Конспект у рока : Сёзнинъ тамыры ве ялгъама (аффикс) 3 класс

Мевзу: Сёзнинъ тамыры ве ялгъама (аффикс)

Дерснинъ макъсады: талебелернинъ ялгъама (аффикс) акъкъында тасавурларыны шекилендирмек; сёз теркибинде ялгъаманынъ эмиетини анълатмакъ; сёзлерде ялгъамаларны бельгилемек беджеригини шекиллендирмек; талебелернинъ агъзавий нутукъларыны, фикир этювлерини инкишаф эттирмек; сёзнинъ морфологик теркибини бельгилемек фаалиетине меракъ ашламакъ.

Бекленильген нетиджелер: талебелер сёзде ялгъамаларны бельгилемек, сёзлерге ялгъамалар къошмакъ теджрибесини къазаналар; нутукъларыны, коммуникатив къабилиетлерини инкишаф эттирелер; сёз байлыкъларыны арттыралар.

Дерснинъ чешити: текрарлав дерси.

Донатмалар: компьютер, проектор, проекторда язылгъан къаиделер, Къырым шеэрлерининъ ресимлери, учьфенернинъ ресими.

Дерс кетишаты

1. Тешкилий дакъкъа

Селямлашув.

Проекторда аталар сёзлери язылгъан:

Илим – акъыл чокърагъыдыр.

Илим къазанмакъ – таш кемирмек демектир.

Илим къазаны ич къалмаз.

Талебелер аталар сёзлерини окъуйлар, маналарыны анълаталар, суаллерге джевап берелер:

–Инсангъа илим неге керек? (Бильгили, акъыллы олмакъ ичюн.)

–Бильгили олмакъ ичюн не япмакъ керек? (Яхшы окъумакъ.)

– Сёзде тамыр ве ялгъама мевзулары да акълымызда яхшы этип пекинсин деп эсас къаиделерни бугунь даа бир кере хатырлайыкъ.

2. Эв ишини тешкерюв

17-мешгъ. Нокъталар ерине келишкен ялгъамаларны къойып, метинни дефтеринъизге язынъыз.

3. Бильгилерни актуаллештирюв ве дерс макъсадларыны къоюв

Проекторда къаиделернинъ изаатлары язылгъан, талебелер изаатларда насыл тиль адисеси ифаделенгенини бельгилейлер:

– Сёзнинъ болюнмеген къысмы. Онынъ озь башына манасы бар. (Тамыр.)

–Бир тамырдан япылгъан сёзлерге ... сёзлер дейлер. (Тамырдаш сёзлер.)

–Сёзнинъ тамырына къошулгъан къысымгъа ... дейлер.О озь башына мана анълатмаз. (Ялгъама.)

4. Дерс мевзусы узеринде иш

Дерсликнен чалышув. 18-мешгъ. 2 талебе бирер дёртлюкни окъуйлар, суаллерге джевап берелер:

– Учьфенернинъ насыл ярыгъы янса, ёлны кечмек мумкюн? (Ешиль ярыгъы янгъанда.)

– Ёлгъа чыкъкъан бала нени бильмек керек? (Ёлда мытлакъ сакът олмакъ керектир.)

Балалар джевапларны дефтерлерине язалар, къайд этильген сёзлернинъ умумий къысмыны бельгилейлер, ешиль ве арекет сёзлерине мешгъулиет тюбюндеки ярдымджы сёзлер сырасындан тамырдаш сёзлер сечелер.

19-мешгъ. Нутукъ инкишафы. 2-3 талебе метинни окъуйлар, балаалар метин не акъкъында олгъаныны музакере этелер, суаллерге джевап берелер:

–Къырымда даа насыл шеэрлер бар? (Керчь, Кезлев, Джанкой ве башкъ.)

–Акъмесджит, Багъчасарай, Къарасувбазар шеэрлерининъ адлары насыл сёзлерден келип чыкъкъан? (Акъмесджитнинъ ады: «акъ» ве «месджит» сёзлеринден, Багъчасарай: «багъча» ве « сарай» сёзлеринден, Къарасувбазар: «къара», «сув» ве «базар» сёзлеринден.)

Балалар башкъа шеэрлернинъ адлары насыл сёзлерден келип чыкъкъаныны анълаталар, сонъра ресимлерде косьтерильген шеэрлернинъ адларыны тапып айталар.

Ашагъыда берильген тамырдаш сёзлернинъ тамырларыны бельгилейлер:

Тарих, тарихчы, тарихий;

ад, аддаш, адлы,  адсыз;

сёз, сёзлю, сёзсюз, сёзлюк.

5.Раатлыкъ дакъкъасы

Уяна саба кунеш

Уяна саба кунеш,

(эллер тёпеге узана)

Сачыла алтын нурлар.

(пармакъларнен сув сепкен киби арекетлер япыла)

Балыкъ ялдай, къуш уча,

Секире тавшанчыкълар

(айванларнынъ арекетлерине такълид этиле)

Биз эр шейни билемиз,

Даим арекеттемиз.

(эллер бельде, еринде адымламакъ)

Тез чапа, яваш юре,

(тургъан ерде чапмакъ ве яваш адымламакъ)

Осип кокке юкселемиз.

(аякъ уджларында котерилип, къолларны тёпеге узатмакъ).

                       Д.Ибрагимова

6. Лугъат иши

Талебелер дерсликте берильген синонимлерни лугъатларына язалар, эр бир сёзнинъ манасыны анълаталар. Агъзавий шекильде бир де бир сёзнен джумле тизелер.

Сакът олмакъ – мукъайт олмакъ

пайтахт – меркез

зенгин – бай

ульке – мемлекет

7. Мевзуны пекитюв

20-мешгъ. Балалар мешгъулиетни тахтада беджерелер, сёзлерни окъуйлар, -лы я да -ли ялгъамасыны къошып язалар.

21-мешгъ. Талебелер джумле-джумле метинни окъуйлар, не акъкъында олгъаныны музакере этелер, къайд этильген сёзлерни дефтерлерине язып алалар, сёзлерде тамыр ве ялгъамаларны бельгилейлер.

Текрарлав суаллери. Талебелер фронталь сорав шеклинде суаллерге джевап берелер:

1.     Сёзнинъ къайсы къысмына тамыр дейлер?

а) болюнген къысмына;

б) болюнмеген къысмына.

2. Насыл сёзлерге тамырдаш сёзлер дейлер?

       а) тамыр ве ялгъамадан япылгъан сёзлер;

б) бир тамырдан япылгъан сёзлер.

3.Ялгъама бу недир?

      а) сёзнинъ тамырына къошулгъан къысым;

      б) тамырдан эвель кельген къысым.

4. Берильген сёзлерге тамырдаш сёзлер тапып язынъыз.

           Сыныф – … ; дост – …; дагъ – …; файда – … .(Сыныф – сыныфдаш; дост – достлукъ – достане; дагъ – дагълыкъ – дагъджы; файда – фадалы – файдаланмакъ.)

5. Тамырдаш сёзлерни бельгиленъиз.

а) койдеш; б) къартал; в) койлю; г) къабакъ.

6. Ялгъамасы олгъан сёзни бельгиленъиз.

а) тимсах; б) тюкянджы; в) папагъан.

7. Къайсы сёзде хата бар?

а) лезетли; б) кунешлы; в) шеэрли.

8. Ватан сёзюне келишкен ялгъамаларны язынъыз:

                -ым

 

Ватан

                  ...даш

                  …гъа

                  ...ны

                  ...дан

Ялгъамалар: - ым, -им, -даш, -деш, -гъа, -ге, -дан, -ден, -ны, -ни.

9.Сёзлернинъ умумий къысмыны къайд этинъиз.

1.Дост, достлукъ, достча, достлашмакъ.

2.Къараман, къараманлыкъ, къараманджа.

10. Талебелер сёзлерни окъуйлар, нокъталар ерине -чы, -чи я да -джы, -джи ялгъамаларыны къошып, зенаатларнынъ адларыны язалар. Тамыр ве ялгъамаларны къайд этелер.

Дагъ – дагъ… 

денъиз – денъиз…

аш – аш…

иш – иш …

балыкъ – балыкъ… .

8. Рефлексия

Дерсте... Тамыр ве ялгъама ... Къарасувбазар ... Акъмесджит ...

9.Эв иши           

22-мешгъ. Джумлелерни дефтеринъизге догъру ве дюльбер кочюрип язынъыз. Эр бир джумледе не акъкъында айтыла? Къайд этильген сёзлернинъ умумий къысмыны  бельгиленъиз.Сыгъынсёзюнинъ схемасыны япынъыз.