Конспект на тему "Национальный праздник Чага Байрам"

МКОУ «Кокоринская СОШ»

ДОУ «Солоны»

Таскадаачы: Чичинова Эркелей Станиславовна

2015j.

Уроктын темазы: Чага – алтай албатынын сууген байрамы

Амадузы: алтай албатынын чум-1аныла таныштырары;

                  чага байрамды канайда откурип турганын уредери;

                  алтай ойындарла таныштырары.

Коргузер: алтай 1ылдык тоо, алкыш состор, улгерлер, ойындар, видео –коргузу «Чага байрам Кокору 1уртта 19931ыл», кожон.

Будуми: ойын, куучын – эрмек, кычырары, чокым – билим.

Таскадаачы:

1 болук: Биске бугун койонок айылдап келген. Слерле кожо Чага Байрамды откурерге, кожо ойындар ойнор кууни бар. Слер кожо ойнорор бо, койонокло? Амыралта койонокторло кожо. (Слайд – амыралта «1аны 1ылла!)

2 болук:

Кару балдар!

1ыл бажы чыкты

1ылан бажы сойылды

Эски 1ылыс чыкты,

1аны 1ылыс кирди!

         Слерди «Чага» байрамла, кирген кой 1ылла уткуп турум. Суу –кадык, ырыс, 1едимдер куунзейдим.

         Чага Байрам керегинде куучын откурип ийели. Чага Байрам – 1аны 1ыл киргенин темдектегени.( Орус албатыда- Новый год, казак албатыда – Наурыз деп айдылат, алтай албатыда –Чага). Бис бу байрамды Ай 1анырза темдектейдис. Бу байрамнын чум – 1аны коп 1ылдарга, чактарга улалып келген. Чагада сан салып, мургуул откурер. Алкыш состор айдып, тагылдын устине от камызып, арчын куйдуруп, экелген курсакла Алтайын кундулеер. Озодо алтай улус Чагада ару, 1аны кийим кийип, кийимине 1аны топчы тагатан болгон.

         Бу кунде улус бой-бойына айылдажар, курсак – тамагыла кундулежер, алкыш быйан айдыжар. Улус бой- бойыла туштажып, «Кышты кандый чыктыгар!» деп суражып, «Он, он, онкур чыкканыс!» деп кару 1андырат.

         Бистин Республикада Чага байрам кажы ла 1ыл бийик кеминде темдектелет. База катап Чага Байрамла, слерди!

Улгерлер:

Алтайымда 1аны 1ыл!

Кабайымда кой 1ыл!

Кирип 1аткан кой 1ыл

Киришту 1ыл болзын!

Чага, Чага, Ак-Чага

Алтап кирди Алтайга

1уулыжыгар 1ыргалга

1аны 1ылды уткыырга!

Чага – сууген байрамыс,

Чого 1уулып суунели.

Кирип 1аткан бу 1ылда

Эзен – амыр 1уреели!

Кышкы, кышкы бу кунде

Ончобыска 1аан байрам.

1аны 1ылга кирерге

Топ – топ бир алтам.

Алкыштар:

Айлу –Кунду тенерим

Амыр турзын качан да.

Аржан суулу Алтайым

Амыр турзын качан да.

Кунду –Айлу тенерим

Ару турзын качан да.

Кутук суулу Алтайым

Амыр турзын качанда!

Алтай 1ерим амыр турзын!

         Алтай албатыда бойынын 1ылтооложы бар, ол 12 1ыл. Кажы ла 1ылда бойынын ады бар. Эмди ончобыс кожо 1урукка коруп, тоолоп ийели :

Чычкан, Уй, Бар, Койон, Улу, 1ылан, Ат, Кой, Мечин, Такаа,Ийт,Какай. Бу 1ыл кандый 1ыл кирген? (Чын, кой 1ыл кирген).

Кажы ла 1ыл он эки айлу. Бу он эки ай тугензе, бир 1ыл болот. Чаган айдан 1аны 1ыл башталат. Эмди ончобыс кожо тоолоп ийели: бир, эки, уч, торт, беш, алты, 1ети, сегис, тогус, он, он бир, он эки. Он эки 1ыл.

Ай – Кысчак ла Кун – Уулчак

Чага- Таадак балдары

Бисле кожо ойнозын

1аны 1ылды уткызын.

         1аны 1ылда 1анжыккан айынча, алтай ойындар ойнодылар. Темдектезе: камчы, кол куреш,  шагайактар(кажыкла ) , шатра, 1узун- башка маргаандар ла онон до оско оыйндар откурилет. Эмди кажыкла «Шагайактар»  деп ойынды откурип ийели ( Ойынды ойнойтон айы 1арталат) , онон кол куреш ойынды ойнойлы.

         Кокору 1урттыста откон «Чага Байрамнын » видео – корултезин коруп ийели.

3 болук: «Башпарак» деп амыралтаны айдып ийели:

Башпарак, Бажы Кырлу, Орто Мерген,

Обо Чечен, Кичу Бий

Бежулези нак, бежулези иштенкей

Бежулези он колдо, бежулези сол колдо

Керек болзо 1удурук.

Топ – шуулте:

Бис кандый байрамла таныштыс?

Канча 1ылтоолош бар?

База катап тоолоп ийели?

Кандый ойындар ойнодыс?

Слерге бугунги урок 1арады ба?

Куунземел:  Слер бугун суреен 1акшы иштедер! 1аан быйан слерге!

Алтайыска баш болзын!

Амыр – энчу ол турзын!

Бала – барка чыдазын

Эли – 1оны коптозин!

Ончобыс кожо:

1аны 1ылла! Чага Байрамла!

Огош болчомдар алтай тилдин урогында