- КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ. ОКЪУВ. 2-СЫНЫФ МЕВЗУ: Мераметли къарынджа.Масал.

-   КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ. ОКЪУВ.     2-СЫНЫФ

МЕВЗУ: Мераметли къарынджа.Масал.

МАКЪСАТ: талебелернинъ айванлар ве боджеклер акъкъында бильги даирелерини кенълештирмек; ифадели окъув усталыгъы устюнде чашышмакъ; табиаткъа ве буюклерге севги ашламакъ; талебелернинъ нутукъларыны арттырув; ана тилимизге ве эдебиятымызгъа севге ашламакъ; халкъ агъыз яратыджылыгъы эсерлеринде мераметлик ве достлукъ мевзуларыны кенъ ишлетильгенини къайд этмек.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

I.Тешкилий къысым.

-Селям алейкум ,балалар!

                                                     Биз бойле бир балалармыз,

                                                     Эм ойнар ве эм йырлармыз,

                                                     Шенъликсиз бир кунь кечмез,

                                                     Оюн-кулькю ич битмез.

II.Иджадий иш

-Энди тахтада язылгъан шиирни окъунъыз ве серлева къоюнъыз.

                                                     Юрем мен безмей-талмай,

                                                     Аякъ менде пек къыскъа,

                                                     Чокъ чекишме тапалмай.

                                                     Меним адым ………(къарынджа)

«Микрофон» оюны шекилинде сорав.

3.-Машалла!Мен сизлерге сёзлер окъуйджам ,сизлер исе дикъкъатнен динълеп оларны группаларгъа больмек керексиз.

Ат,.кобелек,папий,къашкъыр, балкъурт,къарынджа,бульбуль,тильки,къаргъа,аюв,чибин,къонъуз,кокюш.

 1 группа – айванлар.

 2 группа-  къушлар.

 3 группа- боджеклер.

-Машалла!

III. Фонетик мешгъулиет.

                                             АР-АР-АР----сепетте алмалар бар.

                                             АН-АН-АН----ахырда юре сычан.

                                             АШ-АШ-АШ----анам пишире татар аш.

                                             АЗ-АЗ-АЗ------энди окъуйыкъ бираз.

IV.Янъы мевзуны анълатув.

-Бугунь биз сизлернен меракълы масалнен таныш оладжамыз .Бу масал къарынджа акъкъында .

-Сиз къарынджа акъкъында не билесиз ?

-О насыл файда кетире ?

-Олар насыл этип яшайлар?

КЪАРЫНДЖАЛАР

Къарынджалар башкъа къуртлар киби айры яшамайып, бинъ яхут эки бинъ данеси бир ерде топланып, тобан ве агъач парчаларындан юва япып башлайлар.

Олар бутюн яз бою турмадан озьлерине къышлыкъ богъдай данечиклери ,отьмек парчалары топлайлар.

Оларнынъ бир буюклери олур . Буюклери юваларында иш такъсими  япар. Меселя: къуветли сойларыны тыштан богъдай данечиклери ,отьмек парчачыкълары ташымакъ ичюн айыра .Бу айырылгъан къарынджалар исе ,кетирген шейлерн буюклернинъ  янында

ташлайлар , ве озьлери даа ем   къдырмагъа кетелер .

Буларнынъ ювалары четинде озьлерининъ япкъан ёллары ола .Эгер бу ёлга янъылып башкъа бир къуртчыкъ тюшеджек  олса,къарынджалар бири-бирине хабер этип,буюк мазаллы сойлары барып топтан къуртчыкъкъа уджум этелер.

Оны юваларына кирсетелер, къышлыкъ  анбарларына къоялар.Къарынджалар пек уфакъ олсалар да,ич бир шейден къоркъмайлар.Оларнынъ юваларына йылан кельсе, оны талап, юваларындан къувалар. Буларнынъ кенди араларында махкемелери ола.Эгер бир данеси берильген  ишни япмакъ истемесе , оны махкеме къаршысында джезалайлар.

Къарынджаларнынъ юваларында «сыгъырлары»да бар бу- шыра къурту                              Чюнки оларнынъ  татлы шербети бар.Къарынджалар исе шербетни пек севелер.Юваларында мантарларыны осьтюрелер.Япракълар устюне фиделерини сачалар ве бакъалар.Къарынджалар бири биринен къокъунен лаф этелер.Бир шей тапсалар ёлларына

къокъу сачалар,шу арада башкъалары да ярдымгъа етип келелер.

  V.Раатлыкъ дакъкъасы.

                                               Назлы нагъыш нагъышлай,

                                               Эм нагъышлай,эм йырлай.

                                               Гузель,гузель явлукълар,

                                               Анасына багъышлай.

VI. Масалда расткельген муреккеп сёзлерни окъумагъа азырланув.

    Ке-те-ят-къан                то-гъай-лыкъ-къа           тыл-сым-лы

    Къа-рын-джа                 токъ-макъ-лап                ю-къа-ры-да-ки

    Агъ-ла-гъа-ны-ны         я-къын-лаш-къан           къа-рыл-гъач-ны

    Би-ле-джек                    че-ви-ри-лип                  а-гъы-зы-нен

    Ме-ра-мет-ли                де-ре-нинъ                      му-са-фир-лик-ке

VII.Лексик иш.

   Мераметли-

   Токъмакълап-

VIII.Лугъат иши.(сёзлерни оджа масалдан язып ала ве терджиме эте.)

IX.Дерсликнен ишлев.

   -Дерсликнинъ 66-нджи саифени ачынъыз.

   -Бу масал дёрт къысымдан ибарет.

   1 къысымны -----«Зынджырчыкъ» шекилинде окъуймыз;

   2 къысымны-----«Бир сёз оджа, бир сёз талебе»;

   3 къысымны-----«Сессиз»;

   4 къысымны-----«Выжжылдап».

X. Аудирлев.

 -Къарынджа орман ичинде ненинъ сесини эшите ?

  Къойнынъ, эчкининъ,сыгъырнынъ.

 -О не кетирмеге ашыкъа?

  Тылсымлы япракъ,тылсымлы сув, тылсымлы от.

 -Балабан терекнинъ далында насыл къуш отура эди?

   Бульбуль, саускъан,къара къаргъа.

  -Отны узьмеге насыл къуш ярдым эте?

    Сыгъырчыкъ,торгъай,къарылгъач.

  -Тылсымлы отны насыл айвангъа ашаталар?

 Къозугъа,улачыкъкъа,бузавчыкъкъа.

XI.Келинъиз, энди къарынджагъа къыймет кесейик.

      «Зейин уджумы»

XII. Тезайтымны окъув.

Къара къарынджа къаранлыкъ,къоркъунчлы къобадан

Къачкъан къараджа къаршысында къопайды.

XIII.Аталар сёзлери.

 Яхшынынъ озю ольсе де,иши ольмез.

Эйилик япсанъ,сонъунадже яп.

Догъру олсанъ,кет-кете гуль олурсынъ.

Хырсыз олсанъ,кет-кете куль олурсынъ.

-Маналарыны анълатынъыз.Бу аталар сёзлери масалымызгъа келишеми?

-Не ичюн?

XIV.Пекитюв.

-Бугунь насыл масалнен таныш олдыкъ?

-Баш къараманы не?

-Бугуньки дерсте насыл меракълы ве янъы малюматлар бильдинъыз?

-Энъ меракълы вазифе?

XV.Эв вазифеси.

Масалны икяе этюв.