Конспект на тему "Параметрли цикл"

Фан: информатика

Синф : 9-«А,Б,В,Г»

Сана : 19.01.16 й

Мавзу:  Параметрли цикл.

Дарснинг мақсади:

Таълимий: ўқувчиларга параметрли такрорлаш оператори ҳақида тушунча бериш: 

Тарбиявий: ўқувчиларга иқтисодий тежамкорлик ва ахлоқий тарбия бериш.

Ривожлантирувчи:ўқувчиларда такрорланувчи жараёнларни дастурлаш кўникмаларини ривожлантириш.

Кутиладиган натижа. Ўқувчилар парметрли такрорлаш операторининг ёзилишини ва бажарилишини билиш. Компьютер ҳақидаги билимларини оширадилар.

Услуб: Маъруза ва амалиётнинг уйғунлиги

Шакл: Савол – жавоб, тушунтириш.

Восита:компьютер,интерактив доска

Усул: аралаш дарс

Баҳолаш: 5 балли рейтинг тизимида

Дарсда ўрганиладиган асосий тушунчалар:  for,to,do,downto, параметр

Дарснинг технологик харитаси.

№	Дарс босқичлари	Ажратилган вақт
1	Ташкилий қисм	3 дақиқа
2	Ўтилган мавзуни сўраш, янги мавзуга замин тайёрлаш	10 дақиқа
3	Янги мавзу баёни	15 дақиқа
4	Янги мавзуни мустаҳкамлаш	10 дақиқа
5	Хулосалаш , ўқувчиларни баҳолаш	5 дақиқа
6	Уйга вазифа	2 дақиқа

Дарснинг бориши:

I.Ташкилий қисм. Ўқувчилар билан саломлашиб,навбатчи ахбороти тингланади, синф журнали тўлдирилади, синф тозалиги кўздан кечирилади,ўқувчилар жуфтликларга бирлатирилади.

II.Ўтилган мавзуни сўраш,янги мавзуга замин тайёрлаш.

3. N натурал сон берилган. Квадрати N дан катта бўлмаган барча натурал сонларни чиқарувчи дастур тузинг.

Program

Var I, N: integer;

Begin

Write(‘N натурал сонни киритинг=’); Readln(n);

I:=1;

While i*i<=N do writeln(i):

Readln;

End.

III.Янги мавзу баёни.

Табиатда

Цикллар қаерда ва қандай қўлланилади.

 

Мактабда

                                                                                                                                                    

Такрорланувчи дастурлар тузиш учун такрорлаш операторларидан фойдалнилади. Паскалда улар учта бўлиб, бу дарсда улардан биттаси – параметрли такрорлаш оператори билан танишамиз. Мазкур операторнинг умумий кўриниши қуйидагича:

For  I: = N1  To  N2  Do <такрорлаш танаси>;

Бу ерда  For (учун), To (гача) ва Do (бажар) Паскалнинг хизматчи сўзлари; I – бутун турли ихтиёрий ўзгарувчи бўлиб, у такрорлаш параметри дейилади; N1 – такрорлаш параметрининг қабул қиладиган бошланғич қиймати; N2 – такрорлаш параметрининг қабул қиладиган охирги қиймати; <такрорланиш танаси> – такрорланиши лозим бўлган оператор ёки операторлар кетма-кетлиги. Такрорланиш танасини операторлар кетма-кетлиги ташкил этган бўлса, улар алббатта  begin кўрсатмаси билан бошланиб, end; кўрсатмаси билан тугалланади. Такрорлаш параметрининг бошланғич ва охирги қийматлари ўзгармас. Ўзгарувчи ёки ифода кўринишда бўлиши мумкин.

Мазкур  оператор қуйидагича ишлайди:

1.                  Аввал такрорлаш параметри бошланғич қийматни қабул қилади;

2.                  Агар такрорлаш параметрининг қиймати охирги қийматдан катта бўлмаса, такрорланиш танасини ташкил этувчи операторлар бажарилади, акс ҳолда такрорланиш тўхтатилади ва бошқариш навбатдаги операторга узатилади;

3.                  Такрорланиш параметрининг қиймати биттага ортади (унга  1 қўшилади) ва  2-бандга ўтилади.

For оператори, асосан, такрорланишлар сони аввалдан маълум бўлганда қўлланилади.

1–мисол. “Қозоғистон – ватаним маним!” матнини экранда  20 марта чиқарувчи дастур тузинг.

Ечиш.  Шартга кўра экранга “Қозоғистон – ватаним маним!” матни  20 марта чиқарилиши керак. Яъни WriteLn(‘Қозоғистон – ватаним маним!‘)оператори 20 марта такрорланиши лозим. Қуйидагича дастур тузамиз:

          Program такрорлаш;

          Var I : Integer;

                  Begin

             For I:=1 To 20 Do  WriteLn(‘Қозоғистон – ватаним маним!‘);

End.

