Исследовательская работа "Творчество Кешокова"

Хэзыгъэгъуазэ

                                                                     ЛIы махуэ лъэпкъым къыхэхъукIмэ,                                      И напщIэ телъыр лъэпкъ дамыгъэщ.

КIыщокъуэ Алим.

Сэ сызытепсэлъыхьыну цIыху уардэм теухуауэ икъукIэ гугъущ зыгуэр щIэуэ къэбгъуэту птхыну, сыту жыпIэмэ абы хужамыIа псалъэфIрэ, абы теухуауэ тхыгъэ дахэхэр зимыIэ усакIуэ, тхакIуэ, журналист щыIэу къыщIэкIынкъым.

 «Къуршыбгъэхэм я абгъуэхэр къыр лъагэхэм щащI хабзэщ. Апхуэдэу Алим и гъащIэ къуэпскIэ япыщIащ зи жьауэм къыщIэхъукIа къуршхэм, адэжь щIыналъэм. Ауэ, къуршхэм ялъэгэкIыу заIэтри, абы и усыгъэм хэкум и гъунапкъэхэр зэпаупщIащ, дунейр зэлъащIысащ. ЛIыфIымрэ шыфIымрэ зэрызэхуэфащэм хуэдэу, Алимрэ ар къэзылъхуа лъэпкъымрэ зэхуэфащэщ». Мыр зи псалъэхэр Ахматовэ Раисэщ, ауэ сэ си гум къипсэлъыкIа хуэдэу си гупсысэр къиIуэтащ.

Сэ срогушхуэ сыщалъхуа щIыналъэм и теплъэ дахэм, сыкъызыхэкIа лъэпкъым и Iущыгъэм, псы уэрым ещхь си лъэпкъыбзэм икIи къызгуроIуэ, уи адэжь щIыналъэм нэхъ лъапIэ, нэхъыфI зэрыщымыIэр зыхэпщIэфу, абы Iуэху щхьэпэ хуэблэжьыфу, анэм къыпIурилъхьа бзэр бгъэбзэрабзэрэ къыпщIэхъуэ щIэблэм ар IэщIыб ищI зэрымыхъунур нэсу къыгурыбгъэIуэфу упсэуныр насыпышхуэу зэрыщытыр.

Зи гугъу сщIы Iуэхугъуэхэм я фIагъыр сэ фIы дыдэу зыхызигъэщIэн лъэкIащ сыт и лъэныкъуэкIи си дежкIэ щапхъэ нэсу щыт КIыщокъуэ Алим: цIыхугъэ нэскIэ, лэжьыгъэ хьэлэлкIэ, лъэпкъым хуиIэ лъагъуныгъэ мыухыжкIэ.

К1ыщокъуэ Алим и творческэ гъуэгуанэр

КIыщокъуэ Алим Пщымахуэ и къуэр I9I4 гъэм июлым и 22-м Шэджэм районым хыхьэ Щхьэлыкъуэ къуажэм къыщалъхуащ. Ар къызыхэкIар къызэрыгуэкI мэкъумэшыщIэ унагъуэщ. Алим и адэ Пщымахуэ тхылъ, бзэ ищIэу апхуэдэт. Езы Алим и сабиигъуар мыпхуэдэу къеIуэтэж: «Сэ сыкъыщалъхуа Щхьэлыкъуэ къуажэм граждан зауэр къыщысар мыIупщI дыдэу сощIэжыр. Зэгуэрым ди адэм къишат ди унэм лIы гуп. Абыхэм сцIыхуу яхэтыр ди гъунэгъу Блацэ и закъуэт. МакъкIэ газетым еджэ си адэм лIы гупыр етIысэкIауэ едаIуэрт. урысыбзэкIэ къызэджэр адыгэбзэкIэ гупым къажриIэжырт, и псалъэхэми куэдрэ къыхэхуэрт «Владикавказ», «большевик» псалъэхэр. Абы еджэн иуха нэужь си адэм жиIащ:

- Дэ къэрэхьэлъкъым зыри къытпэлъэщынкъым, дэ дытекIуэнщ

Апхуэдэ зэрыхьзэрий зы махуэ гуэрым ди пщIантIэм къыдыхьащ IэщэкIэ зэщIэузэда лIы гуп. Абыхэм ди пэшхэр щIащыкIырт унэр къаувыхьауэ, Iэщэ гъэпкIар яIыгъыу. Абыхэм ящыщ зыр куэдрэ кIийрт: «Зы большевик тIэщIэкIынкъым. ЖеIэж ар абы». Абыхэм зи гугъу ящIыр си адэр зэрыарар си анэм и жэуапым къыхэзубыдыкIащ: «ФыкъагъэпцIащ, ар мыбы куэд щIауэ щыIэкъым». Ахэр Ашэбей къуажэпщхэрт, зыхуеяхэри си адэр яукIыну арат.

ЗэманыфI дэкIауэ си адэм зигъэхьэзырри ежьэри тхьэмахуэ зыбжанэкIэ къэтауэ къекIуэлIэжащ, хъыбар хьэлэмэт къытхуихьри. Абы щыгъуэ си адэр здэщыIар Москват, РСФСР-м и  Советым и етIуанэ съездым и делегату щытат. Абы псоми яригъэлъагъурт тхылъ къихьахэр, къихьа хъыбархэм яфIэгъэщIэгъуэну щIэдэIухэрт. Нэхъ иужькIэ ар Налшык кIуэри къигъэзэжащ хъарбызым ещхьу хъурей гуэр иIыгъыу, езым зэрыжиIэмкIэ, ар къызэрыгуэкI шартэкъым, атIэ щIым и теплъэр къэзыгъэлъагъуэ глобуст. Хъыбару къыздихьамкIи жиIэрт школ къызэIуахыну, езыми абы адыгэбзэ щригъэджыну. Апхуэдэ щIыкIэкIэ 1924 гъэм ди къуажэм школ къыщызэIуахащ. Абы и заведующу си адэр ягъэуващ, сэри а гъэм щыщIэздзащ абы сыщеджэн. Бахъсэн дэта окружной мэкъумэшхозяйственнэ школым I928 гъэм сыщIэтIысхьащ, ауэ ар сигу щримыхьым сыкъэкIуэсэжащ.

ЗэхэсщIыхьахэр си адэм къыщищIэм, ар къызэшхыдакъым, зыри къэмыхъуа фэр зытригъэуащ, СыкъызэрыкIуэсэжар и гуапэ хъуауэ фэ зытригъауэри жиIащ:

- Куэду фIыщ! Дыгъуасэ Хьэщкъуейр къызэлъэIуат лIыщIэу щIалэр естыну. Иджы ар абы и деж ирекIуэ бжэныхъуэу.

Кулакым ухуэлэжьэныр зищIысыр фIы дыдэу сщIэрти, сыкъызэрыкIуэсэжам нэхърэ нэхъ псынщIэжу Бахъсэн школым сыкIуэжащ. А школыр къызэрызухамкIэ справкэ сIыгъыу сыкIуащ Владикавказ, етIуанэ Севоро-Кавказскэ пединститутым 1931 гъэм  и бжьыхьэм сыщIэтIысхьащ.

Институт нэужьым щIалэIуэу сызэрыщытыр сигу къеуэрти, паспорт къыщеIысхым си ныбжьым зы илъэс щIызгъури, 1914 гъэм июлым и 22-м сыкъалъхуауэ езгъэтхащ  (къызэрыщIэкIымкIэ Алим къыщалъхуар 1915 гъэрщ). Ауэ си щIалагъым ари сэбэп хухъуфакъым. Учительскэ курсым сэ нэхърэ нэхъыжьхэр щезгъаджэу щыщIэздам, абыхэм къахэкIырт ауан сыкъэзыщIи къысщыдыхьэшхи. Си нэщхъыр зэхэукIэри «Фысабыр» жысIащ. Абы нэхъри игъэдыхьэшхащ мо лIы гупыр. Езгъаджэхэр къуажэ егъэджакIуэхэрати, нэхъ лIы кIыхь дыдэу яхэтыр адрейхэм яхуилъри игъэувыIэри доскам згъэкIуэну къызэлъэIуащ. Мо кIыхьышхуэр къысхуеплъыхыу, сэри абы сыхудэплъейуэ дыщыувым гупыр нэхъри къыщиудащ. Сэри къысхуэнэжыр арати, сыдыхьэшхыу щIэздзащ.

Абы иужькIэ сэ абыхэм гукIэ сакъыхуеджащ «Евгений Онегин» поэмэм щыщ пычыгъуэ, Пушкиным и творчествэм и мыхьэнэри яжесIащ. ИужькIэ зэзгъаджэм и фIыгъэкIэ дызэгурыIуэжри ауан лъэпкъ хэмылъу дыздэлэжьащ.

Учительскэ курсыр зэфIэкIа нэужь, Къэбэрдей- Балъкъэр педагогическэ рабфакым урысыбзэмрэ урыс литературэмрэ щезгъэджащ. I938 гъэм и бжьыхьэм Москва сыкIуэри мыурыс школхэм щхьэкIэ научнэ лэжьакIуэ щагъэхьэзыр институтым и аспирантурэм сыщIэтIысхьащ»

Пасэу щIидзащ КIыщокъуэ Алим тхэн. Бахъсэн мэкъумэшхозяйственнэ школым щыщIэсам итхауэ тетрадь зыбжанэм из усэ иIащ, ауэ зыми иригъэлъэгъуакъым. I93I гъэм къыдэкIа учебникым ихуащ Алим и усэ икIи усэ зэритхымкIэ зимыумысыжу хъуакъым. Усэ тхынкIэ къыщIидзами, Алим зэхуэдэу хуэIэрыхуэ хъуащ прозэми поэзиеми.

Хэкур, адэжь щIыналъэр, анэдэлъхубзэр Алим и усэхэм къызэрыхэщыр

Сэ сызэрыщыгъуазэмкIэ, прозэ и лъэныкъуэкIэ, адыгэ лъэпкъым и тхыдэм щыщ Iуэхугъуэхэр къыщигъэлъэгъуэжа, гъащIэм щыпашэ цIыхухэм я IуэхущIафэхэр наIуэ пщызыщI, «дыгъуасэм» щыпсэуа лъэпкъым хэлъа хабзэмрэ нэмысымрэ, цIыхугъэмрэ гущIэгъумрэ теухуа тхыгъэ купщIафIэ куэд итхащ а тхакIуэ щэджащэм. Апхуэдэщ КIыщокъуэ Алим и IэдакъэщIэкIхэу ди лъэпкъымрэ ди литературэмрэ я цIэр фIыкIэ жыжьэ зыгъэIуа «Хъуэпсэгъуэ нур», «Мазэ ныкъуэ щхъуантIэ», «Эмирым и сэшхуэ», «Щынэхужьыкъуэ», «Нал къута», «Кхъужьыфэ» роман-трилогиехэр, «Мазэ къыщIэкIыгъуэ» романыр, «Бгыщхьэ хужьым укъеплъыхмэ» повестыр, нэгъуэщIхэри. Абыхэм ящыщ дэтхэнэри ди лъэпкъым и блэкIа жыжьэм дыхагъаплъэ, тхыдэм гъунэгъу дыхуащI, щIэблэр дыхуагъасэ, дыхуаущий фIыгъуэ зэрыдлэжьыным, ди пщIэ лъагэ зэрыхъуным, ди анэдэлъхубзэмрэ щэнхабзэмрэ зэрытхъумэным, зэредгъэфIэкIуэным ди къару псори хуэдунэтIын зэрыхуейм.

Сэ иджыри нэгъэсауэ сыщыгъуазэкъым КIыщокъуэм и прозаическэ тхыгъэхэм. ЕгъэджакIуэм зэрыжиIэмкIэ, абы и прозэм куууэ щыгъуазэ зыпщIын папщIэ нэгъуэщI мыхъуми и зы тхыгъэ  и кIэм нэс уеджэн хуейщ, ауэ сэ сфIэтелъыджэри сыдэзыхьэхри абы и усыгъэрщ.

Сэ сызэрыщыгъуазэмкIэ, усэбзэм и IэфIыр Алим япэу      зыхезыгъэщIар и анэ Куэзщ. УсакIуэм зэритхыжамкIэ, Куэз куэду   цIыху хьэлэмэту щытащ. Ар Пщымахуэ къришат Адыгей къуажэ Хьэкурынэхьэблэ. Пщымахуэ дин Iуэхум щыхуеджар а жылэрат. Куэз унагъуэ IуэхукIэ икъукIэ фыз IэкIуэлъакIуэт, IэпщIэлъапщIэт, езыр жьэрыIэзэт икIи жьэнахуэт, къызыхэкIа абазэхэ адыгэ лъэпкъымрэ къызыхыхьа къэбэрдейхэмрэ я псалъэрыIэзагъыр, я щэныр, я IуэхущIафэм дахэу хэлъыр зэдихьырт. Абы псалъэ шэрыуэу, къебжэкIыу, уэрэду, хъыбару ищIэхэм къыщIэхъукIащ Алим.

Сэ сызэрегупсысымкIэ, ущалъхуа щIыналъэм хуэбгъэдэн зыри бгъуэтынукъым. Алим усэхэр зытеухуа елъытакIэ зыбжанэу бгуэш хъунущ. Сэ нобэ си лэжьыгъэм зи гугъу щысщIынур адэжь щIыналъэм, Хэкум, и бзэм КIыщокъуэм хуиIэ лъагъуныгъэ иныр къызэрыхэщ щIыкIэрщ. Абы къещтэ хэхэс адыгэхэр я хэкум къызэрыхуэпабгъэри, зи щIыналъэм щыпсэужми и хэкур фIыуэ зэрилъагъури.  Дэнэ щIыпIэ укъыщымыхутами, уэ абы и теплъэ дахэр уи нэгу щIэмыкI зэпыту упсэунущ, и псыежэх Iущащэ макъри зэхэпх къыпфIэщIу куэдрэ узэщIэдэIукIынущ. Мис апхуэдэ гупсысэхэм дыхуешэ КIыщокъуэм и «Кхъужьей къудамэ» усэм. Мы усэм сыкъыщеджэкIэ си гур егъэпIейтей, куэдым срегъэгупсыс. Алим зыхыдегъащIэ хэхэс хъуа цIыхум и Хэкум зэрыпэIэщIэр икъукIэ къызэрехьэлъэкIыр, абы зэрыхуэзэшыр. Ар мэлъаIуэ:

Кхъужьей къудамэ, тхьэмпэ пыту

Ди Хэкум къиши къысхуэгъэс.

Мыбы и нэгу щIэт зэпытщ ди къурш абрагъуэхэр, ди тафэ инхэр, мэзылъэ щхъуантIэр, ди къуршыпс уэрхэр, ди бгылъэ щIыпIэхэр, я пщIантIэм дэт кхъужьеишхуэр. Усэм дыкъыщоджэ:

Кхъужьей къудамэм и гъусэнут

Псы уэр уэрэду и гъэфIэн.

Пшынэншэу къуршхэр къеуджэкIмэ,

Сыхэт сигугъэу сыгуфIэнт.

УсакIуэм зыхыдегъащIэ цIыхум дежкIэ и лъахэм къраха кхъужьей къудамэм нэхърэ нэхъ лъапIэ зэрыщымыIэр, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ абы епхащ блэкIа сабиигъуэри, нэгъуэщI IуэхуфI куэд нэгум къыщIэувэжхэри.

Ди кхъужьеижьыр гум ихуакъым,

Езыр жыг уардэу щIым хэкIащ.

Жыг щхьэкIэ дыдэм сэ сыпысу

Си сабиигъуэр щIиупскIащ.

"Хамэ Хэку сыщытхъэ нэхърэ, си хэкужь  сыщылIэ",- жеIэ адыгэ псалъэжьым. КIыщокъуэ Алим и Хэкум, и лъэпкъым  пэжыгъэкIэ бгъэдэт цIыхум и пщIэр лъагэу еIэт, и лъэпкъэгъухэр я псалъэ емыпцIыжу, гузэвэгъуэм деж зэкъуэувэрэ бийр ирагъэкIуэтыфу, хьэщIэ къэкIуамэ, абы пщIэшхуэ хуащIу зэрыщытар къыхощыж "Ди лъэпкъ я псалъэ епцIыжакъым" усэм. Алим ирогушхуэ и лъэпкъым зэрихьэ хабзэ дахэм, абы хэлъ нэмыс лъагэм.

Гупсыси псалъэ, упсэлъэнум;

Зумыплъыхьауи умытIыс -

ЩIапIыкIт а хабзэм бын къащIэхъуэр,

ЩIыхь ар зымыдэм къылъымыст.

ЦIыху щэджащэ! УсакIуэ телъыджэ! И гъащIэ псор пэжыгъэрэ хахуагъэкIэ гъэнщIащ Алим. Япэ махуэхэм къыщыщIэдзауэ зауэр иухыху, Iутащ ар зэуапIэм псэемыблэжу. Ар япэщIыкIэ щытащ ротэм и командиру, итIанэ II5-нэ шууей дивизием и офицер хахуэу. Нэхъ иужьыIуэкIэ, СССР-м и ТхакIуэхэм я союзым зэрыхэтыр къалъытэри, ар фронтым Iутхэм папщIэ къыдэкI "Сын  отечества" газетым къулыкъу щищIэну ягъакIуэ. Хэку зауэшхуэм Алим къикIыжащ майору, зэрихьа лIыгъэм къыпэкIуа орден, медаль зыбжанэ и бгъэм хэлъу. Зауэ зэманым абы зэрихьа лIыгъэмрэ хахуагъэмрэ и щапхъэщ иджыри  усакIуэм и Iэдакъэ къыщIэкIа военно-патриотическэ лирикэр (апхуэдэ усэхэр 60-м щIегъу).

Къытпоплъэр зауэр дэ пщэдей.

Мырщ ди къалэныр абы дей:

Бийм дытекIуэн е дыкIуэдын!..-

зэрыхъур умыщIэу уи гум хохьэ сэлэт нэсым и  псалъэхэр.

ПсэзэпылъхьэпIэ куэд ихуа, гъащIэм и уасэр фIыуэ къэзыщIа усакIуэм и Iэдакъэ къыщIокI зауэм и пэжыр нахуэ къытщызыщI тхыгъэхэр: "Си фочым IэплIэ есшэкIауэ", "Сэлэт сэлам", "Сэлэт шырыкъу", "ЗэкъуэшитI", "Нып", нэгъуэщI куэди.

Зы уси иIэу къыщIэкIынкъым Алим зыгуэрым ухуимыущийуэ, ухуимыгъасэу. ДыкъызыхэкIа лъэпкъыр тщIэжу, абы хуэфэщэн пщIэ хуэтщIыфу, гъуэгуанэ гугъу къызэринэкIам дриплъэжрэ абы и лIыгъэр зыдынэсыр къэтхутэфу, ахэр дэ щапхъэ тхуэхъуу дыпсэун хуейщ. Мис апхуэдэ гупсысэкIэ гъэнщIащ "Историк гуэрым деж" усэр.

УкъызыхэкIар хъун пщыгъупщэ?

Ящыщым лъэкIырт лIы и лъэкIыр.

Дэр папщIэ гугъэр жылэу ясэу

Дэтт вагъэмбэкъум къыдэмыкIыу.

Адэжь  щIыналъэмрэ къызыхэкIа лъэпкъымрэ зи усэхэм щызыгъафIэ КIыщокъуэ Алим и усыгъэм фIыуэ щыгъуазэ ухъуа нэужь, къыбгуроIуэ и анэдэлъхубзэм пищIын зэрыщымыIэр.

"Адыгэм дыадыгэщ щыжиIэкIэ, псом япэу бзэр ихъумэн хуейуэ аращ сэ къызэрызгурыIуэр. Бзэр уиIэмэ, улъэпкъщ, бзэр уимыIэрэ - улъэпкъкъым, зыми ущыщкъым",- жиIэгъащ КIыщокъуэм.

УсакIуэм и IэдакъэщIэкI "Гъуэгу къежьапIэм" сэри си гум зы усэ цIыкIу къыщигъэушащ, абы пэджэжу.

Адыгэбзэр ямыдэжу

ЦIыху зырызхэр дэ къытхокI,

Адыгэбзэр гъуэгу къежьапIэу

Зэрыщытыр ягу къэмыкI.

Адыгэбзэм хуэшэрыуэм

Урысыбзэр тынш щыхъунщ,

Ар шу лъагъуэм хуумыгъадэу

Нэхъ гъуэгушхуи къыпщыхъунщ.

  Адыгэбзэр сэ сфIэгугъукъым,

  Махуэ къэскIэ ар сIурылъщ.

  Урысыбзэм и гъуэгушхуэм

   Сытехьэну си гум илъщ.

   Бзэуэ щыIэм сыхагъадэм

   Адыгэбзэрщ къахэсхынур.

   Арщ си гъуэгум и къежьапIэр,

   Аращ сэ си гупсысапIэр.

Сэ быдэу си фIэщ мэхъу: уи бзэм, укъызыхэкIа лъэпкъым ущыукIытэжыныр икъукIэ емыкIущ! ЦIыхум и псэр зыхэлъыр и бзэрщ. Лъэпкъыбзэрщ ди IуэрыIуатэ къулейри, ди литературэри, ди уэрэдхэри, ди пшыналъэхэри къызэригъэщIыр. Лъэпкъым и бзэрщ ди хабзэ дахэхэри тхуэзыхъумэр. Сэ шэч къытесхьэркъым Алим хуэдэ цIыхухэр псэуху анэдэлъхубзэм и дэтхэнэ псалъэри псэм и налъэу, гурыщIэ къабзэу, гухэлъ дахэр, гупсысэм и кууупIэр къэзыIуатэу зэрыщытынум. Езым зэрыжиIащи:

Бзэ зимыIэр щIылъэм тетми,

Хуэдэ къабзэщ къамылъхуам.

Сэ схужыIэнукъым КIыщокъуэ Алим и творчествэм куууэ сыщыгъуазэу (сэ 11-нэ классым сыщIэс къудейуэ аращ), ауэ икъукIэ сызытхьэкъуа цIыху щэджащэм и усэхэм ящIэлъ гупсысэ куум сащогугъ гъащIэ гъуэгу сызытехьэнум дэIэпыкъуэгъу нэс къыщысхуэхъуну.

СыкIуэнт нэхъ псынщIэу схузэфIэкIым-

Мычэму си шыр согъэлъэхъу.

Ныбжьэгъу, уэ фIыкIэ уигу сыкъэкIым,

Си гъуэгу кIыхь хъуну къызэхъуэхъу!

КIэух псалъэ

ЦIыху зырызхэм я гугъэщ: къуажэм къикIа адыгэ щIалэжь цIыкIущ. Сыт хуэщIэн абы! Сэ абы зэи арэзы сытехъуэфынукъым! КIыщокъуэ Алим  адыгэ щIалэжь цIыкIутэкъэ, къуажэм къикIатэкъэ? Сэ сфIэтелъыджэщ абы и гъащIэр. Ар лъэпкъыр зэрыпагэ, зэрыгушхуэ, абы и щIыхьри, и пщIэри, и нэмысри лъагэу зыIэт цIыхушхуэщ.

Сэ сыпсэун щIэздза къудейуэ жыпIэ хъунущ. ГъащIэм гугъэфI Iэджэ щызиIэщ.  Ди лъэпкъ мащIэр, ауэ гуащIэр Iуэху щхьэпэ IэджэкIэ сегуэпэкIыну къысщогугъ. ИщхьэкIэ зи гугъу сщIа цIыху щэджащэм и щапхъэм сытетмэ, сэри схузэфIэкIыну къыщIэкIынщ Iэджэ IуэхугъуэфI.

Къэзгъэсэбэпа литературэр

1.     Интернет ресурсхэр

2.     К1ыщокъуэ Алим «Усэхэр»  Налшык «Эльбрус» тхылъ тедзапIэ

3.     Теунэ Хьэчим. Къэбэрдейм и литературэмрэ и тхакIуэхэмрэ Налшык «Эльбрус» тхылъ тедзапIэ 1968 гъ.

ЦIыху зырызхэм я гугъэщ: къуажэм къикIа адыгэ щIалэжь цIыкIущ.Сыт хуэщIэн абы! Сэ абы зэи арэзы сытехъуэфынукъым! КIыщокъуэ Алими хуэдэу адыгэ щIалэжь цIыкIукъэ, къуажэм къикIатэкъэ Темыркъан Юрэ? Сэ сфIэтелъыджэщ абы и гъащIэр. Ар лъэпкъыр зэрыпагэ, зэрыгушхуэ, абы и щIыхьри, и пщIэри, и нэмысри лъагэу зыIэт цIыхушхуэщ.

 Сэ сызэрыщыгъуазэмкIэ, Темыркъан Юрэ Зэрыгъыж жылагъуэм I938 гъэм къыщалъхуащ. КъызэрыгуэкI адыгэ щIалэ цIыкIут. Юрэ и адэ Хьэту искусствэ IуэхухэмкIэ Комитетым и унафэщIу щытащ. I94I гъэм, Хэку зауэшхуэм и зэманым, Москва къикIри искусствэм и лэжьакIуэ гуп  Налшык къэкIуэгъат.  Абыхэм яхэтащ композитор Прокофьевыр. Композитор цIэрыIуэр мызэ-мытIэу Темыркъанхэ я унагъуэ щыхьэщIащ. Абы гулъытэ хэха хуищIырт Юрэ  щIалэ цIыкIум, ауэ и гущхьэ къэкIыу къыщIэкIынтэкъым абы а сабий губзыгъэ цIыкIур иужьыIуэкIэ дуней псом щынэхъыфI дыдэу къалъытэ дирижерхэм ящыщ хъуну.

Темыркъаныр Англием ирагъэблагъэурэ Лондовскэ королевскэ симфоническэ оркестрым и унафэщIу лэжьащ. Америкэм яшэурэ Филодельфийскэ, Оскфордскэ   оркестрхэм ядэлэжьащ. Францием, Германием, Италием, Испанием, нэгъуэщI къэралхэми концерт итыну макIуэ. А цIыху щэджащэм цIэ лъапIэрэ саугъэту къыхуагъэфэщахэр бжыгъэншэщ.

Иджыпсту Темыркъан Юрэ  Санкт-Петербург щопсэу икIи щолажьэ.

Сэ фIы дыдэу солъагъу классическэ музыкэр, абы сыдехьэх схужыIэнукъым. Дирижер IэщIагъэри си дежкIэ нэIуасэу щыткъым, ауэ ди адыгэ дирижер цIэрыIуэр телевизоркIэ щыслъагъукIэ, сэ пхуэмыIуэтэн гушхуэныгъэм сеIэт, дамэхэм бгъэр зэраIэтым хуэдэу.

ГукIи псэкIи сэ фIы дыдэу къызгуроIуэ, цIыху псори зэхуэдэу усакIуэшхуэ, музыкантышхуэ, щIэныгъэлI цIэрыIуэ...зэрымыхъунур, ауэ быдэу си фIэщ мэхъу мыпхуэдэ цIыху зырызхэр си лъэпкъ IэфIым къыхэкIмэ, адыгэбзэр зэикI зэрымыкIуэдынур, дэнэкIи зэрыщыIунур.

Иджыпсту сэ си унагъуэми щIэсщ "срещхь сыхъуарэт" жыхуэсIэ цIыху. Ар си къуэш нэхъыжьыр арщ. Къуажэ еджапIэр фIы дыдэу къиуха нэужь, абы хузэфIэкIащ Москва  дэт еджапIэ нэхъыщхьэ щIэтIысхьэну. Си къуэшым къыхихащ программист IэщIагъэр, и еджэкIэм къызэригъэлъагъуэмкIи, псоми япэ иту макIуэ. Ар Къэрэгъэш къуажэ зэрыщыщри зэрыадыгэ щIалэри зыкIи ибзыщIкъым, абы ирогушхуэ армыхъумэ.

 Мыпхуэдэ щIалэ гуащIафIэхэр лъэпкъым и набдзэщ, сэ схуэдэхэм я идеалщ.