GAGAUZ HALKIN İSTORİYASI, KULTURASI HEM ADETLERİ PREDMETİNDä kalendar plannarı
V klas KLASLARA HEM TEMALARIN SAATLARA GÖRÄ İÇİNDEKİLİİ
V-inci klas – 34 saat
Biz Moldova gagauzlarıyız.
2-nci tema
3-üncü tema
İnsanın adları hem soyadları.
4-üncü tema.
İşçi elleri.
5-inci tema
Gagauzların türlü zanaatları.
.
6-ncı tema
7-nci tema.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3.Sözleşmäk kompetenţiyas
4.Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5.Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Moldova – büük Vatanım. Nicä bizim devletin adı? Nesoy halklar yaşamışlar antik vakıtlarında Prutlan Nistrunun aralarında? Antik istoriklerin hem geografların aaraştırmaları bizim taraflar için (Gerodot, Strabon). Ne sän bilersin Moldovanın simvolları için (gerb, bayrak, gimn)? Annadın, ne göstererlär Moldova bayraan renkleri (benizleri).
2. Kimsin sän milletlik tarafından? Kim, milletlää bakarak, senin senselelerin? Dostların? Klasta üürenennär? Angı dildä siz üürenersiniz? Angı dilleri sän bilersin? Angı milletlär yaşêêrlar bizim devletimizdä?
3-4. Gagauziya – benim küçük Vatanım. Kısadan annadın gagauz avtonomiyası için, angısı bulunêr Moldovanın içindä. Neçin avtonomiyanın adı Gagauz Eri? Avtonomiyanın nesoy bayraa, gerbi hem gimni?
5. Gagauziyanın dolayları, kasabaları hem küüleri..
1-2. Milletlik tarafından kim senin komuşuların. Nesoy milletlär yaşêêrlar küüyümüzdä/kasabamızda? Angı dillerdä onnar lafederlär (konuşêrlar)? Ne sän bilersin komuşuların, dostların ana dilleri için? Angı dilleri lääzım bilsin büünkü adam?
1.Adetçä gagauz, bulgar hem moldovan adları. Nicä öter senin adın gagauzça, bulgarca, moldovanca hem başka dillerdä? Açıklayın gagauz adlarını türlü formalarda (Peti, Petri, Petuş). Becerersin mi sän dooru danışmaa senselelerinä, dostlarına, üüredicilerinä? Evelki gagauz, bulgar hem moldovan adları. Nesoy adlarlan siz karşı gelersiniz gagauz literaturasında (folklorda hem yazılı yaratmalarında)? Oyun “evelki adlar”. Nesoy adlar var sizin aylenizdä, soyunuzda hem küüyünüzdä?
2. Küülülerin soyadları. Nicä ayırmaa (tanımaa) gagauz, bulgar hem Moldovan soyadlarını? Nesoy soyadlar taşıyêrlar klasta üürenennär hem küülülär? Adetçä soyadlar sizin kasabanızda. Nicä peydalanmış gagauz soyadları? Soyadlar hem adlar folklorda hem yazılı yaratmalarda. Nesoy soyadlar açıklêêr çiftçilik zanaatlarını gagauzların arasında?
3-4. Gagauz aylesi, onun senselesi. Senin adın hem soyadın. Ne gösterer senin adın? Senin soyadının peydalanması. Koşunuz fantaziyanızı: ne annadêrlar (açıklêêrlar) sizä deyni adlarınız hem soyadlarınız? Kimmiş sizin dedeleriniz? Kóyun gagauz soyadlarınıza dooru urgu (diil Térzi, ama Terzí; diil Déli; ama Delí; diil Kámbur, ama Kambúr…).1. Kasım.
1.Gagauzların küü zanaatları. Annadın Dj.Rodarinin şiirini “Чем пахнут ремёсла?” (“Neyä kokêr zanaatlar?”). konuşmak küü zanaatları için. Bilmeycelär. Söleyişlär, uygun sözlär, şiirlär küü zanaatçıları için. Oyun: “Kim biler taa çok küü zanaatı?” Kendiniz kaç küü zanaatını kullanêrsınız hem becerersiniz?
2. Gezinti fermaya hem beygir damına. Tanıtmak saacıykanın, danacının, domuzçunun, hergelecinin hem başkalarının işlerinnän. Aazdan oyun “Zanaatlar”.
3. Zanaatlar aylenizdä. Neredä hem angı zanaatı kullanêrlar anan-boban, dädun, babun, batün, kakun (her varsaydılar)? Vardır mı gittiin onnarın iş erinä, gördüün, nelär onnar yapêrlar iştä? Yardımnêêrsın mı onnara? Büüdüynän, sän ne isteersin olmaa? Aazdan annatma “Ne bän olacam 10 yıldan sora”.
4. Ekmään yolu kırdan ambarlaradan (elevatoradan). Lafetmäk gagauzların çiftçi yortuları için, harman için hem bereket için. S. Bulgarın annatması “Ekmek için”, S. Kuroglunun, N. Baboglunun, K.Vasilioglunun hem başkalarının yaratmaları. Bilmeycelär hem söleyişlär ekmek hem ekin için. Annatmak, nicä büüyer ekmek (teneciktän - fırınadan).
5. Gezinti kıra. Lafetmäk görülmüşä görä. Angı zanaatları baalêêr bireri laf “çiftçi”? Nicä büüdärdilär hem harman düüyärdilär evelki vakıtlarda hem, bir 50 yıl geeri? Nicä bunu yapêrlar şindi? Annadın gördüünüzä görä. Nesoy ekmeklär hem hamurdan yapılan imeklär yapêrlar, hem satılêr lafkalarda? Sayıklayın onnarı. Neyi taa çok beenersiniz?
6. Gagauzların adetçä hayvancılık zanaatları. Koyunculuk. Angı soy koyun tutardılar gagauzlar (ţıgay, ţuşka, pırna, voloş). Domuzçuluk. Bucakta XIX-cu asirdä en büük domuz fermasını tutarmışlar Zahariadi aylesi.
7. Dedelerimizin iş yortuları. Halk yortuları hem sıraları, angıları baalı çiftçilää hem hayvancılaa. Nesoy çiftçilik yortuları var sizin küüyünüzdä? Ne annadêrlar ihtärlar ilerki vakıtların adetleri için? Neylän benzeşerlär küü yortuları hem sıraları gagauzlarda, bulgarlarda hem moldovannarda? Halk türküsü “Çiftçi”. Gagauz halk yaratmaları, angılarında yazılı çiftçilik için Halk türküsü “Çiftçi”.
1.Ne o zanaat? (Gagauzların genel zanaatları: çiftçilik, hayvancılık h. b.). Nezaman zanaat döner ustalaa? Gagauzların adetçä zanaatları: dokumak, iplik işlemäk, dikmäk (el dikmesi), kilimcilik, çobotarlık hem terzilik, fıçıcılık hem çilingirlik, aaç ustalıı hem evcilik (ev ustası). Angı zanaatçılarlan anılêr sizin dolayınız, küüyünüz?
2. Gagauz kilimcilii. Nicä annamaa (tanımaa) angı dolaydan bu kilim? Annadım, nicä geçer sizin evinizdä hazırlanmaklar kilim dokumaa deyni. Nicä sän yardımnêêrsın mamuna, babuna kilim dokumaa. Nesoy platları (dokumaları) gagauzlar hazırlêêlar evdä: bez, çukman, ulama? Oyun. Kim söleyecek taa çok dokuma adı, angılarını hazırlayardılar gagauzlar diil fabrikada, ama evdä XIX-XXI asirlerin çeketmesindä.
3. Gagauz dokuma peşkirleri. Peşkirlerin çeşitleri, angılarını dokuyêrlar gagauzlar (Peşkir (silinmää) hem peşkir (düündä baalamaa)… Nicä dokuyardılar peşkirlikleri? Nereyi onnarı asardılar içerdä? Nezaman hem kimä baalêêrlar bürüncük peşkirleri? Angı peşkirlär gözäl? Yapın halk sergisi “Peşkir”.
4. Bürüncüklük gagauzların kulturasında. Kişinöv çiftçilik sergisi (1889 yıl.), neredä gagauzlar göstermişlär kendilerini üüsek uurda. Bürüncük işleri için gümüş medali kabletmişlär: Sofi Trifonova (Komrat), Nikolay Kapanji (Çadır-Lunga), bronza medali kablemiş Mariya Sarandi (Avdarma), Kiryak Sırf (Tomay).
5. Deri sepilemäk hem sepidän çıkarmak. Koyun derilerindän keptar diktirmäk. Halk ensiz keptar – gagauz giimi. Annadın küü sepicisi hem keptarcı için. Neçin gagauzlar kış vakıdı giiyerlän deridän yapılı ensiz keptarları?
6. Ornamentli, gözellik için, susak. Büüdärkän, susaa nesoy formalarda olabilir? Ne iş için çiftçilär büüdärdilär aullarında hem kullanardılar susakları? Adetçä susaklar, kullanarkan, gözelletsinnär içersini deyni, onnara türlü resimnär hem ornament yapardılar. Gagauz susak resimcisi Petri Vlah hem onun yaradıcılıı.
7. Gagauzların halk zanaatları. Dermencilik, dericilik, çilingirlik, çobotarlık, fışkandan örmäk, asırcılık, taşçılık, mumculuk hem sabunculuk, yapaacılık hem fıçıcılık – tä gagauz zanaatların birazı. Açıklayın onnarı.
1.Gagauzların sevgili imekleri. Lafetmäk halk imekleri için: manca, borç, kaurma, sarma, kıvırma, kabaklı, gözlemä.
Nesoy mancalar yapêr senin anan hem babun? Ne becerersin yapmaa sän? Oyun “Kim biler taa çok gagauz imeklerin adlarını?”
2. Adetçä komuşuların imekleri (moldovan, bulgar, ukrayı, rus h.b.): Angı moldovan imeklerini seversiniz ayledä?
3. Bilmeycelär imäk adları için. Oyun, bilmeycelerdän kurulu: “Kat-kat döşek,…”, “Bän yaşêêrım karıkta, köküm bir, ama tatlı. Eşil peliim dışarda, turumcu etim saklı”
4. Halkların çeşitli yortu imekleri. Nesoy imeklär hazırlȇȇr yortularda onnar?
Tekrarlamak urokları oyun formasında olur düzülsün hem başka türlü dä (üüredicinin bakışına görä)
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
1
2
2
GAGAUZ HALKIN İSTORİYASI, KULTURASI HEM ADETLERİ PREDMETİNDä kalendar plannarı
VI klas
Bu olduydu çoktan.
.
2-nci tema
Halk yaşêêr.
3-ncü tema
Halk kalendarı. Bizim yortular (güz yortuların ţıklası).
4-cü tema
Gagauzun yaşaması.
5-nci tema
Bizim gagauz küüyümüz.
6-ncı tema
Gagauz aylesi.
7-nci tema
Gagauz halk imekleri.
8-nci tema
Nelär bizä annadêr giimnär?
1.Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkını kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkını kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkını kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkını kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5. Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkını kultura kompetenţiyası.
1-2.İstoriya haberleri gagauzlar için (etnonim gagauz). Angı erlerdä yaşamışlar gagauzlar. Onnar nicä kendilerinä deyärmişlär? Ne bilärmiş onnar için başka halklar? Ne biz bileriz halkların evelki vakıtlarda yaşaması için?
3. Gagauzların bakışları tabiata (hristannik kabletmektän ileri).
4. Kim yollarmış erä çimçirikleri (yıldırımnarı) hem yaamuru? Kim yardımnayarmış, ki bereket üüsek olsun? Kim koruyarmış hayvannarını?
5-6. Nezaman gagauzlar hristian olmuşlar?
7. Kim o knäz, baş (despot) Dobrotiç?
8. İstoriya haberleri Dobruca knäjestvosu için (14-15 asirlär).
9. İstoriya haberleri Dobruca knäjestvosunun hem Veneţiyaylan Genuêz respublikasınnan baalantılar için.
1.Dobruca tarafının istoriyasına bakış.
“Kim o gagauzlar” gagauzların istoriyasından silimnäz.
2. İstoriyanın eri folklorun içindä (baladalar, legendalar, dastannar, masallar). Viktorina.
1.Halk kalendarı. Ayların gagauzça adları. Halk denemekleri, angıları baalı yılın zamannarınnan (havaylan, tabiatlan).
2. Gagauzların sevgili yortuları: Ay-Dimitri, Kolada, Eni-yıl, Ay-Görgi, Prost olmak günü, Paskellä, Ay-Nikola, h.b.
3. “Kasım” – hayvannarın yaz otlaması biter, onnar evä dönerlär. Mutlak kesilärmiş bir koç da ikram edilärmiş senselelär hem komuşular evdekilerin saalıı için. Kasım böler yılı iki paya.
4. Canavar yortuları (sürerlär 3 gün). Bu gün karılar dikmeerlär, örmeerlär – canavarlar zarar yapmasınnar deyni.
3 Oyun, angısında lääzım açıklansın evelki adetlär, sıralar “Kasım” yortularında.
1-2. Benim evim. Ne o ev gagauza deyni? Annat kendi laflarınnan, nicä kurulu gagauzun evi. Ev: büük ev (içer), hayat, içer, kufnä, sundurma, maaza. Bilersin mi sän bilmeycä, söleyiş, uygun söz ev için? Angı masallarda annadılêr yapı (ev) için? Resimnä bir evelki gagauz evini. Yazdır sıradan kendi evinizi hem aulunuzu. Konkurs: “Kim taa gözäl, taa meraklı, taa demekli annadacek masal yada annatma, neredä oluşlar baalı evlän (yapıylan).
3. İçer, angısında yaşayardılar bizim däduylan babu. En paalı eri kaplayardı içerdä pat – ölä bir kaldırım, angısının içi doluydu topraklan hem örtülüydü hasırlan. Bu pat üstündä aylä azaları uyuyardılar, ekmek iyärdilär, oturup sofranın dolayında küçük skemneciklerä. İçerdä vardı mobilä: masa, uzun skemnä, sergen. İçerin karşı köşesindä kurulardı ikona (ikonalık).
Sofra gagauzlarda pek sayılar. Sofrada oturarkan, ekmek iyärkän gagauz fena, prostluk için düşünmäz. Gagauz söleyişi deer: “Sofrada kavga olmaz”.
4. Gagauzların evelki evleri hem aulları (ev, aul, harman, sayvan,
dam …). Aulda taa nelär varmış evelki vakıtlarda? Açıklayın, yapın evelki aulun planını, göstereräk nelär hem neredä bulunarmışlar. Şindiki gagauz aulunu resimnäyin. Var mı baa, başça hem fidannık evin yanında? Neçin? Oyun “Nelär büüyer şindi gagauzların aulunda?”
5. Gagauzların sevgili çiçekleri. Angı çiçeklerin adları karşı geler gagauz folklorunda? Bulun yaratmalar, angılarında çiçek için var yazılı.
6. Hayvannar – insanın dostları. Nezaman insannar hayvannarı sınaştırmışlar kendilerinä? Angı masallarda gösteriler hayvannar, nicä personaj. Nesoy hayvannar var aulunuzda (beygirlär, öküzlär, ineklär)? Bilersiniz mi, nicä onnarı bakmaa (doyurmaa, sulamaa)? Oyun “Evdeki hayvannar”.
7. Hayvannarın yavruları. Oyun “Söläyin herbir büük hayvanın nicä yavrusunun adı” (beygir-kuli, koyun-kuzu, keçi-olak…).
1. Küü evelki vakıtlarda. Nesoy yapı yapılarmış küüyün ortasında?
2. Neçin küüyün ortasında brakılarmış meydan ilerdän hem şindi? Neçin ilerdän küüyün dolayında yapılarmış çok dermen?
Başçıvancılık hem başçayı yıslamak. Siiredin, yapın analiz resimä “Küü” (İ.Kavarnalı).
1-2. Gagauz aylesi. Nesoy gagauzlar hatırlêêrlar analarını-bobalarını – aylenin temelini, ayledä yaşayan başka azaları da. Angı sıralıkta oturarmışlar sofraya aylä azaları. K.Vasilioglunun annatmasında “Sofra”? Nesoy etiket tutêrlar gagauzlar sofrada oturarkan.
3. Gagauzlar nesoy hatırlȇȇrlar büükleri?
4. Açıklamaa gagauzların musaafirliini. Bizä geldi musaafir (insţenirovka). Nesoy ikramnȇȇrlar musafirleri sizin aylenizdä? Annadın aylenizin büünkü hem geçmiş (patretlerdä) adetlrei için.
1.Gagauz imeesi manca. Kaç türlü manca hazırlêêrlar hem severlär imää gagauzlar. Nicä hazırlêêr mancaları senin mamun, babun, lelün? Ne becerersin hazırlamaa sän kendin?
2. Nesoy imeklär hazırlêêrlar gagauzlar hamurdan?
3. Maasuz imeklär. Terminnär “sıra imekleri” hem “yortu imekleri”.
1.Nicä giinärmişlär ileri evli karılar? Resim konkursu “Gagauzların rubaları”.
2. Nicä gözelledärmişlär kendilerini gagauz kızları?
3. Nicä giinärmişlär gagauz adamnarı? Resim konkursu “Gagauz adamnarın rubaları”.
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
GAGAUZ HALKIN İSTORİYASI, KULTURASI HEM ADETLERİ PREDMETİNDä kalendar plannarı
VII klas
1-inci temaİstoriyanın karannık zamannarı.
2-nci tema
Gagauzların Bucakta Vatannık edinmesi.
3-üncü tema
Gagauz aylesi. Terbietmäk uşakları. İnsan maana bulmasın – ruh moralın özü.
4-üncü tema
Halk kalendarı. Bizim yortular (kış yortuların ţıklası).
5-inci tema.
Bucakta erleşmäk.
6-inci tema.
Gagauzların kulturası hem incäzanaatlıı.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1-2. Bizim dedelerimiz Balkannarda. Osmannılarının periodu.
3. Neçin gagauzların ölä darsık türküleri? Ne annadêrlar bizä gagauzların halk türküleri: “Turnalar”, “Tudorka”, “Ay, daayım, daayım”?
3-4. Masal “Länka hem padışah”. Bir resim seriyası (avtor D. Savastin) “Polonänka için balada”. Nesoymuş gagauzkaların eceli esirlää düştüynän? Bilersiniz mi siz buna benzeyän moldovan masalları yada türküleri? Folklor personaji Stuyan (adam adı, folklor personaji). Bu ruh paalılıkların ne rolu var gagauzların yaşamasında.
1. Gaguzların Bucaa geçmesi: sebeplär hem etaplar.
2. Dedelerimizin zaametinnän diişildi Bucak.
3-4. Halk yaratmaları hem legendaları gagauzların Bucaa göçmennii için. Artistik yaratmaları, angıları açıklêêrlar, nicä gagauzlar bulmuşlar Bucakta eni Vatanını.
5-6. Nesoy morallıını göstererlär gagauzlar istoriya uzunnuunda? Dimçunun süreti N.Gre-sin romanından “Bucaan altın aarayannarı”. D. Savastinin personajları “Bucak legendası” resimnerindä.
7. Gaguz harakteri. Türkü “Hey, çocuklar, bizä gagauz deerlär”, baaşlanılma Kavarna kalkıntısına (1878). Amir Cerafoglu Kahramanın süreti D.Krahtoglu eposundan.
1. Nesoy ikramnȇȇrlar musafirleri sizin aylenızdä? Annadın aylenizin büünkü hem geçmiş (kullanın patretleri) adetlei için.
2. Çocucakların hem kızçazların ayledä ödevi. Yazın küçük yaratma: “Benim aylemin adetleri, herkezin ayledä ödevi.”.
1. Kolada aylä yortusu. Koladaya karşı aylä taplanarmış yortu sofrasına. İnanarmışlar, ani sofrada imeklär bolsa, ozaman o yılın bereket tä olacek, hayvannar da zeedelenecek.
2. Evdän-evä suvraki gezmäk. Eni Yıla karşı, üülendän sora 6-13 yaşında çocuklar gezärmiş evdän-evä “traka”. Gündüz kızçaazlar donaklı fışkannan suvraki gezärmiş.
3. Saadıçlara rakıynan gezmäk adeti.
4. Fal çekmeklär hem bilginçlik.
1. Zahariy Çakir gagauzların ruh lideri (1770-1830 yıllar).
2. Çadır-Lunga küüyün kurulması .
3. Gagauzların Besarabiyanın üülen tarafına konması hem erleşmesi.
4. Göçmennerin savaşları kendi hakları için.
Gagauzların hem bulgarların rus ţarına Aleksandr I-ciyä danışmaları.
5-6. D.Vatikiotinin hem A.Yuşnevskinin savaşları göçmennerin hakları için (1816-1820 yıllar). Gagauzların öndercisi Dmitriy Vatikioti hem Konstantin Koyçu (XIX asirin çeketmesi).
Aleksandr I-cinin İzini (dekabrinin 29, 1819 yılı) Tunanın öbür tarafında geçän Besarabiyadakı göçmennerä kolonist sayılmaa deyni hak vermää . General İvan İnzov hem onun rolü göçmennerin
erleşmesindä.
7. Komrat – gagauzların evelki merkezi. Kim seftä Komrata gagauz merkezi demiş? (Okuyun K.Vasilioglunun şiirini “Komrat”).
8. Gagauz küüleri Bucakta. Sıralayın, angı küülerdä yaşêêrlar gagauzlar.
1. Gagauz küülerindä hristian kliselerini kaldırêrlar. Kimin adlarını taşıyêr bu kliselär?
2. Küüyün kurbanı. Annadın nesoy sizin küüynüzdä geçer kurban.
3. Gagauz dilindä hristian literaturası (Karaman dilindä). Gagauz dilindä molitvalık (1875 yıl).
4. Halk masalcıları hem türkücüleri “kauşçu-peetçi”.
5. Nezaman kurulmuş şkolalar hem nesoy üüretmäk proţesi gidärmiş bu şkolalarda (XIX asir.).
6. Adetçä gagauzların rubaları XVIII-XIX asirlerdä: anteri, kuşak, dimi, çarık, silählık, tomak, sargı, kırım kalpak, yaamurluk, …
7. Evelki gagauz imekleri: kaurma, pastırma, babu, bulgur, sütläş, yuurt, kıvırma, pidä, kirdä, gevrek, gözlemä, pita, …
8. Gagauz fıkraları (cümbüşleri): şaka, porizen, gülmää almaklar. Nesoy gagauz personajları bilersiniz, angıları baalı şakalara hem cümbüşlerä? Viktorina.
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
GAGAUZ HALKIN İSTORİYASI, KULTURASI HEM ADETLERİ PREDMETİNDä kalendar plannarı
VIII klas
1-inci temaMoldovaylan Gagauziya – bir ecel.
2-nci tema
Bucak- sevgili topraam.
3-üncü tema
Aylä. Ggauz düünün adetleri.
4-inci tema
Halk kalendarı. Bizim yortular (ilkyaz hem yaz yortuların ţıklası).
5-inci tema
Anılmış kişilär. Gagauz aydınıdıcıları.
Gagauzların kaderi XX asirin çeketmesindä.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5.Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5.Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5.Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5.Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
3. Sözleşmäk kompetenţiyas
4. Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
5.Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
6. Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1. 1.Besarabiya XIX asirindä. Kişinövun legendası. Angı yılda kurulmuş Kişinöv. Kimin adını taşıyêr merkezin baş sokaa? Kişinövdan Komratadan – 100 km.
2. Komrat (onun rolü gagauz kolonistlerin erleşmesindä). Nesoy istoriya nışannarı var (bilersiniz) Komratın kurulması için. Halk legendası merkezin kurulması için.
3. Tunayı geçän kolonistlerin küüleri. Bu vakıtlar küülerin erleşmeleri hem onnarın legendaları (küülerin adları).
4. Benim küüyümün/kasabamın istoriyası (aaraştırmak uroo). Ne annadȇrlar dädularınız, babularınız bunun için?
5. Kliselerin düzülmesi XIX asirindä hem onnarın rolü kolonistlerin yaşamasında.
6. Benim küüyümün/kasabamın klisesi. Küüyün/kasabanın kurbanı. Ne annadȇrlar dädularınız, babularınız bunun için?
7. Komratın hodulluu – käämil, üüsek, zengin Ayozlu İoan Predteçanın adında sobor. Angı yılda kurulmuş sobor? Taa nesoy kliselär varmış Komratta?
8. Üüretim XIX asirindä. Nesoy şkolalar çalışarmış o vakıtlar. Komratın real uçilişçesi (liţey Dm. Kantemirin adında) – Besarabiyanın bir zengin kultura merkezi.
1. Bucak – çiçekli taraf (tarafın diişilmesi gagauzların çalışmasınnan).
2. Bucak – asirlär hem yıllar içindän. Gagauzların evi eski zamannarda (diişilmeklär gagauzların evlerindä hem evlerin dolayında XIX asirdä).
3-4. Ev içinin hem dolayının donaklanması: büük içer, ikonalık, pat, soba, fırın, hayat, dokuma pala, kilim, dokunmuş peşkir, bakırlık, sundurma, maaza, hambar.
5. Komuşuluk adetleri gagauzların aralarında. Dooruluk, suratlık. Meci (büüklerä sormak, ne o meci – aaraştırmak uroo).
6. Yarmarka hem onnun rolü gagauzların yaşamasında (Komrat – salı, Çadır-Lunga – perşembä günneri).
1. Gagauzlarda evlenmäk tradiţiyaların formaları (dünürcülük, gelin kavramak, kaçkın gelmää).
2. Adetlär düünün önündä (söz, emiş, goda, çotra).
3. Gagauzların düün adetleri (hamur, bayrak dikmää, fenţa, pelik örmäk, güüveyi traş etmäk, gelini donatmak, prost olmak, gelini almak, çiiz, saadıçlar).
4. Düünün geçmesi. Steunoz, gençleri karşılamak, düün sofrası.
5. Gelini bozmak, duaa almaa, tatlı rakı, haftalık.
1. Martacık yortuları (Martacık baalamaa kuzucukların enselerinä hem küçük uşakların elceezlerinä).
2. Masleniţa. Yımırta sallamak (hamlamak). Prost olmak günü, ulülügadan atlamak.
3. Paskellä – gagauzların Ayozlu yortusu (ak perşembä – yımırta boyamak, cumaa – paskaları pişirmäk). Klisedä paska hem yımırta okutmak, üleştirmäk. Süüt pazarı.
4. Küçük paskellä. Gagauzların adetleri baalı bu günnän. Neçin biz anȇrız dedelerimizi, istoriya uurunda soy baalantıları.
5. Hederlez, Sveti Örgi. Hayvannarı kıra çıkarmak (hayvannarın paskellesi). Kurban adeti, ritual baalı bu adetlän (kuzu kesmäk, kuzuyu diri vermäk).
6. Troiţa, rusali yortuları
1. Dmitriy Çakir onun biografiyası, aylesi, soyu.
2. M.Çakirin duuma erleri, küçüklüü, Allaha izmet etmesi.
Moldovannarın hem gagauzların aydınnadıcısı.
3. Valentin Moşkov, onun biografiyası hem onun kiyadı “Гагаузы Бендерского уезда”. Bu kiyadın faydası, özü: gagauzları halk gibi gösterän.
4. Georgiy Ţanko-Kılçik (1852-1924) – Komrat. Saveliy Kusursuz (1890-1946) – Çadır-Lunga, Pötr Kapsız (1965-1924) – Beşalma.
1. Rosiya İmperiasının reformaları hem onnarın rolü gagauzların kaderindä (kolonistlerin statusun diişilmesi, mutlak askercilik).
2. Komrat Respublikası (1906). Andrey Galaţan.
3. Gagauzların kaderı ţivil cengindä (1914-1918 yıllar) . Mihail Çakir – Annanın adına orden kazanması (girginnik için).
4. Saveliy Bolgar, Komratlı – cenk kahramanı (1914-1918), полный Георгиевский кавалер. Aaraştırma uroo: küünüzdä/kasabanızda ţivil cengi vakıdın kahramannarı (referat).
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
GAGAUZ HALKIN İSTORİYASI, KULTURASI HEM ADETLERİ PREDMETİNDä kalendar plannarı
IX klas
1-nci temaMoldovanın üülen tarafı – 1917-1940 yıllar.
2-inci tema
İkinci dünnä savaşı.
3-üncü tema
Gagauzların tragediyalı istoriyanın sayfaları.
4- üncü tema
Gagauz aylesi – adetlerin, kulturanın temeli.
5-inci tema
Ggauzların soţio-kultura ilerlemesi 1950-1980 yıllar.
6-ncı tema
Kara Çoban – onun yaptıkları gagauzların kulturasını korumak için.
7-inci tema.
Gagauz avtonomiyası: düşünmektän halizädän
8-inci tema
Gaguziyanın süreti incäzanaatlıkta.
9-uncu tema
Gagauzlar dünnedä
10-uncu tema
1. Terbietmäk kompetenţiyası
2. Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
Terbietmäk kompetenţiyası
Annamak kompetenţiyası.
Sözleşmäk kompetenţiyas
Becermeklerin kurulmak kompetenţiyası.
Lingvistika (dil aaraştıran) kompetenţiyası.
Gagauz dilinin hem literaturasının, gagauz halkının kultura kompetenţiyası.
1-2. Ţivil cengin çıkışları. Moldova halk respublikası hem gagauz avtonomiya ideyası. Pavel Nikolaev (dekabri 1917).
3. Moldovanın üülen tarafında etno-kultura politikası XX asirin çekenmesindä. Gagauzların durumu bu zamannarda.
4. Bucaktan gagauzların göçmennii Latin Amerikaya hem başka erlerä (1918-1940). Sizin aylenizdä yada küüyünüzdä/kasabanızda var mı aylelär, angıları geçmişlär başka erlerä yaşamaa?
1. Besarabiyanın durumu Büük Vatan cenginin (1940-1941) zamanında. Moldova Sovet Soţialist Pespublikasının kurulması.
2-3. İkinci Dünnä Savaşı, gagauzların katılması bu cengä. Anton Buyuklı, Aleksandrovka küüyündän, Zaporojye oblastindän – Герой Советского Союза. Pay almış Büük Vatan cengindä, 1945-inci yılda. Geroyca vermiş ömürünü Vatanı için.
Kim sizin küüyünüzdän/kasabanızdan katıldı İkinci Dünnä Savaşına? Hazırlayın referat.
1-2. Aaçlık moldovanın üülen tarafında 1946-1947 yıllar. (gagauzların karannık günneri).
3-4. Onnar geldilär sabaa karşı. Deportaţiya (1948-1949).
Sizin aylenizdä, soyunuzda kaldırılmış var mı? (hazırlayın informaţiţya).
Onnarın (kaldırılmışların) geeri dönmesi (1956 yıl). Reabilitaţiyä (gagauzların saygısını geeri vermäk).
1. Gagauz halk kalendari hem ayledä baalantılar. Adetlär baalı uşaan duumasınnan. Vaatiz etmäk adeti, kumatrriya. Nunalar hem onnarın rolü uşaan yaşamasında. Yazdırın sizin nunalarınızı hem onnarlan baalantılarınızı.
2. Gagauz aylesindä hem cümnedä adamın hem karının statusu.
3. Gagauzların yortuları için çıkış urok. Onnarın önemnilii gagauzların yaşamasında.
1. Gagauzların cümnä hem hergünkü durumun diişilmesi.
2. Üüretimin gelişmesi (alfafitin kurulması, gagauz dilindä okulların peydalanması). Birinci üüredicişär-aydannadıcılar: N. Arabacı, N. Tanasoglu, D.Tanasoglu, N. Baboglu, h.b.)
3. Bilim adamnarın rolü gagauzların kultura dirilmesindä: İ. Meşçerük, L. Pokrovskaya, İ. Dron.
4. Gagauzların inteligenţiyası hem onnarın yaptıkları gagauzların etno-kulturasını kaldırmak için: M. Maruneviç, E. Kolţa, N. Tufar, G.Gaydarcı, S.Kuroglu h.b.
1. Beşalma muzeyi – gagauzların adetlerin hem kulturasının altın sandıı. Yazıcı D. Kara Çoban hem onun halk arasında kultura çalşmaları.
2. Muzey - merkez gagauzların geçmiş vakıtları için. Annadın sizin şkolanızda/küüyünüzdä/kasabanızda muzey için.
1. Halk hereketi (dvijeniyası) “Gagauz Halkı” (1988-1991).
2. Gagauz Respublikası (1991-1994).
3. Moldova Respublikasının Parlamenti dekabrinin 23-ündä 1994-cü yılda karar aldı vermää Gagauziyaya ayırı hak statusu.
4-5. Gagauziya (Gagauz Eri) Avtonomiya Bolgesi büünkü gündä (Gagauziyanın dolayları, kasabaları hem küülerı).
6. Bilim merkezi “M.Maruneviç”, Komrat Devlet Universiteti – gagauz halkın bilim, kultura merkezleri.
7. Gaguziyanin üülen tarafında komuşuları. Tarakliya – bulgarların kultura merkezi. Kahul – üülen tarafında en büük kasaba. Gagauzların başka halklarlan birliktä yaşaması.
1.Ana tarafım, paalı topraam Gagauz yazıcıların yaratmalarında.
2.Gagauzuziya resimcilerin yaratmalarında: İ. Papazoglu, D.Savastin, P Vlah, D.Kara-Çoban, D.Ayoglu,P. Fazlı, M.Arabacı, İ.Kavarnalı. F Duloglu h. Muzıka okulları Gagauzıyada.
3.Bucaan geniş kırların peetleri gagauz muzkasında, türkülerdä hem oyunnarında “Kadınca”, “Düz ava”.
4.Gaguz Halk Teatrusu “D. Tanasoglu” (Çadır-Lunga), Muniţ. Teatrusu “S. Kösä” (Komrat) , onnarın rolü gagauzların yaşamasında.
1. Gagauzların yaşaması başka ülkelerdä (Ukraina, Rusiya, Türkiya, Romınıya, Greţiya, Braziliya).
2. Gagauzların Dünnää Kongresleri, onnarın rolü bütün dünnä gagauzların birleşmesindä hem birliin kaavileşmesindä.
orak ayın 20-21, 2006 y.
harman ayın 18-19, 2009 y.
kasım ayın 2-3, 2012 y.
hederlez ayın 5-6, 2017 y.
Tekrarlamak uroo olur düzülsün üüredicinin bakışına görä (test, viktorina, diskusiya, referat h.b.)
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Вам будут интересны эти курсы:
