Қышқылдар, құрамы, алу жолдары

Сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы:Қышқылдар, құрамы, алу жолдары
Сабақтың мақсаты:

Білімділік мақсаты:Қышқылдар туралы маліметтер бере отырып, олардың құрамы және алу жолдарымен таныстыру

Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың сана сезімін, ойлау қабілетін,білімі мен біліктілігін, таным қабілетін дамыту.
Тәрбиелік мақсаты: Сабақ барысында оқушыларды ұқыптылыққа, жинақтылыққа,жауапкершілікке қорытындылай білуге үйретіп, тәрбиелеу.
Сабақ түрі: Жаңа сабақ
Сабақ көрнекілігі: Менделеевтің периодтық жүйесі,схемалар,кестелер.
Сабақтың өтілу барысы:
І. Ұйымдастыру
ІІ. Еске түсіру
ІІІ. Жаңа сабақ
ІV. Бекіту
V. Үйге тапсырма
VІ. Бағалау
Сабақтың барысы:
ІІ. Еске түсіру. Өткен тақырыптарда қышқыл деген сөзді жиі кездестірдіңдер. Табиғатта кездесетін қышқылтым дәмі бар қымыз, шұбат, алма, лимон, т.б заттар бәріңе таныс.Ал олардың құрамында қышқыл болады.Сұйылтылған сірке қышқылы тамақ өнеркәсібінде жиі қолданылады.

ІІІ.Жаңасабақ.Қышқыл  химиялық қосынды,көк лакмус қағазына қызғылт рең беретін ерітінді, дәмі қышқыл. Қышқылдар құрамына қарай оттекті, оттексіз болып, олардағы сутек атомдарының сандарына қарай бір және көп негізді деп бөлінеді.

Қышқыл дегеніміз – құрамында металл атомдары мен орын алмастыруга бейім сутек атомдарынан және қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі қосылыс. Қышқыл ерітінділерде түсін озгертетін заттарды индикаторлар деп атайды. Қышқылмен жұмыс істегенде қауіпсіздік техникасының ережесін мұқият сақтау керек.
Азот, тұз, күкірт қышқылдары сұйық заттар, ал фосфор және бор қышқылы (Н₃BО₃) - қатты заттар болса, кремний қышқылы суда ерімейтін іркілдек зат. Көмір және күкіртті қышқылдары тұрақсыз, оңай айырылатын заттар.

H₂CO₃→CO₂↑+H₂O;

H₂SO₃→H₂O|+SO₂↑

Қышқылдың құрамында кіретін сутек атомдарының саны әртүрлі. Қышқыл құрамында сутектің бір атомы болса бірнегізді, екі атомы болса екінегізді болып бөлінеді.Осыған сай олардың қышқыл қалдықтары да бір немесе екі валенттік көрсетеді.Қышқыл құрамында оттек атомының болу немесе болмауына байланысты оттекті және оттексіз болып бөлінеді.Оттекті қышқылдардың дәстүрлі атаулары қышқыл түзуші элемент атымен байланысты шыққан. Мысалы:H₂SO₄ күкірт қышқылы, HNO₃ азот қышқылы.

Алу жолдары:

Кейбір бейметалл оксидтерін суда еріту арқылы оттекті қышқылдар алуға болады:

           SО₂+H₂О=H₂SО₃ –күкіртті қышқыл

SО₃+H₂О=H₂SО₄ –күкірт қышқылы

P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄ –фосфор қышқылы

Оттексіз қышқылдарды жай заттардың тікелей әрекеттесуі (синтез әдісі) бойынша алады:

H₂+Cl₂=2HCl

H₂+S=H₂S

Түзілген газдарды суда еріткенде қышқылдар алынады.

Кейбір оттекті қышқылдарды сәйкес оксидтерін сумен әрекеттестіріп алады:

SО₂+H₂О=H₂SО₃

SО₃+H₂О=H₂SО₄

Егер фосфорды жағып алып, түзілген ак буға су қосып шайқасақ, ерітінді лакмусты қызғылт түске бояйды, себебі мына реакциялар жүреді:

4P+5O₂=2P₂O₅

P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄

қышқылдық оксид + су = қышқыл

Кейбір ұшқыш, тұрақсыз және ерімейтін қышқылдарды олардың тұздарына концентрлі қышқылмен әсер етіп алуға болады.

Осы реакцияны кеңсе желіміне концентрлі тұз қышқылымен әсер етіп көрсетеміз.

Na₂SiО₃+ 2HCl = H₂SiO₃↓ + 2NaCl

ІV. Бекіту

Қышқылдардың құрамына сутек атомы және қышқыл қалдығы кіреді.Қышқыл құрамына кіретін сутек атомының санына қарай олар: бір-, екі-,және үш негізді болып бөлінеді.Қышқылдармен жұмыс істегенде қауіпсіздік техникасының ережесін мұқият сақтаған жөн.Қышқыл әсерінен күлгін лакмус және сары метилоранж қызарады. Қышқыл дегеніміз – құрамында металл атомдары мен орын алмастыруга бейім сутек атомдарынан және қышқыл қалдықтарынан тұратын күрделі қосылыс. Қышқыл ерітінділерде түсін озгертетін заттарды индикаторлар деп атайды

V. Үйге тапсырма: §33 оқып келу. 5, 6, 7 - тапсырмалар

VІ. Бағалау