Кичәлин төр: Ончта герин мал

Кичәлин төр:     Ончта герин мал 

Кичәлин күцл: Темән малын туск медрл өгх: бәәдл-зүснь, насна йилһврнь, олз-туснь.      

                           Күүкдин чадвр батлх: умшлһн, орчуллһн, амн үгәр келлһн.

                           Хальмг улсин эрдмлэ таньлдулх.

                           Сурhульчнриг эврэннь келндэн, дурта болдгинь дасхх.  Авъяс медулх.      

Yзмр донцл: интерактивн самбр, керчмр зургуд, иг(прялка, прядильное веретено), темәнә     

                      ноосн, ноосар өлгсн хувц -хунр.

Кичәлин йовуд

I.                   Сурhульчнриг кичэлд белдлhн.

    - Мендвт, сурhульчнр !

Мини нерн Гернзала Борисовна. Тадниг үзсндән икәр байрлҗанав. Тадн медрлән олзлад, нанд дөң болад, кичәлән соньнар давулхвидн гиҗ санҗанав.

 Тиигэд, мана кичэлин тор "Ончта герин мал".  Девтрэн секэд, эндрк одрин то бичэд авчктн. Эндр Моhа сарин  арвн хойр. Yлмж одр. Эн тор хаhлхин омн фонозарядк куцэхвидн.  

            а) Фоноразминк. Самбрт дарҗңгуд бичәтә. Нег сурhульчнрар  умшулад, дэкэд цуhар нег дууhар келулх.

                                                      Темән, темән - теерүхә,                                                       

Темәнә ботхн буульмха.

                                                      Һунҗн үкр мөөрмхә,

                                                       Һурвн туһл һууруха.

Темәч темәнд терг татҗ,

  Тергән дүүргәд темс ачҗ.

II.                Дассан давтлhн: 1)-Ода болхла урдк кичэлмудт дассан давтхвидн. Ямаран  герин    

                             мал меддвт?

                          - (Сурhульчнрин хэру)

2) Ода болхла "Ээhин сонсхвр" гидг наад наадхм. Оньган огэд  сонстн.

                           -Эн юуна э?

                           -Укр моорнэ.

                          - Чик?....

3) Герин малын нерд давтлһн (Интерактивн самбрт зургуд  үзүләд, нердинь        

    келүлх)

               Үкр, туһл, бух, туһлта үкр. Хөн, хурһн, хуц, хурһта хөн. Мөрн, гүн, аҗрһ,     

               унһн, унһта гүн.

            4) Герин малын тускар ямаран тәәлвртә туульс меднәт?                                          

                 (Сурhульчнр медсн туулян келх)

Слайд №    Тәәлвртә тууль бичәтә. (Күүкд туулин тәәлвринь олҗ авна. Девтртнь    

                     бичулх).

Хойр бөкнь холас үзгднә,

Хойр нүднь хатханчг хәәнә.

- Темәнә э сонсулх.

- Чик, эн темэн.

 Тегэд кен келх ямаран 4 зусн герин мал бээнэ.( Схемэр келулх).

Давтлhна торэн бидн куцэвувидн. Ода шин седвэр кодлхвидн.     

III.             Шин төр:

Багшин уг: Эн кичәлдән бидн  темәнә тускар куундхвидн. Мана хальмг улс насни туршарт малын ард йовад, мал өскәд, байҗад йовдг бәәж. Кезәнәс нааран дөрвн зусн мал бәрдг: укр ,хон,морн, темән. Темэн адусн хальмг куунә иньгнь болдг.Темән – герин хамгин тохмта, өндр мал.

-Таднас кен темэ узлэ? Альд?                                                                                                   

-(Сурhульчнрин хэру)

Темәнә насна йилһвр медүлх.    Слайд

Насна йилһвр
Эр	Эм	1җ	2җ	3җ	4җ
Буур	Иңгн	Ботхн	Торм	Таальг	Атн

Багшин үг: Темән киисәрн эр болн эм гиҗ хувагдна. Эм темән – иңгн, эр темән – буур. Иңгн ботхлна, түрүн җилд – ботхн, дарук җилд – торм, цааранднь – таальг, бөдүн темән – атн.

      1)   Слайд. Хойр боктә темәнә зург.

Темән наадк дорвн зусн малмудас, ик, ондр, ут кузутә. Кузундән болн хойр овдгтән зогдрта. Хойр хозhр боктә. Темән тарhн болхла, хойр бокнь hодhр, будун болна.

Слайд. Нег боктә темәнә  зург.

Дәкәд май темән гиж нег бөктә темән бәәнә. Энунә усн наадк темәнә уснәс улм өткн, ик өрмтә болна.

Слайд.

2) Темәнә шинҗ.  Амн угин зоорт   темэнэ шинж ик кезэнэс нааран темэг иигж шинжлсмн.

 Барс өргн тавгта, өвдгтән зогдрта.

Туула мет тесркә урлта.

Лу мет кузутә.

Моhа мет мелтхр усвксн нудтә.

 Морн мет денкhр толhата.

Хон мет нул уга, сәәхн занта.

Мочн мет боктә.

Така мет цулцhр гестә.

Ноха мет матлhта соята.

hаха мет ахрхн, hодhр суултә.

Хулhн мет хулhр чиктә.

Укр мет кеврдгтә.

Слайд. Эн зургудт темэнэ ямаран шинж узулжэнэ.

3) Интерактивн самбрт кодллhн.  а) Темән улгурмудт чигн орна:   Улгурмудин     

                                                                  хойрдгч әнгинь олх.

                                                      1.Темән деерк кун тенгрт өөрхн

                                                    2.Текин өвр тенгрт куртл,

                                                       Темәнә сул hазрт куртл.

                                                    3. Зогдр уга темәнәс

                                                       Зулhсг уга ботхн hардг

                                                    4. Темә унсн кун,

                                                       бийән бултулж чаддг уга.                                                        

Слайд      Толин кодлмш

                  Бурнтг - поводок

                 Баhлцг -  запястье

                  hолчкна - отказывается

4) Темәнә ботх авхуллhна авьяс        

        Темән - йир цевр мал. Киртә му, салврха хувцта кун ботхнднь өөрдхлә, hарарн бәрчкхлэ, экнь ботхан hолчкна.

"Теднә темән ботхан hолҗ", гиhәд хотнд ик тор болна. Тер цагт хотна берәд, куукд цуглулад, нәр кенә. Хурмд кеерснлә эдл кеерчксн берәд, куукд цуглрад, темәг  котлн йовҗ, кевтсн ботхнаннь өөрәhур "Бобн-бобн божула" гидг ду дуллдад наар-цаар йовад бәәцхәнә:

    Темэн ик чинртэ мал тоолгддг бээж. Темэнэ тускар дуд чигн тогтадг бээж. Ода ут ду сонгсий.

Булгин усн кезә                              Ширк нертә дала

Ширгнэ болhнач,                           Кезә ширгнә болhнач,

Бобн-бобн боҗула,                        Шилв уга уриhән,

Бурhсн модн кезә                           Кезә боснаболhнач

Буйсна болhнач,                            Бобн-бобн боҗула...

Бобн-бобн боҗула

Сонсулх. "Бобн -бобн божула" ут дун.

Б.у:Тегэд ду дуулсна хоон темэн ботхндан оорднэ. Цуhар байрлад нэр кенэ.

Куукд мана овкнрин авъясан медх кергтэ.

Одгэ цагт темэнэ туск дуд бас бээнэ.

Дун "Темән". Угнь: Нуура В., когҗмнь Санҗин-Эвән Татьянан.

Хойр боктә,                                                                                                         

Хатханчг иднә,

Туула урлта,

Туурсн нертә.    Сурhульчнрар умшулх.Чеежләд  авсан девтртән бичәд авчктн.

Цааранднь бидн  бичмр кодлмшэн давулхвидн. Турулэд толь тодлад авчктн.

5) Даслурар көдллһн.  «Темән» келвр. (Багшин умшлһн)

Толь

Теҗәл – пропитание;

Тергнд татна – запрягают в телегу;

Унна – седлают;

Цар мет – как вол.

Темән

       Темән – ончта мал. Халунас әәхш, киитнд даархш.  Темәг тергнд татна, мөрн кевтә унна. Темән мөрн мет хурдн, цар мет чидлтә. Темән хальмг күүнә нөкд. Күнд аца нурһндан ачад зөөнә. Темән һурвн җилд нег тол огнэ.

«Темән» – текстин учр-утхар көдллһн. Куукд эн текст умшад харандаhар эс медгддг уг бээхлэ татасар таттн.

Ода "Орчулач" гидг наад наадхм. (Нег сурhульчнрар зэнг умшулх, хойрдгч сурhульчнрар орчулх).

а.) Интерактивн самбрт кодллhн. Орчулллhна наадан куцэвувидн.

Темән гисн үг киискврәр хүврәһәд, келвр умшхмн.

Н.к.           Темән             ончта мал.

Т.к.           Темәнә            дурта хот хатханчг.

Ө.к.           Темәнд           хойр бөк бәәнә.

Г.к.           Темәг             тергнд татна, мөрн кевтә унна.

Б.к.           Темәһәр          аца зөөнә.

Н.к.           Темәнлә          хамдан ботхн йовна.                                                             

Х.к.           Темәтә            күн байн.

Һ.к.           Темәнәс          һурвн җилд нег ботхн һарна.

З.к.            Темәнүр         бичкн ботхн гүүҗ йовна.

Киисквр йир сээнэр меддг бээжт. Чилгчинь чикэр бичвт.

Нэ, ода мини сурврмудт хэру огтн.

 VI. Батллhна кодлмш.

Куундвр. 

-          Темән ямаран мал?

-           Энүнд хойр юн бәәнә?

-           Дурта хотнь юмб?

-           Темәнлә хамдан юн йовна?

-           Кедү җилд эн нег ботхлна?

-           Темәг яһҗ олзлна?

Тегэд темэн ончта, хойр боктэ, олзта гиж келувидн.

VI. Физминутк. Нэ, тадн муурсн болхвт. Ода невчк амрхмн.

                           Темэн адhм угаhар

                           Теегт йовна

                           Толhаhарн гекнэ                                                                     

                            Хатханчг хээнэ

Темэн ямаран  олз куунд огнә? Тадн келлэт темэн олзта мал. Бас темэн ус, ноос огнэ. Темэнэ усн укрин уснэс йир откн болна. Темэнэ ноосиг  бул гиж келнэ. (Yзулх)

 Кезәнә хальмгуд  ноос ээрдг бәәҗ. Дэкэд тер утцар хувц-хунр олгдг бээж

- Тана экнр, ээжнэ юм олгний?

- Ю олгнэ?

Слайд. Зургудар кодллhн

Иг - веретено

ноосн- шерсть

утцн - нитки

ээрх - прясть

 Багшин уг: Кезэнэ гер болhнд иг бээсмн.Юнгад гихлэ темэнэ, хоонэ ноосар юм олгдг бээж. Экнр эврэннь куукдэн ноос ээрлх дасхдг бээж. Темэнэ булар олн зусн хувц, оомс, беелэ олгнэ. (Yзулх)

Кезэнэ мана ээжнр иигэр ноос ээрдг бээсмн. (Видеосюжет хэлэтн)

- Мана ээжнр, экнр тиим эрдмтэ бээсмн.

Б.у: Амн угин зоорэс тадн туульмуд, домгуд даслат.Темэнэ туск домг кен келж  

        огх.

Ямаран кевәр хулһн литд орсна тускар тадн меддвт?

 Тадн экранур хэлэтн. эн домгиг цуhар медх зөвтәт.

  Җилмүд хувахд хулһн темән хойр хамгин сүл ирв. Негхн җил үлдҗ. Эднд      

  иим даалһвр өггднә. Кен түрүлҗ һарх нар үзнә, терүнд җил күртх. Мектә 

  хулһн темәнә бөкн деер һарад, түрүн болҗ нар үзнә.

        «Нааран зvн тал хэлэ, тенг темэн!»  Тиим кевәр мектә хулһн аңхун темәг    

       мекләд, хальмг литд орв.

-Тиим эсий? Хулһн йир байрта бәәнә!

Б.у.: Хальмгуд малын тол авхларн арднь орад хәләhәд, малан оскж авдг бәәсмн. Мал     

        тол авлhнд йорәл тәвдмн. (Сурhульчнрар умшулх)

                       Дорвн зусн малмдм

                җил болhн тол авч,

                       Огдг шим шуусэн идулҗ,

                       Идән-чигән орм тосмдм элвдҗҗ                                                          

                      Эздуднь гем- зовлн уга,цадхлн бәәҗ,

                       Олар малан оскҗ,

                       Амулн эдлҗ йовтха!

VII. Кичәлин ашлвр.

1) Кроссворд.

			1	Б	У	У	Р
		2	Т	О	Р	М
			3	Т	А	А	Л	Ь	Г
			4	Х	А	Т	Х	А	Н	Ч	Г
5	И	Ң	Г	Н

Даалһвр:

1. Эр темән

2. Хойр җилтә темән                                                                                         3м

3. Һурвн җилтә темән

4. Иддг дурта хотнь

5. Эм темән

2) "Зург эмдрлhн" гидг наадар  ашлвр кехвидн. Зург тогтатн.

Тогтасн зургар эн кичэлдэн  тодлж авсан келтн.                                            

VIII. Герин даалhвр: Темэнэ тускар амн угэр келж чадх.

IX. Темдг тәвлhн:

Тегәд мана кичәл төгсв. Сәәнәр көдлсндтн ханлтан өргҗәнәв.

Менд байрта харһцхай!