Конспект урока карачаевскому языку на тему "Имя прилагательное как часть речи" (5 класс)

Дерсни темасы: Сыфатны магъанасы.

Дерсни муратлары:

1)    тилни магъаналы кесеги сыфатны  сабийлени эслерине тюшюрюу, танышдырыу, лексика эмда грамматика магъанасы бла шагърей этиу;

2)    халатсыз, ариу джазаргъа юретиуню бардырыу, тил байлыкъны ёсдюрюу, сёз чемерликни ёсдюрюу;

3)    ана тиллерине сюймеклик сингдириу, адамлыкъны шартларын синдириу, сабийлени бирлешиб ишлерге кёллендириу, бир-бирлерине болушханларына эс бёлюу.

Дерсде окъуу керекле: дерсни конспекти, дерсни презентациясы, дидактика материал, окъуу китабла (Къарачай тил, 5 класс (Гочияланы С.А., Батчаланы А-М.Х, Мамаланы Ф.Т.) Черкесск: РГБУ ДПО «КЧРИПКРО», 2017) Байрамукъланы Магометни «Къарачайны тауларында эртден» деген макъамы, компьютер, проектор, тефтерле.

Ана тилим – баш байлыгъы халкъымы,

Ана тилим – нюр джарыгъы джанымы!

Сылпагъарланы Кулина.

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу.

 Саламлашыу.Дерсге хазырлау, ишлерге алландырыу.

- Сабийле салам! Биз джарыкъ къарачай тил дерсибизни башлайбыз. Бюгюн джангы затла юретирикме, танытырыкъма сизге. Дерсни сизге бек сюйюб хазырлагъанма, сизни да тири ишлеригизни сакълайма, джигит болугъуз.

 II. Ал дерследе билгенлерин эсгертиу, джангы дерсни темасын билирге болушуу.

«Къарачайны тауларында эртден» деген макъам ойнайды. Сабийле тынгылайдыла. Устазны сёзю:

Бу макъамны фахмулу композитор, джырчы Байрамукъланы Магомет джазгъанды, «Къарачайны тауларында эртденди» аты. Джырчы джазгъан заманында джюрегинде туугъан джерине сюймеклигин айтханды. Бу джарыкъ макъам къаллай сагъышла этдиреди сизге? Кёзюгюзге неле кёрюнедиле? Ата джуртугъузну ариу джерлери сюелемидиле кёз аллыгъызда? (Къобан, таула, чууакъ кёк, мийик акъбаш таула)

(3 слайд) Сабийле, эсигизни экраннга буругъуз. Бу сурат сизни кёзюгюзге кёрюннген затлагъа ушаймыды?

Бу суратда биз нелени кёребиз? ( Тауланы, къобанны, ёзенни, чегетлени)

Бу суратны тюбюнде текстге къарагъыз энди.

Бу айтымда сёзлеге къайсы сорууланы берирге боллукъду? (неле?)

Ала тилни къайсы кесегидиле? (Атла)

Къайсы санда келиб турадыла была? (кёблюк санда)

Экинчи айтымгъа эс бёлюгюз, окъугъуз.

Бу эки айтымны не башхалыгъы барды?

Белгиленнген сёзле нени кёргюзедиле, къайсы соруулагъа джууаб этедиле? (затны ышанын кёргюзтедиле, къаллай? деген соруугъа джууаб этедиле)

Бу сёзлеге къараб, бюгюн дерсде нени юсюнден сёлеширигибизни ангыладыгъызмы? Нени? (сыфатны)

III.Джангы дерс.

1.     Джангы дерсни ангылатыу. (4-5 слайд)

Дерсни темасын билдик. Тефтерлеригизни ачыгъыз, бюгюннгю айны, кюнню джазыгъыз, класс ишни, дерсни темасын. (6 слайд)

Сёзлюк иш.

Сёзлюк : мийик, сууукъ, джуукъ, кийиз, зауукъ.

Презентацияда кийизни сураты

Аман сохтаны китабы тас болур.

