Кенелер. Тіршілік ортасы, паразиттік тіршілік ету дағдысы. Сыртқы құрылысының және мінез-құлығының ерекшеліктері

САБАҚ: Биология			Мектеп: Майбұлақ жалпы орта мектебі (десант сабақ)
ТАҚЫРЫП:			Кенелер. Тіршілік ортасы, паразиттік тіршілік ету дағдысы. Сыртқы құрылысының және мінез-құлығының ерекшеліктері.
КҮНІ: 22.12.2016 жыл			Мұғалімнің есімі: Каратаев Адхам
СЫНЫП: 7 А			Қатысқандар саны:		Қатыспағандар саны:
Сабаққа негізделген оқу мақсаты			Кенелерге жалпы сипаттама бере отырып, олардың негізгі ерекшеліктеріне, көптүрлілігіне, сыртқы құрылысы мен тіршілік ортасына, тіршілік ету дағдысы және мінез - құлығына тоқталу. Кенелердің табиғаттағы зияндылығына мән беру. Олар арқылы таралатын ауруларды баяндау.
Сабақ мақсаттары			Барлық оқушылар:   Кенелердің көптүрлілігі мен сыртқы құрылысының ерекшелігімен танысу. Паразиттік жәндіктер екеніне көздерін жеткізу
			Оқушылардың басым бөлігі:  Жаңа тақырып бойынша алған теориялық білімдерін практикада қолдана алады, өзін-өзі бағалап, өзін-өзі реттей алады
			Кейбір оқушылар:  Оқушылар кенелердің тіршілік ортасын, паразиттік тіршілік етуін, сыртқы құрылысының ерекшеліктерін және сан алуан түрлерін тани алады.
Тілдік мақсат			Оқушылар:
			Негізгі сөздер мен тіркестер: жайылым кенесі, су кенесі, ит кенесі, астық кенесі, қамба кенесі, өрмеккене, берішкене, шашкене, энцефалит, нимфа, қансигек, пироплазмоз
			Сыныптағы диалог/ жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:
			Талқылауға арналған тармақтар:
			жайылым кенесі, су кенесі, ит кенесі, астық кенесі, қамба кенесі, өрмеккене, берішкене, шашкене, энцефалит, нимфа, қансигек, пироплазмоз
			Жазылым бойынша ұсыныстар:  жайылым кенесі, су кенесі, ит кенесі, астық кенесі, қамба кенесі, өрмеккене, берішкене, шашкене, энцефалит, нимфа, қансигек, пироплазмоз
Алдыңғы оқу			Өрмекші тәрізділердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі. Крест өрмекшісі (немесе кезкелген басқа өрмекші). Сыртқы құрылысы.  Тіршілік ортасы, тіршілік ету дағдысы және мінез –құлығы.
Жоспар
Жоспарланған уақыт	Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған жаттығулармен қатар, ескерпелерді жазыңыз)						Ресурстар
	Мұғалімнің іс-әрекеті			Оқушылардың  іс-әрекеті
Басталуы (Кіріспе) 7 мин	Ұйымдастыру кезеңі. Сынып оқушыларын түгендеу. Шаттық шеңберін құру. Сыныпты топқа бөлу			Амандасу. Кезекші жауабы.			Доп, қима қағаздар
Ортасы Тұсаукесер 8 мин	Үйге тапсырманы сұрау: 1 - тапсырма. "Сұрақтар топтамасы" жаттығуы 1.      Өрмекшітәрізділердің тіршілігі және сыртқы құрылысы қандай? 2.      Өрмекшітәрізділердің денесі қандай бөліктерінен тұрады? 3.      Өрмекші  қалай тыныс  алады? 4.      Шаршылы өрмекшінің  зәр  шығару   мүшесі қандай? 5.      Шаршылы өрмекшінің қоректенуі? 6.      Шаршылы өрмекшінің қан айналымы қандай? 7.      Шаршылы өрмекшінің көбеюі? 8.      Шаршылы өрмекшінің сезім мүшелері қандай түзілген? 2 - тапсырма. "Логикалық есеп" Баланың жинаған коллекциясында 8 қоңызбен өрмекші бар. Коллекциядағы барлық жәндіктің аяқтарының саны 64. Қоңыздың 6 аяғы бар десек, коллекцияда неше қоңыз бен неше өрмекші бар? Жауабы: 2 өрмекші			Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген сұрақтар мен есептерге жауап беріп, өз ой-пікірлерімен санаса білуі және топпен жұмыс жасай алуы			Интербелсенді тақта, слайд, тақта, бор
Қызығушылықты ояту 2 мин	Қазақ халқы ежелден мал шаруашылығымен айналысқандықтан жан-жануарларға байланысты есімдерді көптеп беріп отырған. Қай қазақ ханының есімі бунақаяқты жәндікке байланысты қойылған? Қазақтың соңғы ханы Кенесары ханның есімінің қойылуы туралы қызық оқиға бүгінгі күнге жетіп отыр. Болашақ хан өте кішкентай болып туылыпты. Шоқай би жаңа туған сәбиді қолына алып: – Өзі кенедей кіп-кішкентай екен, аты Кенесары болсын, – деген екен.			Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген тапсырма арқылы дұрыс түсіне отырып мағанасын ашу, түсіне білу, жаңа тақырыптың мағынасын ашу.			Интербелсенді тақта, слайд
Негізгі бөлім 18 мин	Слайдтар және бейне ролик көрсетіледі. «Мәтінмен жұмыс» І топ. Кенелердің өрмекшілер класына жатуына байланысты негізгі ерекшелік терін оқулықты пайдалана отырып, таныстырады. Тіршілік ортасы: топырақ, орман төсемінде, әр түрлі ұяларда, індерде, тұщы суларда, теңіздерде. Паразиттік жолмен тіршілік ететін түрлері 20 мыңнан астам деп есептеледі. Қоректенуі: – өсімдік қалдықтары және микроскопиялық саңырауқұлақтармен – өсімдік шырынын сорады – өсімдік паразиттері – жануарлар паразиттері ІІ топ. Кенелердің өрмекшілерден өзгеше белгілерін оқулық бойынша , таныстырады. Құрылысындағы негізгі белгілері:  • Ұсақ жәндіктер 0,05 – 13мм шамасынан аспайды.Тек қанға тойған кене мөлшерінің 30 мм –ге дейін жетуі мүмкін. • Денесі 3 бөлік: бас, көкірек, құрсақ тұтасып бітіскен. Бұл бөлімдерді ажырату қиын.  • Дернәсілдері 6 аяқты , ал ересектерінде 8 аяқтары болады. (берішкенеде 4 аяқ болады). • Ауыздары: кеміруші, шаншып – сорғыш.  • Жабынындағы қылтанақтары арқылы сезеді. • Терісі немесе демтүтік арқылы тыныс алады. • Дара жынысты,жұмыртқа арқылы, кейбіреулері тірілей туып көбейеді. Шала түрленіп дамиды. • Жұмыртқа → үш жұп аяқты дернәсіл → жыныс жүйесі жоқ 8 аяқты нимфа → ересек кене. ІІІ топ. Кенелердің түрлерін оқулықты пайдаланып таныстырады. Түрлері: жайылым кенесі, тайгалық кене, қышыма кене, қамба кене, мамық кене, тері кенесі, беріш кене, алма кенесі, өрмек кене. «Қансигек» ауруы еліміздегі мал шаруашылығына зиян келтіреді.аурудың ғылыми атауы – пироплазмоз. Ауруды тасмалдаушы жайылым кенесінің түрі – нәзікбас кене. ІV топ. Кенелердің зияны Кенелер азық-түлік қорьш бүлдіріп, ауыл шаруашылығына үлкен зиян келтіреді. Микроскоппен ғана көруге болатын өте ұсақ кенелер, мысалы, қамба кенесі, сүтсірне кенесі азық-түлікті орынсыз ысырапқа ұшыратады. Әсіресе қамба кенесінің зияны қисапсыз. Ол қамба ылғалданғанда өте тез көбейеді де, астық пен ұнды жеп, оны шірік иісті сұр затқа айналдырады. Мамықкенелер құстардың денесінде мекендеп, әкаяқ (әсіресе-тауыққа) ауруын туғызады. Мұндайда сирақтағы қабыршақтар қопсып, аяқта ақшыл томпақтар түзіледі де, ұлпа тіршілігін жояды, Сөйтіп, тауық саусағын қимылдата алмай, ақыры өледі. Бұл ауруды ақшыл томпақтарға қарамай немесе креолин жағып емдеуге болады. Үй хайуанаттары тері кенелерінен де зардап шегеді. Бұлар қышыма кенеден ірірек— 1 мм шамасындағы жәндіктер. Теріге жабысып алып, малдың қанын сорғанда, жануар тынышсызданып, оның терісі қабынады, қотырға айналады.			Оқушылардың мақсаты мұғалімді тыңдау, өз ойлары мен пікірлерін айту. Әдіс бойынша жаңа тақырыпты меңгереді және өз пікірлерін ортаға салады, бір-біріне түсіндіреді.			Оқулық, слайд, бейнеролик, флипчарт, маркер, фламастер
Сабақты пысықтау 5 мин	"Авторға хат"  арқылы  сабақты  жинақтайды. Топ бойынша тақырыпты жинақтау үшін тақырыпқа қатысты  кейіпкерге өз ойларынан хат жазады топ басшысы оқиды Авторға хат Сәлеметсіз бе? Құрметті Акарология ғылымының маманы сіздің кенелер атты еңбегіңізде біз мынадай мәліметтерге..................... ........................................... .......................................... ие болдық. Сізге үлкен рахмет!			Өз ойларынан кейіпкерге хат жазады, қысқаша оқып шығавды тақырыпты жинақтайды			Конверт, А4 парағы
Бағалау 2 мин	Өзін-өзі бағалау Бағалау парақшалары. Топтық бағалау.			Өзін - өзі бағалайды. Мұғалімнің топты бағалауы			Бағалау парағы, бағалау билеттері
Қорытынды 3 мин	Рефлексия. «Тақырыпты біз  былай түсіндік»    Мұғалім жаңа тақырыпқа байланысты оқушылардың ой-пікірлерін  қағазға жаздырады Оқушылардың бұл сабақта кенелер туралы не білетінін және не білгісі келетінін жазып "Білім ағашына" іледі.			Ұсынылған стикерді толтыру Оқушылардың мақсаты бүгінгі сабақтың ұтымды, ұтымсыз болған жерлерін жазып өз ойларын қорытып стикерге жазып береді.			Білім ағашы, стикер.
Қосымша ақпарат
Саралау-Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?		Бағалау-Оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспалайсыз?				Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және қорғау ережелері АКТ –мен байланыс Құндылықтардағы байланыс
Рефлексия Сабақ/ оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Сыныптағы ахуал қандай болды? Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жосапрыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?		Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы  өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы  Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз?
Қорытынды бағамдау Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 1: 2: Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 1: 2: Сабақ  барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?