"Кірме сөздер" 5 - сынып

Сабақтың тақырыбы: Кірме сөздер

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік:  тіліміздегі  кірме  сөздер,  олардың  тілімізге  кіру  себептері  туралы  мағлуматтар  беру.

2.Тәрбиелік: оқушыларды халқымыздың тарихын қастерлеуге, ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

3.Дамытушылық:  өмір  ағымынан  қалмай  ілесіп  отыру  үшін  де  кірме  сөздер  мен  жаңа  сөздерлі  меңгере  білулерін,  басқа  халықтар  туралы  да  көптеген  мағлуматтар  білулерін  дамыту.

Сабақтың типі:жаңа  сабақ

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау.

Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер.

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу

                                            2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру

                                           3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару 

   ІV  Жаңа  сабаққа  дайындық

   1.Сабақ  тақырыбын  тақтаға  жазу

2.Сабақ  мақсатын  түсіндіру

   V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

 Кірме  деген  сөз  «жергілікті»  немесе  «тұрғылықты»  емес  деген  ұғымды  білдіреді. Жер  бетінде  бірде  бір  басқа  тілден  енбеген  сөз  жоқ десек  қателеспейміз. Себебі  кез  келғен  халық  басқа  халықпен  аралас- құралас  болады,  көрші  тұрады. Сол  себепті  бір  тілден  екінші  тілге  міндетті  түрде  сөздер  ауысады,  кіреді. Қазақ  тіліне  арап,  парсы, монғол  тілдері  енген  көп  сөздер  бүгінде  қазақ  тілінің  өз  сөзіне  айналып  кетті, тіпті  айырмайдай  да  қаламыз. Мысалы:  Қаскелең,  Шамалған  деген  жер  атаулары  монғолдың  батырларының  аты  екен,  өкінішке  орай  әлі  өзгерте  алма  келеміз. Сол  сияқты,  Тарбағатай,  Нарынқол, ұлыс,  нөкер, жасақ,  аимақ, т.б.  сөздер  осылай  кірген  екен. Ал,  ғасырлар  бойы  бірге  өмір  сүріп  келе  жатқандықтан  орыс  тілінен  де көптеген  сөздер  тілімізге  енген.  Жәшік,  кереует,  бәтеңке, кәмпит,  тәрелке,т.б.  ал,  орыс  тілінен  кірген  көптеген  сөзер  өзгеріссіз  сол  қатпында  айтылады.  телефон,  телеграф т.б. Орыс  тіліне  шет  тілдерінен  кірген  футбол, баскетбол,  волейбол  деген  сөздер  орыс  тілі  арқылы  бізге  енді.  Ал  енді  қазақ  тілінен  орыс  тіліне  енген  сөздерді  көрейік;  орыс  тіліне  түркі  тілінен  яркий   деген  сөз  жарық, ярық деген  сөзінен, топтать – таптайды, кремль – кремін т.б. сөздер  енген  екен т.б.  сөздермен  түсінік  береді. Орыс  тіліне  түркі  тілінен  енген  сөздер  туралы  қазақтың  белгілі  ақыны  Олжас Сүлейменов «АЗиЯ» деген  кітап  жазған. Кейін үлкен  болғанда  осы  кітапты  оқыңдар т.б.  деп түсініктер  береді.

   Өздерің  байқап  отырғандай,  бұл  сөздер  қазақ  тілінің  дыбыстық  қалпына  түсіп  өзгерген.  Кейін,  кеңестік  дәуірде,  орыс  тілінен  енген  термин  сөздер  өзгеріссіз  қалпында қолданылды: телефон,  телеграф,  автомобиль, т.б.

Соңғы  жылдары  кірме  сөздердің  біразы қазақшаға  аударылды:  самолет – ұшақ, вертолет – тік  ұшақ, коллектив – ұжым т.б.

  VІ. Жаңа тақырып  бойынша  түсінік  тексеру:

1.Қандай  кірме  сөздерді  білесіңдер?

2. «Түсіндірме» сөздікпен  таныстырып,  олармен  қалай  жұмыс  істеуді  үйрету, 5-6 кірме  сөздер  жазу

VІІ. Жаңа сабақты бекіту.

          1.Оқулықпен жұмыс

  1. 173 – жаттығуды ауызша  орындап,  мақсатқа  жету.

2. Тақтамен  жұмыс. Тақтаға  2,3, оқушы  шығарылып  оларға  171, 172, 176 – жаттығулардың  ішінен  кірме  сөздерді  теріп  жазу  тапсырылады. Қалғандарымен  175- жаттығумен  жұмыс  жүргізіледі.

          2.Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс.

  І деңгей

   1. Төмендегідей  сөзер  қай  тілден  енген?

Дүние, хабар,  азамат,  баға,  сәби,  ұлыс,  нөкер,  баға, жасақ, қоян, құрылтай,  бөшке, божы, бишік,  бархыт, сіріңке, шәйнек.

ІІ деңгей

Монғол  тілінен  енген  сөздерді  бір  бөлек,  арап – парсы  тілінен  енген  сөздерді  бір  бөлек,  орыс  тілінен  енген  сөздерді  бір  бөлек  жаз.

   Сәби, жариа,  газет,  бақыт,  сиса, күршек, ұлыс, дүние, әбдіре, сот,  әйел, бөшке, тебек, дұға,күрең махаббат, жасақ,  шәкірт,  құрылтай,  шен.

ІІІ деңгей

Ішінде  кірме  сөздері  бар  мақал – мәтелдер жаз  және  мақал – мәтелде  не  себептен  кездесетінін  түсіндір.

Үлгі: Адам  бақытын  қонанын  білмейді,  ұшқанын  біледі.

VІІІ. Сабақты  қорыту:

1.    Бағалау

2.     Үйге тапсырма беру:

1.     Кірме  сөздер  туралы  түсінік

             2.177- жаттығу