Фонетика
ва лексика оюнлар
Бу оюнлар, кёбюсю, заман
берилип, 2 -3 яшны яда командаланы арасында оьтгериле, ким тюз кюйде
кёп сёз язса, айтса яда алда тюз этсе, шо ута.
1.
Сёзлерде башлап бир, сонг эки
авазын алышдырып, башгъа маъналы сёзлер этигиз.
Биз –буз, бил –бел –бол, бал, къар -…., къыш -……, асыл –асил,
сана –сына; гамиш –гюмюш, атлыкъ –отлукъ….
2.
Сёзлерде тутукъ авазланы
алышдырып, янгы сёзлер этигиз.
Баш –таш, бал –мал, ашлыкъ – ачлыкъ; бир –биз – сиз…. Ата, баба,
бав, сав, ойна, сана, къара, тавукъ, къуймакъ, гоган, юзюм, чана, санав,
чечеклер, къабан, терек, къазан, сувукъ.
3.
Сёзлеге башлап алдына, сонг
артына бир аваз къошуп, янгы сёзлер этигиз.
Ил –бил, тил, ана- тана, сана…..; аш –къаш….; ана –анакъ; чаба
–чабакъ; тар –тари; бура –бурав…
Аш, иш, эт, от, ут; тана, иче, учу, ата, къала, бола, хум…
4.
Сёзлерден сёзлер. Берилген
сёзлеге башына башгъа сёз, ахырына бувун къошуп, янгы сёзлер этигиз. Масала, ит –кир –ит, ит –ив; ав –къар –ав, ав –чу, къаравчу.
…..ин… …..лай…..
….бав… …топ…..
…тав…. …..гюн….
5.
Сёзлерден –сёзлер. Берилген
сёзлерде гьарпланы, бувунланы ерлерин алышдырып, янгы гьарплар –бувунлар
къошмай, сёзлер этигиз. Булай сёзлеге орусча « анаграмма» -лар дей. Масала, сыйыртгъыч: сый, сыйыр, йыр, йырт, йыртгъыч, сыр, чыр,
чыт; арба –бара, къата –такъа…
Гьарсинчек….
къаракъуш….
арсланкъаплан….
оюнчакъ….
къапуста…
парахат…
6.
Бувунлары такрарланып этилеген
сёзлер языгъыз: гюргюр, тонкътонкъ, шаршар…
7.
Берилген сёзню ахырынчы
авазындан башланагъан сёзлер языгъыз. Масала:
тав –ватан – нал –лампа –аваз….
8.
Баш ва ахырынчы гьарплагъа
къарап, бюртюклени санавуна гёре къушланы атларын языгъыз.
1 –нчи яш 2 –нчи 3
–нчю яш
т…а
къ….й къ. з
ж….къ д….къ т…къ
я….къ
къ…..ш х…з
с……н къ…..
а б…ш
къ……ч с …….
ч г….р
9.
Гьайванланы атларын языгъыз:
Уьй
гьайванлар Къыр гьайванлар:
Сыйыр
Бёрю
…….
……….
10.
Адамланы атларындан,
къутгъарылгъан гьарпланы къошуп, янгы атлар этигиз:
Агь…ат
Гюл…..ар …М… ….А….
Юн…с
Айш….т …А… …..С….
Ке…..м
Ас….ят …Гь… …И….
Жам…л
Зум….ут ….А…. …Я….
Сол….ан
Дин….ра ….Ч…. …Т…..
11.
Къумукъ юртланы атларын языгъыз:
юрт -гент -авул
Ботаюрт
Къаягент Темиравул
Санавлар
булангъы ребуслар
1 ев, б 2, г 3, 5
ик, 6 н,
къ 10 акъ, с 100 гюч.
« Тамаша къушлар» ( масхара викторина)
1.
Къайсы къуш, бир авазын тайдырса,
« агъа»?
2.
Къайсы къушланы атлары эки
бувундан такрарланып этилген?
3.
Къайсы къушгъа бир аваз къошса «
къумач» бола?
4.
Къайсы къуш эки уьнлюкден (
междометиеден) этилген?
5.
Къайсы къуш, бувунларыны ерлерин
алышдырса, « аз хор» эте?
6.
Къайсы къушну башындан бир
авазын тайдырса, « юк» -лери къала?
7.
О къушну аты ахырындан башына
багъып охуса, « гюч» деген сёзню маънадашы бола.
8.
Къайсы къуш « къувала» деген
сёзню тамурундан этилген?
9.
Къайсы къуш « жымыллап чыкъма»
бувара?
10. Къайсы къуш, «
ёгъун» тайдырса, гьайвангъа айлана?
11. Къайсы
къушланы бир пайы сари?
12. Къайсы къушланы
гёнгю де бар, къарасы да?
13. Къайсы
къушларда къышны аламатлары бар?
14. Къайсы къуш «
гюнге къаршыдыр»?
15. Къайсы къушну
бир яны « олтурма –ятма» къоймай?
16. Къайсы къуш «
бел булан ишле» дей?
17. Къайсы къушну
аслам пайы денгизде, сувда « юзе» ?
18. Къайсы къушну
« тили етер башына» ?
19. « Тоту» бар
буса да, ондан арив къуш ёкъдур?
20. Къайсы къушну
аслам пайы «папа» -дыр?
21. Къайсы
къушлар адамны « мысгъыллай»?
22. Къайсы къуш «
мавуллай», «обур» да дюр, ортасы « ала» да дюр, демек, уьч аты бар?
23. Халкъ авуз
яратывчулугъунда ёлугъагъан « бий» къуш.
24. Тюкюреген
гьайвандан «этилген» лап да уллу къуш.
Агъачлыкъ
–бизин байлыгъыбыз, къушлар –бизин къурдашларыбыз
1.
Къайсы тереклени башлап чечеги
бола, сонг буса япырагъы оьсе?
2.
Къайсы тереклени къумундан
(сюегинден) май эте?
3.
Китапны да, агъачлыкъны да не
байлавлугъу бар?
4.
Тут терекни де, чилле къумачны
да не байлавлугъу бар?
5.
Бийик ерлерде топуракъны къургъакълыкъдан
нечик сакълама бола?
6.
Къайсы къушгъа «агъачлыкъны
санитары» деп айтыла?
7.
Бир жымчыкъ язда миллионгъа
ювукъ пайдасыз жибинлени ашай.
8.
Къарлыгъач суткада 17 сагьат
ишлей
9.
Жымчыкъ гюнде уясына, балаларына
аш алып, 400 керен учуп геле.
Масхара соравлар
1.
2 къолда 10 бармакъ бар, 10
къолда нече бармакъ бар?
2.
Сёзню къайсы гесеги топуракъда
бола?
3.
Терекни оьзенге нечик айландырып
бола?
4.
Къайсы оьзенни къою бар?
5.
Къайсы оьзенни бир ягъы агъа?
6.
Къайсы оьзенни ташыны тюсю бар?
7.
Къайсы оьзен къарадыр?
8.
Барындан да къысгъа ай
къайсыдыр?
9.
Айландырып салса, къайсы санав
кёп бола?
10.Янаша гелген къайсы эки санав, айландырса да,
алышынмай?
Янгылтмачлар( скороговорки)
1.
Накъыра акъыра, аргъан арыгъан
2.
Къаргъа къарамагъа къонгъан
къыркъ къаргъа
3.
Къара къаргъа къарай къаргъа,
къаргъа тюшдю акъ къаргъа
4.
Сагъа согъан, магъа согъан:
согъан соргъан сыгъа къалгъан
5.
Къавгъаласанг да,
къавгъаламажакъман, къавгъаламасанг да, къавгъаламажакъман.
6.
Топгъа къакъма – къапгъа къакъ,
къапгъа къакъма – топгъа къакъ
7.
Шу токъмакъны сен токъмакълай
бусанг, сен токъмакъла; сен токъмакъламай бусанг, мен токъмакълайман
8.
Артдагъы алаботаны сен
алаботалай бусанг сен алаботала; сен алаботаламай бусанг, мен
алаботалайым.
Чечеген ёмакълар
1.
Аран толгъан акъ атлар
2.
Гёзлери къыйыкъ, эрни йырыкъ
3.
Аста юрюй – акъ къала, къаласын
аркъасына ала.
4.
Къанаты бар –саркъмай, теренге
гете къоркъмай.
5.
От да тюгюл –бишире, тийген ерин
шишдире
6.
Ялыны ёкъ –яндыра, тийген ерин
шишдире
7.
Олтургъан къарт, тону етти къат
8.
Ювукъдан къарайман оьзюм йылайман
9.
Къаркъарасы дёгерек, гиегени
тегенек
10. Не ичмей, не ашамай, 14. Не топ
тюгюл, не тери
Ишлеп тура бошамай,
Тек бир тири тюклери.
Дарсгъа геч болма къоймай.
Уьстюбюзню тазалай,
Недир, ким нечик ойлай? Бу
не зат болма ярай?
11.Дёгерек, уьстю талгъыр, 15.Оьзюн
сувдан чыгъара,
Сакъланып узакъ къалгъыр Сув
тийсе, ирип къала.
Къып –къызыл ичин ашай Аччы,
тек аз къошулса,
Уьстюн баливге ташлай. Аш
бек татывлу бола.
12.Уллу
санав тюгюлмен 16.Къышда къарны ирите,
Дёрт
гьарпым бар атымда. Язбашда исси эте,
Сыйлы
маъдан боламан Яйда эпсиз яллата
Бир гьарп
къошса артыма. Емиш бишире гюзде.
13.Узакъгъа
сакъланаман 17.Талмай ишлей, бал эте
Кёп
емишден эсе мен. Аврувлагъа да
эмли
Артыма бир
гьарп къошса, Билгенсиздир сиз энни
Шишаны да
гесемен. Шону атын мекенли.
18. Кёкде
сиривлер йимик,
Ари –бери гёчелер
Къойчусу ёкъ багъагъан
Не гюнлер, не гечелер
19. Мен
бир сыйлы емишмен,
Ичинде
токъ аш булан
Арчып
ашап болмайсан,
Сындырмасанг
таш булан.
20. Сувда
да, къуруда да яшай
Алдына
гелген жибинни ашай.
21. Язда
да яшыл, къышда да яшыл,
Янгы йыл учун арив ярашыр.
22. Исси
уьйде тёрде ята,
Бутун
–къолун узата
Бир де чечилмес
тону.
Таныймысыз
сиз ону?
23. Ажайып
тамаша жан,
Къарасагъыз
кююне
Къайда
бара буса да,
Алып бара
уьюн де.
24. Йырлай
–йырлай, яз ишлей
Чечек
–чечекни тишлей
Солакъ
–солакъ бере бал,
Ишлеп гьар
гюн, алмай ял.
25. Он
экидир анасы, 29. Бек сабур гьайван оьзю,
Къыркъ
сегиздир уясы Тувмадан тонкъу, тюзю,
360
йымырткъасы. Ачувланса оькюре
Эпсиз яман тюкюре.
26.Тавдан
гелир такъ –такъ,
Эллери
бутакъ –бутакъ 30. Тереклерде яшай,
Бутакъ
сайын –уя, Чертлевюк, къоз ашай
Уя сайын
–йымырткъа. Яшлар гёрюнсе, къача
Бутакълардан уча.
27. Абзар
алдан тайышмай,
Сюек –саякъ
ашаву 31. Сувда юзе бакъ –бакъ,
Мишик
булан къыйышмай Бурну сари –оьзю акъ,
Гетип бара
яшаву. Бузда да яланаякъ,
Къарамаса, бек саякъ.
28.
Посмыйыкълы, биз тырнакъ,
Оьзю эпсиз
оюнчакъ
Турушу
–печни яны.
Таныймысан
сен ону?
Сёзлюк
Уьй гьайванлар
Сыйыр –
корова
бузав –
телёнок
хонажин –
тёлка( двухгодовалая)
бугъа –бык
оьгюз – вол
тана – бычок
(двухгодовалый)
гамиш
–буйвол
гёдек –
буйволёнок
къозу –
ягнёнок
ирк – баран
улакъ, гидив
– козлёнок
эркеч –козёл
ат –лошадь,
конь
байтал
–кобыла
тай, гюлюк
–жеребёнок
айгъыр
–жеребец
эшек –осёл
къодукъ
–ослёнок
къачыр –мул
мишик –
кошка
ит –собака
тюе –верблюд
бота –
верблюжонок
гючюк –
щенок
донгуз –
свинья
торай
–поросёнок
Къыр гьайванлар
Арсланкъаплан
– лев къоян - заяц
атъялман –
белка къубагийик - олень
аюв –
медведь маймун - обезьяна
бёрю – волк
пил -слон
булан –лось
порсукъ -барсук
гёзен
–куница тюлкю -лиса
кирпи –ёж
хундуз -бобр
къабан
–кабан чагъан -шакал
къаплан
–тигр киш – соболь
Къушлар
Тавукъ -
курица
хораз –петух
жижек –
цыплёнок
бабиш – утка
гюргюр –
индюк
къаз – гусь
атакъаз –
гусак
анакъаз
–гусыня
къув –лебедь
жагъа –галка
къаргъа -
ворона
савусгъан –
сорока
жыргъыт
-грач
гюкюк –удод
къарлыгъач
–ласточка
турна
–журавль
лакълакъ
–аист
къарчыгъа
–сокол
къаракъуш
–орёл
къыргъый –
ястреб
жымчыкъ
–воробей
торгъай
–жаворонок
сарижымчыкъ
–канарейка
алажымчыкъ
–синица
бюлбюл
–соловей
тонкътонкъ
–дятел
гёгюрчюн
–голубь
тотукъуш-
павлин
папагъан-попугай
бытбылдыкъ
–перепёлка
дувадакъ
–дрофа
гьакъут
–гагара
къаратавукъ
–дрозд чил -куропатка
къыртавукъ
–фазан чабакъчы -чайка
гечекъуш –летучая
мышь бийдаякъ –жар птица
кикимав
–сова бёдене -перепелка
тюекъуш
–страус къашгъалакъ –дикая утка
Тюслер
Акъ –белый
къара
–чёрный
къызыл
–красный
яшыл
–зелёный
гёк –синий
сари –жёлтый
наринжи
–оранжевый
боямыш –
коричневый
ачыкъ гёк –
голубой
авур къызыл
–бордовый
кюлтюс
–серый
мелевше тюс
– фиолетовый
дамгъалы;
ала къула –пятнистый
Бав емишлер
Алма –яблоко
алча –алыча
бадам
–миндаль
баъли
–черешня
гьайва –айва
гьармут
–груша
жие –вишня
инжил –инжир
кабахурма
–финик
кокан –слива
кюреге
–абрикос
къоз – орех
нар –гранат
тут
–тутовник
шаптал
–персик
юзюм
–виноград
Табиат
Ай –луна
ахшам
–вечер; вечером
аяз –ясный
и морозный
боран
–метель, пурга
буз –лёд
булут –туча
гече –ночь
гьава
–воздух
гюз –осень
гюн –день;
днем
ел –ветер
кёк
кёкюрев - гром
къар –снег
къарангы
–темно, тёмный
къырав –иней
салкъын –
прохлада, прохладный
сув –вода
сыгъанакъ –
изморось
танг
–рассвет
уфукъ
–горизонт
чакъ –погода
чарс –туман
чыкъ –роса
энемжая –
радуга
юлдуз –
звезда
язбаш –весна
яй –лето
яллав –жара;
зной
янгур –дождь
ярыкъ –свет
яшмын
–молния
гюнеш -заря
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.