Көміртек, кремний және оның қосылыстары

Сыныбы: 10                                                                                              

Сабақтың тақырыбы: Көміртек, кремний және олардың қосылыстары

Сабақтың мақсаты: Білімділік. Оқушыларға көміртек пен кремнийдің периоттық жүйедегі      орны, атом құрылысы, табиғатта таралуы, физикалық қасиеттері, ашылу тарихы, қолдануы, химиялық қасиеттері, биологиялық маңызы туралы түсінік беру.

Дамытушылық. Көміртектің химиялық элемент және жай зат ретіндегі қасиеттері мен оның аллотропиялық түрөзгерістері жайлы түсінікті әрі жалғастырып дамыту.

Тәрбиелік. Оқулықпен, ондағы берілген тапсырмалармен жұмыс істеуді үйрете отырып қоршаған ортаны тани білуге, қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сөздік-көрнекілік

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың көрнекілігі:  инт. тақта, элек оқулық

І Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру

ІІІ. Жаңа сабақ мазмұнымен танысу

ІҮ топша элементтеріне көміртек, кремний, германий, қалайы және қорғасын жатады. Олардың сыртқы энергетикалық деңгейінде ns² nр² электрон болады. Реттік номерінің өсуімен элементтердің атом радиустары да артады, иондану энергиясы мен салыстырмалы электртерістігі кемиді.

ІҮ А элементтерінің қасиеті

Қасиеттері	С	S	Ge	Sn	Pb
Реттік номері	6	14	32	50	82
Салыстырмалы атомдық массасы	12,0111	28,086	72,59	118,69	207,19
Валенттік электрондар	2s2 2р2	3s2 3р2	4s2 4р2	5s2 5р2	6s2 6р2
Атом радиусы	-	0,134	0,139	0,158	0,175
Салыстырмалы электртерістік	2,50	1,74	2,02	1,72	1,55
Тығыздық	3,52	2,42	5,32	7,30	11,34
Балқу температурасы	3750	1415	937	232	327
Қайнау температурасы	-	3250	2860	2620	1745

Ø  Атом құрылысы

₊₆С   1s² 2s²2р²

Кремнийдіңпериодтық жүйедегі орны: ІІІ приод, 4 топтың , негізгі топшасы, реттік номері 14, 14 протон,  14 электрон, 14 нейтрон бар.  Кремний қосылыстарында 2,4 валенттілік көрсетеді. SiO, SiO₂ , SiH₄  .Электрондық құрылысы:  1S² 2S² 2P⁶ 3S² 3P²

·         Табиғатта таралуы

Көміртек  табиғатта бос күйінде яғни алмаз бен графит күйінде кездеседі. Жер қыртысында шамамен 0,1℅. Ол органикалық заттардың негізгі құрам бөлігі болып табылады.

Көмір – өсімдікекті материал. Ең таза көміртек – антрацит болып табылады.

      Физикалық қасиеті

Жай зат күйіндегі көміртектің бірнеше аллотропиялық түрөзгерістері болады: алмаз,графит, карбин және фуллерен. Кристалдық торларының құрылыстары әр түрлі болғандықтан, олардың физикалық қасиеттеріде әрқалай.

      Химиялық қасиеті

С+О₂→СО₂

C+H₂O = CO+H₂C+H₂O = CO₂+2H₂                 CO+2H₂=CH₃OH

CaC₂+2HCI = CaCI₂+C₂H₂  AI₄C₃+12H₂O = AI (OH )₃+ CH₄          2CaO+6C=2CaC₂+2CO

CaC₂+2H₂O=Ca(OH) ₂ +C₂H₂              2ZnO+C=2Zn+CO₂

Алынуы :

SiO₂ +2Mg =Si +2MgO

SiO₂ +2C = Si +2CO

Химиялық қасиеттері:

SiO+O₂ = SiO₂              Si +2F = SiF₄                            Si+C = SiS          Si+2Mg = Mg₂Si

Қолданылуы : Si – электроникада жартылай өткізгіш ретінде қолданылады ,SiC- карборунд – бұрғылар, тегістегіш заттар жасауда , стомотологиялық құралдар өндірісінде , отқа, қышқылға төзімді заттар алады..

ІҮ. Жаңа сабақты пысықтау

№ 1 тапсырма Массасы 18,25 г тұз қышқылы мен натрий силикатының артық мөлшері әрекеттескенде  қанша грамм кремний қышқылы тұнбаға түседі?

№2 тапсырма  Мына айналымдарды:   жүзеге асыратын реакция теңдеулерін жазыңдар.

SiO₂  Si      K₂SiO₃H₂SiO₃SiO₂

№ 3 тапсырма . Кремний оксидінің артық мөлшері массасы 10 кг натрий гидроксидімен әрекеттескенде 11,2 кг натрий силикаты алынды. Натрий силикатының теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы шығымын анықтаңдар.

№4 тапсырма . Көміртек төмендегі заттардың қайсысымен әрекеттеседі:

а)  оттек             ә)   сутек            б)  кальций          в)  көміртек (ІІ) оксиді         в)  көміртек оксиді        г)  темір  (ІІІ) оксиді        ғ)   концентрациялы күкірт қышқылы

№5 тапсырма . Көміртек  атомының электрондық формуласын құрыңдар, сыртқы энергетикалық деңгейінде неше электрон бар екенін көрсетіңдер.

№6 тапсырма . Келтірілген қосылыстардың құрамындағы көміртек атомының тотығу дәрежелерін  анықтаңдар.    CH₄   CO,   COCI₂, HCOOH , CO₂,   C₂H₅OH,  H₂CO₃

ІІІ  Бекіту   

Р/С	Сұрақтар	Жауаптар
1	Қайсысы тотықсыздандырғыш бола алады?	А) CO   Ә) CO2
2	Мына қосылыстардың қайсысында көміртегінің тотығу дәрежесі – 4-ке тең?	А)CH4 Ә) CO2 Б) CH3OH
3	CaCO3 мына заттардың қайсысымен әрекеттесе алады?	А) NaOH Ә) HCI Б) KCI
4	C2H4  молекуласында көміртегі атомдары электрондарының гибридтену типі қандай?	А)  SP3 Ә) SP2 Б) SP
5	Мына реакциялардың қайсысы жүреді?	А) SiO2+NaOH= Ә) Na2SiO2+H2CO3= Б) CaSiO3+NaCI=

Р/С	Сұрақтар	Жауаптар
1	CO mен  CO2 –ні бір-бірінен айыру үшін қандай затты пайдалануға болады?	А) H2O Ә)Ca(OH)2
2	Мына қосылыстардың қайсысында көміртегінің тотығу дәрежесі +2-ге тең?	А) CH3OH Ә) CO Б) CO2
3	CaCO 3 mына заттардың қайсысымен әрекеттеседі?	А) HCI Ә) H2SO4 Б) H2SiO3
4	С2Н6 молекуласында көміртегі атомдары электрондарының гибридтену типі қандай?	А)  SP3 Ә) SP2 Б) SP
5	Шыны ыдысқа қай қышқылды құюға болмайды?	А) H2SO4 Ә) HCI Б) HF

ІҮ Оқушыларды бағалау

Ү Үйге тапсырма   §7.4-7.5