Информатика сабағынан дәріс "баспа жүйесі"

1. Тақырыбы №9 “Баспа жүйелері. AdobePageMaker бағдарламасы”

2. Тақырып мақсаты: Студенттерді мәтіндерді теру мен редакторлау, өрнектерді  жасау мен қайта өңдеу, орналастыру(верстка) және түпнұсқалық макеттер жасауға  қолданылатын баспа жүйелерінің және бағдарламалық тораптық қамту  мүмкіндіктерін игеруге үйрету. «MicrosoftWord»бағдарламасын қолдану арқылы жарияланымдарды (публикация) әзірлеу және макеттеу және «AdobePageMaker» баспа жүйесінің мүмкіндіктерін  меңгере  білуге  үйрету.
3. Сабақтың міндеті:Баспа жүйелері және оның мүмкіндіктерімен таныстыру.

• Студент білуге тиіс:Баспа жүйелері туралы және оның  басқа мәтіндік редакторлардан айырмашылығын білу туралы ұғым.

-Word-да құжаттарды ресімдеу кезін  стиль ерекшеліктерін қолдана білу

• Студент меңгеруге тиіс:Сызбалы кескінді (графикалық) редактор жұмыс істей білу, белгілі заманауи баспа жүйелерінде құжат құра білу, беттерді орналастыру және шрифтерді(қаріптерді) өзгерте білуді және жарияланымдардың, яғни баспа өнімдерінің(публикация)«AdobePageMaker» ақпараттық жүйеде( ары қарай- АЖ/ИС/тізімдерінің түрлерінқұру, ашып-жабу, сақтауды, мәтінді қайта қайта құруды меңгеруге тиісті.
• 4. Тақырыптың негізгі ашатын мәселелері:

1)      Жүйенің газетбағаналарын құру қабілеттілігін;

2)      Берілген  бір құжат шегінде шрифтерді өзгерту қабілеттілігін;

3)      Мәтінге графика қосу қабілеттілігін;

4)      Жасалған құжатты басылып шыққанға дейін көру  мүмкіндігі;

5)      Құжат құрудың жалпы қағидаларын( тәртібін);

6)      Жобалаудың қосымша қағидаларын;

7)      Мәтіндік редакторды және  баспалық жүйелерді салыстыру;

8)      Мәтінмен және сызба кескінмен (графикалар) жұмыс істеу  кестесі;

9)      «Тізім» деген не, ол неге арналған?

10)  Сіздер қандай тізімдерді білесіздер?

11)   Автофигураны мәтінге қалай қосуға болады?

12)  Тізімді маркирлеу үшін қажет маркерді  қалайдұрыс таңдауға болады?

13)   Мәтінді көп деңгейлі тізім ретінде қалайша ресімдеуге болады?

14)  Мәтінге автофигураны қалай қоюға болады?

     15)  Мәтінді бірнеше бағанаға қалай бөлуге болады?

5. Оқыту мен сабақ берудің әдістері:

«Microsoft Word» мәтіндік редакторда мәтіндік  материалдарды  өңдеудің  жекелеген мәселелері  бойынша студенттердің бойына дағды-білімдерді қалыптастыру.

6. Әдебиеттер:                  

1. Адибаев Б.М. және т.б., «ИНФОРМАТИКА», Алматы,1997,  80-89 беттер;

2. ХиндерлитерХ. «Настольные издательские системы»;

3.Шапошников А. «Издательские компьютерные системы»;

«Иллюстрированный самоучитель по цифровой графике»;

4. Н.Ф. Гусарова, Ю.В. Дорогов, Р.В. Иванов, А.В. Маятин.

5. С.В. Глушаков, Г. А. Кнабе «Компьютерная верстка AdobePageMaker 6.52»

7.Бақылау:

-          Компьютерде тестілеу;

-          Оқытушының өздігінен дербес даярлықтары  бойынша студенттермен әңгімелесуі әдісімен.

АҚПАРАТТЫҚ – ДИДИАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

1.Баспа жүйелерінің деңгейлері
Баспа жүйесі  (үстелдік баспа жүйесі, компьютерлік баспа жүйесі) –сканерлейтін ,шығарушы және суреттер  шығарушы,  мәтіндер  теру мен(жазу) редакторлау (түзету),  сызба-кескіндерді (графикалар) жасау мен өңдеу, орналастыру және түпнұсқалық үлгілерді (макет), түзетілетін парақтарды, фото нысандарды, түстерінің сынамаларын, баспа нұқсқаларын және т.б., яғни  басылып шығу үрдерісі (процесс) деңгейіне дейін басылым өнімдерін басып шығаруға  даярлық үшін  керекті құрылғылардан тұратын  дербес компьютерлерден тұратын  бағдарламалық және жүйелік қамту  кешені (комплексі).
«DeskTopPublishing» (үстелдік баспалық жүйе,компьютерлік баспа жүйесі) немесе (қысқаша атауы түрі– DTP (ҮБЖ).

Бағдарламаны/ программаны  іске қосу

Сонымен «PageMaker» 7.0  бағдарламасы  құрылды, енді  оны «Пуск» бас мәзірі(меню) арқылы әдеттегі тәсілмен  ашуға болады.  /Бағдарламалар  (сурет 1.3).

Сурет. 1.3. Windows үшін Adobe PageMaker 7.0 бағдараманы ашу мәзірі. Тапсырылғанпараметрлерге байланысты  мәзірдің құрылуы суретте берілгендегіден  аздап өзгешелеу болуы мүмкін

Қолданушының интерфейсі

Қолданушының интерфейсінетақырып, Бас командалық мәзірден, терезелерді басқару түймелерінен, құралдар панелі, сонымен қоса«Tools»палитралар(Құралдар),«Controls» (Басқарушы)және т.б. кіреді (сурет 1.5).

Сурет 1.5. «PageMaker» бағдарламасының терезесі

Бағдарламаның/программа  тақырыптары және Бас мәзірі

Бағдарлама терезесінің жоғары жолағы (беті)  тақырып  жолы деп аталады. Ол бағдарламаның аты мен белгілерін көрсетіп тұрады,  яғни ол бұл арада –  бағдарламалық терезелердің  өлшемдері мен орналасқан жерін  басқаруға мүмкіндік беретін түймелерден (кнопка)тұратын «Adobe PageMaker» 7.0.

Бағдарламаның сол жақ бөлігіндегі жолақтағы белгіге басса, экранға жүйе мәзірін шығарады (сурет 1.6).Бұл мәзірдің командасы(бұйрық)бағдарламанікі болып табылмайды, ортасы ретінде қаралады(бұл жағдайда «Windows» – орыс нұсқасы),сондықтан даегер «Adobe PageMaker 7.0.»бағдарламасының түпнұсқалық ағылшындық  нысаны қолданылған күннің өзінде де  ол орысша өрнектеледі. Команда тізімі қосымшалардың нақтылығына байланысты( көп жағдайда бұл  командалар бағдарлама  терезелерімен жұмыс жасағанда) ауысып отыруы мүмкін. Олар қайта қалпына келтіру, терезелерді ауыстырып орналастыру, оның өлшемін өзгерту, жабу, сондай-ақосы уақытта бағдарламаға  жүктелген басқасына өтіп кетуге мүмкіндік береді.

Сурет 1.6. Қолданушы интерфейстің жүйелік мәзірі

Тақырыптың астыңғы жолында келесідегідей—File (Файл), Edit (Редакторлау), Layout (Макет), Type (Мәтін), Element (Элемент), Utilities (Сервис), View (Көру), Window (Терезе), Help (Көмек)командалар тобынан  құралған Бас командалық(бұйрық) мәзір (MenuBar), орналасқан.  Әрбір топта  әрекеттері  жақын функцияны орындайтын командалар жиналған. Оны орындау үшін қолданушы нақты тармақты (пункт) таңдаған кезде ашылған диалог(сұхбат) терезесі  мәзірінде  қосымша  деректер беретін тапсырма берілуі  керек. 

Егер Команда аты жазылған жолда үш бұрышты тіл (стрелка) тұрса,  ол— беріліп отырған командада  әрбір элементі  дербес команда болып табылатын қосымша тізім  салынған мәзір  ( мәзірленген) бар деген сөз.(сурет 1.7).

Сурет. 1.7.Салынған мәзір  мысалы (мәзірленген):

Құрал – аспаптар панелі

Бас мәзірдің астыңғы жолындамәзірге бармастан көптеген  командаларды осылардың көмегіменорындауға  болатын құралдар панелі орналасқан(сурет 1.5).Ол  әзір-жауап (подсказка)белгілері салынған түймелерден тұрады. Осылайша олPageMaker 7.0-дың  ыңғайлы жаңа енгізілімді ережесі болып табылады.

Құрал- тетіктер панелінде орналасқан түймелер өзіне жақын  функцияларды жинақтаған 6 (алты) топқа бөлінеді. Әр топта бестен түйме орналасқан.  Енді сол жақтан оң жаққа қарай топтағы бірінші түймеден  бесіншісіне дейін қозғалта отырып, олардың не үшін тағайындалғанын қарастырайық:

Бірінші топ:Бұл топтағы командалар File (Файл)мәзірдің жекелеген  командаларын қайталайдыжәне құжатпен жұмыс істеуге жауап береді(сурет 1.8).

*New (Жаңа) — жаңа жарияланымды( публикацияны) құрады;

*Open (Ашу) — жарияланымды  ашады;

*Save (Сақтау) — жарияланымды сақтайды;

*Print (Шығару) — құжаттарды(принтерден) басып шығарады;

*Find (Табу) — мәтіндік  редакторда іздеуді жүзеге асырады (Мәтіндік редакторлау туралы 7-ші тараудың  «Мәтінді редакторлау» бөлімінен егжей-тегжейлі танысуға болады).

Сурет 1.8. Бірінші топ. Құжаттармен жұмыс жүргізу командасы

Екінші топ.Мәтінді  редакторлау (түзетіп- өңдеу)және сызба-кестелермен (графика) жұмыс істеу( сурет 1.9). Type (Мәтін)  және Element (Элемент) мәзірлері  командасыныңы тізіміне кіреді:

* 

*CharacterSpecs(Шрифт параметрлері) — CharacterSpecifications (Шрифт параметрлері) көрсетілген мәтінді редакторлау үшін диалогты терезені шақырады;

*IncreaseFontSize (Шрифт көлемін үлкейту) —0,1 points (тармағындағы)берілген мәтіннің көлемін ұлғайтады.

*DecreaseFontSize (Шрифт көлемін кішірейту) — 0,1 points (тармағындағы) көрсетілген мәтіннің көлемін азайтады.

*Spelling (Орфография) —дұрыс жазылуды тексеру үшін Spelling (Орфография)диалогты терезені шақырады;

 *FillandStroke (Фон және сызық) —фонның, сызықтардың және  графикалық элементтерконтурларыныңсипаттамаларын өзгерту үшінFillandStroke диалогтық  терезені шақырады.

Сурет 1.9. Екінші топ. Мәтінді қайта өңдеу және графикамен жұмыс жүргізу  командасы

Үшінші топ :Азат жолдарды( абзац)қалыптау командасы (сурет 1.10).  Негізінен Type (Мәтін) мәзірінің  командасына жатады;

*ParagraphSpecs (Абзац параметрлері) —мәтіндегі абзацтарды жөндеу үшінParagraphSpecifications (Абзац параметрлері)диалогтық терезені шақырады;

*Indent/Tabs (Отступ-жаңа сөйлем алдындағы немесе терілген мәтін алдындағы  бос кеңістік /Табуляция) —абзацта табуляцияға тапсырма  беру үшін(Отступ/Табуляция) Indent/Tabs диалогты терезені шақырады;

*BulletsandNambering (Абзацты нөмірлеу) —абзацтардың сандық немесе рәміздік(символ) нөмірленуі үшін BulletsandNambering(Абзацты нөмірлеу) диалогтық терезені шақырады;

*Outdent (Выступ) — 12,7 мм (0,5 inches) абзацтың сол жақтағы жолынкішірейту;

*Indent (Отступ) — 12,7 мм (0,5 inches) сол жақтағы жолын  үлкейту;

Сурет 1.10. Үшінші топ. Абзацтарды қалыптау командасы

Төртінші топ:  Бұл  топ командалары объектілерді қалыптау(форматтау) және беттермен жұмыс жасау үшін пайдаланылады (сурет 1.11).Олар Layout (Макет) және Element (Элемент) мәзір командаларының тізіміне кіреді;

*InsertPage (Бетті қою) — құжатқа беттерді қояды;

*RemovePage (Бетті алу) — құжаттан бетті алып тастайды;

*FrameOptions (фрейм параметрлері) —фреймдегі мәтін  абзацтарын қалыптау үшін FrameOptions (фрейм параметрлері)диалогтық терезені шақырады;

*TextWrap (Обтекание текстом) — мәтін мен сызба-кескіндердің өзара байланысты орналасуы үшін   TextWrap (Обтекание текстом)диалогтық терезені шақырады;

*UpdateLinks (Байланыстарды жаңарту) —құжаттың сырқты көрінісінің импортталған байланысын жаңартады.

Сурет 1.11. Төртінші топ.Обьектілерді қалыптау  және беттермен жұмыс  жүргізу командалары

Бесінші топ:Сыртқы қосымшалармен байланыс жасау  командалары (сурет 1.12).File (Файл) мәзірінің және Window (Окно) мәзірінің командаларынажатады;

*PicturePalette (Суреттер палитрасы) —экранға суреттер палитрасын шақырады;

*Place (қою) —құжатқа өрнек  немесе мәтінді импорттайды;

*PhotoShop —AdobePhotoshopбағдарламасын іске қосады;

*HTML Export —HTML-форматында құжаттарды жазады;

*ExportAdobe PDF —Adobe PDF форматында құжаттарды жазады.

Сурет. 1.12. Бесінші топ. Сыртқы қосымшалармен жұмыс жүргізу командалары

Алтыншы топ:  Экрандағы  құжат терезесі көріністерін өзгерту командалары (Сурет. 1.13). Негізінен View (Көру) мәзірі командасына жатады;

*ZoomIn (өрнектерді / изображение/үлкейту) — құжаттағы бейнеленген өрнектерді  25%-ға үлкейтеді;

*ZoomOut (өрнектерді кішірейтеді) — құжаттағы суреттерді  25%-ға кішірейтеді;

*ActualSize (Нақты мөлшері) — беттердің нақты  табиғи көлемін көрсетеді;

*FitinWindow (терезеге қою) — құжат терезесі аумағының  көлемі  бойынша беттердің  өлшемін соған келтіреді;

*Help (көмек) —AdobePageMaker 7.0. бағдарламасы бойынша құжаттардыңмәтіндікфайлын шақырады.

Сурет. 1.13. Алтыншы топ.Экрандағы  құжат терезесі

көріністерін өзгерту  командалары

Палитралар

Палитралар  бағдарламадағы маңызды басқарушы элемент болып табылады.Бұл –жекелеген  функцияларды орындауға, мәселен мәтіннің стилін, түсін, контур параметрлерін  таңдауда және әртүрлі трансформация және т.б. жасау үшін қолданылатын ыңғайлыарнаулы терезе. Экранда көрінбейтін кез- келген палитраны  Window (терезе) мәзір тізімінен бұл команданы таңдап ашуға  болады.

Ашуға, белгілеуге, қайта өңдеуге, мәтіндік және графикалық объектілердің орналастыруға мүкіндік беретін құралдар Tools ( Құралдар)  палитрасында  бағдарлама терезесінің  сол жақ бөлігінде орналасқан (сурет 1.14).

Қандай да бір  құрал-тетікті іске қосу үшін  оның  пиктограммасындағы  түймесін басу керек. Әрбір құралдың   жұмысы мен оның   не үшін қолданылатынын  әртүрлі  публикацияларды  жасау үдерісі кезінде білетін боламыз.

Сурет. 1.14. Tools палитрасының жалпы көрінісі

Қажеттілікке орай палитра құралдарын экранның кез-келген жеріне қоюға болады. Ол үшін  тақырып жолын ұстап тұрып, ыңғайлы жерге орналастыруға болады.Палитра құралдарын Windows4Hide Tools командасын орындау арқылы  экраннан өшіруге болады.(Терезе 4.Құралдарды жасыру).Оны қайтару үшін бағдарлама терезесінде Windows4Show Tools командасы бар (Терезе 4.Құралдарды көрсету).

Палитраның маңыздылығы жағынанекіншісі Controls (Басқарушы) палитра(Сурет 1.15) болып табылады.Бұл ағымдағы  объектілердің  барлық параметрлерін көрсетуге қызмет етеді. Басқару палитрасында алдын ала Pointer (Тіл/Стрелка)  құралының көмегімен айқындай(выделив) отырып,кез келген элементтің орнын, өлшемі мен   қалыптау  параметрлерін көрсетуге болады( 1.14 Суретті қара).

Сурет 1.15. Controlsпалитрасы

Pointer (Стрелка) құралы беттегі элементтердің көлемдері мен  орналасу  жағдайларын басқарады.Оның көмегімен таңдауға, орынын ауыстыуға, топтауға, топтан бөлуге, қиюға, көшіруге және мәтіндік блоктарды қоюға, өрнек және кескін-сызбалар элементтерін  қоюға болады.Таңдап алынған Pointer (Стрелка) құралын кез- келген элементтің үстіне  басқан кезде ол белсенділікке ие болып, яғни оны өзгертуге немесе орнын ауыстыру қабілетіне ие болады.

            Басқа палитралардың атауларында олар орындауға арналған функциялардыңаттары жазылған: мысалы, Styles (Стилдер), Colors (Түстер), Layers (Қабаттар) және т.б.(1.5 суретті қара).Палитралар экранда аз ғана жерді алады. Оны бағдарлама терезесінде ауыстыруға немесе ыңғайға қарай орналастыруға , сондай-ақ және экраннан алып тастауға немесе Tools (Құралдар) палитрасы үшін сипатталғандай   керіорынынақайтаруға болады.

Төменгі сатыдағы(үнсіздік келісімі бойынша/по умолчанию) палитралар бір терезеде барлығы бірге бір  топта орналасқан (сурет 1.16).Мұндай топ құрамындағы  палитраларды тиісті салыншағын (вкладка) басып қалу арқылы іске қосуға болады. Топтан қандай да бір палитраны  бөлектеу үшін  бұл  палитраны іліп алып, топтан тысқары аталмыш  палитра қосылатын  шартты тікбұрышқа апарып қою керек.  Бұдан соң  ол  тәуелсіз қалыпқа түседі.  Палитраны қайтадан  топқа қосу үшін  салыншағынан іліп алып,  аталмыш палитра қосылатын палитралар тобының шегіне қарай жылжыту керек.

Сурет 1.16. Палитра топтары

Экранда бос орынды  ұлғайту үшін  жүйедегі кез-келген тереземен жұмыс істеген кездегідей   тек тақырыптарын ғана  қалтырып, жекелегенәрбір палитраныжауып қоюға болады. Жабылған палитра кез-келген уақытта қолжетімді бола отырып, кеңістікте аз орын алатын болады (сурет 1.17).

Сурет 1.17. Жабылған күйдегі  палитра топтары

Басқару палитрасын қолдану

         Басқару палирасы обьектілерді қолмен айла-шарғылаудан (манипулирования)  қашуға мүмкіндік беретін баламалы құрал болып табылады, яғни объектілерді автоматты түрде емес манипуляциялардан қорғайды. Басқару палитрасына сызба- кесікіндеме(графикалық) және мәтіндік обьектілермен  өте тиянақты жұмыс  жасай отырып, бір мезетте  бір құрал-тетіктен екіншісіне ауыспастан және мәзір командасын пайдаланбастан  олардың  бірнеше  жаңартылған нұсқа-құрылымдарды жасауға мүмкіндік беретін     дәл(нақты) сандық белгілерді енгізуге болады.

Басқарушы  палитрасондай-ақ қарайтылған/выделение/(таңдалған) обьекті туралы  негізгі ақпарат, оның ішінде  оның  үйлестіру координаттары, өлшемдері, айналым бұрыштары  және т.б. бейнеленетіндіктен  қолмен жұмыс істеу кезінде де көмекші құрал ретінде  де қолданылуы мүмкін.   Обьекті қарайтылған кезде Басқарушы палитра автоматты түрде Объект режиміне қосылады.

Басқарушы палитра объект режимінде басқарудың келесідегідей элементтеріне ие :Модификация түймесі–сандық белгілерді енгізу арқылы объектінің өзгеруін реттейді;

n Объект сұлбасы–редакторланатын обьектіні оңайлатылған нысанда ұсынады. Белсенді нүкте модификацияның    қатысты түрдеобьектінің қай жаққа немесе қай бұрышқа  орындалатынын анықтайды;

n Объект жағдайы – координат жолағының таңдалған жүйесінде обьектінің белсенді нүктелерінің жай-жапсарын бейненлейтін координаттар;

n Объект өлшемі –таңдалған обьектінің енін (Ш)  және биіктігін (В) немесе сызықтың ұзындығын (Д) көрсетеді (Д). Бағыттап-бұру  қадамы 0,01 дюймаға тең;

n Объектауқымы–объект ауқымының коэффициенті;

n Ауқымдылық режимі–егер тиісті түйме басылған болса  (үнсіздік келісім/по умолчанию бойынша),Басқарушы  палитра  ауқымдандыру  режимінде жұмыс істейді;

n Кадрирлеу режимі–ауқымдандыру  режимінен  кадрирлеу режиміне өту үшін  қолданылады;

n Үйлесімді ауқымдау–керек түймені басу арқылы айқындалған обьектінің  обьект Ауқымы(масштабына) алаңына бір ғана жаңа мән бере отырып,  үйлесімді  ауқымдандырулы орындауға мүмкіндік береді, ал екінші мәндегі объект көлемі автоматты түрде өзгереді;

n  Принтердің рұқсат етілген қабілетін пайдалануды ескере отырып ауқымдау импортирленген 1 –биттік өрнектердідискретті ауқымдаудыпринтердің рұқсат етілген қабілетіне орайолардың көлемін  диалог  терезесінде берілген Құжат параметрлерініңкөлеміне сәйкес келтіріп орындауға мүмкіндік береді;

n Обьектінің айналуы және еңкеюі –жоғарыдағы жол таңдалған обьектінің  белсенді нүктеге қатысты бұрышқа бұрылуын  жүзеге асырады.Оңды мән сағат тіліне қарсы бұруды қамтамасыз етеді, ал терісі– сағат тілі бойынша. Бұрау  қадамы 0,1°-ге тең. Төменгі жол  таңдалған обьектіні  белсенді  нүктеге қатысты 85°-тан +85°-қа дейін диапазондағы бұрышқа еңкейтуді жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.Бұрау  қадамы 0,1°-ге тең

n  Обьектінің  көлденең деңгейлер (горизонт) бойынша айна қатесіз бейнеленуі–обьектіні деңгейлер бойынша  айна қатесіз бейнелейді;

n Обьектінің сатылап тігінен айна қатесіз бейнеленуі–обьектіні тігінен айқын  бейнелеу.

Белсенді нүкте екі түрлі тәсілмен қолданылуы  мүмкін:

¨    Егер ол тік төрт бұрышты болса  ,  онда таңдалған обьектінің  тиісті шектеушісі  қозғалыссыз қалады да, барлықмодификациялар  қарама- қарсы шектеушінің ауыстыруы  есебінен орындалатын болады;

¨    Егер  тілдері (стрелки) екі бөлімді( двуглавой) немесе төрт бөлімді( четырехглавой) нысанда болса ( объекті ортасында), онда барлық модификациялар  сәйкес таңдалған нүктедегі шектеушінің ауыстыруы  есебінен орындалатын болады;

¨    Бір нысаннан екінші нысанға  ауыстыру белсенді нүктедегі  «тышқанды» басу арқылы   жүзеге асырылады. Егер  сұлбадағы(схема) орталық нүктені  белсендірсе,  онда екі жағдайда да( материалды)  қайта жаңартубірдей орындалатын болады.

    9. «PageMaker» тақырыбы бойынша өздік жұмыс

1-Тапсырма. «PageMaker» бағдарламасымен жаңа  (жарияланым)публикация жасау.

Бұл бағдарламада стандартты түрде «Пуск  Программы/: Adobe - PageMaker  — АdоbеPageMaker»іске қосылады.

2. Жаңа публикация жасау

Жаңа публикация жасау үшін «Файл – Новый»командасын  орындаңыз. Жаңа пуликация беттерінің параметрлерін орналастыратын сұхбат-диалогтық терезесі ашылады. Бұл терезенің  мүмкіндіктерімен танысыңыздар(сурет 1). Сурет 1. Құжат параметрлерінің диалогтық  терезесі

-          Жаңа публикация үшін А4 (Формат тізімінен таңдайсыз)  форматты және Книжная беті бағытын  таңдайсыз.

-          Егер публикация бір жақты болса (ондапарақтың бір жақ  бетіне  басылады), екі жақты басып шығаратын (Двусторонняя) опцийін өшіріп тастау керек. Жаңа публикацияны екі жақ бетті қылып жасаңыздар.

-          Екі жақтты беті публикацияда бетті (Разворот) деген командасын таңдаған ыңғайлы болады.

-          Беттердің жаңа нөмірлену опциясы кітап бөлімінің  толассыз(сквозной)нөмірленуі болып табылатын публикация беттерін тәуелсіз  нөмірлеуді бастау керек болған жағдайда қолданылады.   Беттерге нөмір қоймаңыздар.

-          20 бет  көлемін таңданыздар.

-          «Нөмір»тетігін бассаңыздар, бетті нөмірлеу нұсқаларын таңдау үшін терезе ашылады( егер ол орнатылған болса).

-          «Поля»бөлімінде болашқ публикация үшін  ашық  жол (поля) қойылады. Жасалатын публикация үшін  жол көлемі бойынша қабылдайтын алаң қалдырыңыз.

-          «Разрешение/ Рұқсат ету» жолында  түпкілікті телнұсқалық макетті  басып шығаруды жүзеге   асыратын баспа құрылғысын орнату керек, ал бұл құрылғының принтер үшін «Скомпоновать» жол алаңында  атауы бар. Бұл параметрлер бұдан  әрі бағдарламада автоматты  қолданылады, мысалы  сызба- кестелерді (графика) анықтауды шешеу үшін. Бұл  принтерде  басып шығарудың аралық мүмкіндіктерінің неғұрлым төмен шектеулі рұхсаттарын  жоққа шығара алмайды.  

-          «Да» командасын басқаннан кейін жаңа құрылған публикация беттеріменшығады. Ал егер қайта өзгертемін десеңіз(бет санынан басқасы),«Файл –Құжат параметрлері»  командасын таңдауға болады.

-          «Макет – Удалить страницы»/ бетті жою) (Вставить страницы/ бетті  қою).  Бұл команда бет санын өзгерту үшін қолданылады.Командаларда  макет беттерін көбейтуге немесе азайтуға болады.  Енді публикациядан 3 беттен бастан  7 бет аралығына дейін  алып тастаңыз. Публикацияда  15 бет қалуын қадағалаңыз.Бет санын өзгерту үшін«Макет - Удалить страницы/Беттерді жою»(Вставить страницы/ Беттерді қою)командаларын  қолдануға болады.

-          Беттерді «Макет - Перейти к странице»команданың көмегімен, сондай-ақ экранның төменгі жағындағы  нөмірі барпиктограмманың  тиісті тетігін басып қалу арқылы парақтауға болады.

3. Беттерді өрнектеу  ауқымын басқару

«Қарау» (Просмотр) мәзірі тармағы өрнектеу  ауқымын таңдау командасынан құралады (Ұлғайту. Кішірейту.Нақты көлемі. Тұтас бет. Монтаждау үстелі. Масштаб...).Неғұрлым жиірек Нақты  өлшеммен Тұтас беттің ауқымының арасында    ауысып отыруға тура келеді. Сол себеті де Ctrl+1и Ctrl+0 командаларының пернелік( клавиатурлық) эквиваленттерін есте ұстаған пайдалы.Оларды еске сақтауға тырысыңыз.  Бұдан басқа панел құралдарындағы  қолдың суреті  бейнеленген тетіктерді екі рет басып орындауға болады. Бұл Тұтас бет ауқымын  және үлекейткіш  бейнеленген тетіктерді екі рет басып(Нақты өлшем) 1:1 масштабына  өтуге мүмкіндік береді. Үлекейткіш  бейнеленген тетіктерді ұсақ  деталдарды бірнеше рет  үлкейту үшін пайдалануға болады.

4.Экранды бағыттап- бұру(настройки)командаларымен танысу

-          «Қарау»(Просмотр) мәзірі тармағы өрнек масштабы командасынан басқа  экрандағы кейбір жекелеген элементтерді  басқару  командасынан :

-          Сызықты көрсету/Показать линейки/Спрятать линейки/Сызықтыжасыру  командаларында  экрандағы сызықтар бар. Сызықты көрсету командасын орындаңыздар.

-          Сызық бойынша тегістеу режимі (Выровнять по линейкам)сызықтарды бөлу бойынша бағытталуды  орналастыруға мүмкіндік береді (Бағытталушылар –басуға шығарылмайтын көмекші сызықтар) Сызық бойынша тегістеу режимін іске қосып,  сызықтан «алып шығуға» болатын  бағыттаушының бөлінген сызықшаларға «жабысатынына» көз жеткізіңіз.Бағыттаушыларды орналастыру үшін құрал-тетіктер  панелінде орналасқан Орналастыру ( қара стрелка) құралынпайдаланыңыздар. 

-          Закрепить ноль( нөлдіБекіту) командасыкоординаттың  бастапқы қалпын бекітуге  мүмкіндік береді(байқаусызда  жойып алмас үшін). Координаттың бастауы беттің сол жақтағы жоғары бұрышы немесе екінші  жағына аударылған басылымның ортасындағы жоғары нүктесі болыптабылады. Координаттың бастапқы қалпының өзгеруі үшінНөлдіБекіту командасының іске қосылмағанына көз жеткізіңіз, сонан соң тігінен және көлденеңінен жатқан  өлшеу сызықтарының  қиылысуынан пайда болған төртбұрыш шегінде «тышқан» көрсеткішін орналастырыңыз. «Тышқанның»  сол жақ түймесін басыңыз да,  бағыт көрсеткішті керекті нүктеге апарыңыз.Координаттың бастауын «НөлдіБекіту»командасының кездейсоқ  араласуынан бекітіңіз.

-          Бағыттаушыларды Көрсету/Показать Направляющие/,Бағыттаушыларды жасыру/Спрятать направляющиекомандалары экранға бағытталушы бейнеленген өрнектерді (сурет)көрсетеді.Бағыттаушыларды жасырыңыз да, соңынан экранға оралтыңыздар.

-          Бағыттаушылар бойынша тегістеу /Выровнять по направляющим/ командасы бағытталушылар бойынша  “жабысуды”тегістеу режимін іске қосады/ қоспайды.

-          Бағыттаушыларды Бекіту/Закрепить направляющие командасының жағдайлары реттелген болып қалыптасады (байқаусызда  қозғалтып алмас үшін).Бағыттаушыларды бекітіңіздер.

5.Бағаналар шекарасын өзгерту

Бағаналар шекарасы макеті командасы арқылы  ағымдағы бетте мәтіннің көп бағаналы режимін қосуға болады.Егер бет қосарлы болса, онда беттің теріс және оңын /Раздельная установка/ Бөлек орнатуопциясы   қолжетімді болады.  Ол белсенді болған кезде  онда бағдарлама екі жақты айқарма  беттің  оң және сол бөлігіне де  әртүрлі  көлемдегі бағаналарды қоса алады(Сурет 2. )

Сурет 2.Бағаналар шекарасының диалогтық сұхбат терезесі

-          Пуликацияның бірінші бетіне 3 бағана жасаңыздар, бағаналардың ара қашықтығының шамасы 5 мм-ден болсын.

-          Публикацияның екінші бетіне және бағаналар шекарасыныңдиалогты терезесіне өтіп,   сол және оң беттер үшін  жеке  қойылымғаБөлек орнатуға барып жалаушаны қосыңыз,

-          Бірінші бағана екінші бағанадан екі есе үлкен болып шығуы үшін екінші  парақтағыбағаналар шекарасын орналастырыңыз /сместите/.  (Бағаналар  көлемін өзгертер алдында «Қарау»/Просмотрмәзіріндегі «Бағыттаушыны бекітуді» ажыратып тастаңыз.

Макетті бұрып-бағыттау опциясы  орналастырылып қойылған  мәтінді (егер ол  команданы орындау  кезінде бар болса)жаңа құрылған бағанаға орналастыруға мүмкіндік береді.

2-Тапсырма. «PageMaker» құралы арқылы сурет салу

1. Сызықтарды салу

-                                                           Сызықтарды жасау үшін палитрадан аттас құралЛинияны(Сызықты/ таңдайсыз да,  сызық басталуға тиісті бет нүктесіне тышқан көрсеткішін апарыңыз, сонан соң тышқанның сол жақтағы түймесін басып, сызық аяқталуға тиісті бет нүктесіне тышқан көрсеткішін апарыңыз. Енді түймені жібере салыңыз. Салынған сызық төменгі сатыдағы(по умолчаниями) PM-мен анықталған параметрлерге(түрі, қалыңдығы және түрі) ие болады. Сызық құралы сызықты кез-келген  бұрышта салып береді. Бұған бірнеше сызық сызу арқылы көз жеткізіп көріңіз.Бұрыштарда 45⁰есе (0, 45, 90, 135, 180, 225, 270  және 315⁰) сызықтарды салу үшін  сурет салу үдерісінде ( процесс) Shift клавишін басып ұстап отыру керек.

-                                                           Перпендикуляр құралын таңдап алып, оның көмегімен бірнеше сызықтар салыңыз. Перпендикуляр құралы бұрыштарды тек 45⁰есе сызық салуға мүмкіндік  беретіндігіне көз жеткізіңіз. 

2. Тіктөртбұрыштар мен эллипстерді салу

-        Тік төртбұрыш жасау үшін палитрадан Тік  төртбұрышқұралын таңдаңыз бұрыштардың біреуі орналасқан нүктеге тышқан курсорын апарыңыз, тышқанның  сол жақ түймесін басып, көрсеткішті фигураның қарама-қарсы бұрышындағы  нүктеге апарыңыз.  Ал қабырғалары тең тік төртбұрыш, ( яғни квадрат)салу үшін  тік төртбұрышты салу үстінде  Shift тетігін басып ұстап отырыңыз.

-Элемент мәзірінен  Доғал бұрыштар/ Скругленныеуглы/ командасын пайдалана отырып, доғал бұрышты бірнеше  тік төртбұрыштар жасаңыз. Команда доғал бұрыштардың  бірнеше нұсқалары берілген Доғал бұрыштар диалог терезесін ашады. Керегін таңдап,  ОК тетігін басыңыз.(Тіктөртбұрыш құралын  екі рет басу арқылы немесе контекстелген мәзірдегі Доғал бұрыштаркомандасын  қолдану арқылы да ашуға болады)

Бірнеше эллипс салыңыз.Эллипс салу тік төртбұрышты салудан еш айырмашылығы жоқ.Сіз бағдарлама эллипс жазатын габаритті тік төртбұрышты тапсырасыз.Бірақ габаритті тік төртбұрыштың өзі бейнеленбейді.

Көп бұрыштыларды салу

-Қабырғалар саны әртүрлі мөлшерде 1 суреттегі сияқты бірнешедұрыс көпбұрышты салыңыздар.Көпбұрышты құралда тышқанмен екі рет басып жіберіп,  Көпбұрышты диалог терезесін шақырып,  дұрыс көпбұрышты салу үшін  оның қабырғаларының санын анықтау керек.(Элементнемесе контекстелген арқылы да ашуға болады)

-Бұл терезенің екі сырғымасы Көпбұрыштының қабырғаларының санын және оның  анықтайды «жұлдыз бейнелілігінің» дәрежесін анықтайды. Параметрлерді анықтау үшін сырғыманы жылжытыңыз немесе кіргізу алаңына сандық мән беріңіз.

Сурет 1. Қабырғалары әртүрлі бір көлемдегі көпбұрыштар

Жасалған көп бұрыштының параметрін анықтау үшін  оны таңдаңыз, одан кейін барып Көпбұрышты командасын таңдаңыз.Ашылған терезеде таңдалған  Көпбұрыштыныңпараметрлері бейнеленеді. Өз қалауыңыз бойынша оны өзгертіңіз.

«жұлдыз бейнелі» сырғыманы пайдалана отырып 2 –суреттегідей Көпбұрыштының жасаңыз.

Сурет  2. Сәулелері түрлі тереңдіктегі  бір көлемдегі жұлдыздар

Көпбұрышты құралын пайдалана отырып, бірнеше  еркін көп бұрыштылар  салыңызда, публикация бетіне сілтемені орналастырыңыз,тышқанның  сол жақ түймесін басып және жібере салыңыз. Құрал бейсауат көп бұрыштылар  салу режиміне кіреді де, көп бұрыштылардың алғашқы бұрышын береді. 

Сілтеме-көрсеткіштің соңында «тышқанды» орналастырған кезде  алдағы түзу көп бұрыштылардың қабырғалары шығады.Сілтемені,( яғни Көрсеткішті) екінші бұрыш орналасқан нүктеге апарып, тышқанды тағы бір рет басқан кезде Сізкөп бұрыштының екінші бұрышын шығаруды тапсырып, оның  бірінші қабырғасының  қалпын реттейсіз. Осыоперацияны қайталай отырып, Сіз еркін санмен   қабырғаларын, бұрыштарын және оның жайғасымымен  көп бұрышты жасайсыз.Көп бұрыш жасау  операциясы бірінші бұрышқа тышқанды басу арқылы аяқталады, яғни көп бұрыш  жасалу үшін салынған сынық сызықты тұйықтау керек. Сынық сызықты  оның соңғы нүктесін бастапқысына әкелместен тұйықтауға болады.Көп бұрыштың соңғы бұрышы анықталған кезде кез-келген пернені(клавишті) басыңыз, сол кезде бағдарлама соңғы  орнатылған нүктені  ұқсас нүктеге  біріктіреді.

Сурет  3. Тұйықталмаған сынық сызықтар

-                   Дұрыс емес Көп бұрыш жасалған соң Сіз кез-келген уақытта оны редакторлай аласыз, яғни бұрыштардың орналасуын өзгертіп, жаңасын қосып, артығын алып дегендей.   Ол үшін алдымен  таңдалған Стрелкақұралымен  көп бұрыштың шекарасында(немесе көп бұрыштың бояу-құйылысы/заливка бар  кез-келген жерде) тышқанмен  екі рет басып жіберу керек.Көп бұрыштың әрбір бұрышында  квадратшалар  пайда болады. Енді тышқан тетігі көп бұрыштың кез-келген жерінде  жаңа бұрыш жасайды, ал  барына басып қалу оны жойып жібереді. Тышқанмен жылжытып бұрыштарды орналастырады. Дұрыс көп бұрыштыларды да редакторлауға болады,  бірақ  түзетілген соң  Көп бұрыш терезесіндегі оның параметрлері өзгертілуі мүмкін емес болып қалады.  Бұрын жасалған көп бұрышты  редакторлаңыз.

Сынық сызықтарды көп бұрыштың одасына  айналдырыңыз. Сынық сызықтарды  тұйықтау үшін  оның бастапқы нүктесіне  <Ctrl> пернесін баса  отырып,  тышқанмен  шертіп қалыңыз.

-                   Көп бұрышты сынық сызыққа айналдырыңыз. Көп бұрыштыажырату үшін ажыратқыңыз келетін бұрышқа жоғарыда көрсетілгендей операция жасаңыз.

3. Графикалық  объектілердің трансформация

-                   Объектіні қарайту(выделение).Обьектіге  кез-келген айла-шарғылар (манипуляциялар) жргізу үшін таңдалған объект қарайтылуға тиісті (выделен).Таңдау егер оның құйма бояуы(заливка) болмаса объ­екті шекарасындағы Стрелка аспабын шерту арқылы және  құйма бояу бар кез-келген  жерде   жүзеге асырылады.Сондай-ақ объектіні  ішкі аумаққа  кіретінСтрелка аспабымен  тік бұрышты қоршау жасау арқылыобьектіні тұтасымен қарайтуға болады.Егер осы әдіспен белгілі бір аумаққа бірнеше обьекті түсетін болса, онда барлығы  бір мезетте қарайтылады.Жекелеген объектілер мен бұрын жасалған графикалық объектілер тобын қарайтыңыздар( айқында).

-                   Якор нүктелерін анықтау. PageMaker–бір ғана координатпен, биіктік және ендік мәндерімен сипатталатын әрбір объектісі графикалық,  импортирленген немесе мәтіндік блок болса да қарабайыр. Объект координатыоның якорлық нүктелері арқылы анықталады.Сызық үшін якор нүктесі оң, солдың соңғысы және ортаңғысы болуы мүмкін. Өз алаңы бар басқадай  барлық обьектілер үшін якор нүктелері  тік бұрыш обьектілерінің айналасында  және оның қабырғаларының ортасында айшықталған бұрыштар болуы мүмкін. Олардың барлығы белсенді нүктелер деген жалпы атауға ие бола отырып, обьектіні  масштабтада, айналымдауда,  бұрмалауда және бейнелеуде  маңызды рөл атқарады. PageMaker салынған объектінің айналасындағы белсенді нүктелердің  жайғасымын көрсетеді. (Сурет  4).

Көрсетілген белсенді  нүктелердің   сызықтар және көп бұрыш үшін якорлық нүктелерін анықтаңыз. Ол үшін Басқарушы  палитрадағы  арнаулы өту тетігін пайдаланыңыз. Якор нүктелерін  ауыстыра отырып, объектіні трансформаттаңыз.

Сурет  4.Сызықтар мен эллипстерге арналғанбелсенді нүктелер

4. Объектілердің ауыстырылуы

-                                                           Объектінің орынын ауыстыру үшін оны Стрелка құралымен белгілеп алып,жаңа жерге апарыңыз. Егер обьектіні қатаң түрде көлденең немесе тігінен ауыстыру қажет болса,  орналастыруды сақтау керек болған жағдайда <Shift> пернесін басып тұрып, қатаң түрде көлденең немесе тігінен ауыстыруды еркін жүзеге асырасыз.