Сёзлени ариу халатсыз тефтерлеригизге кёчюрюгюз, джазылыуларына эс бёлюгюз. Магъаналарын барысын да билемисиз? Ангыламагъан сёзлерин устаз ангылатады.

Бир къарагъыз, болгъан сёзле да бирча соруулагъа джууаб этемидиле былайда? Эки сёз бла айтымла къурагъыз.

Къангада джазылгъан нарт сёзню окъугъуз. Къалай ангылайсыз магъанасын? Къуру сохтаны юсюнден боллукъмуду алай айтыргъа? (эс ийиб, ишин деменнгили толтургъан адамны иши аман болмайды, ишинде тыйгъычлары болмайды. Хар адам да этген ишин иги, айырмагъа толтурса, аман сохтаны хапарыча боллукъ тюлдю)

 Сизни эм биринчи ишигиз да, сохтала, бусагъатда окъууду. Бу ишигизни айырмагъа толтуругъуз, уллу джетишимле этерге тырмашыгъыз.

IV. Джангы дерсни бегитиу ишле.

1..Тамаша ишле. Затны ышанлары джазылыбдыла, аны не зат болгъанын билирге. (7-8 слайд)

Уллу

Тюклю

Мор

Баймакъ

Ауур

Кючлю (Айю)

Гитче

Тюклю

Акъ

Къара

Къоркъакъ

Узункъулакъ (Къоянчыкъ)

2. Къауумла бла ишлеу. (9 слайд)

 Берилген сёзге билген ышанларын айтдырыу, хар сёзге жетон бериу.

ХАРБЫЗ

Уллу

Къызыл

Джашил

Тёгерек

Татлы

Суулу

Ауур

Группаланы ишлерине багъа бериу.

V. Керилиу такъыйкъа.

Сабийле айтылгъан сёзлеге кёре санларын  къымылдатадыла. ( 10 слайд)

Атла – харс урадыла

Сыфатла – чёгелейдиле.

Этимле – орунларында джюрюйдюле.

VI. Бегитиу ишле. Къауумлада эмда энчи ишле. (11-13 слайдла)

Сабийлеге эки къауум карточка бериледи (къыйын, тынч ишлери бла)

Карточкалада ишни толтуруб сабийле тефтерлерине джазадыла.

1 карточка.Сёзлени бир-бирлерине келишдириб джазыгъыз.

Джашил                        шекер

Татлы                            джюзюк

Ийнели                          джулдуз

Алтын                             терек

Исси                                кирпи

Джарыкъ                          суу

Атла бла сыфатладан магъаналарына кёре сохтала сёзтутушла къураб джазадыла.

2 карточка. Берилген сыфатлагъа антонимле табыгъыз. (аууздан) Эки къауумгъа  юлешиб сабийлени, хар къауумгъа сыфатла джазылгъан карточкала бериледиле, сабийле кёзюу-кёзюу окъуб барадыла.

6. Окъуу китабла бла иш. Китабдан ишни тефтерледе толтурадыла сабийле.

Китабдан 277-чи ишни толтуруу тефтерледе.

VII.Дерсни тамамлау, соруула бериу, багъа салыу. (14 слайд) кластер

Соруула:

1.Бюгюн дерсде къайсы сёзлени билдик? (Затны ышанын кёргюзген сёзлени)

2. Ол сёзле къайсы соруулагъа джууаб этедиле? ( Къаллай? Неллай?)

3. Ол сёзле тилни къайсы кесегидиле? ( Сыфат)

4.Сыфатла тилни къайсы кесеги бла байланыб келедиле? (Атла бла байланыб келедиле)

Жетонлагъа кёре багъала салынадыла сабийлеге.

VIII. Юй ишни ангылатыу.

275 , 276 ишледен сайлаб, къайсысын эталлыкъ эселе , аны этерге. (бири къыйыныракъды)

IХ. Рефлексия

Бюгюннгю дерсни джаратдыгъызмы?

Бюгюн дерсде билдим….

Мен джаратдым….

Къыйналыб ангыладым…