Инфоурок Другое Научные работыҒылыми-зерттеу жұмыс "Қазақ қыздарының есімдері" 9 сынып

Ғылыми-зерттеу жұмыс "Қазақ қыздарының есімдері" 9 сынып

Скачать материал

Кіріспе:

Егеменді ел болғалы Қазақстан Республикасы үшін бүгін де қазақ тілі - мемлекеттік тіл ретінде үйренуді және жетік сөйлеуді қажет ететін бірінші кезекті мәселе болып отыр. Бүгін де қазақ тілін басқа ұлт өкілдеріне оқыту- дың қажеттілігі басты мәселелердің біріне айналып отыр. «Қазақ тілі» пәнінің зерттеу объектілері мемлекеттік тілге сұраныс дең - гейінде қазақ тілінде еркін ,сауатты, саналы оқу, жазу, сөйлеу әрекеттерін қамтиды. Қазақ тілін тұрмыстағы, қоршаған ортадағы, адамдар арасындағы қатынас құралы қызметін игерумен бірге мемлекеттік басқару тілі ретіндегі білім бағдарының жалпы сипаты болып табылады. «Қазақ тілі» пәні арқылы қазақ тілінің байлығы, әуезділігі, көркемдігі сөйлеу мәдениеті мен этикеті, фонетикалық, лексикалық және грамматикалық нормалары мен өзіндік ерекшеліктері танылады және оны қолдануда пайдалану дағдылары меңгеріледі. «Қазақ тілі » пәні сөз өнері, сөйлеу үлгісі, сөздің қолданудағы мағыналық бояуларының ерекшеліктері арқылы оқушының сезіміне,ақыл-ойына әсер етіп дамытады. Мұнда тілдің танымдық , тәрбиелік және дамутышылық қуаты, мүмкіндіктері ашылып,тіл үйренушінің қызығушылығы арта түсетін болады. «Қазақ тілі» пәні өзінің ізгілік мақсаты мен міндеттеріне сай ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды таныту арқылы ұлттық білім мен әлемдік білім кеңістіктерін жалғастырады. Қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде қоғамымызда халықтар арасындағы ізгілік қатынасты, түсініктестікті, келісілімдікті нығайтуғаоның ұйытқысы болуға қызмет етеді. Қазақстан Республикасының мемлекеттігін, территория тұтастығын, халықтар достығын, Ата Заңын, мемлекетік рәміздерін құрметтеуге үндей отырып, оқушылар бойында қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастырады. Бүгінгі өмір талабы –жас ұрпақты білімді, талапты, талантты болуы, қай мамандық иегері болмасын мемлекеттік тілді білуі міндет. Мемлекеттік тіл жастарға ертеңгі күні өмірге араласқанға,қызметіне көмегін тигізетін болуы қажет. Бүгінгі таңда тіл туралы мәселе – ең өзекті мәселелердің бірі. Тіл білімінің бір тармағы – ономастика. Ономастика топонимика және антропонимика болып өрбиді. Антропонимика (гр. anthropos - адам, опута

7

ат)— адамдардың өзіне меншікті есімдерін, аты-жөнін, жалған, бүркеншік,

жасырын аттарын, ру аттарын —антропонимді зерттейтін ономастиканын тармағы. Антропонимика сонымен бірге әдеби шығармалардағы антропонимдер мен ауыз әдебиетіндегікейіпкерлердін аттарын зерттейді. Антропонимика халықтық және канондык есімдерді, сол сияқты бір есімнің әдеби және диалектілік, ресми және биресми түрлерін ажыратып қарастырады. Әрбір этностың әр дәуірде өзіне тән антропонимиконы (есімдер тізімі) қалыптасады. Антропонимдердін жиынтығы а н т р о п о н и м и я деп аталады.
Жеке адам есімдері басқа көптеген жеке атаулардай өздерінің дербестігімен ерекшеленеді: әр адамның жеке есімі бар. Есімдер тізілімі шектеулі. Жеке есімдер қайталап отыратындықтан, оларға қосымша атаулар беріледі.
[1] Дамыған қоғамда адамның ресми атауларының өзіндік жүйесі болады. Мәселен,антикалық Римдегі есімдердің тұрақты жүйесі мынадай: адамның жеке есімі + ру тегі + жалған аты + ататек есімі + қосымша аты. Үнді елінде бүл жүйе 3 құрамнан тұрады: гороскоптық есімі, жыныстык немесе діни секталық есімікасталық есіміМысалыРабиндранат Тагордың есімі: Рабиндра (Күн құдайы), Натх (еркек), Тхакур (жер иеленушілер қастасынан) құралымынан тұрған.
Антропономия есімге қатысты хабарларды: адамның қасиетін, әкесі, руы, отбасымен байланысы, ұлты, кәсібі, қай жерден шыққан т.б. зерттейді. Теориялык антропономия белгілі этнос антропонимдерінің пайда болу, даму зандылыктарын, құрылымын, жүйесін, үлгілерін, тарихи қабаттарын, тілдердің антропонимиялық өзара байланысын қарастырады. Оның зерттеу әдістері ономастиканын басқа түрлеріндегідей (адам есімінін әлеуметгік сипаты, салт-әдет, дін мен моданын ықпалы т.б.).
Қолданбалы антропономия есімдерді нормаландыру мәселесін, есімдердін әртілде берілу тәсілдерін зерттейді. Антропонимиялық сөздіктер жасауға, азаматтық хал актілерін тіркеу (
ЗАГС) орындарында ат тандауға, есімдердін даулы құқықтық мәселелерін шешуге көмектеседі. Антропонимия ономастикадан 20 ғасырдың 60—70 жылдарында бөлініп шықты, бірақ олардын бірқатар мәселелері бірге каралады. 60-жылдарға дейін "Антропонимия" термині орнына "ономастика" қолданылып келді.[2]





8



Балаларға бүгінгі жарқын өмір, бақытты дәуір талабына сай жарасты да лайықты есім қою халық зор көңіл бөліп отырған мүдделі де маңызды мәселенің бірі болып саналады. Ата-ана дүниеге келген перзентке мағынасы айқын, әдемі де, айшықты сұлу есім беруді қалайды, бірақ олар қай атты таңдауда, одан кейін оны жазуда қиналысқа ұшырап отырады.

Бұл өмірлік мәселе. Сондықтан адамдарға есім беру мәселесі барлық уақытта да адамдарды толғантып келді, қазіргі кезде өзекті күйінде қалып отыр. Балаға жарасымды есім беруге ата-ана, олардың туған-туыс, жора-жолдастары ғана емес, жергілікті халық депутаттары кеңестері мен Азаматтық хал актілерін тіркеу бөлімдері де толық мүдделі. Адам есімі қоғам өмірі мен оны қоршаған ортамен тығыз байланысты.

Ұрпаққа жарасымды есім беру - ежелден келе жатқан, ізі суымаған жалпы халықтың игі дәстүрi. Есімдер де халық тіліндегі сөздер сияқты өмір сүріп, ескіріп әрі жаңарып отырады. Олар да ғасырлар үшін қарт шежіре сияқты ұрпаққа жеткізіп отырады.

Антропонимдер тілдегі сөздік құрамның бір бөлігі болып саналады. Ол өз арнасын жалпы халық тілі қорынан алады да тіліміздің ішкі заңына сәйкес дамиды. Сөйтіп ол тілдегі сөздердің (лексиканың) барлық салаларынан жасалады. Қазақ есімдерінің басым тобы халқымыздың өткен замандардан бастап күні бүгінге дейін мәдени-тарихи өмір бейнесін анық көрсетеді.

Лексикалық тұрғыдан қарағанда, олардың көне қабаттары негізгі де ұйытқы тірек боп табылып, төмендегідей лексика-семантикалық топқа жіктеледі.

Мал шаруашылығымен байланысты есімдер: Бота, Бұқа, Аққозы., Құлыншақ, Жылқыбай, Қозы т.б.

Табиғат құбылысымен байланысты есімдер: Таубай, Боран, Толғанай, Айым т.б.

Аңдар мен үй хайуанаттары және құстармен байланысты есімдер: Арыстан, Түлкібай, Лашын т.б.

Асыл металдар мен қымбат заттар атауларына байланысты есімдер: Алтын, Болат, Маржан т.б.

Өсімдік аттарына байланысты: Қызғалдақ, Райхан, Раушан, Гүлжан т.б.







9

Жеміс-жидек атауларымен байланысты: Алма, Мейіз, Анар, Жаңғақ т.б.

Туыстық атаулармен байланысты: Атабек, Баба, Туғанбай, Жиенбай т.б.

Жер-су аттарына қойылған есімдер: Алатау, Еділ, Орал, Алтай т.б.

Үй-жиһаздарымен, мүліктерге байланысты: Шара, Табақбай, Айнагүл т.б.

10. Түрлі тағам аттарына байланысты есімдер: Айранбай, Шырынбай, Шекер, Сүттібай т.б.

Балаларға ат қоюды ертеде белгілі дәрежеде ырым мен дәстүр ерекше орын алып отырған. Олардың кейбірін сөздің киелі күшімен де байланыстырып отырушылық көне дәуірден бар құбылыс. Сол ескі замандарда балаларға көз тиюден немесе жын-шайтаннан сақтау мақсатымен елеусіз оғаш есімдер қойып отырған. Мәселен, Итбай, Күшікбай, Жаманбай тағы басқа.

Есім берудегі кеңінен тараған дәстүрдің бірі – сан есіммен байланысты болып келеді. Ондай сан есімдерден қойылған кісі аттары бір сан есімінен мың санына дейін кездеседі. Мысалы: Бірбай, Біржан, Бесбай, Жетібай, Сегізбай, Елубай, Сексенбай, Тоқсанбай, Жүзбай, Мыңбай. Керісінше, сан есімнен қойылған әйел есімдері некен-саяқ қана. Ал, балаларға жарасымды да сұлу есім беруде ешбір шек болмаған есімдер тарихында ғасырлар бойы жаңару, ескіру, архаизмге айналу процесі болып отырады. Адамға ат қоюдың себептері алуан - түрлі тілек-мақсаттармен байланысты да болып отырған. Бұл заңды құбылыс. Адамға ат қоюдың себептері алуан түрлі тілек-мақсаттармен байланысты да болып отырған.

1. Бала дәулетті де бай, ауқатты болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Байбол, Дәулетбай, Алтынбай, Малбай т.б.

2. Күшті де батыл, қырағы да сақ, ержүрек болсын деп қойылған есімдер: Арыстан, Батыр, Тарғын т.б.

3. Бала сұлу да көрікті, ажарлы да әдемі болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Айсұлу, Әсем, Нұрсұлу, Ботагөз.

4. Денсаулығы зор болып, ұзақ жасасын деген тілекпен қойылған есімдер: Ұзақ, Өмірзақ, Мыңжасар.

5. Бала ақылды да тапқыр болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Ақылбай, Ақылбек, Данышпан.







10

6. Бала мырза да жомарт болсын деп қойылған есімдер: Жомарт, Мырзабек, Мәртай.

Есімдерді таңдап, талғап қоюда бұлардан басқа да белгілер мен түрлі нышан, әр түрлі жағдаяттар болып отырған. Мәселеге, Аманжан, Қаржаубай, Жолай тағы басқа.

Көп ретте ертедегі есімдер халықтың әдет-ғұрып, салт-сана, тарихи дәстүрлерімен байланысты қойылып отырғаны белгілі. Ал балалары тұрмай өле берген үйлерде өмірге жаңа келген сәбилерге: Тоқтар, Тұрар, Тұрсын деген есімдер қойылып отырған.

Батырлар жырларындағы халық батырлары мен тамаша, ақылды да парасатты тарихи адамдардың дәстүрлі есімдері ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, күні бүгінге дейін қойылып келе жатыр.

Тіліміздегі кеңінен тараған екі не үш сөздерден құралған күрделі тұлғасы есімдердің көбірек кездесетіндері – құрамында бай, бек, би, хан, сұлтан, төре, шах, ханым компоненттері (сыңарлары) бар есімдер. Тарихи сипаты жағынан бұл сөздер архаизм әрі историзм ретінде келмеске кеткен әлеуметтік терминдер.

Қазақ халқы тарихында феодал ақсүйектер – өздерінің әлеуметтік тегін немесе атақ дәрежесін көрсету мақсатымен бай, бек, би, төре сияқты сөздерді өз есімдеріне қосып, қосақтай айтып отырған еді. Бұл анықтауыш сипаттағы тұлғалар сол замандардан бастап жалпы халық есімдері құрамында да жиі кездесетін.

Бірақ біздің советтік дәуірде анықтауыштар әуелі мағыналарынан айырылса, енді біреулері жаңа мағынаға ие болды. Мәселен, мырза қазіргі кезде «қайырымды», «жомарт», «мәрт адам», «бай», «әлді», «қуатты». Бұл күнде ата-аналар балаларына – бай, бек, би, сұлтан, төре сөздері арқылы жасалған есімдерді сирек беріп, балаларға мән-мағынасы айқын да анық, сұлу да көркем есімдер береді:

Балаға ат қою мәселесіне назар аударуымыздың бір себебі, жаңа дәуір-дің келуімен жаңаша есімдер пайда болып, қазіргі қазақтардың балаға ат қоюда таңдауы молайды. Дегенмен осы біз балаға дұрыс ат қойып жүрміз бе?! Еліктегеннің жөні осы екен деп түрлі сериалдардағы кез-келген шетел-діктердің атын (Изаура, Аарон, Элисса, Омер-Фарук,) немесе әкесі мен шешесінің атының буындарынан құрастырып (Әділет пен Мәдинадан - Әдина), тіпті кейде не қазақша не орысша мағынасы жоқ аттар (Айнара, Сафиназ, Мурсалима, Ясин-Ахмет, Самитхан, Самита, Азиада, т.б.) немесе қазақша әп-әсем

