"Географиялық есептер" (8 сынып)

Начало формы

Конец формы

"Географиялық есептер" (8 сынып)

Карта бетіндегі Қазақстанның қашықтықтарын есептеу

1. Карта бетінде Алматы мен Астана қаласына дейінгі (1020 км) арақашықтық 8,5 см құрайды. Картаның масштабын анықтаныз ? 1020 км : 8,5 см =120 (км -00000) Жауабы: Картаның масштабы 1:12 000 000

2. Астана мен Қарағанды қаласының арасы 172 км болса, масштабы 1: 4 000 000 болатын картада арақашыктығы қанша болады ? 172 км : 40 (00000) = 4,3 см Жауабы: Картаның арақашықтыгы 4,3 см

3. Егер туристер тәулігіне 30 км/сағ жаяу жүретін болса, онда Казақстан Республикасының батысынан шығысқа қарай қанша күн жүреді ? 3 000 км : 30 км = 100 күн (3,3 ай) Жауабы : 100 күн (3,3 ай) жүреді

Қазақстан аумағындағы уақыт айырмасы. Сағаттық белдеулер

Есептеу жолы:

1. Кез келген елді мекеннің уақытын есептеп шығару үшін, сол елді мекен қай сағаттық белдеуде екенін білу керек, яғни Жер шеңберінің меридиан уақытын Жердің өз білігінен айналып шығатын уақытына бөлу (360°:24=15°).

2. Жергілікті уақытты анықтау үшін 1° меридиан бір-бірінен қанша уакыт айырма жасайтын табу керек (60мин:15°=4мин).

3. Екі қаланың уақыт айырмасын білу үшін сол қалалардың орналасқан бойлықтарын градус есебімен арақашықтығын 4мин-қа көбейтіп, 60 мин-қа болсе, екі нүктенің арасындағы уақыт уақыт айырмасы шығады.

Ескерту: егер қалалар батыс және шығыс бойлықтарда орналасса, градустарын бір-біріне қосасың, ал егер бір бойлықта орналасса, градустарын бір-бірінен аласың.

Жауабы: Нью-Иоркте танғы сағат 6⁰⁰

2. 7°ш.б. орналасқан Алматы қаласында 10 қазанда таңғы сағат 8°° болғанда 117° б.б. Сан-Диего қаласында қай күннің қай уақыты болады ? 77°ш.б.+ 117° б.б.х 4 мин. : 60 мин = 11 сағ. 8 ⁰⁰ - 11⁰⁰ = 21⁰⁰ Жауабы: Сан-Диегода 9 қыркүйек кешкі сағат 21

3. Ұшақ Астанадан Киевке сағат 11⁰⁰-де ұшып шықты, сонда Киевке сағат қаншада жетеді ?

71 °ш.б. - 31 °ш.б. = 40 х4 мин.= 180 мин : 60 мин ~ 3 сағ. 11 ⁰⁰ - 3 = 8 8 + 3 = 11⁰⁰ Жауабы: Киевке ұшақ сағат 11⁰⁰ болады

3. Тараз қаласында сағат түскі 13⁰⁰ болғанда Атырауда, Бішкекте, Бакуде, Берлинде, Лондонда сағат неше болады ? 71° - 52° = 19x4 = 76 : 60 = 1 сағат 13°° - 1 сағат = 12 ⁰⁰ Атырауда сағат 12 ⁰⁰ Бишкекте сағат 13⁰⁰ Бакуде сағат 12⁰⁰ Берлинде 9⁰⁰ Лондонда сағат 8⁰⁰

Қазақстанның климаты

Есептеу жолы:

Ауаның салмағы 1 см² - 1 кг 33 грамм (1,33 кг); 100 см ² -133 кг. Ауа температурасы әрбір 100 метр биікке көтерілгенде 0,6 °С-қа төмендейді.

Атмосфералық қысым әрбір 10 метрге көтерілгенде 1 мм-ге төмендейді. Мұхит деңгейіндегі атмосфералык қысым 45 ⁰ солт. ендіктегі теңіз деңгейімен қысым 760 мм сын.бағанасы, құрлықта 1мб = 0,75 мм с.б. тең. 760 мм : 0,75 мм = 113,3 760 мм сынап бағанасы = 113,3 мб тен

Тапсырмалар:

1. Сынып бөлмесінің ұзындығы 8 м, ені 5 м, биіктігі 3 м болса, осы бөлмедегі ауаның салмағы қанша болады ? (8м х 5м х 3м) х 1,33 кг = 160 кг Жауабы: ауаның салмағы 1 см² -160 кг

2. Тау етегіндегі атмосфералық қысым 670 мм с.б. , ал оның басындағы қысым 440 мм с.б. болса, осы таудың биіктігі қанша ? (670-440 мм) х 10 м = 2300 м Жауабы: таудың биіктігі 2300 м

3. Егер төбенің биіктігі 40 м. , атмосфералық қысым 759 мм с.б. көрсетсе, онда төбенің етегінде атмосфералық қысым қанша ? 40 :10 м = 4 м 758 мм + 4 = 762 мм с.б. Жауабы: төбе етегінде 762 мм с.б.

4. Жер бетінде атм. қысым 750 мм с.б. болса, 5000 м биіктікте ұшып бара жатқан ұшақ бортының сыртында қандай атмосфералық қысым болады ? 5000 м : 10 м = 500 м 750 мм - 500 м = 250 мм Жауабы: ұшақ бортында атмосфералық қысым 250 мм с.б.

5. Жер бетінде ауа температурасы +20⁰ С болса, 3000 м биіктіктегі температура қанша болады ?

6⁰ х 3000 = 18⁰ С 20⁰-18⁰ = +2⁰С Жауабы: +2 ⁰ С

6. Егер барометр төбенің табанында 762 мм с.б., ал төбенің басында 757 мм көрсетіп тұрса, онда төбенің биіктігі қанша ? 762 -757 = 5 мм с.б. 5х10 = 50м Жауабы: төбе биіктігі 10 метр

7. Таудың етегінде температура + 20 ⁰ С, ал шыңында -16 ⁰ С болса, таудың биіктігі қандай ?

(+20 °С) + (-16 °С) = 36 °С 36 : 6 = 6000 м Жауабы: таудың биіктігі 6000 м

8. Джомолунгма биіктігі 8848 метр, тау етегінде температура + 16° С, ал тау шыңында қандай ?

8848 : 1000 х 0,6° С = 5,3 (+16) - 5,3 = + 10,7 ⁰ С Жауабы: шыңында температура + 10 ⁰ С

9. Егер бір күнгі ауа қысымы 1040 мб болса, ол қанша мм сын. бағ. тең болады ? 1040 мб х 0,75 мб = 780,0 Жауабы: 780 мм сын. баг.

10. Астанада ауа қысымы 977 мб, ал оның атмосфералық қысымы қанша мм сын.бағ. болады ? 977 мб х 0,75 = 732,75 Жауабы: ~ 733 мм сын. бағ.

11. Атырауда ауа қысымы 1022 мб, ал оның атмосфералық қысымы қанша мм сын.бағ. болады ? 1022 мб х 0,75 = 766,5 Жауабы: 766 мм сын. бағ.

12. Таразда ауа қысымы 9372 мб ал оның атмосфералық қысымы қанша мм сын.бағ. болады ? 9372 мб х 0,75 = 729 Жауабы: 729 мм сын. бағ.

13. Қызылорда ауа қысымы 1003 мб ал оның атмосфералық қысымы қанма мм сын.бағ. болады ? 1003 мб х 0,75 = 752,25 Жауабы: 752 мм сын. бағ.

14. Петропавл қаласында буланушылық мөлшері 500 мм, жауын-шашын 500 мм болса, ылғалдану коэффициенті қаншаға тең болады ?

К = 500 : 500 = 1 Жауабы: Петропавлда ылғалдану коэфициенті 1-ге тең К = 1

15. Қызылорда қаласында буланушылық мөлшері 900 мм, жауын-шашын 150 мм болса, ылғалдану коэффициенті қаншаға тең болады ?

К = 900 : 150 = 0,17 Жауабы: Қызылордада ылғалдану коэффициенті 0,17-ге тең К > 1

Тапсырма. Есептер.

1. Қаныққан ауадағы су буы мөлшерін, яғни, төменде көрсетілген t-ра тәуелділігі неше грамм ?

-20 С-? (1) ОС-? (5) +20 С-? (17)+10 С ? (9)

2. Жел өрнегін сызыңдар.

Ш-6 күн О-7 СБ-9 күн ОШ-4 күн ОБ-3 күн Б-4 күн С-8 күн СШ-7 күн

Жауабы; 1 күн=0,5 см.

Ш-6=3 см О-7 күн=3,5 см СБ-9 күн=4,5 см ОШ-4 күн=2 см ОБ-3 күн=1,5 см Б-4 күн =2 см С-8 күн = 4 см СШ-7 күн = 3,5 см

Тапсырма-1. Биіктігі 40 м төбенің ба- сында барометр 758 мм с.б көрсетіп түрса, онда төбенің етегіндегі атмосфералық қысым қанша мм с.б тең болады ? Жауабы: 40:10=4758+4=762 Төбенің етегіндегі атмосфералық қысым 762 мб тең.

Тапсырма-2. Жылдық орташа t-ны есептеп шығарып, графигін сызыңдар.

І

ІІ

ІІІ

ІҮ

Ү

ҮІ

ҮІІ

ҮІІІ

ІХ

Х

ХІ

ХІІ

Жылдық орташа t

-15⁰

-12⁰

+3⁰

+4⁰

+5⁰

+12⁰

+16⁰

+14⁰

+8⁰

+1⁰

-5⁰

-14⁰

-15-12-5-14 =-46.   3+4+5+12+16+14+8+1=63   63-46= 17:12= 1,4 жылдық орташа t-ра

Тапсырма-3.

Мына мәлімет бойынша ауа температурасының өзгеру графигінсыз.

Және орташа температураны анықтаңдар.

Сағ 1-де -6° С, сағ 7-1°С, сағ 13+2°С, сағ 19 0°С.

-6-1=-7 -7-2=9

2+0=2 9:4=2,2 орт-а ~ 2,2° С.

6. Тапсырма.

Қалалар   Айлар   Жылдық орташа t     Жыл ампл

                Қ  А  Н  С  М  М  Ш  Т  Қ  Қ  Қ  Ж

     Аден   24  25  26  28  30  31  31  30  30  28  26  25  3, 1 7

Москва   -10  -9  -4  5  13  6  18  17  11  5  -2  -8   4,3  28

1. Аден 24+25+26+28+30+31+30+30+28+26+25=362:12«3,1 жыл- дық орташа температура ~3,1 жылдық амплитуда=7.

2. Москва -10-9-4-2-8=-33°. 5+13+16+18+17+11+5=85°.

(85-33): 12~4,3 жылдық орташа температура ~4,3°С, жылдық амплитуда =28°С.

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУДЫҢ ӘДІС ТӘСІЛДЕРІ

Ғылым мен техника, ақпараттандыру технологиясы күшті қарқынмен өсіп отырған кезде оқушыларды даярлауға қойылатын талаптар да дами түседі. Берілетін білім көлемін ұлғайта отырып, оның терең игерілуін қамтамасыз ету керек. Ұстаздың мақсаты  — оқушылардың білім сапасын арттыру.Сабақта қолданылатын оқытудың әр түрлі формалары оқушының іскерлігін, ізденімпаздығын, жан – жақтылығын дамытады. Мәселен, географиялық есептерді шығара білу теориядан алған білімдерін практикада қолдануға  мүмкіндік береді. Георафиялық есептер шығару оқушылардың логикалық ойын, шығармашылық қабілетін дамытады, пәнге деген қызығуын арттырып, өзін — өзі тексеруге , білімін жан – жақты толықтыруға көмектеседі.

1.Картадан географиялық координаталарды анықтау.

Меридиан мен параллель сызықтарының көмегімен картадан географиялық координаталарды оңай  анықтауға болады. Ол үшін ең алдымен нүктенің қандай ендіктердегі паралельдердің және қандай бойлықтардағы меридиандардың аралығында орналасқандығын білу керек.

Материктiң өлшемдерiн анықтау.

1.Африка материгінде оңтүстiктен солтүстiкке  дейінгі қашықтық 20° меридиан бойынша неше градус неше км?

32°с.е + 37°о.е = 69° (градус)

69° х 111 = 7659 (км)

2. Батыс пен шығыс 10° параллель бойында қашықтық неше градус және неше км?

15°б.б + 52°ш.б = 67 °( градус)

67 ° х 109, 6 = 7343, 2 км

2.Карталардың жіктелуі

Карталар мазмұнына және масштабына қарай жіктеледі.

Карталар масштабына қарай 3топқа бөлінеді

Ірі масштабты карталар — 1: 1000-нан және оданда ірілері

Орта масштабты – 1: 200 000-нан 1 : 1000000-ға дейінгілер

Ұсақ масштабты – 1 : 1000000 – нан ұсақтар

1.Масштабтарды сандықтан атаулыға және керісінше айналдырып жазу.

а) 1: 2000 – 1 см –де…20 м                      г) 1 см – 1000 м, бұл….1: 100000

б) 1: 1000000 – 1 см –де…..10км.            д) 1 см – 200 км, бұл….1: 20000000

в) 1: 50000 – 1 см –де…500м                   е) 1 см – 30000 м, бұл….1: 3000000

2.Масштаб 1:5000. Жер бетіндегі қашықтық 260м болса картадағы қашықтықты(ұзындығын) табу.

Берілгені: Масштаб 1:5000 — атаулық масштабты табу. 1 см –де 50 м

1км -1000м                   J- картадағы қашықтық

1 м – 100см                L – жер бетіндегі қашықтық

260м 26000см

1.Токио және Пекин қалаларының картадағы қашықтығы 30 см, яғни нақтырақ

айтқанда – 1500 км. Картаның масштабын анықтаңыз.

Шешуі:  30см – 1500 км     Х = 1500км : 30см = 50 (км) = 50000 (м) =5000000(см)

1см – х                     Жауабы: 1:50 00000

2.Жер бетіндегі 2 нүктенің ара қашықтығы 420 км, карта бетіндегі ұзындық 7 см.

Картаның масштабын анықтау.

L – жер бетіндегі қашықтық

J- картадағы қашықтық

Шешуі:   М = 420 км : 7см = 60 (км) = 60000 (м) =6000000 (см)

М -?                   Жауабы: 1:6000000

3. 1 : 2 500 000 масштабымен берілген картада екі қаланың арақашықтығы

6 см. Екі қаланың Жер бетіндегі арақашықтығын табу.

Шешуі: Х – екі қаланың Жер бетіндегі  арақашықтығы.Масштаб анықтамасын пайдаланып, пропорция құрамыз.

Х = 6 · 2 500 000 =15 000 000(см) =150 000 (м) = 150(км)

Жауабы: 150км

3.Ауа температурасы мен қысым

Тәулік ішіндегі ең төмен температура күн шығар алдындағы уақытқа тура келеді. Тәулік ішіндегі ең жоғарғы және төменгі температуралардың айырмасын теператураның тәуліктік амплитудасы дейді. Ауаның температурасы тәулік ішінде 4 рет өлшенеді.Әрбір 100 м биікке көтерілгенде температура орта есеппен 0,6°С төмендейді. (1км –де -6°С өзгереді) Бүкіл ауа қабаты жер бетінің әр шаршы сантиметріне 1кг 33г салмақ түсіреді. Ауаның жер бетіне түсірген салмағы атмосфералық қысым немесе ауа қысымы деп аталады. Биіктік артқан сайын қысым азая береді.  Жер бетінің түрлі аймақтарындағы және түрлі биіктіктегі атмосфералық қысымды бір-бірімен салыстыру үшін 45° ендіктегі теңіз деңгейіндегі қысым алынады. Сынап бағанасының 760 мм биіктігіне тең осы қысым қалыпты атмосфералық қысым деп аталады. Атмосфераның жер бетіне таяу қабатында әрбір 10 м биіктікке көтерілгенде қысым шамамен 1мм төмендейді. Ауа температурасы мен қысымға байланысты есептер шығару.

1.Жаз айларында Іле Алатауының теңіз деңгейінен 1000 м биіктігінде атмосфералық қысымның мөлшері. 930 мм, ал температурасы +21º С градус болса, оның биік нүктесінде (шыңында) атмосфералық қысым мен температурасы қанша болмақ?

  Шешуі: Талғар шыңы  4973 ≈ 5000

Қысымды есептеу: 5000:10 = 500

930 – 500 = 430

Температураны өлшеу: 5000:1000 = 5

5 ∙ (-6ºС) = -30°C        -30ºC + 21°C = — 9ºC

2. Тау етегіндегі ауа температурасы +18ºС , ал шыңында — 6 ºС. Таудың биіктігін анықтаңыз.

   Шешуі:  +18 °С – (-6ºС) = 24°C

24 ºC: 6 °С = 4 ∙ 1000 = 4000

Жауабы: таудың  биіктігі 4000м немесе 4 км

3.Альпинистер 3000 м тау басына көтерілгенде, барометр осы биіктіктегі атмосфералық қысым 450 мм екенін көрсетті. Бұл кезде жер бетіндегі атмосфералық қысым нешеге тең?

Шешуі: 3000:10 =300

300 + 450 = 750  мм

Жауабы: жер бетіндегі атмосфералық қысым – 750 мм

4.Барометр тау етегіндегі атмосфералық қысым 740 мм, тау басында 440 мм көрсетсе, таудың салыстырмалы биіктігін қалай анықтаймыз?

Шешуі:    740 – 440 = 300

300∙10 = 3000м

Жауабы: таудың салыстырмалы биіктігі 3000м немесе 3 км

5. Егер жер бетіндегі қысым 750 мм болса, 5 км биіктіктегі ұшып бара жатқан ұшақтың бортында қандай атмосфералық қысым болатынын есептеп шығарыңдар.

Шешуі:   5 км – 5000 м

5000м: 10м =500

750 – 500 = 250 мм

Жауабы: 250 мм атмосфералық қысым

4.Ауадағы су буының температурасымен байланыстылығы

Ауадағы су буының мөлшері буланатын беттің жағдайына және температураға байланысты. Ауадағы су буы мұхит үстінде мол, ал құрлық үстінеде аз болады. Сонымен бірге неғұрлым температура жоғарылаған сайын ауадағы су буының мөлшері арта береді.

1м³  ауада түрлі температура болатын су буының мөлшері.

Температура (С°)                                      Су буы (грамм)

-30	0,5
-20	1
-10	2
0	5
+10	9
+20	17
+30	30

Кестеде көрініп тұрғанындай, ауа белгілі бір температураға сәйкес  су буын ұстап тұра алады. Егер ауаға сол температурада ұстап тұра алатын су буы жинақталса, оны с у б у ы м е н қ а н ы қ қ а н  а у а дейді.

Мысалы,+30ºС температурада  ауа су буымен қанығуы үшін оның 1м³ – 30 г су буы жинақталуы керек, су буының мөлшері 25 г-ға ғана жетсе, ол   қанықпаған ауа болады.Температурасы жоғарлаған жағдайда қаныққан ауа қанықпаған ауаға айналады. Мысалы,  0º С температурада 1м³ ауа қанығу үшін 5 г су буы керек. Егер ауаның температурасы  +10ºC –қа көтерілсе, онда ауаның қанығуына  5г су буы жеткіліксіз болып шығады.

Абсолют және салыстырма ылғалдық. Ауадағы су буының мөлшері абсолют және салыстырма ылғалдықпен анықталады.

А б с о л ю т  ы л ғ а л д ы қ – 1 м ³ ауадағы су буының нақты мөлшері, ол граммен есептелінеді (г/м 3).С а л ы с т ы р м а    ы л ғ а л д ы қ – 1 м ³ ауадағы су буының нақты мөлшерінің сол температудағы ауаны қанықтыратын су буы мөлшеріне қатынасы; пайызбен (%) есептелінеді.

5.Ауа температурасындағы ылғалдылық

1.Ауаның температурасы 0 ºС, салыстырмалы ылғалдықы 30 %, абсолюттік ылғалдылықты табу.

  Шешуі :   0 °С температурада 5 г/м³ суы бар.

5 г/м³  — 100 %                          х =  = 1,5

х —    30 %                       Жауабы: абсолюттік ылғалдылық – 1,5 г/м³

2. Ауаның температурасы — 20 °С , салыстырмалы ылғалдылық 40%, абсолюттік ылғалдылықты табу.

Шешуі :   -20 °С температурада 1 г суы бар.

1г/м³ – 100%                            х = = 0,4

х – 40 %                            Жауабы: Абсолюттік ылғалдылық – 0,4 г/м³

3. Ауаның температурасы + 20°С , абсолюттік ылғалдылық 15 г/м³, салыстырмалы ылғалдылықты табу.

 Шешуі :   +20 °С температурада 17 г/м³ суы бар.

17 г/м³ — 100%                      х = = 88,2%

15 г/м³ – х                                Жауабы: Салыстырмалы ылғалдылық – 82,2%

4. +10°С температурада 1 м³ — тағы су буының мөлшері 5г тең. Салыстырмалы ылғалдылықты табу.

Шешуі: +10°С  температурада 9 г/м³ су бар.

9г/м³  — 100 %                х= = 55,5 ≈ 56%

5г/м³  — х                        Жауабы: Салыстырмалы ылғалдылық – 56 %

6.Ауа массасы мен салмағын есептеу

Ауа массасы мен салмағын есептей білу үшін 1 см² — 1 кг 33 г қысым түсетінін білу керек.

1. Мысалы: сынып бөлмесінің ұзындығы — 7м, ені – 5 м, биіктігі – 3 м болғанда, сынып бөлмесіндегі ауаның массасы мен салмағы нешеге тең болады?

 Есептеу жолы: 

7м ∙ 5м ∙ 3м = 105 м³ ( ауа көлемі)

105 м³ ∙1кг33г = 139кг65 г ( ауа массасы)

2.Көлемі 200 м³ сынып бөлмесінің ауасында +20°С температурада қанша литр су болады?

Шешуі: +20 °С температурада әрбір куб метр ауада – 17г су бар.  1л -1000 грамм тең.

х = 200 м³ ∙ 17= 3400г

3400г :1000 =3,4 л

7.Жер қыртысында болатын өзгерістер

Жер қыртысының температурасы 100 метрге тереңдеген сайын +3ºС көтеріледі

Жер қыртысы тереңдігіндегі температура өзгерісі

1.Тас көмір өндірілетін шахтада 1000 тереңдікте тау жыныстарының температурасы қандай, егер жер бетіндегі температура  +10 °С көрсетсе?
Шешуі: 1000: 100=10
10 ∙ 3= 30 °C
30 ºC + 10 °C= 40ºC

2.1600 тереңдіктегі жер асты шахтасындада қандай температура,  егер жер бетіндегі температура  – 5 °С болса?
Шешуі: 1600 : 100=16
16 ∙ 3°C= 48 °C
48 + (-5ºС) = 43 °C

3.Егер үңгірдің тереңдігі 1300 м, ал жер үстінің температурасы +9ºС болса, үңгірдегі жер қыртысының температурасы қандай болады?
Шешуі:  1300 : 100=13
13 ∙ 3= 39 °C
39 °C + 9ºС = 48 °C

Өзен құламасы мен  еңістігін табу