Ілімдік оқыту сабағының әдістемелік құрылымы Методическая разработка урока теоретического обучения «Ас қорыту процесі» «Процесс пищеварения»

Щучинск қаласы город Щучинск

Ақмола облысының білім басқармасы «Туризм және сервис индустриясы колледжі» КММ Управление образования Акмолинской области КГУ «Колледж индустрии туризма и сервиса» Ілімдік оқыту сабағының әдістемелік құрылымы Методическая разработка урока теоретического обучения «Ас қорыту процесі» «Процесс пищеварения»                                                                           Әзірлеген:  Исаханова Толқын Бауыржановна                                                                                                                                                                                                                                                                     арнайы пән оқытушысы

Управление образования Акмолинской области

Мотивация

Осы ілімдік оқыту сабағы мемлекеттік міндетті техникалық және кәсіптік білім беру стандартына сәйкес «0508000 – Тамақтануды ұйымдастыру» мамандығы бойынша «Тамақтану физиологиясы» пәні бағдарламасы мен күнтізбелік – тақырыптық жоспар бойынша екінші курс студенттері топтарында өткізіледі.

Бұл сабақ пәнге кіріспеден кейін өткізіледі.

Студенттер бұл сабақта ас қорыту процессімен танысады.

Студенттер алған білімдерін практикалық шығармашылығында қолданады.

Ілімдік оқыту сабағының түрі – аралас сабақ.

Аралас сабақ – бірнеше дидактикалық мақсаттардың қойылуымен және нәтижеге жетумен ерекшеленеді.

Аралас сабақтың әр түрлі әдістеріне орай түрлері бар. Аралас сабаққа тән кезеңдер төмендегідей.

·        Сабақтың тақырыбымен таныстыру, мақсаты мен міндетін анықтау.

·        Үй тапсырмасын тексеру.

·        Өткен тақырып бойынша студенттердің білім – білік дағдыларын тексеру.

·        Жаңа тақырыпты баяндау.

·        Өтілген тақырыпты бекіту.

·        Сабақты қорытындылау және үй тапсырмасын беру кезеңі.

           Осы кезеңдерді өту кезінде студенттердің кәсіби білімдері жетілдіріледі, жалпы көзқарасы кеңиді, мамандығына деген қызығушылығы артады. Сабақтың бұл түрі оқытудың барлық мақсаттарының шешімін табады. 

           Білімді пысықтау кезінде  жаңа материалдың жақсы меңгеруі мен әдіс – тәсілдердің тәжірибе жүзінде жүйелі қолданылуы үшін бейнеролик көрсетіледі. Сабақ уақыты тиімді бөлінген және кезеңдері бір – бірімен тығыз байланысып тұр.

         Оқыту тәсілдері мен әдістері материалды жақсы игеруге және алған білімді пысықтауға мүмкіндік береді.

Перспективалық-тақырыптық жоспардың көрінісі

Сабақ № урока	Тарау мен тақырып атаулары                                 Наименование разделов и тем	Оқу жұм ұйым түрлері Формы орган уч. раб.	Сабақта оқуш. өзд. жұмыс істеу түрл. Виды самост. раб. уч-ся	Пәнаралық, пәнішаралық байланыс. Межпред. и внутпред связи	Өндірістік оқытумен байланыс Связь с произв. обучением	Көрнекі құралдарды қолдану Прим. учебно наглядных пособии	Үй тапсырмасы Дом. задание	Әдебиетт. анықтағыштар. Учеб. метод.  лит-ра
1	Тамақтану физиологиясы ғылымы	Таныстыру сабағы		Гигиена және санитария Тамақ дайындау технологиясы	Білімін өмірде және жұмыста қолдану	Бейнесабақ	Павлов И.П. өмірі туралы реферат дайындау	Матюхина З.П Тамақтану физиологиясы негіздері. «Академия». Москва. 2008.
2	Ас қорыту процесі	Аралас сабақ	Тәжірибе өткізу	Гигиена және санитария Тамақ дайындау технологиясы	Білімін өмірде және жұмыста қолдану	Мультимедиялық проектор.	Құрамында ақуызы көп тағамдарды атау
3	Ақуыздар,  физиология-лық баға	Аралас сабақ	Практика-лық жұмыс	Гигиена және санитария Тамақ дайындау технологиясы	Білімін жұмыста қолдану	Бейнесабақ	таблица құру

Сабақтың жоспары

Бағдарламаның тақырыбы: Тамақтану физиологиясының негіздері

Сабақтың тақырыбы: Ас қорыту процесі

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

- ас қорыту процесі туралы білімін қалыптастыру

- дұрыс тамақтану негізін үйрету

- ас қорыту процесінің негізгі кезеңдерін пысықтау

- дұрыс тамақтану түсінігін қалыптастыруға жәрдем беру

Дамытушылық:

- тақырыпты өту кезінде алған білімі, білігі және дағдысын қолдануды дамыту;

- алған білімін дұрыс пайдалануды үйрету;

- ойлау, ақыл мен тілдің дамуы үшін жағдай жасау;

- өзіне және өз күшіне сенімін дамыту.

Тәрбиелік:

- тамақты дұрыс шайнауға көңілін аударту;

- өздігінен жұмыс істеуге, алатын мамандығына қызығушылығын тәрбиелеуге жағдай жасау;

- атқарылған жұмысы үшін мақтаныш сезімін қалыптастыру

Студенттер оқу материалын игеру қорытындысы бойынша:

- ас қорыту процесін түсіндіруі;

- санитария және гигиена ережесін сақтауы;

- тағамда азық – түлікті дұрыс байланыстыруы керек.

Материалдық-техникалық жабдықталуы:

- жеке компьютер, мультимедиялық проектор

- тәжірибе өткізу үшін жабдықтар

       Дидактикалық жабдықталуы:

- тұсаукесер, бейнефильм, карточка - тапсырмалар

         Оқыту құралы:

- З.П. Матюхина. Тамақтану физиологиясы негіздері. «Академия». М. 2009

Сабақтың құрылымы және мазмұны

Сабақтың дидактикалық құрылымы	Әдістемелік құрылым
	Оқыту әдістері	Әдістемелік тәсілдері, оның мазмұны	Оқыту құралы	Оқыту жұмысын ұйымдасты-ру түрлері
Ұйымдастыру кезеңі		Студенттердің сабаққа дайындығын тексеру		Фронтальды
1. Студенттердің жұмыс істеу мотивациясы. Мақсат қою. Демеулік білімін белсендіру (5 минут)	Сөзбен айту	1.1. Сабақтың тақырыбын айту: Ас қорыту процесі	Электронды тұсаукесер
	Сауалнамалық бақылау	1.3. Жаңа материалды игеру үшін студенттерді дайындау: бейнероликті көрсету, өздігінен жұмыс істеуге карточкаларды тарату	видеоролик
	Сөзбен айту, ауызша бақылау	1.2. Оқыту жұмысының мақсатын талқылау,  карточкаларды толтыруды түсіндіру	Экранға жазу
2. Жаңа түсініктерді қалыптастыру және қимыл – іс тәсілдері (25 минут)	Электронды оқулықпен  жұмыс істеу, бейнеәдіс, сөзбен, көрнекі	2,1. Келесі сұрақтарды түсіндіру: Ас қорыту аппаратының құрылысы	Тұсаукесер	Жеке жұмыс
	Ақпаратпен жұмыс істеу, бейнеәдіс, сөзбен, көрнекі.	2.2. Келесі сұрақты меңгеру: Ас қорыту процесі: - ауыз қуысында - асқазанда - жіңішке ішекте - қалың ішекте	Тұсаукесер	Жеке жұмыс
3. Жаңа білімді пысықтау  (12 минут)	Практикалық жұмыс, Проблемалы - ізденушілік (өздігінен ойлау, зерттей білуі, шығармашылықты дамыту);	3.1. Сілекеймен тәжірибе жұмысын өткізу 3.2. Тәжірибені іс жүзінде өткізу - газдалған сусынның кальцийге әсер етуі - суқұбырының суымен тәжірибе - энергетикалық сусынмен тәжірибе - лимонадпен тәжірибе	Практикалық жаттығулар	Практикалық
	Білімін бақылау	3.2. Білім сапасын бақылауды іске асыру		Фронтальды
	Әңгімелесу	3.3. Ас қорыту процесі уақытының мониторингі қорытындысын жалпы талқылау. Келісу пікірін бір арнаға келтіру.	Студенттердің  жұмыстары	Фронтальды
4. Сабаққа қорытынды жасау , үй тапсырмасына көңіл бөлу (3 минуты)		4.1.Үй тапсырмасын түсіндіру.		Фронтальды
	Рефлексивті әңгімелесу	4.2. Сабақта студенттерге қаншалықты тиімді және жайлы жұмыс істеуге болатындығын талдау және талқылау.

