндестік заңы, буын үндестігі, буын
үндестігіне бағынбайтын қосымшалар жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-
пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды қайталау.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап. сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақгың корнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ү_йымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін багалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға фонетика, үндестік заңы, буын үндестігі, буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды қайталау.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 323-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Тек ашык буыннан күралған 20 сөз тауып жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 324-жаттығу жүмысының шарты: Тек түйық буыннан қүралған 20 сөз жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 325-жаттығу жүмысының шарты: Аптаның қай күндерінің атында кейінді ықпал қүбылысы байкалады?

Келесі орындалатын тапсырма: 326-жаттығу жүмысыньщ шарты: Екі бірдей үнді дауыссыз дыбыс қатар келген кыздардың атын атаңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрак қою аркылы жаңа сабакты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 327-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, түсінгендеріңді
әңгімелеңдер. Сөздіктерді пайдаланып, араб, парсы тілінен еніп, қазақтілінің үндестік
заңына багынган 5 сөз тауып жазыңдар. Шешендік, тапцырлыц сөздерінің синонимдерін
тауьш жазыңдар. В. Радловтың пікірінен казақ тілінің қандай ерекшелігі байқалады? Соз
жарысына түсіңдер.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                                          5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Дыбыс үндестігі. Сабактын мақсаты:

а)  білімділік — ауызша, жазбаша талдау жұмысын жүргізіп, теориялық білімін
бекіту; оқушыларды дұрыс сөйлеу, жазуға іздендіре отырып нәтижеге өз беттерінше жетуге
үйрету;

ә) дамытушылық — дыбыстық талдау дағдысын қалыптастыру, дұрыс сөйлеуге машықтандыру;

б)  тәрбиелік — ана тілін қадірлеуге, білімділікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы.

Сабактын әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, перфокартамен жұмыс, ойын, талдау, салыстыру, жаттығу жұмыстары, сөздікпен жұмыс, тіл дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: сызба, "Жасырынған әріптер", Венн диаграммасы, дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар, фонетикалық схемасы, сатылай кешенді талдаудың сызбасы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, анализ, синтез, Б.Блум таксономиясы, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәтерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Дыбыс үндестігі» жайлы түсіндіремін.

1. Дәптерлеріне бүгінгі күнді, айды жазғызу.

2.     Сабақ тақырыбын анықтау.

«Жасырынған әріптер» ойыны. " 5.7.3.37.24.    28.18.7.8.24.25.38.5.38. (әліпби ретімен) Дыбыс үңдестігі.

Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін-бірі өзіне ұқсата әсер етуі дыбыс үндестігі деп аталады. Мысалы: қаздар (қазтар емес), есептер (есепдер емес),әкеге (әкеке емес), мектебі (мектепі емес). қасыгы (қасықы емес).

Дыбыс үндестігі екіге белінеді: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал.

Көрші дыбыстардың алғашқысы соңғысын өзіне ұқсата әсер етуін ілгерінді ықпал дейміз: тас-тан, жаз-га, адам-нан. Ілгерінді ықпал бойынша сөздің соңғы дыбысы қатаң болса, оған жалғанатын қосымша қатаңнан басталады. Сөздің соңғы дыбысы ұяң болса, қосымша ұяңнан, ал соңғы дыбыс дауысты немесе үнді дауыссыз болса, қосымша ұяң не үнді дауыссыздан басталады.

Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың алғашқы дыбысқа әсер етуін кейінді ықпал дейміз. Мысалы, теп - теуіп; жап- жабады, сабақ - сабағы; кітап - кітабы, жазса (айтылуы жасса), көнбеді (айтылуы көмбеді).

3.      Сабақтың мақсатымен таныстыру.

4.      Буын үндестігімен салыстыра түсіндіру.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 328-жаттығу жұмысының орындалу барысын түсіндіремін: Төмендегі сөздерге көптік жалғауын жалғап, олардың түрліше жалғанатынын, қандай дауыссыз дыбыстардан кейін көптік жалғауының бір түрлі дыбыстық варианты қолданылатынын түсіндіріңдер. Сабақты тапсырмалар орындата отырып түсіндіру.

1.    Буын үндестігін тапқызу. Неге басқа нұсқасы жалғанбайды?

2.     Я эрпінің, X эрпінің емлесін айтқызу.

3.     Дыбыс үндестігі деген не?

4.     Дыбыс үндестігі сөздің қандай бөліктерінде кездеседі?

Сөз бен қосымша жігінде кездеседі: ілгерінді ықпал әсер етеді.

Біріккен сөз арасында.

Сөз тіркесі сөз бен сөз арасында кездеседі.

Келесі орындалатын тапсырма: 329-жаттығу жұмысының шарты мынадай: Төмендегі сөздердің түбірі мен қосымшасын айырып. бір-біріне әсер ететін дыбыстардың алдыңғысының астын - бір рет, кейінгісінің астын екі рет сызыңдар да, дыбыстық талдау жасаңдар.

Қосымша тапсырма:

1.   Қай дыбысқа қай дыбыс әсер етіп түр?

2.      Қандай сөздердің арасында дыбыс үндестігі кездеседі.

3.      Бір-біріне әсер етуші дыбыстарды анықтау.

4.      Сөз бен сөз аралығында, сөз бен қосымша аралығында кейінді ықпал әсер етеді.

Дыбыс үндестігін сипаттандар.

Үндестік заңы

Буын үндестігі                                                   Дыбыс үндестігі

Ілгерінді ықпап    Кейінді ықпал Жаттығу, талдау жұмыстары.

330-жаттығу. Өз беттерінше жұмыс.Сөз ішіндегі бір-біріне әсер етуші дыбыстарды анықтап, алғашқысының астын - бір рет, кейінгісінің астын екі сызыңдар да, кайсысы қайсысына әсер еткенін табыңдар. Айтылуы мен жазылуы бірдей ме?

Осы уақытта 4 оқушыға тақтамен жұмыс жүргізу.

Жеңістер, сабаққа сөздеріне фонетикалық талдау жасау.
Өкілі, жазба сөздеріне дыбыстық талдау жасату.
Жеңістер                                                      Сабаққа

жіңішке б.с.                                                  жуан б.с.

Же-   ңіс-   тер                                              са- бақ-  қа

а.б.    б.б.    б.б.                                              а.б.   б.б.    а.б.

же-ңістер, жеңіс-тер 2 т.                         са-бақа, сабақ-қа 2 т.

1) буын үндестігі                                       1) буын үндестігі

ілгерінді ықпал                                               ілгерінді ықпал

өкілі 5 о = 3 (о,і,і)                                           3 = 1 о 2 і жіңішке

2 (к, л)                                                                       о

3 = 1 ө жіңішке, тіл алды, ашық, еріндік 2 і жіңішке, тіл алды, қысаң, езулік 2 = 1 к дауыссыз. катаң 1 л дауыссыз, үнді жазба      5 о = ?

Келесі орындалатын тапсырма: 331-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі сөздерге дауыстыдан басталған -ым (-ім), і (-і), -ың (-ің), -ып (-іп) қосымшаларын жалғап, қандай дыбыс үндестігіне ұшырағанын табыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 332-жаттығу жұмысының орындалуын түсіндіру

Осы уақытта 4 оқушыға тақтамен жұмыс жүргізу.

Жеңістер, сабаща сездеріне фонетикалық талдау жасау.
Өкілі, жазба сөздеріне дыбыстық талдау жасату.
Жецістер                                                      Сабаща

жіңішке б.с.                                                  жуан б.с.

Же-   ңіс-   тер                                              са- бақ-   ца

а.б.    б.б.    б.б.                                              а.б.   б.б.    а.б.

э/се-ңістер, жеңіс-тер 2 т.                         са-баща, сабаң-қа 2 т.

1) буын үндестігі                                       1) буын үндестігі

ілгерінді ықпал                                               ілгерінді ықпал

өкілі 5 о = 3 (о,і,і)                                           3 = 1 о 2 і жіңішке

2 (к, л)                                                                       о

3 = 1 ө жіңішке, тіл алды, ашық, еріндік 2 і жіңішке, тіл алды, қысаң, езулік 2 = 1 к дауыссыз. катаң 1 л дауыссыз, үнді жазба      5 о = ?

Келесі орындалатын тапсырма: 331-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі сездерге дауыстыдан басталған -ым (-ім), і (-і), -ың (-ің), -ып (-іп) қосымшаларын жалғап, қандай дыбыс үндестігіне үшырағанын табыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.      Үйге тапсырма: 332-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Суреттер

топтамасьшдағы 14-суретке зер сала караңдар. Сонан соң мына ертегіні оқып, ат қойыңдар.

3. Дэптерлеріне бүгінгі күнді, айды жазғызу.

4.     Сабақ тақырыбын анықтау.

«Жасырынған эріптер» ойыны. " 5.7.3.37.24.    28.18.7.8.24.25.38.5.38. (эліпби ретімен) Дыбыс үңдестігі.

Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында дауыссыз дыбыстардың бірін-бірі өзіне үқсата эсер етуі дыбыс үндестігі деп аталады. Мысалы: цаздир (цазтар емес), есептер (есепдер емес), экеге (әкеке емес), мектебі (мектепі емес). касыгы (цасыкы емес).

Дыбыс үндестігі екіге белінеді: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал.

Көрші дыбыстардың алғашқысы соңғысын өзіне үксата эсер етуін ілгерінді ықпал дейміз: тас-тан, жаз-га, адам-нан. Ілгерінді ықпал бойынша сөздің соңғы дыбысы қатаң болса, оған жалғанатын қосымша қатаңнан басталады. Сөздің соңғы дыбысы үяң болса, қосымша үяңнан, ал соңғы дыбыс дауысты немесе үнді дауыссыз болса, қосымша үяң не үнді дауыссыздан басталады.

Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың штғашқы дыбыска эсер етуін кейінді ықпал дейміз. Мысалы, теп - теуіп; жап- жабады, жиуып; сабақ - сабагы; кітап - кітабы, жазса (айтылуы жасса), көнбеді (айтылуы көмбеді).

5.      Сабақтың мақсатымен таныстыру.

6.      Буын үндестігімен салыстыра түсіндіру.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсінгдіріп болган соң, жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсьгрма: 328-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін: Темендегі сездерге көптік жалғауын жалғап, олардың түрліше жалғанатыиын, қандай дауыссыз дыбыстардан кейін көптік жалғауының бір түрлі дыбыстық варианты қолданылатынын түсіндіріңдер. Сабақты тапсырмалар орындата отырып түсіндіру.

1.    Буын үндестігін тапкызу. Неге басқа нүсқасы жалғанбайды?

5.     Я эрпінің, X эрпінің емлесін айтқызу.

6.     Дыбыс үндестігі деген не?

7.     Дыбыс үндестігі создің қандай бөліктерінде кездеседі?

Сөз бен қосымша жігінде кездеседі: ілгерінді ықпал эсер етеді.

Біріккен соз арасында.

Соз тіркесі сөз бен сөз арасьшда кездеседі.

Келесі орындалатын тапсырма: 329-жаттығу жүмьгсының шарты мынадай: Төмендегі сөздердің түбірі мен қосымшасын айырып. бір-біріріне эсер ететін дыбыстардьщ алдыңғысының астын - бір рет, кейінгісінің астын екі рет сызыңдар да, дыбыстық талдау жасаңдар.

Қосымша тапсырма:

1.   Қай дыбысқа қай дыбыс әсер етіп түр?

5.      Қандай сөздердің арасында дыбыс үндестігі кездеседі.

6.      Бір-біріне эсер етуші дыбыстарды аныктау.

7.      Соз бен сөз аралығында, сөз бен қосымша аралығында кейінді ықпал эсер етеді.

Дьтбыс үндестігін сипаттандар.

Үндестік заңы

Буын үндестігі                                                   Дыбыс үндестігі

Ілгерінді ықпап    Кйтінді ықпал Жаттығу, талдау жүмыстары.

330-жаттығу. Өз беттерінше жүмыс.

Сөз ішіндегі бір-біріне эсер етуші дыбыстарды анықтап, алғашқысының астын - бір рет, кейінгісінің астын екі сызыңдар да, кайсысы қайсысына эсер еткенін табыңдар. Айтылуы мен жазылуы бірдей ме?

Осы уақытта 4 оқушыға тақтамен жұмыс жүргізу.

Жеңістер, сабаща сездеріне фонетикалық талдау жасау.
Өкілі, жазба сөздеріне дыбыстық талдау жасату.
Жецістер                                                      Сабаща

жіңішке б.с.                                                  жуан б.с.

Же-   ңіс-   тер                                              са- бақ-   ца

а.б.    б.б.    б.б.                                              а.б.   б.б.    а.б.

э/се-ңістер, жеңіс-тер 2 т.                         са-баща, сабаң-қа 2 т.

1) буын үндестігі                                       1) буын үндестігі

ілгерінді ықпал                                               ілгерінді ықпал

өкілі 5 о = 3 (о,і,і)                                           3 = 1 о 2 і жіңішке

2 (к, л)                                                                       о

3 = 1 ө жіңішке, тіл алды, ашық, еріндік 2 і жіңішке, тіл алды, қысаң, езулік 2 = 1 к дауыссыз. катаң 1 л дауыссыз, үнді жазба      5 о = ?

Келесі орындалатын тапсырма: 331-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі сездерге дауыстыдан басталған -ым (-ім), і (-і), -ың (-ің), -ып (-іп) қосымшаларын жалғап, қандай дыбыс үндестігіне үшырағанын табыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

7. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

8.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

9.      Үйге тапсырма: 332-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Суреттер

топтамасьшдағы 14-суретке зер сала караңдар. Сонан соң мына ертегіні оқып, ат қойыңдар.

Тексердім:

17. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтьщ тақырыбы: Дыбыс үндестігі. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға фонетика, үндестік заңы, дыбыс үндестігі жайлы
толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыпты қайталау.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сездікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмьіс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4. Жаңа сабақка дайындық.

ә) Үй таисырмасын сүрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дэптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға фонетика, үндестік заңы, дыбыс үндестігі жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды қайталау.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 333-жаттығу жүмысының орындалу шартын . түсіидіремін: Мэтінді оқып, мазмүнын түсіндіріңдер. Мэтіннен қүрамындағы дыбыстары кейінді ықпалдың әсерінен өзгеріске үшыраған сөздерді теріп жазыңдар. Өзің тұрған жерде өсетін өсімдіктердің қандай күпияларыи білесіңдер?

Келесі орындалатын тапсырма: 334-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді окыңдар. Мэтіннен дауыссыз дыбыстардың үндестігін көрсететін сөздерді тауып, айтылуы мен жазылуын сызықша арқылы қатар жазып, салыстырыңдар. Мэтінге сүйеніп ғарыш кемесі туралы, оның қызметі жайлы және қазақ ғарышкерлері жөніндегі түсініктеріңді кеңейтіп әңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 335-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, мазмүнын эңгімелеңдер. Мэтіндегі басқа тілден енген сөздерге қосымшалардың жалғану ерекшеліктерін түсіндіріңдер. Дыбыс үндестігіне назар аударыңдар. Сол создерді жазып алыңдар. Мэтіндегі ойды тезис (мәтіннің қысқартылған мазмүны) ретінде дэптерлеріңе жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 336-жаттығу жұмысының шарты: Мэнерлеп оқыңдар. Әңгімедегі кейіпкерлер кімдер? «Тілдің қасиетін сөз мағынасынан басқатағы қандай нэрселер білдіреді?» деген сүраққа жауап бсріңдер. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 337-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді сөздердің айтылу
нормасын сақтап мәнерлеп окыңдар. Айтылуда кейінді, ілгерінді ықпал қүбылысы
байкалатын сездерді көшіріп жазыңдар. Тэкаппар сөзінің мағынасын түсіндірме сөздіктен
тауып жазыңдар. Бала бидің даналық сөздерін өз түсініктеріңмен баяндап беріңдер.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтьң өтілетін мерзімі:                                            5-сынып

Сабақтың тақырыбы: Орфография мен орфоэпия.

Орфография мен орфоэпияның нормалары. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушыларға орфография мен орфоэпия, орфография мен
орфоэпиялық норма жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка.
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабактың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгендеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Орфография мен орфоэпия. Орфография мен орфоэпияның нормалары» атты тақырыпты түсіндіремін.

«Орфография» деген соз «дұрыс жазамын» дегенді білдіреді. Орфография - сөзді бірізді жазудың тәсілдерін белгілейтін ереже.Орфография дыбыстарды қандай әріппен беруді, сөздерді, оның бөлшектерін бірге, бөлек немесе дефис арқылы жазуды, бас әріптердің қолданылуын, тасымал тәртібін белгілейді.

«Орфоэпия» - «дұрыс айтамын» деген сөз. Орфоэпия -ауызша сөздің бірізді дыбысталуын қамтамасыз ететін ұлттық тіл нормасының жиынтығы. Әдетте сөздің бірізді дыбысталуы тілдесуді жеңілдетеді.

Дыбыс үндестігі орфоэпияның негізгі нормаларының бірі болып табылады. Орфоэпиялық норма бойынша сөз бен қосымшаның шегіндегі, сөз бен сөздің аралығындағы дыбыстар бір-біріне үндесіп айтылуы керек. Мысалы:

 

Ілгерінді ықпал

 

Кейінді ықпал

Жазылуы

Айтылуы

Жазылуы

Айтылуы

Көрікбай

Көрікпай

Жанпейіс

Жампейіс

Көк гүл

көк күл

Жанболат

Жамболат

Қас жау

қаш шау

Көзсіз

көссіз

Ішсе

ішше

Жазсын

жассын

Қашса

қашша

Боз жирен

бож жирен

Ала қап

ала ғап

Тоқ екен

тоғ екен

Ала көз

ала гөз

Кек алу

кег алу

Айтылуда дыбыстық үндестікке ұшырап өзгеріске түскен сөздер орфография нормасы бойынша түбір қалпы сақталып жазылады (бірінші баған).

Қазақ тілінде дұрыс жазудың кепілі орфографиялық сөздік болса, дұрыс айтудың кепілі орфоэпиялық сөздік болып табылады.

Міне, осылайша жаңа тақырыпты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 338-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі сөздерді айтылуы бойынша жазып шығыңдар. Қай жерде айтылуы мен жазылуы бірдей емес, себебін түсіндіріп көріңдер

Келесі орындалатын тапсырма: 339-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі сөздердің тұсына олардың орфографиялық нормасын сақтап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 340-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқыңдар. Мәтіндегі кате жазылған сөздерді тауып, оларды дұрыс жазып шығыңдар. Хатты қалпына келтіріңдер, ол үшін көп нүктенің орнына тиісті сөзді, сөз бөлшегін немесе қосымшаны

қойып жазыңдар. Өзге қатысты сипаттама сөздерді тауып, жазылуына көңіл бөліңдер. Мәтіннің тақырыбы болған сұраққа жауап беруге бола ма екен? Осы таласта сен болсаң, не

айтар едің?

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Окушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс

Сабақтың өтілетін мерзімі:                                     5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Орфографиялық және орфоэпиялық сөздікпен жұмыс. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға фонетика, орфография жэне орфоэпия жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, орфографиялық және орфоэпиялық сөздікпен жұмыс жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс. бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгендеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта фонетика, орфография және орфоэпия жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастырып, орфографиялық және орфоэпиялық сөздікпен жұмыс жүргіземін.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 341-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді көшіріп жазып, мәнерлеп оқыңдар. Мәтіндегі жазылуы мен айтылуында айырмашылық байқалатын сөздерді табыңдар. Мұхтар Әуезовтің алғашқы жазған сөйлемінің мәнін түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 342-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, ат қойыңдар. Мәтіннен айтылуы мен жазылуында айырмашылық байқалатын сөздерді теріп

жазып, өз ойларыңды дәлелдеңдер. Тек қана ашық буыннан, тұйық буыннан, бітеу буыннан тұратын сөздерді үш топқа бөліп жазыңдар. Бозторғай туралы білетін әндеріңді айтыңдар Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.


жазып, өз ойларыңды дэлелдеңдер. Тек қана ашык буыннан, түйық буыныан, бітеу буыннан тұратын сөздерді үш топқа бөліп жазыңдар. Бозторғай туралы білетін эндеріңді айтыңдар Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың өтілетін мерзімі:                                          5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Екпін. Сөз екпіні. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: екпін және оның түрлері туралы білім беру, фонетикалық талдау арқылы тереңдету, екпіннің буынмен тығыз байланыстылығының маңызын түсіндіру;

ә) дамытушылық: шығармашылықпен жұмыс істеуге шақыру, анық та нақты мақсат қоюға мүмкіңдік беру, мағынаны ажырата білу қабілеттілігін арттыру

б) тәрбиелік :бір-бірінің пікірін құрметтей алатын, өз ойын тұжырымды жеткізе алатын, тілін құрметтейтін, Отанын сүйетін, шығармашылық қабілеті жоғары дамыған Қазақстан азаматтарын тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабактың типі: жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың әдісі: топтастыру,  тіл дамытуға арналған "Сын тұрғысынан ойлау" әдіс-тәсілдері бойынша суреттер.

Сабақтың көрнекілігі: кесте-сызбалар, семантикалық карта, бағалау фишкалары, эпидоскоп, тіл дамытуға арналған үлестірмелі қағаздар.

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, әдебиет.

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларға бір-біріне ізгі тілектер айтқызып, сол бойынша төрт топқа боліп, ат қойып,топ басшысын тағайындау:

П. Ой қозғау. — Балалар, алдыменен бүгінгі сабағымыздың тақырыбын, яғни "Екпін" сөзінің мағынасын ажыратып алайықшы. Ол үшін біз "Сын тұрғысынан ойлау" технологиясының тіл дамытуға арналған суреттерін пайдалана отырып, тірек сөздерді жазып, сол бойынша қысқаша мәтін құрауымыз керек.

Топпен жұмыс. Әр оқушы тірек сөздерін тауып, сол бойынша мәтін құрауы керек. Мысалы: бар екпінімен құлап түсті, екпіндетіп сөйледі, екпіні қатты жел тұрды, оқу екпіндісі т.б. Жинақтау стратегиясы бойынша ойын жинақтау.

— Ендеше, біз "екпін" сөзін қай жерлерде қолданады екенбіз дей келе екпіннің ережесін түсіндіремін.

Екпін

Тілдің сөйлеу нормасына тән ендігі бір фонетикалық құбылыс - екпін. Сөйлеп тұрғанда, бір сөз басқа сөздерге, бір буын басқа буындарға, бір дыбыс басқа дыбыстарға қарағанда күшті, көтеріңкі айтылуын екпін дейміз.

Екпін сөз екпіні, ой екпіні, тіркес екпіні, дыбыс екпіні болып бөлінеді. Сөз екпіні.

Екі немесе одан да көп буынды бір сөздің ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы сөз екпіні деп аталады. Қазақ тіліндегі сөз екпінінің орны тиянақты болады: екпін сөздің ең соңғы буынынатүседі. Мысалы: Үздік оқушыларға бағалы сыйлықтар беріледі.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 343-жаттығу жұмысының орындалу

шартын түсіндіремін: Шеңбердегі сөздерде екпін қай буынға түскен? Екпін түспей тұрған

ұқсас қосымшаларды табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 348-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мазмұнына сай дауыс мәнерін сақтап оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді буынға бөліп жазыңдар. Абайдың бір өлеңін жатқа айтыңдар.

Сабактың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.

шартын түсіндіремін: Шеңбердегі сөздерде екпін қай буынға түскен? Екпін түспей түрған

ұқсас қосымшаларды табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 348-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді мазмұнына сай дауыс мэнерін сақтап оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді буынға бөліп жазыңдар. Абайдың бір өлеңін жатқа айтыңдар.

Сабактьщ қорытындысы:

4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Ой екпіні. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға фонетика, екпін, ой екпіні жайлы толық мәлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе кағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ой екпіні» тақырыбы жайльт түсіндіремін Сөйлем ішіндегі ерекше көңіл аударылуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап, бөліп айту ой екпіні деп аталады. Ой екпіні тұрақты болмайды. Өйткені бір сөйлемдегі кез келген сөзге ерекше көңіл аударыла беруі мүмкін. Мысалы: Атасы бүгін ауылға келді. Атасы ауыға бүгін келді. Ауылға бүгін атасы келді.

Осындағы бірінші сөйлем атасы ауылға келгенін. екінші сөйлемде атасы бүгін келгенін, үшінші сөйлемде ауылға басқа емес, атасы келгенін нақтылап хабарлау мақсаты көзделген. Сондықтан тыңдаушының назарын ой екпіні түскен сөзге аудару үшін ол сөздің

қалыпты орны басқа орынға (баяндауыштың алдына) ауыстырып қолданылган. Назар аударылатын сөз сөйлемнің басында не соңында, көбінесе баяндауыштың алдында тұрады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 344-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Ой екпінін түсіру мақсатында мына сөйлемдегі сөздердің орнын ауыстырып көріңдер.Олар ертең тауға бармақшы. Мына сөйлемдегі сөздердің орнын ауыстыруға келе ме, жоқ па, байқаңдар. Себебін айтып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 349-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Мәтінді қандай интонациямен (сазбен) оқуды колайлы деп таптың? Неге? Қай жерде кідіріс жасадың, я қай сөзге екпін түсіріп айттың? Неге?

Келесі орындалатын тапсырма: 350-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Интонацияға, екпінге көңіл бөліңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіркес екпіні Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға фонетика, екпін, тіркес екпіні жайлы толық мәлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Оганын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыкқа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс,
бағалау, бекіту, қорытындылау.                 

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тіркес екпіні» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Кейде тілімізде бірнеше сөз тізбектеліп барып түгелімен бір ғана екпінге ие болады. Екпіннің мұндай түрі тіркес екпіні деп аталады. Мысалы: тәлім-тәрбие, ата-ана, оқу үшін, сен ғой, қырықшақты, ән сал, көк ала, қыпша бел, Абай көшесі, ат үсті, қас пен көздің арасында, құлақ сал, көп сөйледі, тез жазды, т. б.

Айтылуда тіркес құрамына енген сөздердің ара жігі үзілмей, бірігіп айтылады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 345-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Үлгі-сызбада көрсетілген бір тіркес екпініне бағынатын сөздердің тұсына соған тұлғалас бірнеше сөз жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 351-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқып шығыңдар. Сөйлеудегі сазықша (интонацияға), кідіріске, екпінге мән беріңдер. Өлеңдегі дыбыс үндестігіне назар аударыңдар. Оның қандай рөл атқарып тұрғанын түсіндіріңдер. Соңғы екі жолдың қандай мағынаны білдіріп тұрғанын таратып айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма:  353-жаттығу жұмысының шарты: Суреттср топтамасындағы 2-
суретке қарап, түлкінің, қоянның, үйректің мінез-қылығына лайық диалогтер құрап, әңгіме
жазыңдар. Сол мінез-қылықтарды қандай сөздер таныта алатынына мән бере отырып, «Сөз -
адамның айнасы» деген пікірді таратып айтыңдар. Жазған әңгімелерің бойынша бір-біріңнің
жұмыстарыңды бағалаңдар.

Кейде тілімізде бірнеше сөз тізбектеліп барып түгелімен бір ғана екпінге ие болады. Екпіннің мүндай түрі тіркес екпіні деп аталады. Мысалы: тәлім-тәрбыё, ата-аиа, оцу ушіи, сен гой, цырьщшацты, ән сал, көк ала, қыпша бе.ч, Абап кошесі, ат үсті, қас пен көздіц арасында, цүлац сал, көп сөйледі, тез эісазды, т. б.

Айтылуда тіркес қүрамына енген сөздердің ара жігі үзілмей, бірігіп айтылады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 345-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Үлгі-сызбада көрсетілген бір тіркес екпініне багынатын сөздердің түсына соган түлғалас бірнеше сөз жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 351-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді мэнерлеп оқып шығыңдар. Сөйлеудегі сазыиа (интонацияға), кідіріске, екпінге мэн беріңдер. Өлеңдегі дыбыс үндестігіне назар аударыңдар. Оның қандай рөл атқарып тұрғанын түсіндіріңдер. Соңгы екі жолдың қандай мағынаны білдіріп тұрғаыын таратып айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймьш.

6.     Үйгс тапсырма:  353-жаттығу жүмысының шарты: Суреттср топтамасындағы 2-
суретке қарап, түлкінің, қояныың, үйректің мінез-қылығына лайық диалогтер құрап, эңгіме
жазыңдар. Сол мінез-қылықтарды қандай сөздер таныта алатынына мэн бере отырып, «Сөз -
адамның айнасы» дегеы пікірді таратып айтыңдар. Жазған әңгімелерің бойынша бір-біріңнің
жұмыстарыңды бағалаңдар.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                               5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Дыбыс екпіні Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларга фонетика, екпін, дыбыс екпіні жайлы толық
мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа.
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтын әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Дыбыс екпіні» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Сөйлеушінің көтеріңкі көңіл күйін, абыржыған ішкі сезімін тыңдаушыға жеке бір дыбыс арқылы жеткізетін сәттер болады. Бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тәсілі дыбыс екпіні деп аталады. Қуанышты көңіл күйді дауысты дыбыстарға түскен екпін білдіреді: тама-ша-а, бә-ә-рекелді, жара-а-псың, т. б.   Реніш, кею, қынжылу сезімдерін дауыссыз дыбысқа түскен екпін білдіреді: т-тарт қолыңды, тыныш отыр-р-р. ж-жап есікті, т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 346-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі сөздерде екпін қай дыбысқа түскенін анықтап, қандай көңіл күйді білдіретінін айырыңдар. Өздерің сондай көңіл күймен бірнеше сөз айтып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 347-жаттығу жұмысының шарты: Оқыңдар. Бұл ертегіні өздерің сияқты бір бала жазған. Мұнда екпіннің барлық түрлері бар. 1. Ертегіні сендердің назарларыңды қай сөздерге аударғысы келгенін айтыңдар. 2. Әркайсысың бір сөйлемдегі дыбыс екпіні қай сөздің қандай дыбысына түсірілгенін анықтаңдар. 3. Әр оқушы бір абзацтағы бір тіркес екпініне бағынып тұтас айтылатын сөздер тобын табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 352-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Екпін ерекше түсетін сөздерді анықтаңдар. Ойларыңды дәлелдеңдер. Мәтіннен тасымалданбайтын сөздерді теріп жазыңдар. Мәтіндегі адам есімдері таныс па? Автор неге Абайды олармен салыстырып отыр?

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 354-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.
Қарамен жазылған сөздерге фонетикалық талдау жасаңдар. Мәтіндегі түсініксіз сөздердің
мағынасын сөздіктерге қарап анықтаңдар.

4.      Дәптерлерін алмастыру.

5.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Дыбыс екпіні» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Сөйлеушінің көтеріңкі көңіл күйін, абыржыған ішкі сезімін тыңдаушыға жеке бір дыбыс арқылы жеткізетін сәттер болады. Бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тэсілі дыбыс екпіні деп аталады. Қуанышты көңіл күйді дауысты дыбыстарға түскен екпін білдіреді: тата-ша-а, бә-ә-рекелді, жара-а-псың, т. б.   Реніш, кею, кынжылу сезімдерін дауыссыз дыбысқа түскен екпін білдіреді: т-тарт цопыңды, тыныш отыр-р-р. ж-жапесікті, т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақтьт түсіндіріп болған соң, жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 346-жаттығу жұмысыньщ орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі сөздерде екпін қай дыбысқа түскенін анықтап, қандай көңіл күйді білдіретінін айырыңдар. Өздерің сондай көңіл күймен бірнеше сөз айтып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 347-жаттығу жүмысының шарты: Оқыңдар. Бүл ертегіні өздерің сияқты бір бала жазган. Мұнда екпіннің барлық түрлері бар. 1. Ертегіші сендердің назарларыңды қай сөздерге аударғысы келгенін айтыңдар. 2. Әркайсысың бір сөйлемдегі дыбыс екпіні қай сөздің қандай дыбысына түсірілгенін анықтаңдар. 3. Әр оқушы бір абзацтагы бір тіркес екпініне бағынып тұтас айтылатын сөздер тобын табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 352-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді мэнерлеп оқыңдар. Екпін ерекше түсетін сөздерді анықтаңдар. Ойларыңды дэлелдеңдер. Мәтіннен тасымалданбайтын сөздерді теріп жазыңдар. Мэтіндегі адам есімдері таныс па? Автор неге Абайды олармен салыстырып отыр?

Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: 354-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді мэнерлеп оқьщдар.
Қарамен жазылған сөздерге фонетикалық талдау жасаңдар. Мэтіндегі түсініксіз сөздердің
мағынасын сөздіктерге қарап анықтаңдар.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                               5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Мәтінмен жұмыс. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру әрі
сауаттылыққа баулу мақсатында мазмұндама жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: мазмұндамалар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгендеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында мазмұндама жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға мазмұндама жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, мазмұндама жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мәтін мазмұнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 98 сөзден тұрады.

Өзі кінәлі

Сабақтан келісімен. Оспан сөмкесін лақтырып тастады да, үстел үстінде тұрған тамақты апыл-ғұпыл ішіп, ойнауға кетті. Ол кешке дейін доп қуды. Үйдегі інісі Мұрат Оспанның сөмкесін мысықтың мойнына байлап, біраз сүйретті. Содан соң ішін ақтарды. Қарындаштарын өзінің қобдишасына салды. Кітаптардан үй жасады. Ішіндегі суреттерін қарады. Қып-қызыл алмалар оған ұнап кетті. Оны жыртып алып, түкіріп-түкіріп төсегінің тұсына жапсырып қойды. Сөйтіп жүріп былғап алды, дәптердің бір-екі парағын жұлып алып, сүртемін дегенде үсті-басын, бет-аузын да былғады.

Осы сәтте ойына Оспан түсті де, дереу кітап, қағаздарды сөмкеге салды.

Оспан сабаққа дайындалған жоқ, сөмкесін ертеңгі сабақ үстінде бір-ақ ашты. Кітап былғанған, дәптер жыртылған, қарындаш жоқ. Мұны көргенде ол бақырып жылап жіберді. Үй тапсырмасын орындамағаны сол кезде есіне түсті. (С.Саргасцаев, 113 сөз). Сөздік: апыл-гұпыл, дереу Мазмұндау жоспары:

1. Оспанның сабақтан кейінгі тіршілігі.

2.      Оспанның сөмкесі және Мұрат.

3.      Жыртылған, былғанған дәптер.

4.   Оспан сабақта.

5.      Оспанның бақыруы.

6.       Оспанның ойына не түсті.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.

 Екпіннен өткен тақырыптарды қайталап келу.

5. Сэлемдесу.

6.     Кезекші мәлімдемесі.

7.     Журнал бойынша түгелдеу.

8.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында мазмүндама жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға мазмүндама жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, мазмүндама жүмысыньщ тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тактаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мәнерлеп оқып шығамын. Мэтін 98 сөзден түрады.

Өзі кінэлі

Сабактан келісімен. Оспаи сөмкесін лақтырып тастады да, үстел үстінде түрған тамақты апыл-гүпыл ішіп, ойнауға кетті. Ол кешке дейін доп қуды. Үйдегі інісі Мұрат Оспанның сөмкесін мысықтың мойнына байлап, біраз сүйретті. Содан соң ішін ақтарды. Қарындаштарын өзінің қобдишасына салды. Кітаптардан үй жасады. Ішіндегі суреттерін қарады. Қып-қызыл алмалар оган үнап кетті. Оны жыртып алып, түкіріп-түкіріп төссгінің түсына жапсырып қойды. Сөйтіп жүріп былғап алды, дэптердің бір-екі парағын жүлып альш, сүртемін дегенде үсті-басын, бет-аузын да былғады.

Осы сэтте ойына Оспан түсгі де, дереу кітап, қағаздарды сөмкеге салды.

Оспан сабаққа дайындалған жоқ, сөмкесін ертеңгі сабақ үстінде бір-ақ ашты. Кітап былғанған, дэптер жыртылған, қарындаш жоқ. Мүны коргенде ол бақьгрып жылап жіберді. Үй тапсырмасын орындамағаны сол кезде есіне түсті. (С.Саргасцаев, 113 сөз). Создік: апыл-гұпыл, дереу Мазмүндау жоспары:

4. Оспанның сабақтан кейінгі тіршілігі.

5.      Оспанның сумкасы және Мүрат.

6.      Жыртылған, былғанған дэптер.

4.   Оспан сабақта.

7.      Оспанның бақыруы.

8.       Оспанның ойына не түсті.

Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.

5.      Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

6.      Үйге тапсырма: өзіндік жу_мыс.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                      5- сынып

Сабақтың тақырыбы: Сын жұмысы.

Мейірім. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру әрі
сауаттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгендеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мәтін мазмұнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 100 сөзден тұрады. Содан кейін мәтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға кірісемін.

                                                                Мейірім.

Көктем. Мамыр айы маужырап, қырат пен сай-саланы қыс бойы мекендеген қар еріп. сылдырап жылға-жылғамен ағады. Төңірек тегіс түрленіп, көк шөп қаулап өсуде. Ақ, сары, қызыл гүлдері көздің жауын алған тау бөктері түкті кілемдей құлпыра түскен.

Терең көлдің маңайы жыл құстарының ызу-қиқу шуылына толы.

Бір күні  қыстауының қорасына зып беріп ана үйрек ұшып кірді. Мұны Жасұлан байқап қалды да, дереу әжесіне келіп хабарлалы. Әжесі екеуі күні бойы аңдыды: ана үйрек қораға ұя салыпты. Балапан басып алмақшы.

Жайлауға көшетін мезгіл жетті. Ана үйрек әлі қозғалмастан ұясында жатыр. Әже немересінің меселін қайтармай, құстың аманшылығын сақтап қалу үшін қыстауда қалып қойды. (ТӘбдірапым, 100 сөз)

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Сын жұмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.

3.     Үйге тапсырма: «Алтын күз» тақырыбында шығарма жазып келу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

5. Сэлемдесу.

6.     Кезекші мэлімдемесі.

7.     Журнал бойынша түгелдеу.

8.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының такырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтага жазып шығамын да мәтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 100 сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға кірісемін. Мейірім.

Көктем. Мамыр айы маужырап, қырат пен сай-саланы қыс бойы мекендеген қар еріп. сылдырап жылға-жылғамен ағады. Төңірек тегіс түрленіп, көк шөп қаулап өсуде. Ақ, сары, қызыл гүлдері көздің жауын алған тау бөктері түкті кілемдей қүлпыратүскен.

Терең көлдің маңайы жыл қүстарының ызу-қиқу шуылына толы.

Бір күні гаопан қыетауының корасына зып беріп ана үйрек үшып кірді. Мұны Жасүлан байқап қалды да, дсреу эжесіне келіп хабарлалы. Әжесі екеуі күні бойы аңдыды: ана үйрек қораға үя салыпты. Балапан басып алмақшы.

Жайлауға көшетін мезгіл жетгі. Ана үйрек элі қозгалмастан үясында жатыр. Әже немересінің меселін қайтармай, қүстың аманшылығын сақтап қалу үшін қыстауда қалып қойды. (ТӘбдірапым, 100 сөз)

Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

6.     Үйге тапсырма: «Алтын күз» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

30. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары, Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру
мақсатында тест жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың турі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мәнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: тесттер кітапшасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сыыып ұжымымен жү_мыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабактың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабакка дайындық.

ә)Жаңа сабакты түсіндіру.

Бүгінгі жана сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында тест жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да, тест сұрақтарына жауап беруін тапсырамын.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ кою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.

3.     Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.

Тексердім:

Қазақ тілі IV тоқсан

аптасына: 3 сағат барлығы: 24 сағат

 

 

 

№

Сабақтың тақырыбы мен мазмұны

Сағат саны

Өтілетін мерзімі

Қолданылатын эдіс-тәсілдер

1.

2.

Сөзжасам туралы түсінік.

1

 

 

Лексикалық жолмен жасалатын туынды сөздер.

1

 

 

3.

Жұрнақтар арқылы жасалатын туынды сөздер.

1

 

-

4.

Бірігу жолымен жасалатын туынды сөздер.

1

 

 

5.

Жаттығуларды талдау.

1

 

 

6.

Мәтінмен жұмыс.

1

 

 

7.

Сын жұмысы.

1

 

 

8.

Қосарлану арқылы жасалған туынды сөздер.

1

 

 

9.

Тіркесу жолымен жасалған туынды сөздер.

1

 

 

10. 11.

Сөзжасамнан өткенді

қайталау.

1

 

 

Сын жұмысы.

1

 

 

12.

Тіл ұстарту.

1

 

 

13.

Тіл мәдениеті.

1

 

 

14.

Тіл мәдениеті мен ақыл-ой, сезім мэдениетінің байланысы.

1

 

 

15.

Ауызша сөйлеу мэдениеті және жазба тіл мәдениеті.

1

 

 

16.

Жаттығумен шығармашылық жұмыс.

1

 

 

17.

Ауызша сөйлеудегі орфоэпия қағидаларын сақтау.

1

 

 

18.

Сын жұмысы.

1

 

 

19.

Ауызша әдебиет үлгілері мен шешендік сөздерді мәнерлеп айту.

1

 

 

20.

Тіл ұстарту.

1

 

 

21.

Өткен тақырыптарды қайталау.

1

 

 

22.

Сын жұмысы.

1

 

 

23.

Тест тапсырмалары.

1

 

 

24.

Жыл бойы өткенді қайталау.

1

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                      5- сынып             Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы:  Сөзжасам туралы түсінік. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам жайлы толық мәлімет бере отырып
олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөзжасам туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін

«Сөзжасам» дегеніміз - жаңа сөздердің жасалуы. Ойла дегенде ойдеген сөзге -ла қосымшасы жалғану арқылы ой-лау іс-әрекетін білдіретін жаңа сөз (ойла) жасалған. Мал деген сөзге -шы қосымшасы жалғану арқылы малды бағатын адам мніндегі жаңа мағыналы сөз (малшы) жасалған. Бес және атар деген екі сөздің бірігуінен жаңа мағыналы бесатар сөзі жасалған, ол - мылтықтың бір түрі.

Кәрі жөне жас деген сөздердің қосарлануы арқылы (кәрі-жас) бүкіл жұртшылық дегенді білдіретін жаңа мағыналы сөз жасалған.

Тілімізде қол деген сөз бар: бастапқы мағынасы - дене мүшесінің атауы, кейінгі мағынасы - әскер (кол).

Айғыр және жуа сөздерінің тіркесуінен (айғыр жуа) өсімдіктің атын білдіретін жаңа мағыналы сөз туған.

Жаңа сөз тудырудың бірнеше тәсілі бар: жұрнақ арқылы, екі сөзді біріктіру арқылы, екі сөзді қосарлау арқылы, екі сөзді тіркестіру арқылы жасалады.

Қазақ тіліндегі сөздер түбір сөздер және туынды сөздер болып бөлінеді. Жоғарыдағы келтірілген мысалдар - туынды сөздер. Ал түбір сөзге сөздің бастапқы мағынасы жатады: ой, мал, бес, ат, кәрі, жас, бала, ағыр, т. б.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 355-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мына сөздердің қайсысы түбір, қайсысы жаңа мағынаға ие болған туынды сөз екенін айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 356-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді көшіріп жазып, әр түрлі тәсілмен жасалған туынды сөздердің астын сызыңдар да, олар нені білдіретінін анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 357-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып. түсінгендеріңді ауызша әңгімелеңдер. Мәтіндегі туынды сөздерді табыңдар. Олардың қалай жасалғанын аңғарыңдар. Өздерің қалаған бір сөйлемдегі сөздерді буынға бөліп жазыңдар. «Аңыз» дегенді қалай түсінесіңдер?

Келесі орындалатын тапсырма: 358-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқыңдар. Мәтіннен өздерің қалаған бір сөйлемді жазып, ондағы сөздерді құрамына қарай (түбірі, қосымшасы) ажыратып айтыңдар. Мәтінде не туралы сөз болады? Халықтың көшпелі тұрмысы қандай қажеттіктен туған деп ойлайсыңдар?

Келесі орындалатын тапсырма: 359-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Мәтіннен негізгі түбір сөздерді тауып, көшіріп жазыңдар. Аққу қандай құс? Аққуға қатысты қандай ырым-жоралғыларды білесіңдер? Автор жылдың қай мезгілін суреттеп отыр? Мәтін мазмұнына сәйкес сурет салыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 360-жаттығу жұмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 3-суретке қарап мәтін құраңдар. Мәтінде қандай түбір сөздер мен туынды сөздерді пайдаланғандарыңды айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 361-жаттығу жұмысының шарты: Ғабит Мүсіреповтің жоғарыдағы
суреттеу мәтінін қайта бір оқып, сол көлден енді ғана көтеріліп бара жатқам аққулардың
әсемдік бейнесін көркем сөздермен баяндап жазыңдар. Жазған мәтіндеріңнің мазмұнына сай
тақырып таңдаңдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың өтілетін мерзімі:                            5- сынып     Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Лексикалык жолмен жасалған туынды сөздер Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам, лексикалық жолмен жасалған туынды
сөздер жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру,

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгендеу.

4. Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Лексикалык жолмен жасалған туынды сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Туынды сөздердің лексикалық жолмен жасалуы дегеніміз - сөздің сыртқы түрі өзгермей-ақ, жаңа мағыналарға ие болуы. Мысалы, Ақ: 1) ақ (ағу - бастапқы мағына); 2) ақ (ақ жіп, ақ сүт - түсті білдіретін бастапқы мағына); 3) ақ - жаңа мағына (сүттен жасалатын тағамның атауы). Айдар: 1) ерекшелікті көрсету үшін әскери бас киімнің үстіне жасалатын бөлігі (бастапқы мағына); 2) баланың шашын алғанда, көз тимесін деп маңдай шашын я төбе шашын әдейі алмай қалдырған оның шоқ шашы (бастапқы мағына); 3) баспасөзде, теле-радиохабарларда берілетін жаңа тақырыптар (жаңа мағына).

Қазақ тілінде осындай жолмен жасалған сөздерге көп мағыналы және омоним сөздер жатады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 362-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мына сөздердің қанша мағынада жұмсалатынын табыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 363-жаттығу жұмысының шарты: Қарамен жазылған сөздерді жақша ішіндегі сөздермен тіркестіріп айтқанда, мағыналарында қандай өзгеріс болатынын түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 364-жаттығу жұмысының шарты: Берілген сөздердің әрқайсысы бірнеше мағынада жұмсалатындай етіп сөйлем құраңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс 365-

         Сабақтың өтілетін мерзімі:                     5- сынып             Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Жұрнақтар жалғану жолымен жасалған туынды сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам, жұрнақтар жалғану жолымен жасалған
туынды сөздер жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабакқа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Жұрнақтар жалғану жолымен жасалған туынды сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Түбір сөздерге сөз тудырушы жұрнақтар жалғанғанда, жаңа мағыналы сөздер жасалады. Мысалы: кес+пе, сүз+бе, көр+ме, қаш+қын, тас+қын, өр + мек, ек'Ни (егін). жең+іс, біл+ім, қуан+ыш, ал+ғыр, тоң+ғақ, қол+да, ақ+та, көк+те.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 365-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Бір түбірге әр түрлі жұрнақ жалғау арқылы бірнеше туынды түбір жасаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 366-жаттығу жүмысының шарты: Көп нүктенің орнына -хана жүрнағы арқылы жасалатын сөздерді тауып қойыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 367-жаттығу жүмысының шарты: Мәтінді оқып, түсінгендеріңді айтыңдар. Мәтіннен туынды сөздерді тауып жазып, жасалу жолын түсіндіріңдер. «Күздеу», «көктеу» деп аталатын қоныстардың қандай қажеттіктен туғанын эңгімелеңдер.

Келесі орындалатыи тапсырма: 368-жаттығу жұмысының шарты: Оқып шығыңдар. Мәтіндегі туынды түбірлерге сұрақ қойыңдар. Туынды түбірлердің синонимдерін атаңдар. Алдар Көсеге жазбаша мінездеме беріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 369-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар. Мәтіннен туынды сөздерді табыңдар. Олардың түбірін анықтаңдар және одан тағы қандай сөздер өрбітуге болатынын көрсетіңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 370-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, ондағы ойды баяндаңдар. Мәтіннен туынды сөздерді теріп жазыңдар. Мәтіндегі қазақтың тұрмыс-тіршілігіне қатысты атаулардың мағынасын «Түсіндірме сөздіктен» тауып, біліп алыңдар. Көктеудегі қарбалас тіршілікті бейнелеп айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 371-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, ондағы қосымшалы сөздерді табыңдар. Терминдердің жасалу жолдарын түсіндіріңдер. Мәтінде айтылған пайдалы кеңесті есте сақтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 372-жаттығу жұмысының шарты: Мәнерлеп оқыңдар. Мәтіннен туынды сөздерді табыңдар. Құс аттарын теріп жазыңдар. Сол құстар туралы білетіндеріңді әңгімелеңдер. Құсқа байланысты айтылатын әндерді атаңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ кою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 373-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.
Мәтіннен туынды сөздерді тауып жазыңдар да, олардың қалай жасалып тұрғанын

түсіндіріңдер.

Сабақтың өтілетін мерзімі:                               5- сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам, бірігу жолымен жасалған туынды сөздер
жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтьщ әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер

Екі я одан да көп сөзден бірігіп, жаңа лексикалық мағына беретін сөздер жасалады. Мысалы: Ақтөбе, көкқұтан, өнеркәсіп, Үштөбе, Сырдария, Болатбек, тасбақа, т. б. Бұларды тіл білімінде біріккен сөздер деп атайды.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 374-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі сөздердің қандай сөздерден бірігіп жасалғанын айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 375-жаттығу жұмысының шарты: Мына біріккен сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем құраңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 376-жаттығу жұмысының шарты: Бірігу тәсілімен жасалған қандай құс, аң, өсімдік, жер атауларын білесіңдер? Өз білімдеріңді тексеріп көріңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 377-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.
Мәтіннен біріккен сөздерді тауып жазыңдар. Олардың жасалу жолын түсіндіріңдер

Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:                       5- сынып   Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Жаттығуларды талдау. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам, бірігу жолымен жасалған туынды сөздер
жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, жаттығу жұмыстарын
жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін. ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекгаі мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта жаттығу жұмыстарын жүргіземін.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 378-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтіннен біріккен сөздерді табыңдар. Өздерің тұрған жердегі жер-су атауларының жасалу жолдарын анықтап, түсіндіріп беріңдер.

Келесі орындалатыи тапсырма: 379-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар. Мәтіннен біріккен сөздерді тауып жазыңдар. Мәтіндегі негізгі ойды өз сөздеріңмен баяндаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 380-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Өсімдік, құс атауларының ішінен негізгі түбірден жасалған сөздерді бір бөлек, туынды түбірден жасалған сөздерді бір бөлек жазыңдар. Аң, құстардың табиғатпен бірлігіне көңіл аударыңдар. Өздерің тұрған жерде қандай аң-қүстар кездесетінін әңгімелеңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс. Ережелерді оқу, қайталау.

Тексердім:

6. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мэтінмен жұмыс. Сабақтың максаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында мазмүндама жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл . мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: мазмүндамалар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йьшдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында мазмұндама жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға мазмүндама жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, мазмүндама жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмұнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 140 сөзден түрады.

Сәуленің кірпіші

Қаланың күнгей жақ шеті бос жатушы еді. Жазда мал жайылатын, балалар доп ойнайтын, қыста аппақ қар басып жататын, сол жерге балалар шаңғы тебетін.

Өткен жазда бүл жерге қүрылысшылар келді. Жүк көтеретін крандар пайда болды. Көп үзамай, биік үйлер сап түзей бастады.

Сэулелер осы жерге жақын ескі ағаш үйде түратын. Ол өзгерісті күндё терезеден көріп тұрды. Әкесінен ол үйлердің кімдікі екенін сүрады. Үйлер осындағы ескі, кішкене үйде түратындарға салынып жатыр екен. Мүны естіген Сэуле үйлердің бітуін асыға күтті.

Бір күні Сэуле есік алдында ойнап жүр еді. Үстінде кірпіші бар машина өтіп бара жатты. Арықтан өте бергенде, сықыр-сыкыр етіп теңселді де, бір кірпіш жерге түсіп қалды. Мұны көрген Сэуле қол бүлғап айқай салды. Шофер естімеді.

Сэуле түсіп қалған кірпішті көтеріп алды да, машинаның соңынан жүгіріп, қүрылыс басына келді.

Арада бір сағаттай уақыт өткенде Сәуленің кірпіші жоғары биіктеп бара жатқан үйдің қабыргасынан орнын тапты. (С.Жүнісов, 140 сөз). Сөздік: күнгей, цол бүлгау. Мазмүндау жоспары:

1.  Қаланың бос шеті.

2.                  Құрылысшылар келді.

3.                  Сэуленің үйі.

4.                  Сэуле үйлердің бітуін күтті.

5.                  Түсіп қалған кірпіш.

6.                   Орнын тапқан кірпіш.

Сабактың қорытындысы:

1. Сұрақ кою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.       Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.       Уйге гапсырма: өзіндік жүмыс.                                                      Тексердім:

7.    Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жұмысы.

Жайлау. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.

э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, тонпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мәтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 90 сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға кірісемін. Жайлау

Кең жайлау. Өрімдей жас жігіт Берік Қарашоқының шоқтығына атқа мініп алыпты. Ол бала бүркітше төңірегіне сүқтана қарайды айнала кандай көркем еді. Зергер табиғат бар өнерін салып, накыштаған эсем кесте дерлік. Оң жақта тау жатыр. Сол жактагы қүздың түбімен оқ жыланша ирелеңдеп тау бүлағы жосылып барады. Сол қүз бен таудың аралығына алып мүнараға үқсап Қарашоқы жаралыпты,

Қарашоқының үшар басында отырған Беріктің қарсы алды -жасыл жайлау. Сонау төменде қүлындай ғана болып бүлдырап Көкбесті көрінеді. Көкбесті - Беріктің қойга мінетін аты. Одан берірек қалың балдырға жабысып ақтылы қой жатыр. Ол — Беріктің отары. (Б. Олсеров, 90 соз.)

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3. Үйге тапсырма: «Алтын күз» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Сабақтың өтілетін мерзімі:                           5- сынып    қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Қосарлану жолымен жасалған туынды сөздер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам, қосарлану жолымен жасалған туынды
сөздер жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін калыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың корнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақгың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1.       Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қосарлану жолымен жасалған туынды сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Кейде екі сөз қосарланып, бір лексикалық мағына береді. Мұндай сөздерді қос сөздер деп атайды. Қос сөздің сыңарлары мағыналық жағынан байланысы бар, бір тектес заттардың аттарынан, синоним сөздерден, кейде антоним сөздерден жасалады. Мысалы: сауыт-сайман, көрпе-жастық, ыдыс-аяқ, үлкен-кіші, жақсы-жаман, алыс-жақын, туған-туысқан, ығы-жығы.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 381-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мына сөздерден қос сөз жасап жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 382-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі қос сөздердің қайсысында жаңа лексикалық мағына бар екенін, қайсысында ондай мағына жоқ екенін анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 383-жаттығу жұмысының шарты: Оқьгп шығыңдар. Қосарлану арқылы жасалып тұрған сөздердің мағынасын ашып түсіндіріцдер. Балықтар әлемі туралы қандай ертегі, кино, көркем шығармаларды білесіңдер?

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 384-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді рөлге бөліп оқыңдар
және оған ат қойыңдар. Мәтіндегі қос сөздерді теріп жазып, олардың жасалу жолдарын
айтыңдар. Мәтінде қазақтың қандай ырымдары айтылады? Ол туралы кеңейтіп айтыңдар.
Мәтіндегі басты кейіпкерлердің кім екенін айқындап, олар жөнінде баяндаңдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Сабақтың өтілетін мерзімі:                                    5- сынып      Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Тіркесу жолымен жасалған туынды сөздер. Сабақтын мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам, тіркесу жолымен жасалған туынды
сөздер жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа.
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тіркесу жолымен жасалған туынды сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Тіркесу жолымен жасалған сөздер екі не одан да көп сөзден құралып, бір екпінмен айтылып, бір ғана лексикалық мағынаны білдіреді. Мысалы: он алты, қызыл ала, қол созым жер, көз ілмеді, темір жол, ғарыш кемесі, келіп кет, көк ала, жер жүзі, күн сәулесі, т. б. Мұндай күрделі сөздердің әрбір сыңары бөлек жазылады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 385-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі күрделі сөздер нелердің атауы болып тұрғанын түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 386-жаттығу жұмысының шарты: Берілген сөздерден  күрделі сөз құрап жазыңдар

Келесі орындалатын тапсырма: 387-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар. Біріккен сөздерді табыңдар. Мәтіннен өсімдік атауларын теріп жазыңдар. Олардың аталу ерекшелігіне назар аударыңдар. Қандай тәсілдермен жасалып тұрғанын дәлелдеңдер. Жер-су атауларына өсімдіктердің де қатысы болатынына көңіл бөліңдер. Мысалдар келтіріп айтыңдар

 

 

 

Келесі орындалатын тапсырма: 388-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.

Мәтіндегі туынды сөздерді теріп жазып, олардың қалай жасалып тұрғанын айтыңдар. Мәтіннен синоним сөздерді тауып жазыңдар. Синоним сөздердің қандай сөз таптарынан жасалып тұрғанын айтыңдар. Осы мәтіндегі қайталанған сөздерді табыңдар. Не үшін қайталанып тұрғанын айтып көріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 389-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, мазмұнын айтыңдар. Қарамен жазылған сөздер тіркесу жолымен жасалған туынды сөздерге жататын, жатпайтынын табыңдар. Мәтіннен қандай көне елдік дәстүр танылады? Ойларыңды айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 390-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді көшіріп жазыңдар.

¥лттық ойын атауларының жасалу жолдарын түсіндіріңдер. Мәтіннен тұрақты тіркестерді тауып, олардың білдіретін мағынасын анықтаңдар. Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 391-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.
Мәтіннен жұрнақ жалғану арқылы жасалған туынды сөздерді табыңдар. Қарамен жазылған
сөздердің қандай жолдармен жасалғанын түсіндіріндер.

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                  5  -сынып       Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Сөзжасамнан өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға сөзжасам жайлы толық мәлімет бере отырып
олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды қайталау.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтьщ түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жана сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру

3.      Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта сөзжасам жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды қайталау.

Сөзжасамды қайталауға арналған тапсырмалар

1. Орыс тілінде приставкалар бар. Ал қазақ тілінде сөздің алдынан қосымшалар жалғана жа?
Ойланып, бар болса, атаңдар.

2.         Екі буыны да мағыналы сөз болатын атауларды табыңдар.

3.         Екі сөзден бірігіп жасалган аң-құс атауларын тауып жазыңдар.

4.         Түбір сөздегі буын, дыбыс ерекшеліктерін талғамай жалғанатын қосымшаларды атаңдар
және оларды қатыстырып сөйлем кұраңдар.

5.         «Ой» сөзінен туындайтын сөздерді жазыңдар. Мысалы: ойла,... «Ой» сөзінен туындаған
жаңа сөздің біреуін қатыстырып ауызша сөйлем құраңдар.

6.         Сөздердің бірігуі арқылы жасалған неологизм сөздерді тауып атаңдар.

7.         Жұрнақ жалғану арқылы жаңа мәнге ие болған сөздерге бірнеше мысал тауып атаңдар.

 

8.       Біл, кел, үй, бас сөздерінен түбірлес сөздер жасап, олардың мағыналық бірлігі мен
айырмашылығын айтыңдар.

9.      Осылардың ішінде омонимі бар сөздер болса, оларға қосымшалар жалғап, қандай
ерекшеліктер байқалғанына назар аударыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын

2.      Үйге тапсырма: Сынақ тапсырмасы. Туған табиғаттың тамашасы жайында білетін
мәліметтеріңді кірістіріп, ертегі жазыңдар.

5.      Кезекші мэлімдемесі.

6.      Журнал бойынша түгелдеу.

7.      Жана сабакка дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

4. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

5.      Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

6.      Дэптерлерін алмастыру.

7.      Окушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта сөзжасам жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен тақырыптарды қайталау.

Сөзжасамды қайталауга арналган тапсырмалар

8. Орыс тілінде приставкалар бар. Ал қазақ тілінде сөздің алдынан қосымшалар жалғана жа?
Ойланып, бар болса, атаңдар.

9.         Екі буыны да магыналы сөз болатын атауларды табыңдар.

10.  Екі сөзден бірігіп жасалган аң-құс атауларын тауып жазыңдар.

11.  Тубір сөздегі буын, дыбыс ерекшеліктерін талғамай жалғанатын қосымшаларды атаңдар
жэне оларды қатыстырып сөйлем кұраңдар.

12.   «Ой» сөзінен туындайтын сөздерді жазыңдар. Мысалы: ойла,... «Ой» сөзінен туындаган
жаца сөздің біреуін қатыстырып ауызша сөйлем қүраңдар.

13.  Сөздердің бірігуі арқылы жасалган неологизм сөздерді тауып атаңдар.

14.   Жүрнақ жалғану арқылы жаңа мэнге ие болған сөздерге бірнеше мысал тауып атаңдар.

 

10.Біл, кел, үй, бас сөздерінен түбірлес сөздер жасап, олардың мағыналық бірліғі мен
ай ырм ашылыгын ай тыңдар.

11.Осылардың ішінде омонимі бар сөздер болса, оларга қосымшалар жалғап, қандай
ерекшеліктер байқалганына назар аударыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

3. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймьш.

5.      Үйге тапсырма: Сынақ тапсырмасы. Туған табиғаттың тамашасы жайында білетін
мәліметтеріңді кірістіріи, ертегі жазыңдар.

Тексердім:

11. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.

Жайлауда. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындьшау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабақка дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бугінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 100 сөзден тұрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке окып мэтінді жаздыруға кірісемін. Жайлауда.

Бүлар кеше жайлауға көшіп келген. Қойды тауға қарай үшеулеп айдады. Атасы, өзі жэне Есен. Туыстарының баласы Есен бір сынып жоғары оқиды. Екеуі сырлас. Осы қонысқа жеткенше Есеннің аузы бір босамады. Қалың шалғынға малтығып. қой-қозылар жүрмейді. Қоныс қарасы көрінген кезде. атасы алға озған.

Есен атасы кеткен соң, аттан қарғып түсті. Көк шалғынға аунады. Аузы.жайлау кызығын суреттеуден тынбады. Арқар. елігін айтты. Осыдан кейін ол көзін күннен қалқалады. Таудың үшар басына таңырқай қарап қалыпты. Айнала долана, шетен, ұшқат, тобылғы. Сонау бір қүжыр таста найза бас рауғаш сораяды. Оны көргенде Есеннің көзі жайнап сала берді. (О. Әбілдаев, 100 свз) Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.                                                             Тексердім:

12. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында тіл ұстарту сабағын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік корын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мәнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, көркем эдебиеттер, кестелер. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабактың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезені-1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабакқа дайындық.

ә) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында тіл үстарту жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға еркін такырыпта шығарма жазуын тапсырмаын.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ кою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Ең сыйлы оқушы» такырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың өтілетін мерзімі:                               5- сынып     Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Тіл мәдениеті. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті жайлы толық мәлімет бере отырып
олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін. Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысьш дәптерлерінен тексеру.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тіл мәдениеті» тақырыбы жайлы түсіндіремін Тіл мәдениеті дегеніміз - сыпайы, ізетті, сауатты сөйлей білу мен жаза білу және сөзді дәл айта білу, оны орнымен, әсерлі етіп қолдана алу шеберлігі. Халықтың ұшан-теңіз сөз байлығының ішінен ең қажетті, ең ұтымды тілдік құралдарды таңдап алып, оларды айтылмақ ой мен мәтіннің мазмұнына, мақсатына сай етіп тіркестіре алу білгірлік пен шеберлікті қажет етеді. Мәтінді жүйелі түрде мазмұндай алу да тіл мәдениетіне жатады.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 392-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып, түсініктеріңді өз сөздеріңмен жазыңдар. Мәтіндегі тілге қойылатын талаптардың астын сызыңдар. «Тіл пайдалылығы», «сөз түзулігі» деген ұғымдарды өз сөздеріңмен кеңейтіп әңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 393-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімелеңдер. Мәтіндегі көріністі диалог арқылы жазыңдар, онда адамның көңіл күйін білдіретін сөздерді пайдаланыңдар. Суреттер топтамасындағы 19-суретке қарап, таңертеңгі қарбалас іс туралы мәтін құраңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 394-жаттығу жұмысының шарты: Ауызекі сөйлеу тілінде төмендегі талаптарды сақтау қажет пе? Неге? Әр сөйлем бойынша өз ойларыңды таратып айтып көріңдер.

1.   Сөйлесіп отырған серігіңнің сезін соңына дейін ықылас қойып тыңда.

2.      Оның сөзін ретсіз бөлме.

3.      Келіспейтін жерің болса, серігің сөзін аяқтап болған соң ғана айт.

4.      Даусыңды қатты көтеріп сөйлеме, сыбырлап та қалма.

5.      Егер сенің сөзіңді біреу бөліп жіберсе, онымен жарысып сөйлеме.

6.   Әрдайым сыпайылық сақта. Әріптесіңді кекетуден, төмендетуден аулақ бол.

 

 

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 395-жаттығу жұмысының шарты: Мақал-мәтелдердің ауызекі
сөйлеу тіліне жататындарын бір бөлек, жазба тілге қатыстыларын екінші бөлек топтап
көшіріңдер және ой-пікірлеріңді дәлелдеңдер.

Міне, осьшайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 392-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып, түсініктеріңді өз сөздеріңмен жазыңдар. Мэтіндегі тілге қойылатын талаптардың астын сызыңдар. «Тіл пайдалылыгы», «сөз түзулігі» деген ұғымдарды өз сөздеріңмен кеңейтіп эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 393-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмүнын эңгімелеңдер. Мэтіндегі көріністі диалог арқылы жазыңдар, онда адамның көңіл күйін білдіретін сөздерді пайдаланыңдар. Суреттер топтамасындагы 19-суретке карап, таңертеңгі қарбалас іс туралы мэтін құраңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 394-жаттығу жүмысының шарты: Ауызекі сөйлеу тілінде төмеидегі талаптарды сақтау қажет пе? Неге? Әр сейлем бойынша өз ойларыңды таратып айтып көріңдер.

1.   Сөйлесіп отырған серігіңнің сезін соңына дейін ықылас қойып тыңда.

6.      Оның сөзін ретсіз бөлме.

7.      Келіспейтін жерің болса, серігің сөзін аяктап болған соң ғана айт.

8.      Даусыңды қатты көтеріп сөйлеме, сыбырлап та қалма.

9.      Егер сенің сөзіңді біреу бөліп жіберсе, онымен жарысып сөйлеме.

6.   Әрдайым сыпайылық сақта. Әріптесіңді кекетуден, төмендетуден аулақ бол.

Сабақтың қорытындысы:

4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: 395-жаттығу жұмысының шарты: Мақал-мэтелдердің ауызекі
сөйлеу тіліне жататындарын бір бөлек, жазба тілге қатыстыларын екінші бөлек топтап
көшіріңдер жэне ой-пікірлеріңді дэлелдеңдер.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                    5- сынып           Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Тіл мәдениеті мен ақыл-ой, сезім мәдениетінің байланысы. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті мен ақыл-ой, сезім мәдениетінің
байланысы жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

) Үй тапсырмасын сүрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысынын орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тіл мәдениеті мен ақыл-ой, сезім мәдениетінің байланысы» тақырыбы жайлы түсіндіремін.

Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 396-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қою аркылы мақал-мәтелдерді қалпына келтіріп жазыңдар. Мақал-мәтелдерді жаттап алыңдар.

Келесі орындалататын тапсырма: 397-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді оқыңдар. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңдар: а) Әңгіме не туралы? ә) Оны айтудағы мақсат не? Автордың халықтық тәлім-тәрбие туралы ойы қандай тәсілмен беріліп тұр? Ата дәстүрі дегенді өздерің қалай түсінесіңдер? Әңгімелеп беріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 398-жаттығу жұмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Мәтінді оқи отырып, мақал-мәтелдерді сөйлем ішінде қалай қолдануға болатынын үйреніңдер. Мақал мен сөйлеушінің сөзін байланыстырып тұрған амалдарды табыңдар. Өздерің білетін, үлкендерден естіген мақалдарыңды қатыстырып сөйлеп көріңдер.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 399-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар.
Мәтіндегі ой жазба тілге тән бе, әлде ауызекі сөйлеу тіліне тән бе? Неліктен?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                    5- сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Ауызша сөйлеу мәдениеті және жазба тіл мәдениеті. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті, ауызша сөйлеу мәдениеті және жазба
тіл мәдениеті жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары. тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу

Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Дәптерлерін алмастыру.

4.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру..

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ауызша сөйлеу мәдениеті және жазба тіл мәдениеті» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 400-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: «Жазғы каникул күндерінде» деген тақырыбы бойынша алдымен ауызша әңгімелеңдер, соңынан шағын шығарма жазыңдар. Өз сөзіңе, жолдастарыңның әңгімесіне назар аудара отырып, ауызекі сөйлеу тіліне және жазба тілге қандай ерекшеліктер тән екендігін аңғарыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 401-жаттығу жұмысының шарты: Хат, өмірбаян түріндегі іс-қағаздар үлгілерін пайдаланып, олардың тек жазба тілге қатыстылығын дәлелдеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 402-жаттығу жұмысының шарты: Ауызекі сөйлеу тілінің қандай өзіндік артықшылықтары бар деп ойлайсыңдар? Ал кемшілігі неде? Ойларыңды дәлелдеп айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: 403-жаттығу жұмысының шарты: Өлеңді оқыңдар және оған ат қойыңдар. Мәтіндегі ой қандай тәсілмен берілген? Пікірлеріңді дәлелдеңдер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                         5- сынып     Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Жаттығумен шығармашылық жұмыс, Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті, ауызша сөйлеу мәдениеті және жазба  тіл мәдениеті жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, жаттығумен шығармашылық жұмыс жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып  ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.       Кезекші мәлімдемесі

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ауызша сөйлеу мәдениеті және жазба тіл мәдениеті» тақырыбы жайлы түсіндіремін, жаттығумен шығармашылық жұмыс жүргіземін.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 404-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәнерлеп оқыңдар. Үмбетәлі ақынның сөз шебері екенін білдіретін қасиеттері қандай?

Келесі орындалатын тапсырма: 405-жаттығу жұмысының шарты: Төрт түлік малды төлінен бастап өсу ретімен атап көріңдер және сол атауларды үйреніп алыңдар. Төрт түлікке қатысты өздерің білетін кәсіби сөздерді, диалектілерді айтыңдар. Төрт түлікке қатысты тыйым сөздерді теріп жазыңдар, олардьщ тәрбиелік мәнін түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 406-жаттығу жұмысының шарты: Өлеңді мәнерлеп оқыңдар. Ақын сөзіндегі негізгі ойды анықтаңдар. Өлеңге сүйеніп ақын ойын қара сөзбен жазып көріңдер. Өлең мен қара сөздің айырмашылығы бар ма екен? Бар болса, қандай?

Келесі орындалатын тапсырма: 407-жаттығу жұмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Мәтіндегі қарамен жазылған сөздерге лексикалық, фонетикалық және сөзжасам тұрғысынан талдау жасаңдар

 

 

Келесі орындалатын тапсырма: 408-жаттығу жүмысының шарты: Батаны көшіріп жазыңдар. Ұяң дауыссыз дыбыстардың астын - бір, қатаңның астын - екі, үндінің астын үш сызыңдар. Бата туралы не білесіңдер? Ол қандай жағдайда, не үшін беріледі? Әдетте батаны кім береді? «Қыдыр» сөзінің мәнін түсіндіріңдер. Өздерің білетін баталарыңды айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 409-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді рөлге бөліп оқыңдар.

5.      Журнал бойынша түгелдеу.

6.      Жаңа сабаққа дайындық.

э) Үй тапсырмасын сүрау.

4. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

5.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

6.     Дэптерлерін алмастыру.

7.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ауызша сөйлеу мэдениеті жэне жазба тіл мэдениеті» такырыбы жайлы түсіндіремін, жаттығумен шығармашылық жұмыс жүргіземін.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 404-жаттығу жүмысының орындалу іііартын түсіндіремін: Мэнерлеп оқыңдар. Үмбетәлі ақыының сөз шебері екенін білдіретін қасиеттері қандай?

Келесі орындалатын тапсырма: 405-жаттығу жұмысының шарты: Төрт түлік малды төлінен бастап өсу ретімен атап көріңдер жэне сол атауларды үйреніп алыңдар. Төрт түлікке қатысты өздерің білетін кэсіби сөздерді, диалектілерді айтыңдар. Төрт түлікке қатысты тыйым сөздерді теріп жазыңдар, олардьщ тэрбиелік мәнін түсіндіріңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 406-жаттығу жұмысының шарты: Өлеңді мэнерлеп окыңдар. Ақын сөзіндегі негізгі ойды анықтаңдар. Өлеңге сүйеніп ақын ойын қара сөзбен жазып көріңдер. Өлең мен қара сөздің айырмашылығы бар ма екен? Бар болса, қандай?

Келесі орындалатын тапсырма: 407-жаттығу жүмысының шарты: Түсініп оқыңдар. Мэтіндегі қарамен жазылған сөздерге лексикалық, фонетикалық және сөзжасам түрғысынан талдау жасаңдар

Келесі орындалатын тапсырма: 408-жаттығу жүмысының шарты: Батаны көшіріп жазыңдар. Үяң дауыссыз дыбыстардың астын - бір, катаңның астын - екі, үндінің астын үш сызыңдар. Бата туралы не білесіңдер? Ол қандай жагдайда, не үшін беріледі? Әдетте батаны кім береді? «Қыдыр» сөзінің мэнін түсіндіріңдер. Өздерің білетін баталарыңды айтыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: 409-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді рөлге бөліп оқыңдар.

Тексердім:

16.  Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтьщ тақырыбы: Ауызша сөйлеудегі орфоэпия қағидаларын сақтау Сабақтьщ мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл мэдениеті, ауызша сөйлеудегі орфоэпия
қағидаларын сақтау жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабактың барысы:

а)  Үйымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезскші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабакқа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

3.     Дәптерлерін алмастыру.

4.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ауызша сөйлеудегі орфоэпия қағидаларын сақтау» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 410-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Балалар, байқап отырсақ, эрбір сөздің, яғни әрбір атаудың өзіндік мэні, сыры бар екеніғі білдіңдер. Мысалы, жыл мезгілдерінің атына мэн беріңдер. Тіршіліктің басы көктем туралы суреттер топтамасындағы 27-суретке қарап, осы мезгілдің ерекшеліктерін кеңейтіп жазыңдар. Ата-бабаларымыз жылдың төрт маусымында қоныс ауыстырып отырғанын тарихтан да, көрксм эдебиеттен де білесіңдер. Сол білімдеріңді пайдаланып жэне суреттер топтамасындағы 12-суретке қарап, жайлау туралы ауызша эңгімелеңдер.

Келесі орындалатын тапсырма: 411-жаттығу жүмысының шарты: Оқып шыгыңдар. Мәтіндегі күрделі сөздердін емлесін есте сақтаңдар. Мэтіннің қандай мақсатта жазылғанына назар аударыңдар. Мэтін үлгісімен кемінде үш түрлі хабарландыру жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 412-жаттығу жүмысының шарты: Оқып,'мэтін мазмүнын әңгімелеңдер. Мәтіндегі тірек сөздерді іріктеп жазыңдар жэне сол сөздердің жасалу жолдарына көңіл бөліңдер. Мэтінде қытайдың қандай халықтық, үлттық ерекшеліктері сөз болатынын дәлелдеңдер. Қазақ халкының дэстүрлеріндегі киелі сан туралы өз ойларыңды айтыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 413-жаттығу жүмысының шарты: Мәтінді оқыңдар. Ғалымның пікіріне сүйеніп, қазақ тілінің қандай ерекшелігін аңғаруға болатынын айтыңдар. Емле мен тіл мэдениетінің қандай байланысы бар екенін түйіндеп жазыңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 414-жаттығу жұмысының шарты: Оқыңдар. Автордың емле не үшін қажет деген ойына назар аударыңдар. Тілдің таза, табиғи қалпын сақтауына қандай жағдай эсер еткен деп көрсетілген, мэтіннен сол сөйлемдерді тауып окыңдар. Мэтіндегі ауыспалы мағынада қолданылып тұрған сөздерді тауып жазыңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: 415-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмүнын
түсіндіріңдер. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңдар және оған тақырып қойыңдар. Мэтін
негізінде жоспар құрыңдар. Мэтіндегі синоним сөздерді теріп жазыңдар да, автордың оларды
не үшін жарыстырып қолданғанын дэлелдеңдер. Егер барлық сөйлемде бір сөзді қайталай
берсе, қалай болар еді? Өз пікірлеріңді айтыңдар.

Тексердім:

17. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.

Жайлаудағы той. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабактардан алган білімдерін тексеру эрі
сауттылыкка баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыкқа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу. салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

э)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 100 сөзден түрады. Содан кейін мәтіншң эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін. Жайлаудағы той

Көк жайлау көңіл қытықтайды, Аспан төрінде сурет салып, ақша бұлттар сеңдей соғылысады. Жайма-шуақ. момақан, селдір шуда бүлттар.

Дэл осы күн райының жайлылығын таңдап алғандай-ак, той қызығы бірінен-бірі өтеді. Жайлауға шыққалы малшы қауымы арқасын кеңге сальш, сауық-сайранды сағынып қалған қалиы бар. Әсіресе, ат үстінде аударыспақка түсу талай нар жігіттің намысын қоздырады. Қарақия жайлауын екі жақтан тел емген қырғыз-қазақ елінің өнер сынасып қалар түсы - осы жаз шағы. Әр тастың түбінен бұрқылдап бүлақ көзі ағып жататын көк майса Майтөбе үсті — шопандардың жаннат жайлауы, арқасын кеңге салар сайран өрісі.

Ат бэйгесін, палуан күресін, қыз қуу мен жаяу жарысты жүрт тамашалаған. Ендігі күткендері — ортаға шығар салт атты сайыскерлер. (О.Әбілдаев, 100 сөз) Сабақтың корытындысы:

1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс.

Тексердім:

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                             5-сынып      Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Ауызша әдебиет үлгілері мен

шешендік сөздерді мәнерлеп айту Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті, ауызша әдебиет үлгілері мен
шешендік сөздерді мәнерлеп айту жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін
қалыптастыру.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтын типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:

а)  Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.      Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ауызша әдебиет пен шешендік сөздерді мәнерлеп айту» тақырыбы жайлы түсіндіремін

Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 416-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі мәтіндерді оқып, мазмұнын түсіндіріңдер. Мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын анықтаңдар.

Мәтін бойынша жоспар қүрыңдар. Сол жоспарға сай мэтіндегі негізгі ой бөліктерін ажыратыңдар. Сөйлемдердің арасын жалғастырып тұрган сөздер мен сөз тіркестерін анықтаңдар.

Келесі орындалатын тапсырма: 417-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді көшіріп жазыңдар. Мәтінде қандай ой желісі бар? Бұл мәтіннің қай түріне жатады? Сөзіңді дәлелде.

Келесі орындалатын тапсырма: 418-жаттығу жұмысының шарты: Суреттер топтамасындағы 5-суретте не бейнеленген? Бұл құстың тіршілігі, ерекшелігі туралы не білесіңдер? Осы құс туралы айтылатын тұрақты тіркестерді, мақал-мәтелдерді естеріңе түсіріңдер  мүмкіндігінше соларды кірістіріп мәтін құраңдар. (Мәтінді әңгіме, диалог, хабарлама, суреттеме түрінде де құрауға болады.)

Келесі орындалатын тапсырма: 419-жаттығу жұмысының шарты: Мәтінді түсініп оқыңдар. Мәтінге сүйеніп, судың қасиеттерін санамалап жазыңдар. Суға қатысты мақал-мәтелдерді, тыйым сөздерді естеріңе түсіріңдер, ондағы халықтың су туралы ойларына талдау жасаңдар.

Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19.  Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында тіл үстарту сабағын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабагы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, көркем эдебиеттер, кестелер. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.      Кезекші мэлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бугінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алғаи білімдерін тексеру мақсатында тіл үстарту жүмысын жургіземін.

Оқушыларға еркін тақырыпта шығарма жазуын тапсырмаын. Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: «Егер мен мүғалім болсам» тақырыбында шығарма жазып келу.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:                                   5- сынып    Қазақ тілі  

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.

Сиқырлы гүлдер. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардын өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру әрі сауаттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

 Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау

Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.     Кезекші мәлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.

Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да. сын жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мәтін мазмұнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 100 сөзден тұрады. Содан кейін мәтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға кірісемін.             Сиқырлы гүлдер.

Бүгін күн қатты ысып кетті. Самат басына ақ қалпағын киіп алып, гүлдерге су құйып жүр. Кенет көзі оң жағындағы сабағы белінен сынып,  басы салбырап қалған раушан гүліне түсті. Дереу қолындағы су құйғышын жерге қойып, гүлдің басын көтеріп еді, онысынан ештеңе шықпады. Былқ-сылқ еткен гүлдің басы икемге келер емес. Жаныңда жұдырықтай тас жатыр екен. Көше жақтан біреудің лақтырып жібергені білініп-ақ тұр. Самат бірдеңе деп бұрқылдап, үйге қарай жүгіріп кетті де, үйден екі кішкене шыбық, дәке алып шықты. Әлгі гүлдің сынған сабағын жазып, екі шыбықтың ортасына салды да, оны дәкемен орады. Гүл бастапқы қалпына келіп, басқа гүлдермен қатарласа жайқалып кетті. (Р.Бектібаев, 100 сөз)

 Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Сын жұмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Сабақтың өтілетін мерзімі:  

Сабақтың тақырыбы: Өткен тақырыптарды қайталау. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік - оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру арқылы білімдерін бағалау, біліктілік деңгейлерін байқау;

ә) дамытушылық - оқушының пэнге қызығушылығын арттыру, білім алуға деген саналы көзқарастарын, танымдык, ізденімпаздық кабілеттерін қалыптастыру, өз бетінше жүмыс жасауға теселдіру;

б) тәрбиелік - іс-эрекет, мақсатқа жету эдіс-тэсілдерін таңдай білуге, өзін-езі бағалай білуге дағдыландыру, достыққа, үлтжандылыкқа тэрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: қайталау, дамыта окыту, тест, сүрақ-жауап, топтастыру.

Сабактың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кеспе қағаздар, бағалау парақтары, тапсырмалар жазылған көрнекі плакаттар.

Сабақ барысы.

I.  ¥йымдастыру кезеңі:

а) кабиріет жағдайы (кабинет ауасының тазалығы, бордың болуы);

ә) оқушыларды түгелдеу, журналға белгі соғу; б) оқушылар назарын сабаққа аудару.

!  дауыссыз


|сөздік кор

мақші -мәтея і

сөзжзс

фонстика

[ГШ 0Ш1М1

т

ОМОНІШ

синоним

антоним

:үрақты тіркес

II.  Кіріспе бөлім. "Қазақ т[я[" сөзіне топтастыру жасау.

III. Негізгі бөлім.

Мұғалім: - Балалар, бүгінгі сабағымызда қазақ тілі пэні бойынша алған білімімізді пысықтап, өз-өзімізді бағалаймыз. Өздерің оқып жатқан қандай пән болмасын тілден, қазак тілінен бастау алады. Сендер жоғарыда алған білімдерінді ауызша қысқа да нүсқа еске түсірдіндер. Ендеше, соны іс жүзінде дөледцейік. Бүгінгі сабағымыз III кезеңнен түрады. Әр кезеңде екеуден 6 тапсырма бар. Тапсырмаларды орындау барысында "білім шыңына" жетесіңдер деген ойдамын. Білімдеріңді алдарыңдағы бағалау парақтарыпа үпай арқылы белгілеп отырасыңдар.

 

Бағалау парағы

I

II

III

¥пай саны

1     2

3       4

5      6

 

Оқушының аты-жөні

 

I деңгей. 1-тапсырма.

Сөз тіркесінің цүрамындагы сөздерді тура эісәне ауыспалы магынаны білдіруіпе царай топтап эісазу.

а) Жақсы сөз. жақсы адам, жақсы бала, жақсы ат
э) Терең сай, терең білім, терең күдық, терең сезім

б) Долы ауыл, долы күш. долы жел, долы адам

в)  Әкемнің көзі, қазынаның көзі, терезенің көзі, бүлақтың көзі.

2-тапсырма. Сөздерді орфография ережесіне сай жаз.

Бүгүн, сөссіз, келемекен, тайақ, Ешшан, жаш шағында, бүрсүгүні. жүмышшы. II деңгей. 3-тапсырма. Тиісті у, у, ы, і әріптерін қою.

Үз...н, қүр...қ, б...рс...г...ні, күнд...зг... ыст.-.қ, ...нт...мақ, сөзін мақ...лдау, үск...р...кт...ң соғу... б...лай қарай кетті.

4-тапсырма. Қайсысы мацал, цайсысы мәтел? Мацал-мәтелдің жалгасын тап.

1) Кәрі түлкі қақпанға түспес.

Еңбек етсең емерсің.

Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер жарады...

Әке - асқар тау, ана - етегіндегі бүлақ, бала - жағасындағы қүрақ.

Екі қораз ен қораға сыймас. 2) Мақал-мэтелді жалғастыр.

"Жылы - жылы сөйлесең, ...",

"Білгенің бір тоғыз ...".

Шдеңгей. 5-тапсырма. Түрацты тіркестердің магынасын тап.

Бетінен оты шығу... (үялу),

ит терісін басына қаптау ... (үрысу).

Көз ілмеу ... (үйықтамау),

тас бауыр ... (мейірімсіз),

ит өлген жер... (алыс).

6-тапсырма. Тест тапсырмасы бопынша жүмыс. (Парақшаларға алдын ала жазылған тест тапсырмалары таратылады.)

1)  Ауа өкпеден кедергісіз шығып, үннен ғана түратын дыбыстарды ... дыбыстар дейміз.

а) дауыссыз              э) дауысты

б) екпін                     в) буын, дауыссыз

2)  Дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталған буынды ... буын деп атаймыз.

а) ашық           э) түйық

б) бітеу           в) ашық, бітеу

3)  Қайсысы артық?

Өнеркөсіп, ата-ана, Айдар, тасбақа

4)  Тасымалдаудың қайсысы дүрыс?

а) а-ра, о-ю, а-лақан                                э) еле-уіш, ара-лас, қа-ра

б)АҚ-Ш, Б-Ү-Ү                                          в) 1995-жыл, ХХ-ғасыр, 25-кг

5)  Қатаң дауыссыз қайсысы?

а) б. в. г, д                    ә) р, л, м, н

6) п, ф, к, қ                 в) а, о, ү, ү.

Сергіту кезеңі. Жұмбақ шешу

1.   Фонетикалық екі үғым
Бірімен бірі сыбайлас.
Бірі айтылады да естіледі,

Екіншісі жазылады да көрінеді. (дыбыс, эріп)

2.  Бір ағашта отыз жеті алма,
Оны алып жемек болсаң,

Он шақтысы еркін өтіп кетеді,

Қалғандары қақтығып барып өтеді. (дауыссыз, дауысты)

3.  Оңға қарай оқысаң да бір халық,
Солға қарай оқысаң да бір халық.
Бір буыным - қүс,

Бір буыным - түс. (қазақ) Оцушылардың логиксиіьщ ойлауын дамытуга арналган дидактикалыц ойындар-

1.   "Кім тапқыр" ойыны. Ойынның шарты: тақтаға жұмбақ жасырылған жэне ту, шар, елтаңбаның суреттері бейнеленген плакат ілінеді. Мұғалім жүмбақты оқиды, балалар жауабын суреттерге қарап айтады.

Желбірейді биікте,

Ел белгісі - ол сенің. Айта қойшы, балақай, Рэміздегі қай белгің?

 Жауабы: (ту)

2. Ребустарды шешіп, біліміңді тексер

-1 —£/



 *"%

"Зіь

і: (дауысты)



 

Жа\*абы: (жтан

3-ребус    ,,

 «5 9

 * 9

Ж. і уг!. 1 ы: (жіі цшке)

Тапсырмаларды дұрыс орындауына қарай оқушылардың бағалау парағына ұпай саны қойылады. Қорытынды бағалары шығарылады.

Ең жоғары үпай жинаған оқушы "Қазак тілі шыңына" ту тігеді жэне "Қазақ тілін бағындырған альпинист" аталымына ие болады. Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорьттындылаймын.

2.      Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.      Үйге тапсырма: Оқулық соңындагы сынак тапсырмаларымен жүмыс.

Тексердім:

22. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың такырыбы: Тест тапсырмалары. Сабақтың мақсаты:

а)  білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру
мақсатында тест жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік корын молайту, сауаттылықка баулу.

б)  тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сын сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу, сөздікпен жүмыс, багалау, бекіту, қорытындылау. Сабактьщ корнекілігі: тесттер кітапшасы.

Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) ¥йымдастыру кезеңі.

1. Сэлемдесу.

2.     Кезекші мэлімдемесі.

3.     Журнал бойынша түгелдеу.

4.     Жаңа сабаққа дайындық.

ә)Жаңа сабақты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған білімдерін тексеру мақсатында тест жүмысын жүргіземін.

Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да, тест сүрақтарына жауап беруін тапсырамын.

Сабактың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.      Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.

3.      Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.

Тексердім:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандағы өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру, әрі тоқсандық бағаны қорыту мақсатында тоқсандық,  қайталау жұмысын жүргізу.

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігіп, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

 

Сабақтың кврнекілігі: дид материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.

Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а)Ұйымдастыру кезеңі.

1. Сәлемдесу.

2.      Кезекші мәлімдемесі.

3.      Журнал бойынша түгелдеу.

4.      Жаңа сабаққа дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.

2.     Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.

3.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабакты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптардан алған білімдерін тексеру мақсатында билеттік жүйе бойынша дайындалып келген сұрақтарды таратып шығамын.

Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалап, тоқсандық, жылдық
бағаларын қоямын.
Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

2.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

3.     Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталау.

Сабактың кврнекілігі: дид материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а)  ¥йымдастыру кезеңі.

5. Сәлемдесу.

6.      Кезекші мәлімдемесі.

7.      Журнал бойынша түгелдеу.

8.      Жаңа сабақка дайындық.

ә) Үй тапсырмасын сұрау.

4. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.

5.     Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.

6.     Дәитерлерін алмастыру.

7.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.

б)  Жаңа сабакты түсіндіру.

Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен такырыптардан палған білімдерін тексеру максатында билеттік жүйе бойынша дайындалып келген сүрақтарды таратып шығамын.

Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағаолап, тоқсандық, жылдық
багаларын қоямын.
:                      Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.

5.     Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.

6.     Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталау.

Тексердім:

Просмотрено: 0%
поделиться в vk поделиться в одноклассниках поделиться в майлру
Просмотрено: 0%
Скачать материал
поделиться в vk поделиться в одноклассниках поделиться в майлру
Скачать материал "Фонетика"
Как учитель может зарабатывать на Инфоуроке?

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 2 месяца

Управляющий рестораном

Получите профессию

Копирайтер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Краткое описание документа:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің 2007 жылғы 11 наурыздағы №148 бұйрығымен бекітілген 5 — сынып Қазақ тілі I тоқсан аптасына: 3 сағат барлығы: 102 сағат аптасына: 3 сағат барлығы: 27 сағат № Сабақтың тақырыбы мен мазмұны Сағат саны Өтілетін мерзімі Қолданылатын әдіс-тәсілдер 1. Ана тілінің қызметі. 1 2. Әдеби тіл туралы түсінік. 1 3. Пысықтау жаттығу жұмыстары. 1 4. Мэтін. Мэтіннің түрлері. 1 5. Сын жұмысы. 1 Лексика. 6. Лексиканың қарастыратын мэселелері. Сөз бен мағына. 1 7. у Сөздің тура жэне ауыспалы мағыналары. 1 8. Көп мағыналы сөздер. 1 9. Көп мағыналы сөздердің ерекшелігі. 1 10. Шығармашылық диктант. 1 11. Омонимдер. 1 12. 13. Синонимдер. 1 Антонимдер. 1 14. Сын жұмысы. 1 15. Табу. 1 16. Тапсырмамен шығармашылық жұмыс. 1 17. Эвфемизм және дисфемизм. 1 18. 19. Тұрақты тіркестер. 1 Тұрақты тіркестер 1 20. 21. Мақал-мэтелдер. 1 Мақал-мэтелдер. 1 22. Сөздік қор. 1 23. Шығармашылық ізденіс жұмыстары. 1 24. Сын жү_мысы. 1 25. Тіл ұстарту. 1 26. Тест тапсырмалары. 1 27. Тоқсандық қайталау. 1 Оқулық: Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің 5-сыныбына арналған Г.Қосымова, Ж.Дәулетбекова. Аліиаты: Атамура, 2005. - 192 бет. 1. Сабақтың өтілетін мерзімі Сабактың такырыбы: Ана тілінің қызметі. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға қазақ тілі—казақ халқының эдеби тілі жэне мемлекеттік тілі екендігі, ана тілінің қызметі жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдықка, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабактың түрі: кіріспе сабак. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қагаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру, корытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) ¥йымдастыру кезеңі. 1. Сэлемдесу. 2. Кезекші мэлімдемесі. 3. Журнал бойынша түгелдеу. 4. Жаңа сабаққа дайындық.. ә) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ана тілінің қызметі» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Ана тілі сол тілде сөйлейтін халыкпен бірге өмір сүреді жэне сол халықтың өкілдері үшін қарым-қатынас қүралы ретінде қызмет етеді. Тілінен айрылған халық өзіне тэн барлық қасиетін жоғалтып, халық болудан қалады. Тіл ана тілі атануы үшін, ол күнделікті өмірде үдайы қолданыста болуға тиіс. Тілдің ең негізгі, яғни бірінші қызметі - адамдардың бір-бірімен сөйлесу, бір нэрсе жайында пікір алысу үшін қызмет етуі. Екінші қызметі - адамдардың қоршаған орта жөніндегі өз ойларын тіл арқылы жеткізуі. Үшінші кызметі - адам өзінің бір нэрсе туралы көзқарасын, күйініші мен сүйінішін, жақсы көру, жек көру сезімдерін тіл арқылы білдіруі. Қазақ тілі - қазақ халқының ана тілі. Қазіргі кезде дүние жүзінде шамамен 5651 тіл бар. Сөйлеушілерінің саны жағынан алғанда казақ тілі осы тілдердің ішінде 70-орынға ие болып отыр. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 1-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқыңдар. Ауызша сөйлеу тілі мен жазба тілдің өзіндік ерекшеліктері неде деп ойлайсыңдар? Сөйлеуге, жазуға қойылатын талаптарды автордың қай сөздерінен байкауға болады? Келесі тапсырма: 2-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Түсініп оқыңдар. Мэтінде айтылған негізгі ойларды анықтаңдар. «Тілі жоғалса, халық та жоғалады» деген қанатты сөз туралы өзара пікір алысыңдар. Ана тілі жайында айтылған мақал-мэтелдер мен ақын-жазушылардың сөздерін жинап, альбом жасаңдар. Келесі тапсырма: 3-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Рөлге бөліп оқыңдар. Мэтіндегі ойдың негізгі түйіні қай жолдарда берілген? Бала эке өсиетін бірден түсінбеуі қай сөздің ауыспалы мағынада қолданғандығынан деп есептейсіңдер, Сабақтың қорытындысы: 1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын. 2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын. 3. Үйге тапсырма: 4-жаттығу жұмысынын орындалу шарты төмендегідей: Өлеңді түсініп оқыңдар. Өлеңнің соңгы жолын қалай түсінгендеріңді баяндаңдар. Өлеңнің мазмүны бойынша тілдің қызметі туралы айтыңдар. Тексердім: 2. Сабақтың өтілетін мерзімі: Сабақтың тақырыбы: Әдеби тіл туралы түсінік. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға эдеби тілдің лексикалық нормасы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) ¥йымдастыру кезеңі. 1. Сэлемдесу. 2. Кезекші мәлімдемесі. 3. Журнал бойынша түгелдеу. 4. Жаңа сабаққа дайындық. э) Үй тапсырмасын сүрау. 1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау. 2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру. 3. Дэптерлерін алмастыру. 4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау. б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Қазак тілінде «эдеби» сөзі «эдебиет» деген сөздің негізінде жасалып, қалыптасқан. Әдеби тіл - сөйлеу тілінен жогары түрған көркем тіл. Ол сол халықтың бэріне бірдей ортақ эрі бәріне бірдей түсінікті болып келеді. Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді: ауызша тіл жэне жазбаша тіл. Мысалы, мұғалімнің сабақты түсіндірген сөзі, оқушының сабақта берген жауабы, радио^теледидардан сөйленген сөздер ауызша тіл болады да, кітапта, газет-журналдарда жазылғандар жазбаша тіл болып есептеледі. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 5-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді тыныс белгілерін қойып көшіріп жазыңдар. Әрбір сөйлемнің бірінші сөзі бас эріппен жазылатынын үмытпаңдар. Қарамен жазылған сөйлемнің мәнін түсіндіріңдер. Келесі орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жүмысының шарты: Мэнерлеп оқыддар. III. Айтматов пен К. Д. Ушинскийдің пікірінде қандай ортақ ой бар? Келесі орындалатьгн тапсырма: 7-жаттығу жүмысының шарты: Мәтіндегі ойды түсініп оқыңдар. Адам еміріндегі тілдің орнын эңгімелеңдер. Тіл, сөз туралы 2-3 мақал ойлап жазыңдар.

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 655 763 материала в базе

Найти материалы
Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 18.05.2015 2762
    • DOCX 2.5 мбайт
    • Оцените материал:

  • Настоящий материал опубликован пользователем Калиева Жанылсын Мухамбетовна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал

  • Автор материала

    Калиева Жанылсын Мухамбетовна
    Калиева Жанылсын Мухамбетовна
    • На сайте: 8 лет и 11 месяцев
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 2832
    • Всего материалов: 1

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Менеджер по туризму

Менеджер по туризму

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс профессиональной переподготовки

Русский язык и культура речи: теория и методика преподавания в дополнительном образовании

Педагог дополнительного образования по русскому языку и культуре речи

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 33 человека из 18 регионов
  • Этот курс уже прошли 46 человек

Курс профессиональной переподготовки

Русский язык как иностранный: теория и методика преподавания в образовательной организации

Учитель, преподаватель русского языка как иностранного

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 543 человека из 69 регионов
  • Этот курс уже прошли 637 человек

Курс профессиональной переподготовки

Русский язык: теория и методика преподавания в образовательной организации

Учитель русского языка

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 87 человек из 37 регионов
  • Этот курс уже прошли 253 человека

Мини-курс

Искусство и техника: совершенствование в художественной гимнастике

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Фитнес: вопросы здоровья и безопасности во время тренировок

3 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Преодоление внутренних барьеров: убеждения, зависимости, и самооценка

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 185 человек из 47 регионов
  • Этот курс уже прошли 34 человека