11



атты орысшалап бұзып (Елнұры – Эльнура, Әнел – Анелья,

Әмина - Амина, Әмір – Амир, т.б.) қойып жатамыз, осынымыз дұрыс па деген оймен ата-аналар ескере жүрсін деп қазақтардың балаға ат қою рәсіміне тоқталғалы

Балаға ат қою мәселесіне назар аударуымыздың бір себебі, жаңа дәуір-дің келуімен жаңаша есімдер пайда болып, қазіргі қазақтардың балаға ат қоюда таңдауы молайды. Дегенмен осы біз балаға дұрыс ат қойып жүрміз бе?! Еліктегеннің жөні осы екен деп түрлі сериалдардағы кез-келген шетел-діктердің атын (Изаура, Аарон, Элисса, Омер-Фарук,) немесе әкесі мен шешесінің атының буындарынан құрастырып (Әділет пен Мәдинадан - Әдина), тіпті кейде не қазақша не орысша мағынасы жоқ аттар (Айнара, Сафиназ, Мурсалима, Ясин-Ахмет, Самитхан, Самита, Азиада, т.б.) немесе қазақша әп-әсем атты орысшалап бұзып (Елнұры – Эльнура, Әнел – Анелья, Әмина - Амина, Әмір – Амир, т.б.) қойып жатамыз, осынымыз дұрыс па деген оймен ата-аналар ескере жүрсін деп қазақтардың балаға ат қою рәсіміне тоқталғалы отырмыз.  Дұрыс қойылған есім баланың тағдырына ықпал ететінін, баланың өз атына қарап өсетінін естен шығармаған жөн.
Халқымыз үшін баланың дүниеге келуі ең үлкен қуаныш. Сондықтан да баланың атын қоюға асқан жауапкерші-лікпен қараған. Дәстүр бойынша баланың атын атасы немесе сәби өскенде жұртына қадірлі болсын деген ниетпен  елге сыйлы ақсақал қоятын болған. Кейде ат қою құрметі жақсы тілекпен үйге келген құтты қонаққа берілетін болған. 
Жалпы қазақтар балаға ат қою рәсіміне үлкен мән берген. Балаға әдемі, мағыналы ат қойған немесе сәл де болса сол адамдарға ұқсасын деген ниетпен елге танымал адамдардың есімін берген. 
Ертеде қазақтар бала дүниеге келген кездегі жағдайлармен байланысты да ат қойған. Мысалы: жыл мезгіліне байланысты - Қыстаубай, Наурызбек, шөп шауып жатқанда дүниеге келсе - Шөптібай, ауа-райына  байланысты - Жаңбырбай, өңірдің топонимикасына байланысты - Арал,Теңізбай, Қосқұлан дене тұрқы (Дәуқара, Байсары) мен денсаулығына, сондай-ақ түрлі ырым-сенімдер (баласы тұрмаған үйлер біреуден сатып алдым деп  Сатыпалды, ақысын төледім деп Төлеген) мен айтулы жағдайларға да - Айтбай, қызы көп ұл күткен үйлер келесі бала ұл болар деген үмітпен қыздарына Ұлболсын, Ұлтуған, Ұлдай деп ат қойған. Қыздарға ең әдемі, нәзік, айтуға жеңіл есімдер қойылған.
Ұл балалардың есімі
Ұл  - келешек отбасы мен әулеттің қорғаушысы. Сондықтан да олардың аты ұлттық салт-дәстүрге байланысты қойылған. Мысалы:
• баласы тұрсын деп  - Тоқтар, Тұрар, Тұрсын, Тоқтасын, Өтеген, Өтеміс, Төлеген, Төлеміс, Төленді; 
• тіл көзден сақтасын  деп – Елеусіз, Елемес;
12

ұзақ өмір сүрсін деп – Елубай, Жүзбай;
• баласы күшті әрі шыдамды болып өссін деп – Темір, Қасқырбай, Бүркіт, Қаршыға, Арыстан қойса;
• әлі күнге дейін жаңа туған нәрестеге атақты адамдардың есімін  береді - Абылай, Абай, Шоқан, Шакен, Димаш, Қаныш.

Қыз  балалардың аты
Қазақ халқы қашан да қыздарына әдемі, сұлу, нәзік болсын деген ниетпен – Айсұлу, Айдай, Сұлухан, Жібек, Алтын, Меруерт, Маржан, Інжу деп ат қойған.
Аралас некелі отбасылар өз балаларына Альбина, Сабина, Тимур, Руслан сияқты түркі тектес орыс есімдерін береді.
Ал Қазақстан тәуелсіздік алғалы бері қазақтың арғы аталары сақ-массагеттердің Зарина, Томирис, Рүстем, Соғдиана сияқты парсы тектес есімдерін қою жиі кездеседі.
Негізінен көпшілік ата-аналар өз балаларына тарихи, мұсылман есімдерін береді. Десе де қазақы еліктегіштігімізден сирек кездесетін есімдерді де кездестіріп қаламыз. Мысалы: 2010 жылы желтоқсанда Астанада өткен ЕҚЫҰ –ның саммиті құрметіне Самитхан, Самита; 2011 жылғы қысқы Азиада ойындарының құрметіне Азиада деген есімдер де кездесіп жүр. 
Баламыз жақсы адам болсын десек, мағыналы, ойлы ат қояйық. Себебі бала атына қарап өседі.

Балаларға бүгінгі жарқын өмір, бақытты дәуір талабына сай жарасты да лайықты есім қою халық діттеп отырған мүдделі де маңызды мәселенің бірі болып саналады. Ата-ана дүниеге келген перзентке мағынасы айқын, әдемі де, айшықты сұлу есім беруді қалайды, бірақ олар қай атты таңдауда, одан кейін оны жазуда қиналысқа ұшырап отырады.Бұл өмірлік мәселе. Сондықтан адамдарға есім беру мәселесі барлық уақытта да адамдарды толғантып келді, қазіргі кезде өзекті күйінде қалып отыр. Балаға жарасымды есім беруге ата-ана, олардың туған-туыс, жора-жолдастары ғана емес, жергілікті халық депутаттары кеңестері мен Азаматтық хал актілерін тіркеу бөлімдері де толық мүдделі. Адам есімі қоғам өмірі мен оны қоршаған ортамен тығыз байланысты.Ұрпаққа жарасымды есім беру - ежелден келе жатқан, ізі суымаған жалпы халықтың игі дәстүрi. Есімдер де халық тіліндегі сөздер сияқты өмір сүріп, ескіріп әрі жаңарып отырады. Олар да ғасырлар үшін қарт шежіре сияқты ұрпаққа жеткізіп отырады. Антропонимдер тілдегі сөздік құрамның бір бөлігі болып саналады. Ол өз арнасын жалпы халық тілі қорынан алады да тіліміздің ішкі заңына сәйкес дамиды. Сөйтіп ол тілдегі сөздердің (лексиканың) барлық салаларынан жасалады. Қазақ есімдерінің басым тобы халқымыздың өткен замандардан бастап күні бүгінге дейін мәдени-тарихи өмір бейнесін анық көрсетеді.

13

Лексикалық тұрғыдан қарағанда, олардың көне қабаттары негізгі де ұйытқы тірек боп табылып, төмендегідей лексика-семантикалық топқа жіктеледі. Мал шаруашылығымен байланысты есімдер: Бота, Бұқа, Аққозы., Құлыншақ, Жылқыбай, Қозы т.б. Табиғат құбылысымен байланысты есімдер: Таубай, Боран, Толғанай, Айым т.б. Аңдар мен үй хайуанаттары және құстармен байланысты есімдер: Арыстан, Түлкібай, Лашын т.б. Асыл металдар мен қымбат заттар атауларына байланысты есімдер: Алтын, Болат, Маржан т.б. Өсімдік аттарына байланысты: Қызғалдақ, Райхан, Раушан, Гүлжан т.б. Жеміс-жидек атауларымен байланысты: Алма, Мейіз, Анар, Жаңғақ т.б. Туыстық атаулармен байланысты: Атабек, Баба, Туғанбай, Жиенбай т.б. Жер-су аттарына қойылған есімдер: Алатау, Еділ, Орал, Алтай т.б. Үй-жиһаздарымен, мүліктерге байланысты: Шара, Табақбай, Айнагүл т.б. 10. Түрлі тағам аттарына байланысты есімдер: Айранбай, Шырынбай, Шекер, Сүттібай т.б. Балаларға ат қоюды ертеде белгілі дәрежеде ырым мен дәстүр ерекше орын алып отырған. Олардың кейбірін сөздің киелі күшімен де байланыстырып отырушылық көне дәуірден бар құбылыс. Сол ескі замандарда балаларға көз тиюден немесе жын-шайтаннан сақтау мақсатымен елеусіз оғаш есімдер қойып отырған. Мәселен, Итбай, Күшікбай, Жаманбай тағы басқа. Есім берудегі кеңінен тараған дәстүрдің бірі – сан есіммен байланысты болып келеді. Ондай сан есімдерден қойылған кісі аттары бір сан есімінен мың санына дейін кездеседі. Мысалы: Бірбай, Біржан, Бесбай, Жетібай, Сегізбай, Елубай, Сексенбай, Тоқсанбай, Жүзбай, Мыңбай. Керісінше, сан есімнен қойылған әйел есімдері некен-саяқ қана. Ал, балаларға жарасымды да сұлу есім беруде ешбір шек болмаған есімдер тарихында ғасырлар бойы жаңару, ескіру, архаизмге айналу процесі болып отырады. Адамға ат қоюдың себептері алуан - түрлі тілек-мақсаттармен байланысты да болып отырған. Бұл заңды құбылыс. Адамға ат қоюдың себептері алуан түрлі тілек-мақсаттармен байланысты да болып отырған. 1. Бала дәулетті де бай, ауқатты болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Байбол, Дәулетбай, Алтынбай, Малбай т.б. 2. Күшті де батыл, қырағы да сақ, ержүрек болсын деп қойылған есімдер: Арыстан, Батыр, Тарғын т.б.









14

3. Бала сұлу да көрікті, ажарлы да әдемі болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Айсұлу, Әсем, Нұрсұлу, Ботагөз.

4. Денсаулығы зор болып, ұзақ жасасын деген тілекпен қойылған есімдер: Ұзақ, Өмірзақ, Мыңжасар.

5. Бала ақылды да тапқыр болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Ақылбай, Ақылбек, Данышпан.

6. Бала мырза да жомарт болсын деп қойылған есімдер: Жомарт, Мырзабек, Мәртай.

Есімдерді таңдап, талғап қоюда бұлардан басқа да белгілер мен түрлі нышан, әр түрлі жағдаяттар болып отырған. Мәселеге, Аманжан, Қаржаубай, Жолай тағы басқа.

Көп ретте ертедегі есімдер халықтың әдет-ғұрып, салт-сана, тарихи дәстүрлерімен байланысты қойылып отырғаны белгілі. Ал балалары тұрмай өле берген үйлерде өмірге жаңа келген сәбилерге: Тоқтар, Тұрар, Тұрсын деген есімдер қойылып отырған.

Батырлар жырларындағы халық батырлары мен тамаша, ақылды да парасатты тарихи адамдардың дәстүрлі есімдері ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, күні бүгінге дейін қойылып келе жатыр.

Тіліміздегі кеңінен тараған екі не үш сөздерден құралған күрделі тұлғасы есімдердің көбірек кездесетіндері – құрамында бай, бек, би, хан, сұлтан, төре, шах, ханым компоненттері (сыңарлары) бар есімдер. Тарихи сипаты жағынан бұл сөздер архаизм әрі историзм ретінде келмеске кеткен әлеуметтік терминдер. Қазақ халқы тарихында феодал ақсүйектер – өздерінің әлеуметтік тегін немесе атақ дәрежесін көрсету мақсатымен бай, бек, би, төре сияқты сөздерді өз есімдеріне қосып, қосақтай айтып отырған еді. Бұл анықтауыш сипаттағы тұлғалар сол замандардан бастап жалпы халық есімдері құрамында да жиі кездесетін. Бірақ біздің советтік дәуірде анықтауыштар әуелі мағыналарынан айырылса, енді біреулері жаңа мағынаға ие болды. Мәселен, мырза қазіргі кезде «қайырымды», «жомарт», «мәрт адам», «бай», «әлді», «қуатты». Бұл күнде ата-аналар балаларына – бай, бек, би, сұлтан, төре сөздері арқылы жасалған есімдерді сирек беріп, балаларға мән-мағынасы айқын да анық, сұлу да көркем есімдер береді: Балаларға бүгінгі жарқын өмір, бақытты дәуір талабына сай жарасты да лайықты есім қою халық діттеп отырған мүдделі де маңызды мәселенің бірі болып саналады. Ата-ана дүниеге келген перзентке мағынасы айқын, әдемі де, айшықты сұлу есім беруді қалайды, бірақ олар қай атты таңдауда, одан кейін оны жазуда қиналысқа ұшырап отырады.

15

Бұл өмірлік мәселе. Сондықтан адамдарға есім беру мәселесі барлық уақытта да адамдарды толғантып келді, қазіргі кезде өзекті күйінде қалып отыр. Балаға жарасымды есім беруге ата-ана, олардың туған-туыс, жора-жолдастары ғана емес, жергілікті халық депутаттары кеңестері мен Азаматтық хал актілерін тіркеу бөлімдері де толық мүдделі. Адам есімі қоғам өмірі мен оны қоршаған ортамен тығыз байланысты.

Ұрпаққа жарасымды есім беру - ежелден келе жатқан, ізі суымаған жалпы халықтың игі дәстүрi. Есімдер де халық тіліндегі сөздер сияқты өмір сүріп, ескіріп әрі жаңарып отырады. Олар да ғасырлар үшін қарт шежіре сияқты ұрпаққа жеткізіп отырады.

Антропонимдер тілдегі сөздік құрамның бір бөлігі болып саналады. Ол өз арнасын жалпы халық тілі қорынан алады да тіліміздің ішкі заңына сәйкес дамиды. Сөйтіп ол тілдегі сөздердің (лексиканың) барлық салаларынан жасалады. Қазақ есімдерінің басым тобы халқымыздың өткен замандардан бастап күні бүгінге дейін мәдени-тарихи өмір бейнесін анық көрсетеді.

Лексикалық тұрғыдан қарағанда, олардың көне қабаттары негізгі де ұйытқы тірек боп табылып, төмендегідей лексика-семантикалық топқа жіктеледі.

Мал шаруашылығымен байланысты есімдер: Бота, Бұқа, Аққозы., Құлыншақ, Жылқыбай, Қозы т.б.

Табиғат құбылысымен байланысты есімдер: Таубай, Боран, Толғанай, Айым т.б.

Аңдар мен үй хайуанаттары және құстармен байланысты есімдер: Арыстан, Түлкібай, Лашын т.б.

Асыл металдар мен қымбат заттар атауларына байланысты есімдер: Алтын, Болат, Маржан т.б.

Өсімдік аттарына байланысты: Қызғалдақ, Райхан, Раушан, Гүлжан т.б.

Жеміс-жидек атауларымен байланысты: Алма, Мейіз, Анар, Жаңғақ т.б.

Туыстық атаулармен байланысты: Атабек, Баба, Туғанбай, Жиенбай т.б.

Жер-су аттарына қойылған есімдер: Алатау, Еділ, Орал, Алтай т.б.

Үй-жиһаздарымен, мүліктерге байланысты: Шара, Табақбай, Айнагүл т.б.









16

10. Түрлі тағам аттарына байланысты есімдер: Айранбай, Шырынбай, Шекер, Сүттібай т.б.

Балаларға ат қоюды ертеде белгілі дәрежеде ырым мен дәстүр ерекше орын алып отырған. Олардың кейбірін сөздің киелі күшімен де байланыстырып отырушылық көне дәуірден бар құбылыс. Сол ескі замандарда балаларға көз тиюден немесе жын-шайтаннан сақтау мақсатымен елеусіз оғаш есімдер қойып отырған. Мәселен, Итбай, Күшікбай, Жаманбай тағы басқа.

Есім берудегі кеңінен тараған дәстүрдің бірі – сан есіммен байланысты болып келеді. Ондай сан есімдерден қойылған кісі аттары бір сан есімінен мың санына дейін кездеседі. Мысалы: Бірбай, Біржан, Бесбай, Жетібай, Сегізбай, Елубай, Сексенбай, Тоқсанбай, Жүзбай, Мыңбай. Керісінше, сан есімнен қойылған әйел есімдері некен-саяқ қана. Ал, балаларға жарасымды да сұлу есім беруде ешбір шек болмаған есімдер тарихында ғасырлар бойы жаңару, ескіру, архаизмге айналу процесі болып отырады. Адамға ат қоюдың себептері алуан - түрлі тілек-мақсаттармен байланысты да болып отырған. Бұл заңды құбылыс. Адамға ат қоюдың себептері алуан түрлі тілек-мақсаттармен байланысты да болып отырған.

1. Бала дәулетті де бай, ауқатты болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Байбол, Дәулетбай, Алтынбай, Малбай т.б.

2. Күшті де батыл, қырағы да сақ, ержүрек болсын деп қойылған есімдер: Арыстан, Батыр, Тарғын т.б.

3. Бала сұлу да көрікті, ажарлы да әдемі болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Айсұлу, Әсем, Нұрсұлу, Ботагөз.

4. Денсаулығы зор болып, ұзақ жасасын деген тілекпен қойылған есімдер: Ұзақ, Өмірзақ, Мыңжасар.

5. Бала ақылды да тапқыр болсын деген тілекпен қойылған есімдер: Ақылбай, Ақылбек, Данышпан.

6. Бала мырза да жомарт болсын деп қойылған есімдер: Жомарт, Мырзабек, Мәртай.

Есімдерді таңдап, талғап қоюда бұлардан басқа да белгілер мен түрлі нышан, әр түрлі жағдаяттар болып отырған. Мәселеге, Аманжан, Қаржаубай, Жолай тағы басқа.

Көп ретте ертедегі есімдер халықтың әдет-ғұрып, салт-сана, тарихи дәстүрлерімен байланысты қойылып отырғаны белгілі. Ал балалары тұрмай өле берген үйлерде өмірге жаңа келген сәбилерге: Тоқтар, Тұрар, Тұрсын деген есімдер қойылып отырған.

17

Батырлар жырларындағы халық батырлары мен тамаша, ақылды да парасатты тарихи адамдардың дәстүрлі есімдері ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, күні бүгінге дейін қойылып келе жатыр.

Тіліміздегі кеңінен тараған екі не үш сөздерден құралған күрделі тұлғасы есімдердің көбірек кездесетіндері – құрамында бай, бек, би, хан, сұлтан, төре, шах, ханым компоненттері (сыңарлары) бар есімдер. Тарихи сипаты жағынан бұл сөздер архаизм әрі историзм ретінде келмеске кеткен әлеуметтік терминдер.

Қазақ халқы тарихында феодал ақсүйектер – өздерінің әлеуметтік тегін немесе атақ дәрежесін көрсету мақсатымен бай, бек, би, төре сияқты сөздерді өз есімдеріне қосып, қосақтай айтып отырған еді. Бұл анықтауыш сипаттағы тұлғалар сол замандардан бастап жалпы халық есімдері құрамында да жиі кездесетін.

Бірақ біздің советтік дәуірде анықтауыштар әуелі мағыналарынан айырылса, енді біреулері жаңа мағынаға ие болды. Мәселен, мырза қазіргі кезде «қайырымды», «жомарт», «мәрт адам», «бай», «әлді», «қуатты». Бұл күнде ата-аналар балаларына – бай, бек, би, сұлтан, төре сөздері арқылы жасалған есімдерді сирек беріп, балаларға мән-мағынасы айқын да анық, сұлу да көркем есімдер береді:

Балаға ат қою мәселесіне назар аударғанымның бір себебі, жаңа дәуір-дің келуімен жаңаша есімдер пайда болып, қазіргі қазақтардың балаға ат қоюда таңдауы молайды. Дегенмен осы біз балаға дұрыс ат қойып жүрміз бе?! Еліктегеннің жөні осы екен деп түрлі сериалдардағы кез-келген шетел-діктердің атын (Изаура, Аарон, Элисса, Омер-Фарук,) немесе әкесі мен шешесінің атының буындарынан құрастырып (Әділет - Әдина), тіпті кейде не қазақша не орысша мағынасы жоқ аттар (Айнара, Сафиназ, Мурсалима, Ясин-Ахмет, Самитхан, Самита, Азиада, т.б.) немесе қазақша әп-әсем атты орысшалап бұзып (Елнұры – Эльнура, Әнел – Анелья, Әмина - Амина, Әмір – Амир, т.б.) қойып жатамыз, осымыз дұрыс па деген оймен ата-аналар ескере жүрсін деп қазақтардың балаға ат қою рәсіміне тоқталғалы отырмын.   «Дұрыс қойылған есім баланың тағдырына да ықпал ететінін, баланың өз атына қарап өсетінін естен шығармаған жөн»- деген сөздерді қанат қылып, өз жобама назарларыңызды аударайын.






18

Бұл жұмыспен мен 6-шы сыныптан бастап айналысып келе жатырмын. Бірінші жылы тек жоғары сыныпта оқитын қыздармен танысып, сұхбаттастым. Оларды суретке түсіріп, есімдерін жазып алдым. Таза қазақ аттарымен қарбалас басқа халықтардан енген есімдердің аз емесіне сол кезде ақ көзім жеткен. / мысал /

Былтыр мен орта буындағы қазақ қыздарының есімдерін сол ереже бойынша жазып алдым. Байқағаным, көп есімдер қайталанады екен. Ол таза қазақ есімдері де, басқа халықтан енген есімдер де. / мысал /Қорыта айтқанда, әр 5-10 жыл сайын белгілі бір есімдерге сұраныс ерекше молайып кететін тәрізді.Мен жоғары сыныптардан бастап, төменгі сыныптарға жылжығанымның себебі, жылдар өте, есімдер қалай өзгереді екен деген мақсатпен.Егерде 5- 11-ші сыныптарындағы қыздардың есімдерін бір ағымға алсақ, 0,1,2 сыныптардағы қазақ қыздарының есімдерін ендігі ағымға жатқызайық. Сонда қандай өзгерістерістерді көріп тұрмыз? Мысал: № 3 мектепте ұлты қазақ ұстаздар көп. Бірнеше ұстазбен есімдерінің тарихы жайлы сұхбаттастық. Гүлбану Әбілбайқызы:

Әке-шешеме бұл есім керемет ұнайды екен және сол кездегі тартымды есімдердің бірі болған соң мені осылай атаған екен.

Галина Егеубайқызы: кіндік шешем орыс болған, өз есімін қойғызған сол кісі екен.

Эльмира Әбілғазықызы: есімім екі түбірден тұрады: түріктің Эль /ел/ және орыстың «мир» деген

сөздерінен құрастырылған. Елде бейбітшілік болсын деген ниетпен қойылған есім дейді.

Құралай Кенжетайқызы: Әке-шешем осы есімді ұнатып,атаған екен-дейді.

Гүлзада Мендешқызы: есімімнің мағынасы зор - «Гүл патшасы» әкем таңдап, атаған дейді.

Балжан Байжүнісқызы: Әкем атымды әпкеме ұйқастырып қойған дейді. Әпкемнің аты Гүлжан. Әкем : «бір қызым өмірде гүлдей құлпырсын, бір қызым балдай тәтті өмір сүрсін » деген ниет білдіріп, таңдаған есімдері екен- дейді Гүлжан апай.

19

Нүргүл Нұрболатқызы: Әкемнің аты Нұрболат, анамның аты Нұргүл. Достары екеуінің есімінің бірінші түбірлерінен құрастырылған есімін қойғаны сол себептен екен дейді.

Қарап тұрсаң адам есімдерінің өзі бөлек бір тарихты құрайды.

Мен бұл есімдерді үш топқа бөлдім:

1

2

3

Құралай, Балжан

Гүлзада, Гүлбану,

Нұргүл

Эльмира, Галина

Бірінші топ бұрыннан келе жатқан нағыз ұлттық есімдер, екінші топ баланың ата-анасы нәрестеміз гүлдей жайнап, әдемі қыз болып өссін деген ниетпен есімнің бір түбірін «гүл» деп, күрделі сөзге айналдырған. Үшінші топты интернациалдық есімдерге жатқыздым. Арада, осы кісілермен салыстырғанда 30,40,50 жыл өткенде дүниеге келген бүлдіршіндерді қалай атап жатыр екен? Көрейік... Осы мақсатпен мен «Топ-Кид» балабақшасына бардым. Қазіргі түрік сериалдарынан алынған есімдер көп еніп жатыр –Айлин, Айлун. Зарина Кеңес заманынан енген есім, басқа қыздардың аттары көбінесе жаңаша,заманға орай шыққан есімдер. Қазақ халқы қашан да қыздарына әдемі, сұлу, нәзік болсын деген ниетпен – Айсұлу, Айдай, Сұлухан, Жібек, Алтын, Меруерт, Маржан, Інжу деп ат қойған. Негізінен көпшілік ата-аналар өз балаларына тарихи, мұсылман есімдерін береді. Дегенмен қазақы еліктегіштігімізден қазақ халқына келіспейтін ,мағынасын түсініп жатпайтын есімдер де көбейіп бара жатыр. Балаға ат қою- үлкен жауапкершілік екенін ұмытпауымыз керек. Қазақ тілін мойындатып, дамытамыз десек, өз ұлтымызға тән есімдерді таңдайық. Адам аты- тіліміздің бір тармағы. Демек бұл тармақты өз қолымызбен жойып тастамайық.Баламыз ұлтжанды, жақсы адам болсын десек, мағыналы, ойлы ат қояйық. Себебі бала атына қарап өседі.





20


Мақсаты:



Қазақ қыздарының есімдерінінің шығу тарихына сүйене отырып,

қазіргі кезеңде қойылып жүрген есімдермен салыстыру арқылы

қазақ халқының ұлттық есімдерін насихаттау.

Тіліміздің бір тармағы –қазақ есімдерінің жойылып кетпеуіне жол бермеуге үлес қосу.















































2



Аннотация



Ұрпаққа жарасымды есім беру - ежелден келе жатқан, ізі суымаған жалпы халықтың игі дәстүрi. Есімдер де халық тіліндегі сөздер сияқты өмір сүріп, ескіріп әрі жаңарып отырады. Олар да ғасырлар үшін қарт шежіре сияқты ұрпаққа жеткізіп отырады.

Антропонимдер тілдегі сөздік құрамның бір бөлігі болып саналады. Ол өз арнасын жалпы халық тілі қорынан алады да тіліміздің ішкі заңына сәйкес дамиды. Сөйтіп ол тілдегі сөздердің (лексиканың) барлық салаларынан жасалады. Қазақ есімдерінің басым тобы халқымыздың өткен замандардан бастап күні бүгінге дейін мәдени-тарихи өмір бейнесін анық көрсетеді.

Лексикалық тұрғыдан қарағанда, олардың көне қабаттары негізгі де ұйытқы тірек боп табылып, лексика-семантикалық топқа жіктеледі.

Сондықтан өз ғылыми-зерттеу жұмысымда мен осы мәселеге назар аудардым.

Қазіргі кезеңде халқымыздың көбі ұлттық есімдерімізді ұмытып, басқа халықтардың атын қоюға бет бұрған сияқты. Адамның есімі адамның жалпы дамуына, ойына , жүріс-тұрысына да ықпал етеді .Бұл тұрғыдан қарасақ тек ұлттық есім ғана өмірдегі дұрыс бағытқа жол сілтей алады. Ғылыми-зерттеу жұмысымда өзіміздің ұлттық есімдерімізді насихаттауға тырыстым.

Егер де менің еңбегім , ат қоюда, біреуге дұрыс бағыт сілтесе, бір азаматтық борышымды орындадым деп есептер едім.



















22





Аннотация



Имя непосредственно связано с национальностью. Получая имя своего народа, ребенок невольно начинает причислять себя к его истории и характеру. С другой стороны, существуют и интернациональные имена, которые дают малышу большую свободу в национальном самоопределении. Они имеют некоторое объединяющее значение, то есть человеку с таким именем легче чувствовать себя "гражданином мира".
У каждого имени есть свой социальный образ и характер.

В своей научно-исследовательской работе «Имена девушек-казашек осш №3» я заострила внимание на том, что каждый народ должен стремиться сохранить свои национальные имена, как часть языка, культуры.

Имя способно влиять на судьбу, мысли и даже развитие человека.

Если мой труд, перед тем как поставить имя ребенку, заставит задуматься кого-либо, буду считать, что я отсояла свою гражданскую позицию.























23





Қорытынды:



Қазақ тілін үйрету мақсатында ғалымдар көптеген методика лар мен технологияларды шығарған.

Соның бірі - балалардың қызығушылық мүдделерін арттыру.

Бұл әдіс тек арнайы оқулыққа үңіле бермей, білімі басқа жерден іздеп табу.

Сондықтан , осы зерттеуімнің арқасында мен өзім үшін көптеген жаңалықтарды аштым және осы жаңалықтарымды көпшілікке ұсынғалы отырмын.

Адамға ат қою - ұлттық қасиетіміздің бірі. Осы қасиетімізді өз қолымызбен жойып алмауға бар күш- жігерімімізді салуымыз керек, өйткені адам есімі тіліміздің ең маңызды бір тармағы.

Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. Қазақ тілін меңгеру үшін, мәдениет

пен әдебиет,салт-дәстүр, тарих, елтану және бағдарламаға қатысты тақырыптармен байланыстырса, оқушылардың қызығушылығы арта түседі.

Жоғарыда атап кеткен бөлшектердің бәрін қазақ есімдерімен байланыстыра оқытуға болады.

Болашағын қазақ елімен байланыстыратын адам ауызша да, жазбаша да қазақ халқының әдет – ғұрыптарын қалыптастыра білуі өте маңызды.





















21





Абай атындағы № 3 орта мектептің 9 «Б» сынып оқушысы Чакибаева Саиданың « № 3 мектептегі қазақ қыздарының есімдері»- атты тақырыбына



Пікір:



Бұл тақырып бойынша орындалған жұмыстарды есепке алып, зерттеушінің өте күрделі жұмыс атқарғанына көзім жетті.

Оқушы қазіргі кездегі керекті және күрделі мәселенің пердесін ашқандай болып тұр. Өз жұмысында антропонимика ғылымына сүйенгені сүйсіндіреді.

Ономастика (грек onomastіke – ат беру өнері) – тіл білімінің жалқы есімдерді зерттейтін саласы. Жалқы есімдерге кісі, жануарлар аттары, халық, ұлт, ру-тайпа атаулары, жер-су, аспан денелері жатады.Ономастика атаулардың шығу, қалыптасу жайын тексереді. ..

Бұл жұмыста теория жақтан ғана әдебиетке сүйенсе, практика жағынан 100 пайызы оқушының өз зерттеуі.

3 мектептегі қыздар есімін зерттеуден бастап, ары қарай жұмысын күрделендірген. Мұғалімдер, «Топ -Кид»балабақшасындағы қыздар -дың , өз отбасындағы әйел адамдарының есімдерін де зерттей түскен.

Бұл жас ғалымның еңбегінде қазақ тіліне деген жанашырлық та көрініп тұр.

Мектеп мұғалімдері сабақтарында және сынып сағаттарында да қолдана алуларына болады.

Жас іздемпазды бұл тақырып қызықтырғанына қуаныш білдіргім келеді.

Жұмыстың техникалық жағын алса, барлық қойылған талаптарға сай.

Тіл бөлімі секциясы ғылыми-зерттеу жұмысы ретінде қарастыруға келетін ізденіс.

















5

Рецензия



на научно-практическую работу «Имена девушек- казашек осш №3»

ученицы 9 «Б» класса Чакибаевой Саиды



Просмотрев работу вышеназванной ученицы ,я пришла к выводу, что ею проведена большая исследовательская работа

Ученица объектом своего исследования берет довольно щепетильный и сложный раздел языкознания, как ономастика, Это раздел языкознания, изучающий любые собственные имена, историю их возникновения и трансформации в результате длительного употребления в языке-источнике или в связи с заимствованием из других языков. В более узком значении ономастика — это собственные имена различных типов...

В наше время всеобщего хаоса, который затронул и имена – это актуальная и нужная тема,

Радует самостоятельность работы. Если из некоторых источников взята чисто теоретическая помощь, то практические исследования проведены 100 процентов самостоятельно.

Ученица постепенно усложняла свою работу: это исследования в детском саду,учителей школы и на последнем этапе она включает имена женской половины своего семейства.

Каждый этап работы она заключает своими доводами.

Исследования юного ученого можно применять на уроках казахского языка, тематических классных часах.

Секция лингвистов рекоменует научно-практическую работу Чакибаевой Саиды на рассмотрение специалистов.













6

Қ ҒА

Қазақстан Республикасы Малая Академия Наук

Кіші Ғылым Академиясы Республики Казахстан

МАН РК



Оқушылардың Ғылыми Қоғамы



Тақырыбы: «Абай атындағы № 3 мектептегі

қазақ қыздарының есімдері»





Зерттеуші: Чакибаева Саида - 9 «Б» сынып



Секциясы: тіл білімі





Ғылыми кенесшісі:



Жобаның жетекшісі: Қожахметова Қамажай Әбдірешқызы

3 мектептің қазақ тілі және әдебиет пәнінің

мұғалімі





Есік 2015

Қолданылған әдебиет:



1 Жалпы білім беретін орта мектептерге арналған мемлекеттік стандарт

/Жалпы білім беретін орта мектеп. – Алматы:РОНД, 2002 – 368с./

2 «Қазақ қыздар есімдері»

/ Шахмардан Есенов «Ғылым» 1997ж./

3. «Араб текті қазақ есімдері»

/Н.Д. Ондасынов «Баспаша» 2011ж./

4. «Қазақ есімдері»

/ Н. Б. Ильясов  PDF. Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2013.ж./

5. Ономастика — Уикипедия

kk.wikipedia.org/wiki/Ономастикакопия

6. oномастика дегеніміз не

kazakh-tili.ru/?id=489&show=newsкопия

7 Қазақ есімдері — Вконтакте

vk.com/club77281998копия

8 Казахские имена — қазақ аттар

name.kazakh.ruкопия

9 Қазақ ерлер (ұлдар) және әйелдер (қыздар) есімдерінің мағынасын...

zharar.com/kz/ask/216/қазақ-...копия

10 Koshpendiler :: Есімдер

koshpendi.kz/index.php/esimderкопия

11. Есімдер сыры | Ұстаздарға арналған танымдық-әдістемелік сайт

sabaq.kz/6524/есімдер-сырыкопия

12. Қазақ есімдерін құжатта қате толтырып қорлатпайық

inform.kz/kaz/article/1232362копия

13. ЕСІМДЕР ЕЛІНЕ САЯХАТ - «Ел-арна» – Ең ірі қазақ тілді әмбебап...

elarna.com/koru_kk.php?id=117734...копия

14 Айтыңыз, атыңыз кім болады?.. | Гу-гу

gu-gu.kz/?p=2901копия

15. Қазақ есімдерінің құпиялары - Қазақсофт ойлан сұхбаты

suhbat.kazakhsoft.com/Read.aspx?...копия





24



Мазмұны



беті



Тезистер



1-2



Пікір



3-4



Рецензия



5



Кіріспе



6-7



Негізгі кезеңі:




Қазақ есімдері туралы жалпы мәлімет



8-10

Зерттеу жұмыстары : №3 мектептегі қыздар және ұлты қазақ ұстаздардың есімдері.



11-16

Топ-Кид балабақшасындағы бүлдіршіндердің есімдері



16-18



Қорытынды



19



Аннотация



20-21



Қолданылған әдебиет




22


























































Тезистер

Ғылыми болжам: егер бұл мәселеге назар аудармасақ, қазіргі космополитизм кезеңінде тіліміздің бір тармағы, керемет те, маңызды да, қазақ баласына ұлттық дем беретін қазақ есімдері азайып, жойылып кетуге де жақын келіп отыр деуге болады. Қазақ есімдерін насихаттап, оның адамның өзіне бір тірек, қоруыш екенін өзіміздің ұлт өкілдерімдің сана сезіміне жеткізуіміз керек.

Өзекті мәселесі: біз бұл тақырыпты таңдап, зерттеу жұмыстарын жүргізгеніміздің бір себебі, алысқа бармай- ақ көз алдымыздағы қарагөз қыздарымыз қазақ халқына мүлдем бөтен, тән емес есімдердің иесі болып жүр. Әсіресе түрлі шетел сериалдарынан алынған Айлун, Айлин, Земфира т.б. аттар көбейіп кетті. Бұл мәселеге көпшіліктің назарын аударсақ деген мақсатты көздеп тұрмыз.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

1, Таңдап отырған жоба бойынша материалды жинау.

2, Біріншіден : мектеп ішіндегі қазақ қыздарымен кездесіп, есімдерінің тарихын жазып алу.

3, Екіншіден -. Есім таңдаудағы ата-аналардың ой-пікірлерін зерттеу.

4, Есім таңдау – ұлттық тәрбиенің бір тармағы екенін мектеп ішіндегі ұл-қыздардың сана-сезіміне жеткізу.

Зерттеу әдістері: теориялық, практикалық.

Зерттеу объектілері: Мектеп ішіндегі қазақ қыздарының есімдері, қазақ ұлтты мұғалімдер, «Топ-Кид» балабақшасының бүлдіршіндері.

Жаңашылдығы: Алысқа бармай, күнде қасыңда жүрген адамдардың тағдырына, тағдырын құрайтын мәселелерге назар аударып, зерттеу объектілерінің өздерінің де назарын аударту.

Қорытындылар мен зерттеу нәтижелері: аталған тақырып бойынша фотоматериал жиналды, практикалық жұмыстар жүргізілді.

Ұсыныстар: орын алып тұрған жағдайдың алдын алу үшін қажетті іс-шаралар қатары:

1, Қазақ балаларына ат таңдауда ата-аналары қандай көзқарасты көздейтінін зерттеуге алу.

2. Ақпарат беттеріне осы мәселені қозғайтын мақалаларды жиі шығаруды дағдыға алу.

3, Талғар телеарнасынан «Есімдер» атты бағдарламаның шығуына

ат салысу.

3

Тезисы

Гипотеза:допустим мы пустим на самотек проблему антропонимики. Это может грозить исчезновеним важной ветви как национальные имена. Имя – это состовная судь- бы человека, его мыслей действий. Имя – это лицо человека. Поэтому исследуя имена девушек –казашек нашей школы, мы еще приследуем мысль, что они будущие матери, и в дальней-шем назовут своих детей красивыми, калоритными казахскими именами. Актуальность: как никогда казахи сейчас часто называют детей име-нами , которые далеки от нашего языка. Здесь наблюдается влияние различных зарубежных сериалов, выдумывание своих версий имен,Например: состовная первых слогов имен мамы и паы: Альнур, Айбол и т.д. Люди напрочь откинули красивые и колоритные национальные имена. Вместе с именами может выпасть целая ветвь языка. Задачи исследования:

  1. Подготовка и изучение материала по теме выбранного проекта.

  2. Первое: всретиться с девушками-казашками, узнать историю их имен.

  3. Второе: какими аргументами пользовались родители при выставлении имен.

  4. По мере ведения исследовательских работ, доводить до сознания девушек, что имя-это судьбоносный знак. Методы исследования: теоретический, практический.

Объекты исследования: девушки-казашки нашей школы, учителя казахской национальности, девочки детского сада «Топ-Кид». Новизна: Проводя исследовательскую работу, повернуть к этой проблеме объекты исследования. Призыавть их к сохранению национальных имен, как к народному достоянию, и ветви языка. Выводы и результаты исследований:по данной теме был собран материал, фотографии, Были сделаны слайды. Выявлена тенденция молодых родителей, отклоняя национальные имена , ставить имена из модных сериалов. Рекомендации: 1. Шире исследовать проблему исчезновения национальных имен.

2. Вести разъяснительные работы по этой проблеме со страниц периодики.

3. Предложить местному телевидению создать переда- чу «Есімдер».





4











Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Ғылыми-зерттеу жұмыс "Қазақ қыздарының есімдері" 9 сынып"

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 2 месяца

Заведующий доп. образованием

Получите профессию

Менеджер по туризму

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 626 831 материал в базе

Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 27.02.2016 3148
    • DOCX 68.9 кбайт
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Кожахметова Камажай Абдрешовна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    • На сайте: 8 лет и 4 месяца
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 19178
    • Всего материалов: 6

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Интернет-маркетолог

Интернет-маркетолог

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс профессиональной переподготовки

Руководство электронной службой архивов, библиотек и информационно-библиотечных центров

Начальник отдела (заведующий отделом) архива

600 ч.

9840 руб. 5900 руб.
Подать заявку О курсе

Курс профессиональной переподготовки

Организация деятельности библиотекаря в профессиональном образовании

Библиотекарь

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 281 человек из 66 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе

Педагог-библиотекарь

300/600 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 457 человек из 66 регионов

Мини-курс

Самосовершенствование: шаги к личному росту и эмоциональному благополучию

10 ч.

1180 руб. 590 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 179 человек из 53 регионов

Мини-курс

Психология взаимоотношений, прощения и самопонимания

6 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 57 человек из 31 региона

Мини-курс

Договоры и их правовое регулирование

8 ч.

1180 руб. 590 руб.
Подать заявку О курсе