Ушбу дастурда такрорлаш параметри I нинг бошланғич қиймати 1 га, охирги қиймати 20 га тенгдир. Такрорланиш танаси битта – WriteLn(‘Қозоғистон – ватаним маним!‘) операторидан иборат. Дастур бажарилганда такрорланиш параметри навбат билан1, 2, 3,…, 20 қийматларни қабул қилади ва ҳар сафар WriteLn(‘Қозоғистон – ватаним маним!‘); оператори бажарилади. Натижада экранга “Қозоғистон – ватаним маним!” матни 20 марта янги сатрдан чиқарилади.

2–мисол. Экранга  1 дан 20 гача бўлган бутун сонларни ўсиш тартибида чиқарувчи дастур тузинг.

Ечиш. Экранга чиқариладиган сонларни S билан белгилаймиз. Аввал S:=0 деб оламиз. S нинг қийматини S:=S+1 ёрдамида бита орттириб WriteLn(S) ёрдамида экранга чиқарамиз. Бу амалларни 20 марта такрорлаш лозим, шунинг учун For оператоидан фойдаланамиз.

Program кетма-кетлик;

Var I, S : Integer;

Begin

  S:=0;

  For I:=1 To 20 Do begin S:=S+1; WriteLn(S); end;

End.

Умуман, такрорлаш параметрини такрорлаш танасида ишлатиш ҳам мумкин. Лекин унинг қийматини ўзгартириб бўлмайди. 2-мисол дастурини таҳлил қилиб, такрорланиш давомида S ўзгарувчи I билан бир хил қийматлар қабул қилаётганлигини кўриш мумкин. Шундай экан, экранга S нинг ўрнига I ни чиқарса ҳам бўлади. У ҳолда дастурда S ўзгарувчини ишлатишга хожат қолмайди. Буларни инобатга олиб, дастурни қуйидагича ўзгартамиз:

Program Кетма- кетлик;

Var I : Integer;

Begin

   For I:=1 To 20 Do WriteLn(I);

End.

For operatorida takrorlash parametri katta qiymatdan kichik qiymatga qarab kamayib borishi ham mumkin. Buning uchun To xizmatchi so‘zi o‘rniga Downto xizmatchi so‘zi ishlatiladi. Buni hisobga olib yuqoridagi dasturni quyidagicha soddalashtirish mumkin:

Program Sonlar;

   Var i : Integer;

Begin

    For i:=100 Downto 1 Do WriteLn(i);

End.

3–мисол. 1 дан 21 гача бўлган тоқ сонлар  йиғиндисини ҳисоблаш дастурини тузинг.

Ечиш: 1 дан 21 гача бўлган сонларни қараб чиқиш учун такрорлаш операторини ишлатиш мумкин. S=1+2+3+…+21 йиғиндидаги қўшилувчилар 255 дан катта эмас, демак, бу ҳолда параметр учун byte, S бутун ва манфий бўлмагани учун word турини танлаш мумкин. Индексларни тоқлигини текшириш учун Odd(x) функциясидан фойдаланиш қулай.

Program Summ;

Var s: word; i: byte;

Begin 

       S:=0;

  For i:=1 to 21 Do If odd(i) then S:=S+i;

      WriteLn(‘S= ‘, S);

End.

      IV.Янги мавзуни мустаҳкамлаш.

1.      Парметрли такрорлаш операторининг кўриниши қандай?

2.      Такрорланиш параметри қандай қийматларни қабул қилади?

3.      Параметрли такрорлаш операторининг бошланғич ва охирги қийматларини изоҳланг.

4.      Такрорланиш параметрининг қийматлари чегарланганми?

5.      Такрорлаш операторини ишлашини тушунтиринг.

6.      Қандай вазиятда To ўрнига  Downto  хизматчи сўзи ишлатилади?

Мисоллар.

2. Қуйидаги операторларнинг такрорланишлар сонини аниқланг.

a) for i:=1 to 88 do b:=1;           b) for i:=73 to 161 do m:=2;           d) for i:= -21 to 0 do a:=3;

     88-1+1=88 марта              161-73+1=89 марта                       0-(-21)+1=22 марта

e) a:=5; b:=34; for i:=a+7 to b-1 do s:=s+1;   

b-1-(a+7)+1=b-1-a-7+1=b-a-7=34-5-7=22 марта

V.            Дарсни хулосалаш, ўқувчиларни баҳолаш.

Бу дарс орқали биз параметрли циклларни дастурлаш билан танишдик. Параметрли циклларнинг  ёзишилишини ва бажарилишини ўргандик. Ўқувчиларнинг саволларга берган жавоблари изоҳланади, берилган топшириқлар текширилди ва  дарсга яхши қатнашган ўқувчилар баҳоланади.

VI.          Уйга вазифа.

S=10+12+14+…+50 йиғиндини ҳисоблаш дастурини тузинг.

Program summa;

Var S,i, x: integer;

Begin

    For i:=5 to 25 do begin x:=2*I; S:=S+x; end;

    Writeln(‘S=’;S);

    Readln;

End.