САБАҚТЫҢ ЖҮРІСІ

Ұйымдастыру кезеңі:

1.1. Сабақтың тақырыбын хабарлау:

Сабақтың тақырыбы: Ас қорыту процесі.

Сабақтың мақсаты: жаңа тақырыпты меңгеру және ас қорыту процессін анықтау.

      Жаңа материалды игеру үшін студенттерді дайындау:

1.2. ас қорыту процесі туралы бейнероликті көрсету. Ас қорыту процесі уақытының мониторингісін анықтау үшін карточкалар тарату.

1.3. Карточкаларды толтыруды түсіндіру.

2. Тақырып бойынша оқу материалын айту:

    Тамақтану - өмір негізі екенін еске түсірдік.

          Ас қорыту – адам ағзасының өмірдегі маңызды функциясына қатысып және қанға  тез араласып кететін, тағам өнімдерінің физикалық өзгерістер мен химиялық ыдыратуды  қамтамасыз ететін қарапайым құрамдас қосылыстардың қосындысы.

         Ас қорыту адамның ас қорыту аппаратынан өтеді. Ол ауыз қуысы, көмекей, өңеш  және асқазан.

         Ас қорыту процесі ауыз қуысынан басталады. Бұл процеске тіл, тіс және сілекей бездері қатысады. Тілдің көмегімен тағам шайнау арқылы әрі қарай жылжиды. Тілдің ұшында тәттіге, түбінде ащыға, бүйір жағында қышқыл мен тұздыға рецепторлар орналасқан

Ауыз қуысында үш ірі сілекей бездері ашылады: олар – құлақ асты, жақ асты және тіл асты деп бөлінеді. Тәулігіне адамда 2 литрге дейін сілекей шығады. Сілекей неорганикалық (су) және органикалық (ферменттер, желімдік зат, лизоцим) заттардан  тұрады. Осы заттар жұту процессін жеңілдетеді және бірен – саран бактерияларды құртады.

Тістер. Тістің көмегімен біз тағамды шайнаймыз (ұсақтаймыз).

        Тәжірибені көрсету. Крахмалданған марліге сілекейді жағып, оны йод құйылған суға батырамыз. Марліні судан алып шыққанда оның қоңыр көк түске боялғанын, ал сілекей жағылған жер ақ болып қалған. Бұл сілекейдің аз уақытта крахмалды бұзғанын көрсетеді. Сондықтан тағамды әрқашан мұқият шайнау керек, себебі ас қорыту процесі ауыз қуысынан басталады.

         Әрі қарай тағам асқазанға түсуі керек. Ол үшін біз оны жұтамыз. Ауыз қуысынан тағам өңешке барады. Сосын асқазанға жылжиды.

         Өңеш – бұлшық еттің жиырылуы арқылы тағам асқазанға консистенциясына байланысты 1 – 9 секунд аралығында  25 – 30 см етті трубкаға өтеді.

          Асқазанның мөлшері 2 – 3 литр. Тағам асқазанда жарты сағаттан 6 сағатқа дейін қорытылады. Сілекей безінде үлкейтетін қыртыстар бар, оның ішінде бездің үш түрі тәулігіне 2,5 литрге  дейін асқазан сөлін шығарады. Асқазан сөлі зиянды микроорганизмдерді жоятын судан, тұз қышқылы, ферменттер мен сілекейден тұрады, ақуыздарды аминоқышқылға дейін ыдыратуға қатысады, асқазан қабырғасын тұз қышқылының қорытылуы мен әсерінен сақтайды.

        Тағам асқазаннан аз – аздап  орташа есеппен 5 – 6 м. тұратын жіңішке ішекке түседі. Ұзындығы 25-30 см – лік жіңішке ішектің бастапқы бөлігі – бауыр ағысы мен ұйқыбездері ашылатын ұлтабар. Тағамдық ботқаға үш  асқорыту сөлі – бауыр өті, ұйқыбездерінің сөлі, ішек бездерінің сөлі әсер етеді.

         Бауыр - диафрагманың астында құрсақ етінің сол жағында орналасқан адамның ең ірі безі. Бауырдың салмағы орташа 1,5 кг. Бауырдың негізгі қызметі улы заттарды (фенол, индол, скатол) бейтараптандыру.

        Ұлтабардан жіңішке ішекке баратын тағам ішектің іргелерінің перистальтикалық және маятникке ұқсастық жиырылуы арқылы қозғалады және араласады.

         Тәжірибені көрсету. Сіздер дұрыс тамақтану керек екендігін естідіңдер. Газдалған сусынды жақсы көресіңдер ме? Оны ішкен кезде коктейль трубкасын пайдаланасыңдар ма? Мен тәжірибе өткізуді ұсынамын: алдарыңызда 3 стақан. Біреуіне кока – кола, екіншісіне – энергетикалық сусын, ал үшіншісіне – жай су құямыз. Әр стақанға бір – бір бор кесегін саламыз. Не көріп тұрсыздар? Екі стақанды белсенді түрде реакция болып жатыр, бұл – кальций бұзылуда, ол дегеніміз газдалған сусындағы бор көмірқышқылмен созылады. Суда бор езіледі. Сонымен газдалған сусын ішу тіс үшін өте зиянды, оның әсері аз болу үшін коктейль трубочкаларын пайдалану керек.   

         Тағамды суық сумен немесе газдалған сусынмен ішкенде өңеш жылдам ашылып және жақсы қорытылмаған тағам жіңішке ішекке түсіп, таз аши бастайды. Осы кезде іштің қампаюы басталады.        

         Жіңішке ішек ұлтабардан, жіңішке ішек пен астыңғы ішектен тұрады. Тағамдық ботқа ұлтабардан жіңішке ішекке, сосын астыңғы ішекке түседі. Бұл процесс 7 – 8 сағатқа ұзайды. Сосын тағамдық ботқа сіңіріледі, қоректік заттар мен дәрумендер ішектің қабырғаларына сорылады. Бұл қоректік заттарды адам организмінің қабылдауының негізгі процесі. Жіңішке ішектен барлық сіңірілмеген тағам (негізінен клетчаткалар) қалың ішекке түседі (жиырма сағатқа дейін болады). Мұнда ақуыздың шіруі мен клетчаткалардың бұзылуынан бактерияның көп бөлшегі болады, сондықтан тәулігіне 1 рет іш босату керек, әйтпесе шығарылмаған заттар адам қанына сіңіп кетеді. Адам өзін әлсіз және дімкәс сезінеді.

          Қалың ішек суды (тәулігіне 4 л. дейін) сіңіреді және күнде адам организмінен шығуға тиісті үлкен дәрет массасы қалыптасады. Уланғыш заттар адам организмінен шықпаған жағдайда адамның денесіне тарап, ол әлсізденіп, бас айналуы мүмкін.

3. Алған білімінің маңыздылығы.

Толтырылған карточкаларды тексеру, ас қорыту процесінің толық уақытын есептеу.

    Қорытынды жасау.

        Біз бүгін ас қорыту процесін меңгеріп, ас қорыту процесінің толық уақытын есептеуін анықтадық.

        Сабаққа белсенді қатысып жұмыс істегендеріне көп рахмет!

Ас қорыту процессінің  ұзақтығын анықтау

Мониторингі

Процессі	Уақыты	Қандай ағзалар қатысады?
Шайнау	10-30 секунд	ауыз қуысы
Жұту	1-9 секунд	өңеш
Қорыту	2-3 сағат	асқазан
Сіңіру	7-8 сағат	жіңішке ішек
Боқ массаларын қалыптастыру	20  сағатқа дейін	жуан ішек
Ас қорытылудың жалпы уақыты:	30 сағат және оданда көп

Ас қорыту процессінің  ұзақтығын анықтау

мониторингі

Процессі	Уақыты	Қандай ағзалар қатысады?
Шайнау
Жұту
Қорыту
Сіңіру
Боқ массаларын қалыптастыру
Ас қорытылудың жалпы уақыты: