Химия пәнінен "Альдегидтер" (11класс)

Пәні: Химия Сыныбы: 11 «Ә»

Сабақтың тақырыбы: §9.1-9.2 Альдегидтер, альдегидтердің қасиеттері

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік: Альдегидтер, альдегидтердің қасиеттері, қолданылуы және олардың фомулаларын атауларын анықтау жөніндегі білімдерін кеңейту.

Дамытушылық: Оттекті органикалық қосылыстар жайлы алған білімдерін ауызша сұрақтар қою, альдегидтердің қасиеттеріне байланысты есептер шығару, айналымдарды жүзеге асыру арқылы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік: Альдегидтердің адам өміріндегі маңызын түсіндіре отырып, тұрмыста пайдануын үйрету.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, баяндау, әңгімелесу, оқулықпен жұмыс жасау.

Сабақтың көрнекілігі: кестелер, сызбанұсқалар, суреттер, үлестірмелі қағаздар, слайд.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау кезеңі.

1. Фенолдар деп қандай заттарды айтады? (құрамында гидроксил тобы бензол сақинасымен тікелей байланысқан бензолдың туындылары)

2. Спирттердегі сияқты фенолдарда гидроксил тобындағы сутектің орынбасу реакциясын жүргізуге бола ма? (болады, себебі спирттердегі гидроксил тобына қарағанда фенолдарда бұл реакция жылдам жүреді)

3. Фенолдардың халықаралық атауы.

4. Фенолдар құрамындағы гидроксил тобының санына қарай қалай бөлінеді?

5. Төмендегі айналымдарды орындауға мүмкіндік беретін реакция теңдеулерін жазыңдар:

C₆H₆→C₆H₅Cl→C₆H₅OH

C₆H₆ + HCl → C₆H₅Cl

C₆H₅Cl + H₂O → C₆H₅OH

6. 15г фенол алу үшін күкірт қышқылымен әрекеттескен натрий фенолятының массасын есептеңдер.

Бер: шешуі:

m(C₆H₅OH)=15г x г 15г

m(C₆H₅ONa)-? C₆H₅ONa + H₂SO₄→C₆H₅OH + NaHSO₄

116г 94г

X==18,5г

Жауабы: 18,5 г (C₆H₅ONa)

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру кезеңі.

Альдегидтер – молекула құрамындағы сутек атомы альдегид тобына (-СОН) алмасқан көмірсутектердің туындылары. Халықаралық атаулар жүйесі бойынша көмірсутектің атына -аль деген жалғау қосып атайды. Көміртек атомдарының арасындағы бұрышы 120⁰. Альдегидтерді көмірсутектерді, спирттерді тотықтырып алуға болады. Өнеркәсіпте альдегидтерді ауадағы оттекпен көмірсутектерді тотықтырып алады. «Альдегид» деген атауы «алькагольдідегидрлеу» дегенннен шыққан. Альдегидтердің молекулалық массалары өскен сайын балқу температуралары және қайнау температурасы артады. Альдегидтердің спирттерден ерекшелігі – альдегидтерге молекулааралық сутектік байланыс түзілмейді, сондықтан спиртттермен салыстырғанда қайнау температуралары төмен болады.

Физикалық қасиеттері. Құмырсқа альдегиді — өткір иісті газ, сірке альдегидінен бастап келесі мүшелері — сұйық, ал жоғарғылары — қатты заттар. Альдегидтердің физикалық қасиеттері бұдан бұрынғы қарастырылған заңдылықтарға сәйкес келеді. Молекулалық массалары өскен сайын балқу және қайнау температурасы артады. Спирттерден өзгешелігі — альдегидтерде молекулааралық сутектік байланыс түзілмейді, сондықтан сәйкес спирттермен салыстырғанда қайнау температуралары төмен болады.

Барлық альдегидтер органикалық еріткіштерде жақсы ериді. Химиялық қасиеттері. Құрамында еселі байланыс болғандық- тан, карбонилді қосылыстарға қосылу реакциясы тән. Қосылатын реагенттің теріс зарядталған бөлігі көміртек атомына, ал оң зарядталған бөлігі оттек атомына қосылады. Басқа органикалык косылыстармен салыстырғанда, альдегидтерде карбонилді топпен байланысқан С — Н байланысының белсенділіғі жоғары және реакцияға жеңіл түседі.

Аты

Формула

Балқу температурасы

Қайнау температурасы

Формальдегид

HCHO

−92 °C

−19 °C

Ацетальдегид

CH₃CHO

−123 °C

20,8 °C

Пропаналь

CH₃CH₂CHO

−81 °C

48,8 °C

Бутаналь

CH₃CH₂CH₂CHO

−97 °C

75 °C

Акролеин

CH₂=CH-CHO

−88 °C

52,5 °C

Кротонды альдегид

CH₃-CH=CH-CHO

−76,5 °C

104 °C

Бензальдегид

C₆H₅-CHO

−56 °C

179 °C

Салицилді альдегид

1,6 °C

197 °C

Фурфурол

−36.5 °C

161.7 °C

IV. Қорытынды.

Альдегидтер тотығу-тотықсыздану реакцияларына түседі. Альдегид тотығып – карбон қышқылына, тотықсызданып – спиртке айналады. Альдегидтер қосылу реакциясына түседі. Реакция қос байланыс үзілу арқылы жүреді. Альдегидтердің полимерлему және поликонденсациялану реакцияларының нәтижесінде пластмассалар алынады. Құмырсқа альдегиді мен сірке альдегидінің өндірісте маңызы өте зор. Одан сірке қышқылын, этил спиртін және көптеген органикалық қосылыстар алады.

V. Жаңа сабақты бекітуге арналған сұрақтар:

1. Альдегидтер дененіміз не? (молекула құрамындағы сутек атомы альдегид тобына алмасқан көмірсутектердің туындылары)

2. Альдегидтер қандай реакцияларға түседі? (конденсациялану, қосылу, тотығу)

3. Альдегидтердің халықаралық атауы. (аль-жалғауын жалғап атаймыз)

4. Айналуларды: С→СН₄→СН СН→СН₃СНО орындауға мүмкіндік беретін химиялық реакция теңдеулерін жазыңдар.

С+Н₂→СН₄

СН₄+СН₄→С₂Н₆ + Н₂

С₂Н₆→ СН СН+ Н₂

СН СН + Н₂→С₂Н₄

2С₂Н₄ +О_{2 (ауа)}→2СН₃-СОН

5. Құмырсқа альдегидін күміс оксидімен тотықсыздандырғанда, 2 г күміс түзіледі. Альдегидтің қандай массасы тотыққан?

Бер: шешуі

m(Ag)=2г x г 2г

m(HCOH)-? HCOH + Ag₂O → HCOOH + 2Ag ↓

30 г 216г

X==0,28г жауабы: 0,28г (HCOH)

VI. Үй тапсырмасын беру. Альдегидтер. Альдегидтердің қасиеттері тақырыбын оқу. 189 беттегі №9 есепті шығару.

VII. Оқушыларды бағалау. Оқушылардың орнында отырып сұрақтарға жауап беруіне қарап және шығарған есептерін ескере отырып білімдерін бағалау.