Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану 9 сынып биология

Түркістан облысы, Жетісай ауданы, Қарақай аулыдық округі, Қ.Сәтбаев елді мекені, «Ш.Құдайбердиев атындағы №32 жалпы орта мектебі» коммуналдық                          мемлекеттік мекемесі

Биология                                             9 сынып

Сабақтың тақырыбы: Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану Сабақтың мақсаты: 

Білілімділік: Оқушыларға заманауи селекцияның әдістері, барлық организмдер селекциясында байқалатын жағымды жағдай-гетерозис құбылысы туралы түсінік беру.                                                                                                                   Дамытушылық: Оқушылардың ойлау шапшаңдылығын арттыру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.                                                                                            Тәрбиелік: Оқушыларды гигиеналық тазалық ережелерін сақтай білуге, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру                                                                                                   Сабақтың түрі: сайыс сабақ                                                                                           Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, плакат, интерактивті тақта

Сабақ барысы

           І. Ұйымдастыру                                                                                              Оқушылардың назарын сабаққа аудару

           ІІ. Үй тапсырмасын сұрау                                                                                                                    Үй тапсырмасын сұрау төрт кезеңдік саты бойынша сұралады. Оқушыларды екі «Мендель» және «Морган» топтарына бөліп тапсырмалар беріледі.

      І кезең. «Биологиялық диктант»                                                                          Сұрақтар ауызша және интерактивті тақтада жазулы күйінде оқылады, әр топқа бес сұрақтан беріледі, оқушылар дұрыс деп есептеген сұраққа «1» санын қояды, ал қате болса «0» деген санды жазады.

«Мендель» тобына

1.     Неміс дәрігері Р.Вирхов 1858ж. кез келген жасуша бастапқы жасушаның бөлінуі нәтижесінде түзілетінін дәлелдеді.  (1)

2.     Жасуша құрамына кіретін ағзалық заттарға су мен минералды тұздар жатады. (0)

3.     Жасуша құрамының ең көп бөлігі - су.  (1)

4.     Нәруыз - моносахаридтерден тұратын жоғары молекулалы полимерлік қосылыс.  (0)

5.     Бір тізбектегі аденинмен екінші тізбектегі тимин үш сутектік байланыс арқылы байланысқан.  (0)

«Морган» тобына

1.     Жасуша теориясының негізін қалаған австриялық табиғат зерттеушісі И.Г.Мендель   (0)

2.     Жасушаның құрылысы мен қызметін гистология ғылымы зерттейді.  (0)

3.     Қарапайым көмірсуларды моносахаридтер деп атайды.   (1)

4.     Қандай да бір қолайсыз жағдайларға байланысты нәруыз молекуласының табиғи құрылымының бұзылуын денатурация деп атайды.  (1)

5.     ДНҚ-ның молекулалық моделін Дж.Уотсон мен Ф.Крик ұсынды.  (1)

    ІІ кезең. «Сәйкестендіру кестесі»                                                                                            Екі топқа бірдей тапсырма. Адамның тұқымқуалаушылығын зерттеу әдістеріне байланысты тапсырма. Әр әдіске сәйкес келетін ереженің нұсқасын сол әдіс тұсына теріп жазады.

Әдістер	Нені және қалай зерттейді
1. Генеалогиялық	А) Бұл әдістің көмегімен гендік мутациялар нәтижесінде пайда болған гендік ауруларды, яғни зат алмасу бұзылуының ауруларын анықтайды.
2. Цитогенетикалық	Ә) Егіз туылған балаларды бір-бірімен салыстыру арқылы кез келген жағымды белгінің немесе аурудың, кемістіктің пайда болу себебі анықталады.
3. Егіздерді салыстыру әдісі	Б) Адамның ататегіне шежірелік сызбанұсқа құрылып, оған талдау жасалады.
4. Биохимиялық	В) Бұл әдіс арқылы дене (сомалық) жасушасындағы хромосомалардың саны мен құрылысы зерттеледі, яғни адам кариотипіне цитологиялық талдау жасалады.

   Жауабы:   1. Б;    2. В;    3. Ә;   4. А.

     ІІІ кезең.  Семантикалық карта.  Дұрыс жауабына ұяшыққа «+» белгісін қою керек.

Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары                                                                 (Н.И.Вавилов бойынша)

Мәдени өсімдіктер	Орталық атауы
	Оңтүстік Азия	Шығыс Азия	Оңтүстік-Батыс Азия	Жерорта теңізі орталығы	Аббисиния	Орталық Америка	Оңтүстік Америка
Күнбағыс, темекі							+
Арпа, құмай (сорго)					+
Орамжапырақ, қант қызылшасы				+
Күріш, қант қамысы, пальма	+
Қытайбұршақ, алма, шие		+
Ұзын талшықты мақта, какао						+
Бидай, қарабидай, асбұршақ			+
Нан ағашы, қияр	+
Жоңышқа, зәйтүн ағашы				+
Тары, қарақұмық		+
Картоп, ананас, қына ағашы							+
Қатты бидай, банан, кофе ағашы					+
Картоп, зығыр, кендір			+
Жүгері, бұрыш						+
Сарымсақ, жүзім			+

    ІV кезең. «Жылдам жауап»                                                                                            Әрбір топқа 10 сұрақтан беріледі.

«Мендель» тобына

1.     Мембрана ішке иіліп, шеттері қосылып, жасушааралық сұйықтықты қабылдауы  ...  деп аталады.   (пиноцитоз)

2.     Тегіс бетті эндоплазмалық торда синтезделетін заттар?                                  (липидтер мен көмірсулар)

3.     Жасуша орталығы  ...  қатысады.   (жасушаның бөлінуіне)

4.     Бейорганикалық қосылыстардың тотығу реакциялары кезінде бөлінген химиялық энергияны пайдаланатын ағзалар аталады.  (хемотрофтар)

5.     Митоздық цикл қандай сатылардан тұрады?                                                  (даярлық кезең (интерфаза) және митоздық бөліну)

6.     Ашытқы саңырауқұлағының жыныссыз жолмен көбеюі.   (бүршіктену)

7.     Жыныс жасушаларының пісіп жетілу үдерісі?    (гаметогенез)

8.     Гүлді өсімдіктерге ғана тән ұрықтанудың түрі?  (қосарлы ұрықтану)

9.     Іші қуыс, бір қабатты ұрық.  (бластула)

10.  Ұрық жапықрақшаларын атаңыз?   (эктодерма, мезодерма, энтодерма)

«Морган» тобына

1.     Мебрана арқылы қатты бөлшектерді қабылдауы  ...  деп аталады. (фагоцитоз)

2.     Нәруызды синтездейтін жасуша органоиды?   (рибосома)

3.     Зат алмасудың сатылары  (пластикалық және энергетикалық)

4.     ДНҚ молекуласында жазылған тұқым қуалау ақпараты а-РНҚ-ға көшіріліп жазылу үдерісі?   (транскрипция)

5.     Митоздық бөліну қандай жасушаларға тән?   (дене жасушалары)

6.     Бір өсімдіктің бүршігін немесе бүршігі бар өркенін екінші өсімдік денесіне ұластыру.    (телу)

7.     Жыныс жасушалары қандай жолмен бөлінеді?   (мейоз)

8.     Зигота түзілгеннен бастап туылғанға немесе жұмыртқа қабығын жарып шыққанға дейінгі кезең.  (эмбриондық)

9.     Ұрықтың тек хордалыларға ғана тән гаструладан кейінгі сатысы?  (нейрула)

10.  Мүшелердің түзілу үдерісі.   (органогенез)

ІІІ. Жаңа сабақ

     Селекцияның бастапқы кезеңі қолға үйрету, яғни жабайы жануарлар мен өсімдіктерді мәдени формаларға айналдыру әрекеті болды.

    Қолға үйретудің алғашқы кезеңдерінде адам алдына ешқандай мақсат қоймай, санасыз сұрыптау жүргізді. Ал кейін келе ол өзіне қажетті сапалы қасиеттері  бар даралар алу үшін организмдердің бірқатар белгілерін өзгертуге бағытталған әдістемелік сұрыптау жүргізді. 

 

    Туыстық емес және әріден будандастыруда, яғни қолтұқым және іріктемеаралық, түраралық, туысаралық будандастыру нәтижесінде  алынған бірінші ұрпақ будандары ата-аналық даралармен салыстырғанда, әдетте тіршілік қабілеті жоғары, өнімділігі мол, сапасы жақсы болып келеді. Бұл құбылыс гетерозис деп аталады.   

     Гетерозисті ауылшаруашылық дақылдарынан мол өнім алу үшін селекциялық жұмыстарда арнайы бағытта қолданады. Мысалы, біздің еліміздегі жүгері өсіретін аймақтарда гетерозистің пайдасы өте зор.

    Гетерозис – жануарларға да тән құбылыс. Мысалы, бие мен есекті шағылыстырудан алынған будан – қашырды алсақ, олар өз ата-аналарымен салыстырғанда гетерозистік қасиетіне байланысты өте төзімді, жұмыс күші ретінде пайдалануға тиімді, тіршілік ұзақтығы жоғары. 

 

      IV. Пысықтау                                                                                                       Будандастыру түрлеріне кесте толтыру 

	Туыстық будандастыру (инбридинг)	Туыстық емес будандастыру (аутбридинг)
Күтілетін нәтиже
Тиімсіз жағы
Тиімді жағы

     V. Қорытынды                                                                                                            Сұрақ - жауап әдісі арқылы сабақта қорытындылау

      VІ. «Бейнет түбі-зейнет»                                                                                         Оқушыларды бағалау

      VІІ. Үй тапсырмасы                                                                                                             § 32.    149-153 бет.

Краткое описание документа:

Ж.Шілдебаева, Ж.Қожантаева, Л.Аманжолова Биология Алматы "Мектеп" 2013 Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулықтан түзілген сабақ жоспары.

Биология пәнінен IX тарау. Генетика және селекция "Гетерозис, оны ауыл шаруашылығында қолдану" тақырыбында 9 сыныпқа арналған сабақ жоспары

Түркістан облысы, Жетісай ауданы, Қарақай аулыдық округі, Қ.Сәтбаев елді мекені, «Ш.Құдайбердиев атындағы №32 жалпы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі