ХІХ ғ. қазақ жеріндегі ұлт-азаттық қозғалыстар

Бостандық сүйгіш қазақ халқы тәуелсіздік үшін ылғи да сыртқы жаумен аянбай күресіп келді.

XVIII-XIX ғасырларда қазақ алқы сырттан төнген экспансияға қарсы үздіксіз күрес жүргізді. Қазақ қоғамы XVII ғасырдың алғашқы жартысында Жоңғар хандығымен , оның артынан Цинь империясымен, Орталық Азия хандықтарымен өз еркіндігі үшін тынымсыз күрес жүргізіп, ең соңында Ресей империясымен бетпе-бет келді.

Қазақ халқының бұрынғы заманнан бастап қалыптасқан терең тарихы революцияға дейін немесе одан кейін де отаршыл саясат, таптық идеология, еуроцентристік қағидалар тұрғысынан зерттелінді.

Ресейдің ХІХ ғасырда қазақ жеріне жүргізген әкімшілік реформалары қазақ мемлекеттілігінің негізін жоюды көздеді. Аталған оқиғалар қаза мемлекетінің бірлігін көздеген сұлтандар Саржан және Кенесары Қасымұлы бастаған кең ауқымды ұлт-азаттық қозғалыстарды тудырды. Сонымен қатар, Ресейге отар болу кезеңіндегі басқа да көтерілістерге И. Тайманұлы мен М. Өтемісұлы және Есет пен Жанқожа батырлардың бастауымен болған қозғалыстарды да жатқызамыз.

Осы аталған қозғалыстардың мақсаты мен себептері жағынан ұқсас жерлері бар.

Қазақ тарихында болған ауқымды, ірі, қуатты көтерілістердің бірі – 1837-1847 жылдары болған Қозғалыс.

Бұл қозғалыс 10 жыл бойы Ресейдің саясатына қарсы ықпал ете отырып, ұлы жүз бен орта жүздің басым бөлігінің Ресейдің қол астына еріксіз кіру мерзімін біраз уақытқа кейінге созды. К. Қасымұлы бастаған қозғалыс өзінің ұзақ уақытқа созылуымен, түгелдей қазақ жерін қамтуымен ерекшеленеді.

К. Қасымұлы қазақ халқын бостандық пен тәуелсіздік жолындағы күреске жұмылған жұдырықтай біріктірді. Оның ұлы істері халқының есінде мәңгі сақталады.

1836-1838 жылдардығы И. Тайманұлы мен М. Өтемісұлының бастауымен болған көтеріліс қазақ топырағындағы ашық әлеуметтік-таптық сипат алған алғашқы қоғамдық қарсылық болды. Бұд көтеріліске қатысушылар алдына қойған мақсатты күресінің идеясына адалдығын дәлелдеді. Дегенмен, кейбір көтеріліске қатысушы билер тобының тұрақсыз әрекеттері, жазалаушы күштердің баксымдылығы көтерілістің жеңіліске ұшырауына себеп болды.

         Ресей империясына қарсы қазақ жерінде болған көтерілістердің бірі – Есет пен Жанқожа батыр бастаған сыр бойы қазақтарының көтерілісі. Көтерілістің қазақ тарихындағы алатын маңызы өте зор. Бұл көтерілістер қазақ қахазақ халқының бостандық пен тәуелсіздікке ұмтылысының зор екендігін көрсете білді. Мақсаты мен себептері, тарихи маңызы жағынапн ұқсас көтерілістер патша үкіметінің Орта Азия мемлекеттерінің аумағын басып алу процессін біраз уақытқа кешеуілдетті.  

Аталған көтерілістердің барлығы отарлықезгі мен қанауды жоюға бағытталды. Мұның ішінде