Инфоурок Другое Другие методич. материалыХорз нœ сœфы. Адœймаг œмœ йœ ном Дзесты Куыдзœджы (1905-1981) радзырд «Тегайы бœлас»-ы.

Хорз нœ сœфы. Адœймаг œмœ йœ ном Дзесты Куыдзœджы (1905-1981) радзырд «Тегайы бœлас»-ы.

Скачать материал

Хорз нœ сœфы. Адœймаг œмœ йœ ном Дзесты Куыдзœджы (1905-1981) радзырд «Тегайы бœлас»-ы.

 

 

 

                                   

 

Гом урок.

 

 

Ахуыргœнœг: Таймœзты Иринœ Сергейы чызг,

40-œм скъола.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дзœуджыхъœу.

Апрель 2012 аз.

                          «…Куыд зыны, афтœмœй Куыдзœг йœ алы дзырд дœр

                          лыстœг тœрœзтœй бары œмœ афтœмœй нывœнды йœ ныхас».

                                                                             

                                                                                         Тыбылты Алыксандр.

 

 

 

Урочы нысан.

 

1. Ног œрмœг бацамонын œмœ ныффидар кœнын.

2. Ныхасы рœзтыл куыст; аив кœсын; дзырдты œмœ œмбисонды нысаниуœгыл бакусын; œнœниздзинад хъахъœныны технологитœй пайда кœнын; предметты бастдзинад.

3. Хорздзинœдтœ аразын, аргъ сын кœнын, ном нœ чъизи кœнын, райгуырœн зœхх уарзын,рœсугъд фœд ныууадзын.

                               

Цœстуынгœ œрмœг. 8-œм къласы ахуыргœнœн хрестоматии, Дзесты Куыдзœджы портрет, бœласы ныв.

 

Метод. Рольтœм гœсгœ кœсын, ахуыргœнœджы раныхас, беседœ.

 

Урочы цыд.

1.  Ног œрмœг.

 

Бакœсут фœйнœгыл фыст темœ, рафыссут œй уœ тетрœдтœм.

- Беседœ.

Уœ зœрдыл œрлœууын кœнут Дзесты Куыдзœджы тыххœй цы зонут, уый.

Цавœр уацмыстœ йын ахуыр кодтат? (Радзырд «Хорхœссœг», «Хур скœсœнырдœм нœ ныгуылы»).

Цы нын равдыста Куыдзœг ацы радзырдты?

Уœ зœрдœмœ фœцыдысты? Цœмœн?

Куыдзœг ирдœй равдыста адœмы цард,сœ уавœр. Зœрдœмœ авф бахъарынц йœ ныхас, йœ архайджыты фœлгонцтœ œмœ сын ферох кœнœн нал вœййы.

Байхъусœм-ма Нигеры ныхœстœм Куыдзœджы тыххœй. «Нœ фыссœгœн йе стырдœр миниуджытœй иу у уый, œмœ тынг хорз зоны ирон адœмы цард Хуссарœй, Цœгатœй, ивгъуыд цард œмœ ног цард дœр…Цœйдœриддœр тыххœй фыссы йœ радзырдты, уый зоны хорз, федта йœ, сахуыр œй кодта. Хъœздыг у йе  взаг, бирœ хорз фадœттœ йын аразы йœ куысты». Куыдзœг œвдыста, адœймаджы бœрзонд œмœ тыхджын цы миниуджытœ кœнынц, уыдон. Уый уарзта цард œмœ йœ курдиатœй куыста царды сœраппонд.

Бафœрсын ахуыргœнинœгты курдиат цы нысан кœны,уымœй. Стœй зонын куырдиат цы у, уый. Зœгъын, арœх сœ кœй хœццœ кœнынц, уый тыххœй.

- Ахуыргœнœджы цыбыр разныхас Дзесты Куыдзœджы цард œмœ сфœлдыстады тыххœй.

- Бафœрсын ахуыргœнинœгты Ногиры хъœу куыд фœзынд, œмœ цœмœн афтœ хуыйны, цœмœй зындгонд у, уымœй. Радзурын сын Плиты Грисы, Таймœзты,Тедеты, Наниты лœппуты спорты œнтыстыты тыххœй. Таймœзты мыггаджы тыххœй, ирон адœмы иумœйаг историйы тыххœй, нœ адœмы иудзинады тыххœй (хъомыладон куыст).

- Ахъуыды-ма кœнут, цымœ цœмœн ахœм ном радтой Куыдзœгœн? Радзурын нœмттœ Сауи, Будзи, Саукуыдз, Бурчызг, Тузик, Хъуыдинœ, Налхъуыдтœ, Саулœджы тыххœй.

- Рахизœм радзырд «Тегайы бœлас»-мœ. Радзырды райдиан кœсœм рольтœм гœсгœ (автор œмœ дыууœ œмбалы диалог.

- Бафœрсын ахуыргœнинœгты диалог œмœ монолог-œй. (Уырыссаг œвзаг œмœ литературœ, ирон œвзаг литературœ, бердзенаг œвзаг œмœ историйы бастдзинад).

-  Ныхасы рœзт: диалог рольтœм гœсгœ хи ныхœстœй радзурын. Иннœ сывœллœтты бафœрсын диалоджы тексты мидисœй (ахыргœнœджы фœндонмœ гœсгœ).

-  Дарддœр текст кœсы ахуыргœнœг (320 фарс, 4-œм абзац).

-  Цавœр у уацмысы œвзаг? Бакœсут Тыбылты Алыксандры ныхœстœ(эпиграф). Бамбарын кœнын дзырд «эпиграф»-ы нысаниуœг. Зœгъын ахуыргœнинœгтœн Тыбылты Алыксандры тыххœй.

-  Дзырдты лексикон нысаниуœгыл бакусын (фарс 320-321).

- Фœйнœгыл фыст дзырдтœ сœ лексикон нысаниуœгимœ бакœсын:

нœзыты рагъ – гребни сосен, наз – сосна, заз – ель,

суар – нарзан, минеральная вода,

бœрзхъœд – берёзовый лес,

бœрз уис – берёзовая хворостина,

арфœ – благодарность, приветствие, поздравление,

тœгœр бœлас – горный клён, явор,

œндзалм – жердь,

œхсœлыйы къутœртœ – кусты можжевельника,

«гœмœх къуылдым» -голый холм,

таурœгъ – 1) рассказ, повесть; история; 2) басня; легенда; предание.

- Ссарут тексты вазыгджын дзырдтœ, нымœцонтœ, уœздан дзырдтœ. Бацамонут сын сœ нысаниуджытœ. Уœздан дзырдтœ (рухсаг у, уœ фарн бирœ, мœ хуртœ, дœ хорзœхœй, уœ рын бахœрон, дзœнœты бадœд, табуафси, райгœ ут). Нымœцонтœ(œртиссœдз, фынддœс œмœ ссœдз, фœйнœ фондзы, дыууœ), вазыгджын дзырдтœ (œртиссœдз, уœрœхкъабаз, хуымгœнд, къахдзœф, къахвœндаг...).

- Ссарын тексты œмбисонд, бамбарын ын кœнут йœ хъуыды (мидис) œмœ куыд баст у радзырды темœ œмœ идеяимœ (идейœ - раст нœу). (Хъомыладон куыст).

-  Фарст: цы у темœ, идея?

-  Дарддœр радзурын радзырды мидис хи ныхœстœй.

-  Цавœр у радзырд «Тегайы бœлас»-ы темœ, идея?

-  Цавœр топонимтœ ис радзырды? Цы у топоним? Топоним у бынœтты, горœтты, хъœуты œмœ а. д. нœмттœ. (Тегайы бœлас, Нœзыты рагъ, Суары хъœу, Æнциан, «Гœмœх къуылдым», «Пионерты хъœд». Ацы нœмтты œхсœн ссарут синонимтœ. Цы у синоним? (Предметты бастдзинад).

-  Куыд œмбарут дзырдбасты нысаниуœг «фœйнœ фондзы»? Куыд зœгъœн ма йын ис? Фœндзгай. Цал уыдысты уисœйттœ? Цалгœйттœй сœ хастой лœппутœ? Зœронд лœг та дзы цал хаста? Цœмœн? (Æгъдауыл аныхас кœнын, хистœр œмœ кœстœры ахастытœ – хъомыладон куыст). Сымах та цалгœйттœ ахастаиккат? (Предметты бастдзинад).

 

-  Ныхасы рœзт: текст дарддœр радзурын хи ныхœстœй.

 

                     2.  Ног œрмœг ныффидар кœнын.

 

Беседœ.

- Ранымайут Дзесты Куыдзœджы радзырд «Тегайы бœлас»-ы архайджыты?

- Чи у сœйраг хъайтар?

-  Цавœр у йœ мыггаджы бындур?

-  Цы нысан кœны дзырд «фарн»?

-  Тегамœ ис фарн? Саразут ног дзырдтœ фарн-œй. (Фœрнджын, фœрнœйдзаг, фарнхœссœг, фœрныг).

- Бакœсын текст фарны тыххœй. «Фарн у рагон ирон дзырд. Йœ бындуры ис Хуыцауыл, арвыл, хурыл œууœндындзинад. Нысан кœны, Хуыцау, арв, хур адœймагœн цы хорздзинœдтœ ратты, цœмœй амондджын уа, уыдон. Хауынц сœм бœркад, œнœниздзинад,сабырдзинад, кœрœдзийы уарзынад œмœ œмбарынад œмœ а.д. Иу дзырдœй, цыдœриддœр хорздзинадœй ис зœххыл, уыдон иумœ аразынц вазыгджын œмбарынад – фарн. Уыцы œмбарынад ис œрмœст ирон адœммœ.

        Ирон œвзаджы тынг арœх пайда цœуы ацы дзырдœй, уœлдай арœхдœр та арфœты –

«Фарн уœм бацœуœт», «Фœрнœйдзаг у», «Фарн уœ ныхасы» œмœ а.д. Ацы дзырды бындурыл сœвзœрдысты œндœр дзырдтœ – фœрныг (хœдзар) – фарн кœм ис, ахœм, фœрнджын, фарнхœссœг œмœ а.д.». (Абайты Васо).

        Кœцœй ист сты ацы ныхœстœ? (Абайты Васойы «Историон этимологион дзырдуат»-œй).

        Чи у Абайты Васо? (Стыр ахуыргонд, академик, лингвист, «Историон этимологион дзырдуат»-ы автор (фондз томœй).

        Патриот схонœн ын ис? Цавœр дзырд у патриот? (Æрбайсгœ дзырд уырыссаг œвзагœй). Цы нысан кœны? (Райгуырœн бœстœ œмœ йœ адœмы œнœкœрон уарзтœй чи уарзы, ахœм адœймаг).

        Хъомыладон куыст (хорз хъуыддœгтœ аразын, адœмы уарзын, аргъ сын кœнын кусын уарзын, ном ныууадзын). Уœдœ Тега цавœр адœймаг у? Цавœр миниуджытœй хайджын у? Фарн œм ис? Саразут дзырдбœстытœ номдар Тегаимœ уидаг фарн кœм уа, ахœм миногонтимœ. Фœрнджын Тега, фœрнœйдзагТега, фарнхœссœг Тега, фœрныг Тега. Тегайы кой кœнгœйœ ма цавœр миногонтœй спайда кœнœн ис? Хœлар, кусаг, адœмуарзон, œвœллад, œгъдауджын, номдзыд, œрхъуыдыджын, œнœзивœг, цœстуарзон, ауœрдаг, аргъгœнаг, патриот.

        - Чиныгœй пайда кœнгœйœ, радзурут Тегайы хорз хъуыддœгты тыххœй. Бакœсут уыцы бынœттœ.

        -  Цœмœй у фœзминаг Тега?

        -  Цы пайда хœссы Тегайы бœлас адœмœн? (Æнœниздзинады технологитœ).

        -  Цœмœн баззад Тегайы ном адœмы зœрдœйы? Æрхœссут дœнцœгтœ. Зœгъут дœнцœджы синоним. (Цœвиттон). Цы у синоним? (Æвзœгты бастдзинад).

        -  Тегайы хъуыддœгтœ адœм дарддœр кœнынц? 1) (319 фарс. «Нœ колхозы фœсивœд мœ нал уадзынц уыгœрдœнтœм, базœронд, дам, дœ œмœ дын œгъгъœд у. Æмœ œз дœр, зœгъын, дзœгъœлы цы бадон, фœлтау œхсыры фермœйы кусджытœн зымœгмœ уисœйттœ бацœттœ кœнон.»).

        2) «Пионерты хъœд»-ы тыххœй радзурут. Цы нысан кœны дзырд «пионер»? (Первооткрыватель – ногдзау).

                -  Тега йœхœдœг куыд дзырдта йœ хъуыддœгты тыххœй? Бакœсут уыцы скъуыддзаг. Бамбарын œй кœнут. Тегайы бœласœн цыртдзœвœн схонœн ис?

        -  Зœгъут-ма цавœр хъуыддœгтœ сты нымад хорзыл? Цы хорз хъуыддœгтœ нын сарœзтой нœ фыдœлтœ? Сымах та цавœр хорздзинœдтœ сарœзтат, саразиккат? Цœмœн хъœуынц хорздзинœдтœ?

        -  Радзырд уœ зœрдœмœ фœцыд? Цœмœй?

        -  Цавœр цœстœнгас уœм фœзынын кодта ацы радзырд, стœй иннœ радзырдтœ дœр автормœ?

        -  Сымахмœ гœсгœ, цавœр адœймаг уыд автор Дзесты Куыдзœг?

        -   Хатдзœгтœ скœнын.

        Цы базыдтат ацы урочы? Цы сфœлхат кодтат? Цы райстат хорзœй уœхицœн? Цœуыл нœ хъомыл кœны ацы чысыл, фœлœ уœрœх мидисджын радзырд? Ранымайут ахœм адœймœгты, кœцытœ сœхицœн скодтой ном, сœ кады кой кœмœн айхъуыст дардыл.

        - Нысœнттœ сœвœрын.

        - Хœдзарон куыст. Бацœттœ кœнын œмœ ныффыссын сочинении ахœм темœйыл: «Сœ кой айхъуыст дардыл». (Ирыстоны номдзыд хъœбултыл), кœнœ та ахœм темœйыл: «Мœ  бавœрд (вклад) ирон фарны къœбицы».                   

 

 

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Хорз нœ сœфы. Адœймаг œмœ йœ ном Дзесты Куыдзœджы (1905-1981) радзырд «Тегайы бœлас»-ы."

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 3 месяца

Специалист по экономической безопасности

Получите профессию

Интернет-маркетолог

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 661 760 материалов в базе

Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 03.12.2015 671
    • DOCX 37.1 кбайт
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Таймазова Ирина Сергеевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    Таймазова Ирина Сергеевна
    Таймазова Ирина Сергеевна
    • На сайте: 8 лет и 4 месяца
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 3954
    • Всего материалов: 5

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Бухгалтер

Бухгалтер

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 22 человека из 16 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Руководство электронной службой архивов, библиотек и информационно-библиотечных центров

Начальник отдела (заведующий отделом) архива

600 ч.

9840 руб. 5600 руб.
Подать заявку О курсе
  • Этот курс уже прошли 25 человек

Курс повышения квалификации

Специалист в области охраны труда

72/180 ч.

от 1750 руб. от 1050 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 33 человека из 20 регионов
  • Этот курс уже прошли 153 человека

Курс профессиональной переподготовки

Организация деятельности библиотекаря в профессиональном образовании

Библиотекарь

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3650 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 282 человека из 66 регионов
  • Этот курс уже прошли 849 человек

Мини-курс

Психологические аспекты родительства и развития ребёнка

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Основы изучения творческих дисциплин: введение в пропедевтику дизайна и изобразительного искусства

8 ч.

1180 руб. 590 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 29 человек из 17 регионов
  • Этот курс уже прошли 12 человек

Мини-курс

Современные направления в архитектуре

6 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе