Картоп- халық шаруашылығы үшін маңызды дақыл. Ол азық-түлік, мал азықтық және өндірістік шикізат. Түйнегінен крахмал, сірне, декстрин, глюкоза, спирт және басқа да өнімдер дайындайды. Орта есеппен картоп түйнегінде 75-80% су, 14-22% крахмал, 2-3 % ма

      5   «а» сынып 

Пәні: технология

Мұғалімі: Койбагарова Айнаш

Сабақтың тақырыбы: Дақылдарды жинау және есепке алу.Картоп түсімін жинау

Білімділік: оқушыларға картопты өсіру мен жинауда интенсивті технологиянысы туралы білімділігін қалыптастыру.

Дамытушылық: оқушыларға картоп өсіру туралы дағдыларын, ой-өрісін дамыту.

Тәрбиелік: оқушыларды еңбексүйгіштікке, адамгершілікке, жұмысын тиянақты орындауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер мен құрал – жабдықтар: баяндау, әңгімелесу, сұрақ-жауап.

Сабақтың жоспары.

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

2. Сабаққа дайындығын тексеру (құрал – жабдықтар, кабинет тазалығы т.б).

3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру, пысықтау

1. Техникалық қауіпсіздік ережесін еске түсіру.

2. Алдыңғы сабақта өткен жүгері өңдеудің интенсивті технологиясы туралы білімдерін қайталау.

3. Жүгеріні өңдеу түрлері.

4. Жаңа технология туралы не білесің?

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

     Картоп- халық шаруашылығы үшін маңызды дақыл. Ол азық-түлік, мал азықтық және өндірістік шикізат. Түйнегінен крахмал, сірне, декстрин, глюкоза, спирт және басқа да өнімдер дайындайды. Орта есеппен картоп түйнегінде 75-80% су, 14-22% крахмал, 2-3 % май болады. Түйнектегі крахмал мөлшері картоптың сыртына, өсірілген аймағының табиғи жадайына, берілген тыңайтұқыш мөлшеріне, күтімге  байланысты өзгеріп отырады. Түйнекте С дәрумені бар. Картоптың түйнегі мен сабағын мал шаруашылығына сапалы азық ретінде пайцдаланады.

    Қабығының зақымданып, көгерген жерлерінде синолин деп аталатын улы зат кездеседі. Бұл улы зат қайнатқан кезде ыдырайды.

    Картоп біздің еліміздің барлық аймақтарында негізгі дақыл ретінде өсірілетіндіктен, мұғалім картоп өсіру жөнінде жүгеріге қарағанда сағатты көбірек бөліп, биологиялық ерекшелігіне көбірек тоқталуы керек.

    Биологиялық ерекшелігі – жылу сүйгіш өсімдік. Түйнектері 4-5° жылу температурада өне бастайды, түйнектің өсуіне қолайлы температура – 10-15° жылылық. Топырақта ылғал мол, ал температура төмен болса, түйнек шіріп кетеді. Отырғызылған түйнек 18-20 күнде көктейді, 3°-тан төмен суықта өсімдік үсіп кетеді. картоптың кеш отырғызылған  сорттары суыққа дейінгі температурада қант жиналады.Егер түйнекті бөлме температурасында 5-10 күн ұстаса, тәттілігі жойылады. Отырғызар алдында түйнекті яровизациядан өткізген дұрыс. Ол 30-40 күнге созылады. Вегетациялық дәуір – 60-80 күн. Топырақ температурасы 17-18° жылы болғанда, түйнек түзуге, крахмал жинауға қолайлы. жарық сүйгіш. Жақсы тыңайтылғын құмдық және саздық топырақтар, ылғалды, жеңіл қара топырақ өте жарамды. Сортаң топырақ жарамайды. Осы ерекшеліктерін мұғалім оқушылар дәптеріне жаздырып, мүмкін болса, жаттатып қойсақ, артық емес. Өйткені оқушылардың бәрі қорапты жақсы біледі. Олай болса, оның биологиялық ерекшелігін жатқа білуді еш артықшылығы жоқ.

    Картоп туралы бірнеше сағат оқытылыатындықтан, олардың сырттары, топырақ әзірлеу, отырғызу, күту, суару, тыңайту жөнініде толық түсінік берілуі керек.

    Картоп түйнектері жер бетіне 18-20 күнде өніп шығады. Осы кезде топырақ қабыршықтарын болдырмау үшін және арамшөптерді жою үшін жерді тырмалайды. Қопсыту түйнек тегіс шыққан кезде жүргізеді. Арамшөптер көп және топырақ қаттылау болса, қопсыту бірнеше рет жүргізіледі. Арақашықтығын 18-20 см етіп, кемінде үш рет түптеледі. Егер картоп гүлдеген кезде қатар аралықтары жақындап кетсе, мұғалім оқушыларға ерекше ескертіп, түптеуді де, арамшөптерді де, қолмен жүргізуге тапсырады. Бұл әдіс қазіргі жекешелендіру кезінде шағын аймақтарға егілетін картопқа аса қажет, өйткені дұрыс күтіп-баптау өнімнің түсіміне көп әсер етеді.

   Картоптың сапалы әрі ұзақ мерзімге сақталуы үшін пісіп-жетілуін дұрыс анықтап, сапалы түрде жинауға тікелей байланысты. Сол үшін мұғалім картоп жинамас бұрын, егістікке оқушылармен топсеруен ұйымдастырып, оның пісіп жетілуін жолдарын оқушылдардың дәптеріне  жаздырып қояды.. Мысалы:

1) жер бетіндегі сабақтың толық сарғайып, жапырақтары қурайды;

2) сабақты қолмен тартқанда, тез үзіліп кетеді;

3) жер бетіндегі сабақтардың қурауы суықтың әсерінен болса, аздап жасыл тартады,  бірақ тез үзіледі.

    Осы сұрақтар бойынша тексеру жүргізіледі. Қазіргі кезде картопты толық піспей, асығыс жинайтын кездері бар (ауа райының тез бұзылуы, өндырыске картоптың қажеттігі т.б). Ондай кезде қабығын қалыңдату үшін көбірек кептіру қажет.

   Өнім сапалы болуы үшін көбінесе картопты машинамен қазып, қолмен жинайды. Көп аумақты жерлерде арнайы картопқазғыш комбайын қолданылады. Қазіргі нарықтық жағдай мен жекешелендіру кезінде мұғалім картопты  қолмен жинауға ерекше назар аударту керек. Өйткені қолмен жиналған картоп әрі сапалы, әрі ұзақ сақталады.

    Қазып алынған картопты кептіреді. Содан кейін арнаулы картоп сорттауыштарымен  немесе картопты бір орыннан екінші орынға үю арқылы іріктейді.

    Картопты әдетте арнаулы картоп қоймаларында сақтайды. Қоймада қажетті температура мен ылғалды бірқалыпты ұстап тұру арқылы ұзақ уақыт сақтауға болады.

   Қазіргі кезде ғылыми-техналогиялық прогрестің жедел өсуі, шетелдердегі озат тәжірибе  картопты интенсивті технологияны кешенімен отырғызу, жинау әдістерін қолданады. Бұл – оқушы үшін өте қажетті білім. Сол себепті тағы бір  сабақтың жоспарын ұсынамыз.

ІV. Кіріспе инструктажы.

Техникалық тазалық ережелерін еске түсіру, инструкциялық карталар тарату.

V. Сарамандық жұмыс.

Жапырақтың сарғаюына байланысты өсімдікті жинауға болатынын анықтайды. Жүйектердегі түйнектерді жинағанда екі-екіден жұмыс істеген дұрыс. Ол үшін бір оқушы айырдың немесе күректің көмегімен түпті қазып, сәл көтереді, екінші оқушы сабағының түбінен ұстап, топырақтан алады да, картоп түйнектерін сілкіп түсіреді. Картоп тйнектерін жайлап, зақымдамай, кәрзеңке немесе шелекке салады.

    Тәжірибе және бақылау мөлдектеріндегі түсімді салыстырыңдар. Ол үшін әрбір түптен қазып алынған түйнектерді сол жерде қалдырады. Пәлегін жинап, қорда үйіндісінде апарады. Әрбір ұядағы түйнектерді қарайды. Картоп түптерін түйнектердің саны мен сапасы бойынша салыстырыңдар. Ең көп түсімді және түсімі аз түптерден алынған түсімді жеке-жеке таразыға тартыңдар. Әрқайсысындағы картоп түйнектерінің орташа салмағын есептеп шығарыңдар.

     Әр мөлдектің түсімін жеке есептеңдер.

VІ. Бекіту инструктажы.

Қорытындылау.

1. Картоп қандай өсімдікке жатады?

2. Картоптың өсімдігін күтіп-баптаудың қандай агротехникалық шаралары қолданылады?

3. Картоп өсіп өніп шығуы үшін ең қолайлы температура қандай?

Бағалау.

Оқушылардың біліктілігін, белсенділігін бағалау.

Үйге тапсырма.

Картоп жайлы оқып, мәлімет жинап келу.

VІІ. Жұмыс орнын жинақтау.