Магнитафон тасмасында” Туган тел
”көе яңгырый.
Укытучы . Габдулла
Тукай - өлкәннәрнең дә,балаларның да иң яраткан шагыйрьләреннән берсе иде . Без
бүгенге иртәдә аның шигырьләрен яттан сөйләрбез , аның сүзләренә иҗат
ителгән җырлар җырларбыз,әкиятләрен,мәсәлләрен укырбыз.
Г.Тукай 1886 елның 26 апрелендә Казан губернасының
Кушлавыч авылында туа. Бик яшьли ятим кала. Аның балачагы төрле кешеләр кулында
үтә.Ул сәләтле , тырыш була:мәдрәсәдә уку белән генә чикләнми , рус башлангыч
мәктәбендә дә укый , рус , иран , төрек , гарәп телләрен өйрәнә.
Г.Тукай- И.Крылов ,
А.Пушкин , М.Лермонтов , Н.Некрасов һ.б. рус шагыйрьләренең әсәрләрен татар
теленә тәрҗемә итә.Бөек шагыйрьнең бай иҗаты ватан – ананы , аның табигатен чын
күңелдән ярату , халыклар дуслыгы , көчле патриотизм рухы белән сугарылган .
Г.Тукай туган телгә олы ихтирам белән караган , аның гүзәллегенә дан җырлаган .
Укучы. Тукай! Нинди бөек
исем . Ул – безнең йөрәкләрдә. Бу исем , йолдыз кебек , нур чәчеп тора.
“Туган тел” җыры башкарыла.
Укытучы. Г.Тукай балалар
өчен шигырьләр,җырлар, әкиятләр , табышмаклар яза. Ул үзенең әсәрендә яшь
буынны тырышып эшләргә , акыллы , белемле булырга өнди.
Укучы. Тынма , эшлә
, и сабый!
Иртә торгач та язарга , дәрсең укырга тотын.
Күр , ничек эшли кояш; иртә тора , таң
аттыра,
Көнозын күктә йөзә һәм көн буенча яктыра.
Укытучы. Белем алу –
хезмәт ул . Белем алу – зур тырышлык , күп көч сорый. Шуңа күрә шагыйрь: “ Эш
беткәч , уйнарга ярый “ , - ди.
Укучы. Бик матур бер җәйге
көн:
Өстәл янында бер сабый
Ян тәрәзә каршында
Иртәнге дәрсен карый.
Укучы. Аны тышка уйнарга
кояш , сандугач , алмагач чакыра , ә ул аларга:
“ Тукта , сабыр ит , уйнамыйм , ди
Уйнасам , дәрсем кала ,
Көн озын ич , ул уенның
Мин һаман вакытын табам ,
Чыкмамын тышка , уенга ,
Булмыйча дәрсем тәмам “ , - ди.
Укытучы. Тырыш ,
көчле ихтыярлы , эшчән бала , дәресен әзерләп бетергәч кенә , бакчага чыга.
Укучы. Я ,
кем чакырды? Әйдә , кем уйный? Тәмам иттем хәзер мин дәрсем .
Укучы. Шунда аңар
бик матурлап ,
Елмаеп көлде кояш ,
Шунда аңар кып – кызыл ,
Зур алма бирде алмагач ;
Шунда аңар , шатланып ,
Сайрап җибәрде сандугач ,
Шунда аңар баш иделәр
Бакчада һәрбер агач .
Укытучы. Г.Тукай үзенең “ Кызыклы шәкерт “
шигырендә хезмәткә бәхет чишмәсе , яшәү шатлыгы , ди . Армый – талмый эшләргә ,
кече яшьтән үк хезмәткә өйрәнә башларга чакыра .
Укучы . Ах , юләр маэмай
! Тырыш яшьләй ,
Зурайгач җайсыз ул ,
Картаеп каткач буыннар ,
Эш белү уңайсыз ул !
Укытучы . Сөекле
шагыйребез Г.Тукай табигатьне ярата , туган якның басу- урманнары ,
елгалары , авыл һәм шәһәрләре аңа якын һәм кадерле. Ул күп кенә шигырьләрендә
хайваннарны , кошларны яратырга өнди , аларны читлекләрдә тотмаска , азат
итәргә куша.
Укучы . Курыкмагыз , кошлар
, күреп сез
Яныгызда мин барын ,
Мин тимәм сезгә , фәкать ,
Сайравыгызны тыңлармын .
Бик тынычлап сайрагыз сез ,
Мин тимим , сезгә тимим
Әллә иркендә торуның кадерен
Белмимме мин?!
Курыкмагыз , яхшы беләм ,
Мин һич тә сезне ауламам ,
Сайрагыз , тыңлап торырмын ,
Тын да алмам , шауламам
Укытучы. Шагыйрь
табигать серләрен аңларга ярдәм итә торган шигырьләр дә яза .
Кырга ак кардан
Юрган ябылган ,
Җир язга чаклы .
Йокыга талган .
Җир йоклый тыныч ,
Күреп тәмле төш ,
Уяныр әле ,
Тукта , үтсен кыш .
(залдагылар табышмакларның
җавапларын әйтәләр )
Укучы. Ашлыклар
үсте ,
Башаклар пеште ,
Кояш пешерә ,
Тиргә төшерә
Халык ашыга .
Китә басуга .
Урагын ура,-
Бу кайчак була?
Укучы . Һәр җир карланган ,
Сулар бозланган ,
Уйный җил , буран
Бу кайчак , туган ?
Укытучы. Без Г.Тукай шигырьләрен
сәхнә әсәрләре итеп тә уйныйбыз.(2 укучы “ Бала белән күбәләк “ шигырен
сәхнәләштерәләр)
Укытучы. Г.Тукай балаларга багышлап бик
кызыклы , мавыктыргыч хикәяләр , мәсәлләр дә язган .( “Әтәч илә күке “ , “Аккош
, чуртан , кысла “ әсәрләре)
Укытучы. Г.Тукай әсәрләре
җир йөзендә яшәүче бик күп милләт халыклары теленә тәрҗемә ителгән .
Тугандаш республикаларда яшәүчеләр Тукай шигырьләрен үз телләрендә укыйлар .
Укучы . Г. Тукай турында татар , рус
, тугандаш халыклар һәм чит ил әдипләре шигъри әсәрләр иҗат иткәннәр ,
күренекле каләм осталары тирән мәгънәле фикерләр әйткәннәр .
Укучы . Иң матур моңлы
җырларын
Халыкка бирде Тукай .
Җырлары белән мәңгегә
Йөрәккә керде Тукай .
(Ә.Ерикәй)
Укучы . Тукай яшәр , яшәр
халык белән
Бергә хезмәт итеп , җырлашып .
Россиянең бөек семьясында
Көч , гадәт һәм бәхет алмашып!
(М.Садри)
Укучы . Юк , үлмәдең ,
гакыллы ир , мәшһүр Тукай !
Тавышың яши кабатланып һәр буында ,
Халкың кебек бөек , матур җырларыңдай ,
Даһилыгың яңгырап барыр гасырларга .
(Д.Жерманетто италия язучысы )
Әдәби иртә З.Яруллинның “ Тукай маршы “
музыкасы белән тәмамлана.
