Конспект урока на тему "Пословицы и поговорки"

   ÆМБИСÆНДТÆ, УЫЦИ – УЫЦИТÆ.

                         5 КЪЛАС.

                                                                      2015

                                                          5 кълас                                              ИКТ

  ТЕМÆ: ÆМБИСÆНДТÆ, УЫЦИ – УЫЦИТÆ.

  НЫСАН: Скъоладзауты зæрдыл æрлæууын кæнын, адæмон сфæлдыстадæй

                 цы уацмыстæ рацыдысты, уыдоны хъуыды æвзаргæйæ цавæр

                 æмбисæндтæй спайда кодтой, цæмæн æххуыс уыдысты æмæ

                 цæуыл ахуыр кæнынц адæймаджы, уый. Æрдзурын сæ хуызтæ

                 æмæ нысаныл.

   ХЪОМЫЛАДОН ХÆС: Æмбисæндтæ æмæ  уыци-уыцитæй  дзургæ

                  ныхасы раст пайда кæныныл фæцалх кæнын скъоладзауты.  

   УРОЧЫ ÆРМÆГ: Литературæйы чиныг, Гуытъиаты Хъазыбег «Æмбисæндтæ»,

                  презентаци, «Урс уæрыкк дын уон», «Осетинские пословицы и

                  загадки», «Русские пословицы, загадки».

   УРОЧЫ ЦЫД:                   

                                             « ÆМБИСОНДХÆССÆГ – ЗОНДАМОНÆГ»

1.     Орг. хай.

2.     Рацыд æрмæг сфæлхат кæнын. Хæдзармæ хæслæвæрд сбæрæг кæнын.

3.     Ног æрмæг.

                      ÆМБИСÆНДТÆ сты  цыбыр уацмыстæ, æвдисынц адæмы цыргъзонд æмæ æвзаджы хъæздыг æвæрæнтæ.

   Æмбисæндтæн ис хъомыладон ахадындзинад. Фыдæлтæм ахæм ныхас уыд: « Æмбисондхæссæг – зондамонæг», нæ абоны урочы эпигрæф.

   Сæ тематикæ у алыхуызон:

а)Райгуырæн бæстæмæ уарзондзинад: «Лæгæн дунейыл адджындæр цы баззад?» - «Мад, хæдзар, райгуырæн бæстæ», «Уызын дæр йæхи къудзийы бынмæ лыгъди», «Нарт – иу сæхи уæзæгыл чи нæ райгуырди, уый сæхицæй нæ хуыдтой»,

 æ)Куыст æмæ фæллой: «Цард куыстæй у», «Цард куыстæн у», «Цард куыстæй у», «Чи нæ кусы, уый нæ хæры», «Куыстæй адæймаг нæуæг кæны», «Фылдæр кусæг фылдæр цæры», « Цы куыст кæнай, уый – зæрдæйæ».

б)Фыдгуыбын. Фырхæрд: « Æвзæрæн йæ уæлмæрд йæ гуыбын», «Хæрдæй æфсис нæ зоны», «Æдых лæг йæ тых хæрдыл æвдисы», «Йæ гуыбын йе ’ккой акодта æмæ куывдмæ ныффардæг».

в)Æфсæст. Æххормаг: «Æфсæст лæг æнæмæт у», «Æфсæст æххормаджы мæт нæ кæны», «Æфсæсты зæрдæ зарын агуры», Æххормаг лæг йæ гуыбынмæ хъусы», «Фырæххормагæй мæ уд схауы», «Му фырæфсæстæй куырм у, иннæ та фырыстонгæй», «Æххормаджы бафсадын удыбæстæ у».

г)    Æфсарм. Уæздандзинад. Æгъдау: «Цæсгом армыдзаг йеддæмæ нæу», «Æфсæрм адæмы у», «Æдзæсго лæг цыдæриддæр фæразы», «Уый æфсæдтæ дæр нæ басæтдзысты», «Адæймаг йæ цæсгомæн чъизийæ куы нæ тæрса, уæд цынæ бакæндзæн?», «Уымæн йæ цæсгомыл дæр бату кæн», « Ирон æфсарм хуыцау макуы байсын кæнæд», «Æфсарм æфсарм у, æгъдау  та æгъдау у».

   4. АУЛÆФТ. «Уæйгуытæ æмæ дæлæмæдзыдтæ».

             УЫЦИ –УЫЦИТЫ ахадындзинад адæймаджы царды.

  Уыци –уыци  у адæмон сфæлдыстады хуызтæй иу: исты предмет кæнæ фæзынд барæй зынæмбарæн хуызы æвдисын, цæмæй æцæгæй цы у, уый зындæр базонæн уа.

     Уыци – уыцитæ хорз æвдисæн сты, адæм раджы дæр æрдзы æмæ царды алыхуызон фæзындтæм сæ цæст куыд бæстон дардтой æмæ сæ цыбыр ныхастæй бæлвырд æмæ аив æвдисынмæ куыд арæхстытсты, уымæн.

      Уыци – уыциты æвдыст цæуы адæмы цыргъзонддзинад, æвзаджы уæрæх авналантæ, йæ хъæздыгдзинад.

                        Уыци – уыциты хуызтæ сты бирæ.

а)Хæдзары дзаума: «Нæ чысыл арвæй мит уары» (сасир æмæ ссад), «Цæрæнбонты лæугæ кæны» (дурын), «Æртæ æфсымæрæн -  иу хо» (фынг).

æ)Хæрд æмæ нозт: «Не скъæты – бур гал» (айк), «Доны райгуыры, афтæмæй донæй тæрсы» (цæхх), «Æнæ сæрæй хæрдмæ цæуы» (хыссæ).

б)Дарæс, къахыдарæс: «Бон – дзаг æхсæв – афтид» (дзабыртæ), «Дæлгоммæ – дзаг, уæлгоммæ – афтид» ( худ).

в)Адæймаджы буары хæйттæ: «Нæ талынг скъæты урс уæрыччытæ» (дæндæгтæ), «Æна мын хæцъилæй гæбаз авæрдта, æмæ хурмæ дæр нæ хус кæны æмæ артмæ дæр» (æвзаг).

г)Æрдзон фæзындтæ: «Нæ зæххыл лæууы, нæ – арвыл (мигътæ),

«Нæ уæлхæдзар – фæндырдзæгъдæг» (арвнæрд), «Сæ иу бон цæуы, иннæ – æхсæв» (хур æмæ мæй), «Æнæ базыртæй тæхы, æнæ хъæлæсæй хъæр кæны» (дымгæ), «Комы къуыззитт кæны, хæдзары – æхситт кæны» (дымгæ), «Æнæдуар скъæты -урс уæрыччытæ»(нас), «Бæндæн хизы æмæ род нæрсы» (нас).

    Уыци – уыцитæ тынг рагон сты, уый бæрæг у сæ мидисæй дæр, уæмæн æмæ сæ æвдыст цæуы ирон адæмы рагон царды нывтæ, сæ царды уаг:

                         Нæ чысыл мæсыг рæсугъд амад

                         Йæ алы дур дæр фидар амад. (Нартхор)

                          Фосæн – хæрынæн,

                          Мæкъуылæн – бæттынæн,

                          Къахæн – хъарм кæнынæн. (Дзала хос)

                          Хохы йæ цыбыр кæрц дары.

                          Быдыры – йæ даргъ кæрц. (Фыс).

5.    Презентаци равдисын (æмбисæндтæ æмæ уыци-уыцитæй).

6.     Скъоладзауты хатдзæгтæ урочы æрмæгæй.

7.     Хæдзармæ куыст. Хи ныхæстæй дзурын чиныджы лæвæрд æрмæг.

                                     Саразын уыци –уыциты чингуытæ уыци –уыцитæй

                                     нывтимæ.

8.    Бæрæггæнæнтæ.