Казахские традиции и обычаи

Традиции и обычаи казахского народа

Қазақ халқының

«Салт» және  «дәстүрлері»

ШІЛДЕХАНА

Той "Шілдехана" (Шілделік) – этот праздник устраивается в честь рождения ребенка. Подаются угощения, поют песни, играют на домбре. Гости приходят со словами: «Балаңыздын бауы берік болсын». Это повод поздравить и пожелать всего наилучшего новорожденному. Причем до сорока дней ребенка никому не показывают.

ШІЛДЕХАНА

Шілдехана — нәрестенің дүниеге келу құрметіне арналған той, қазақ халқының көптеген салт-дәстүрлердің бірі, баланың дүниеге келгендегі алғашқы тойы. Бұл салтты еліміздің кей жерлерінде «шілделік» деп те атайды. Шілдеханаға шақырумен де, шақырусыз да баруға болады. Қонақтар

« Перзентіңнің (ұлыңның немесе қызыңның)боуы берік болсын! Деген тілек айтады

АТ КОЮ

Наши предки особое значение придавали такому детскому обряду, как ат кою (наречение) или Азан Шакыру (зов). Суть обряда ат кою заключалась в том, что через сорок дней после рождения ребенка собирались аксакалы аула и с утренней молитвой давали ему имя. Обычно имя давал старший из родственников. Мулла произносил молитву и три раза произносил в ухо ребенку его имя.

АТ ҚОЮ

Сәбиге ат қою — нәресте дүниеге келгенде оған берілетін есімді таңдау дәстүрі, ата-анасының жауапты міндеттерінің бірі. Сәби туылмай жатып та оған қойылатын есімді таңдауға болады. Қазақ халқы Ислам дінін ұстанғандықтан мұсылманша ат қою (азан шақырып ат қою) дәстүрі кеңінен тараған. Қазақ халқының салты бойынша балаға үш күннің ішінде ат қойылуы керек.

БЕСІККЕ САЛУ

(УКЛАДЫВАНИЕ В КОЛЫБЕЛЬ)

У казахов существовал интересный обычай - бесик салу, в переводе означающий "класть в колыбель". Этот обычай доверяли киндик шеше (вторая мать). Она накрывала младенца семью вещами: специальным одеялом, халатом, кибинеком (войлочным плащом), шубой и сверху, если младенец мальчик, клали узду и нагайку, для того чтобы он вырос хорошим наездником и нож, чтобы отпугнуть злых духов, а если младе нец девочка - зеркальце и расческу, чтобы она выросла красавицей.

                                  БЕСІККЕ САЛУ

Бесікке салу — нәрестені алғаш бесікке бөлеу рәсімі. Бесікке саларға шақырылған ауыл-үйдің әйелдері шашуын, жол-жоралғысын ала келеді. Баланы алғашқы бөлеу үлгілі ұрпақ өсірген қадірменді әйелге тапсырылады. Ол өзінен басқа тағы бір-екі келіншектің көмегімен бесікті жабдықтайды, сәбидің әжесі не шешесі түбектің тесігінен балаларға тәтті үлестіреді. Осыдан кейін бесікті отпен аластап, баланы бөлейді. Бесікке салғанәйелдерге көйлек,  жаулық сияқты 

сыйтартылады. Үлкендер батасын беріп, баланың ер жетуіне, ананың үбірлі-шүбірлі болуына тілектестік білдіреді

  

ТҰСАУ КЕСУ

РАЗРЕЗАНИЕ ПУТ

    Из традиционных детских обрядов у казахов наиболее интересным был тусау кесу (разрезание пут). Ребенку начинающему ходить перевязывали ноги черно-белым шерстяным шнуром, который затем перерезала многодетная, энергичная, подвижная женщина, передавая ему тем самым свои качества. Разрезанный шнур затем сжигали. Тусау кесу (разрезание пут) очень символичен:для ребенка как бы открывалась новая жизнь, а черно-белый шнур символизировал жизнь с ее непостоянством, впереди было много испытаний и их надо пройти достойно.

ТҰСАУ КЕСУ

Тұсау кесу – сәби қаз тұрғаннан кейін тез, жығылмай, сүрінбей жүріп кетсін, болашағы жарқын болсын деген тілекпен жасалатын дәстүр. Арнайы дайындалған ала жіппен баланың аяғын тұсап байлайды. Жіпті қадірлі, ісі алға басып тұрған, әрі жылдам, сүрінбей жүретін адам кеседі. Бұл – бала осы адамға тартсын деген тілектен туған рәсім.

   

                                    СОРОК ДНЕЙ

   На 40 дней ребенку также осуществлялся другой детский обычай кыркынан шыгару, что в переводе означает "вывести из сорока дней". Ребенка купали в соленой воде, и после купания поливали младенца сорока ложками ритуальной воды. В чашу предварительно клали монеты и серебряные украшения – подарок женщинам, которые участвовали в священнодействии. В этот же день ребенку в первый раз стригли волосы и ногти. В этих обычаях участвовали только женщины, которые одаривались подарками. Обязательнымритуалом была раздача лепешек,испеченных к этому  событию

 

ҚЫРҚЫНАН ШЫҒАРУ
Туғанына қырық күн толғанда баланы қырқынан шығарады. Қырқынан шығаруға жиналған әйелдер баланы теңге, сақиналар салынған тегешке шомылдырады. Әйелдердің үлкені «Отыз омыртқаң жылдам бекісін, қырық қабырғаң жылдам қатсын» деп, баланың үстіне қырық қасық су құяды. Сақиналарды баланы шомылдыруға қатысқан әйелдер бөліседі. Келесі кезекте баланың шашын, тырнағын алады. Шашын шүберекке түйіп, киімінің иығына қадайды. Тырнағын адам баспайтын жерге көмеді. Бала қырқынан шыққанға дейін киген ит жейдесіне тәттілерді түйіп, иттің мойнына байлап қоя береді. Балалар итті қуып жетіп, тәттілерді бөліседі.

АТКА МИНГИЗУ

Казахи, являясь кочевниками, жизнь которых целиком зависела от умения ухаживать за домашним скотом, стремились с самого раннего возраста приучить детей к верховой езде. Умение держаться в седле было одним из главных условий выживания в степи. Поэтому у казахов существовало много обычаев, связанных с лошадью, одним из которых и является атка мингизу – первое сажание в седло. Первую ритуальную посадку на атка мингизу осуществлял аксакал аула. с пожеланиями стать прекрасным наездником, прожить счастливую и долгую жизнь. после получения бата родители новоявленного наездника на радостях, что их ребенок впервые сел верхом на коня, устраивали праздник.

АТҚА МІНГІЗУ

 Бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүрдің бірі – 3-4 жасқа келген ұл баланы атқа мінгізу. Алдымен ағаштан ашамай-ер жасалған. Осыны жуас құнанға ерттеп, баланы мінгізіп байлап қойған. Тізгінді балаға ұстатып, бір адам құнанды жетектеп, ауылды айналдыра жүргізіп, жиналып тұрған үлкендерге сәлем бергізетін. Әйелдер баланың атқа міну құрметіне шашу шашқан. Ересек балалар таймен жарысып, бірімен-бірі күресіп, түрлі ойындар ойнаған.

СҮНДЕТКЕ ОТЫРҒЫЗУ

(обряд обрезания)

  Сүндетке отырғызу (обряд обрезания). В этот день родители 5-7-летнего сына зовут в юрту достопочтенного муллу. И тот совершает обряд обрезания, после чего щедро вознаграждается родителями ребенка. По этому случаю на сундет-той приглашается много гостей, родственников, которые делают подарки ребенку и его родителям. 

СҮНДЕТКЕ ОТЫРҒЫЗУ

    Қалыптасқан дәстүр бойынша ата-бабаларымыз ер балаларын бес-жеті не тоғыз жасында сүндетке отырғызады. Сүндетке отырғызбас бұрын әрбір ата-ана баласын алдын ала психологиялық тұрғыдан дайындайды. Алдымен "бір, екі. үш, төрт, бес, шүметайымның басын кес!" деп тақпақ үйретеді, "сүндетке отырғаннан кейін ғана сен нағыз жігіт боласың" деп күнделікті құлағына құя береді. Осындай әңгімелерге әбден еті үйренген бала осы бір күнді асыға күтіп, іштей дайын болып жүреді.

БАТА

Бата - благословение перед дальней дорогой, испытаниями, благодарность за угощение, гостеприимство, доброту. Это особый вид поэтического творчества. Благословение произносят обыкновенно старшие по возрасту аксакалы

БАТА

Қазақтың дастархан басында, түрлі жиын-тойларда, адам өмірінде кездесетін қуаныш кезінде той иесіне, қуаныш иесіне және т.б. арнап, сондай-ақ алыс жолға аттанғалы тұрған азаматтарына ақ жол тілеп, қол жайып айтатын тілегі бата деп аталады. Қазақтың ақ батасы ұрпақтарын адамгершілікке, имандылыққа, ақыл мен парасаттылыққа, шешендікке баулыған.

 

СҮЙІНШІ

   Суйыншы - вознаграждение за радостную весть.

У казахов, человек, принесший радостную весть, восклицает: «Сүйінші!» — это возглас о сообщении радостной вести. Первый, кто сообщит радостную весть, обязательно награждается подарком. Нет ничего предосудительного или неприличного в том, что вы попросите «Сүйінші» за благую весть, так как у казахов, это считается проявлением искренней радости и благожелательности.  

СҮЙІНШІ

Қуанышты хабар жеткізуші адам «сүйінші-сүйінші» деп келеді. Мұндайда қуанышты үй иесі «қалағаныңды ал» дейді. Немесе оған риза болатындай сыйлық ұсынады. Бұл қуанудың, ризалықтың белгісі. Сүйінші сұраудың да, оның сүйіншісін алудың да ешқандай сөкеттігі жоқ. 

  КОРИМДИК И БАЙГАЗЫ

Подарок, который дают за увиденных впервые молодую невестку, новорожденного, верблюжонка. "Коримдик" - от слова "кору" - смотреть, видеть. "Коримдик" служит для выражения добрых намерений родственников, близких. "Байгазы" и "коримдик" - разные понятия. "Коримдик" дается за людей или животных; "байгазы" - за обновку или какие-либо другие вещи, предметы.

КӨРІМДІК ПЕН БАЙҒАЗЫ

   Жаңа туған балаға, жас келінге, ботаға тағы басқа алғаш көрген сәтте көрімдік сұрау халықтың ежелгі және лайықты дәстүрі. Мұның маңызы алып,беруде ғана емес жақын-жуықтың адамгершілігін, ниетін, ашыққолдығын да танытудың белгісі ретінде қаралады. Байғазы мен көрімдік екеуі екі басқа ұғым. Көрімдік адамға, жандыға, байғазы көбінесе жансыз дүниелерге қатысты.

КУТТЫ БОЛСЫН АЙТТУ

Кутты болсын айту – поздравление. Это древний обычай говорить "Кутты болсын!" при значительном событии, например, рождении ребенка. Традиционное пожелание достатка и благополучия, знак добрых чувств и умение вместе радоваться.

ҚҰТТЫ БОЛСЫН АЙТУ

Құтты болсын айту - бала туған, келін түсірген т.б. сол сияқты қуанышқа «қайырлы болсын» айту ата салтымыз. Ол сол адамдарға деген ыстық ықыластың, қуанышқа ортақ екендігінің белгісі.

ЕРУЛИК

Ерулик – если в аул прибывали новоселы, в их честь устраивался ерулик – небольшой праздник, позволявший прибывшим быстрее адаптироваться на новом месте. Также обычай ерулик включал в себя и помощь в бытовом обустройстве новичков. Соседи обеспечивали их дровами, питьевой водой и т.д.

ЕРУЛІК

   Біздің халқымызда «ЕРУЛІК»-деген тамаша дәстүр бар. Бір ауылға басқа жақтан көшіп келіп қоныстанған жанұяны көршілері шақырып, үй-жайын көрсетіп, елге келдің жатырқамай аралас-құралас болайық деген ниетпенен дастархан жайып ас беретін болған. Бір айта кетердігі бұндай шақыруға бала-шағасымен сол жанұяны түгел шақыратын болған.Осы қарым-қатынасты «ЕРУЛІК БЕРУ»-деп атаған.

КОНАК КАДЕ

Конаккаде – традиция, в соответствии с которой хозяин дома имеет право попросить гостя спеть песню или сыграть на музыкальном инструменте. Конаккаде - испытание гостя искусством, а также залог веселого застолья.

ҚОНАҚ КӘДЕ

Қонақ кәде – қонақтың өнерін ортаға салуын сұрайтын салт. Дәстүрлі қазақ қоғамында қонақасы берілгеннен кейін үйге жиналған қауым әңгіме-дүкен құрып, шағын сауық кешін ұйымдастырады. Сол кезде мейманнан қонақ кәде жасауын өтінеді. Келген қонақ аса сыйлы әсіресе әнші, жыршы, шежіре айтатын қарт, сал-сері болса, ауыл адамдары оларға қонақжайлық көрсетіп, бірнеше күн қонақ етіп, ән-жырын тыңдаған.

ШАШУ

Шашу – осыпание. Во время радостного события (свадьба, сватовство и т.д.) на виновников торжества бросают конфеты или деньги. Дети с радостью собирают разбросанные конфеты. Казахи верят, что сладости, подобранные во время «Шашу» приносят удачу.

ШАШУ

Шашу – қуаныш айғағы ретінде жасалатын өте сұлу да салтанатты дәстүр. Келін түскенде, жақсылық күндерде, алыс сапардан жолаушы келгенде, құда келгенде тағы басқа зор қуанышты күндерде әйелдер құрт, кәмпиттен, күміс теңгеден шашу шашады. Шашылған шашудан тойға қатысушылар теріп алып, ырым қылып балаларына апарып береді.Шашуды әйелдер ғана шашады

ЖЕТІ АТА

"Жети ата" ("Жеты ата") – в переводе означает "семь поколений". Согласно казахскому обычаю "Жети ата"("Жеты ата") все потомки одного деда до седьмого колена считаются близкими родственниками. Древний обычай требует знать семь поколений предков и запрещает браки внутри рода.

ЖЕТІ  АТА

Жеті атасын білмеген – жетесіз (мәтел). Әр адам жеті атаға дейін жақын туыс саналады. Қазақ халқы жеті атаға дейін қыз алыспаған. Бұрынғы адамдар бір-бірімен танысқанда, жүздескенде руын, тегін сұрауы осыдан шыққан. Жеті ата әкеден төмен емес, жоғары таратылады. Олай болса жеті ата: 1. Бала. 2. Әке. 3.Ата. 4. Арғы ата. 5. Баба. 6. Түп ата. 7. Тек ата. (Ата-тек деген сөз осыдан шыққан). Жеті атаны тарату осылай жіктеледі. 

ТИЗЕ БУГУ

Тизе бугу – преклонить колено, присесть. Знак почета дому. Если человек пришел в чей-то дом, он обязательно должен присесть или преклонить колено, иначе он может нанести неизгладимую обиду хозяину дома, изложив цель своего посещения стоя.

ТІЗЕ БҮГУ

Халық әдебімен тізе бүгудің бірнеше түрі, жолы, шарттары бар. Мұның бәрі де негізінен әдептілік, тәртіп заңдарына негізделген. 1. Жұмысы болып бір үйге келген адам шаруасын отырып айтады. Егер тым асығыс болса, ол жайын айтып бір тізесін бүгуі керек. Бұл – шаңыраққа көрсетілген құрметтің белгісі.2. Бұрынғы дәстүрде біреуден бата тілегенде ол адам бір тізесін бүгіп, екі қолын жаяды. Бұл әдет бүгінге дейін сақталған.3. Ұрыста, жекпе-жекте немесе айтыс-тартыста жеңілген жақ немесе кешірім сұраған айыпкер тізесін бүгіп, басын иіп, айыбын төлейді. 

Содержание

1.     Шілдехана

2.     Ат қою

3.     Қырқынан шығару

4.     Бесікке салу

5.     Тұсау кесу

6.     Сүндетке отырғызу

7.      Бата

8.      Атқа мінгізу

9.       Құтты болсын айту

10.     Сүйінші

11.     Шашу

12.     Көрімдік пен байғазы

13.     Қонақ кәде

14.     Тізе бүгу

15.     Жеті ата

16.     Ерулік