Конспект урока по калмыцкому языку на тему "Числительное" (6 класс)

 «Эн илвтә тоолгч нерн». (Товчлгч кичәл)

Кичәлин күсл:

1.Тоолгч нерн гидг тѳрәр дассан батлhн

2.Оньг болн хурц ухаhинь ѳѳдлүллhн

3.Ѳвкнрин авьясан дасҗ, цааранднь гүүдлүллhн.

Кичәлиндѳӊцл: дегтр,компьютер,карточкс,зург,презентац.

Кичәлинйовуд

I.                  Мендлhн.

Багш: Мендвт. Мана кичәлд дала гиичнр ирсн бәәнә, мендлтн. Сууцхатн

Эндр кичәлдән кех кѳдлмш дала, келән ясрулчкий?

Багш: Күүкд ода hаза ямаран җилин цаг?

Багш: Эндр ямаран ѳдр?

Багш: Җилд кедү сар орна?

Багш: Ямаран сармуд?

Багш: Ода ямаран сар?

Багш: Сар болhн кедү ѳдрмүд ?

Багш: Сард кедү долан хоӊг бәәнә?

Багш : Долан хонгт кедү ѳдрмүд орна.

Багш: Нердинь заатн

Багш: Ода долан хонгин ямаран ѳдр?

 Багш: Җилин кедүдгч сар болҗана?

Багш: Лу сарин кедүдгч ѳдр болҗана

Багш:Тегәд эндр ямаран ѳдр?

Багш: Девтртән эндрк то бичәд автн.

Багш: Тиигәд ода мадн хальмг келнә кичәлд ю дассан, медсән үзүлхмн. Тадн болхла, нанд эн кичәл давулхд нөкд болцхатн.

II. Кичәлин тѳр

Багш: Ода самбр тал хәләтн. Сурвр болhн босад умштн, дәкәд хәрү өгтн.

- Тана класст кедү сурhульчнр сурна?

- Чи кедүдгч класст сурчанач?

- Чи кедүтәвч?

- Ѳцклдүр кедүлн герүрн оддувт?

- Делгүрәс кедүhәд девтр хулдҗ авлат?

- 1/3-

Багш: Яhҗ санҗанат эндрк кичәлдән бидн юуна тускар күүндхвидн?

Багш: ЧИК, Эндр кичәлин тѳр – ТООЛГЧ НЕРН  бичәд авчктн.

Багш: То мадниг тѳгәлӊдән эргнә. Кезә альд болhн то үзнәвидн, соӊснавидн .То угаhар негчн керг күцшго. Эн мана җирhлд кергтә. «Тоота юмн сән гиҗ хальмгуд келнә» Эн кичәлдән бидн цуг эн тѳрәр дассан медсән батлҗ авхмн.

Ода наад «Чик-буру» наадхм. Зәӊг болһн сәәнәр хәләтн, чик эс гиҗ буру темдглтн.

*        1.Нег юм темдглсн деерән кен? кемб? юн? юмб? гидг сурврт хәрү өгдг үгмүд тоолгч нерн гиҗ нерәднә. 

*        2. Тоолгч нерн долан әңгд хувагдна. 

*        3. «Хойр» гидг то үндсн тоолгч нерн. 

*        4. Нас медүлгч т.н.кедүтә? гидг сурврт хәрү өгнә. 

*        5. Неҗәд, хошад, долаhад – хувагч т.н.

*        7. Нас медүлгч т.н. –ад, -әд гидг суффиксәр бүрднә. 

*        8. Хүв медүлгч т.н. кедү? гидг сурврт хәрү өгнә.

Багш: Ода болхла би тадниг зуульчлхар дуудҗанав. Экран тал хәләтн.

Багш: Эндрк тана кичәлмүдин диг-дара.

Нә,1-гч кичәл эсв. Эн кичәлдән тоолгч нердиг олзлх цаг ирв. Тана баг УРАЛАН, тана баг КЕЛМРЧНР.

1-гч баг

5-2=

10+55=

355-115=

2-гч баг

7-3=

11+44=

297-177=

Багш: Ода невчк амрхм,завср эклнә.Босхм

Нег,хойр,hурвн,дѳрвн,тавн

Цуhар бидн тоолнавидн

Һаран ѳмәрән кехмн

Альхан байртаhар

Ташхмн,ташхмн

Нег-негән хәләhәд

Инәhәд,эргәд дуhрыя.

Багш: Нә,хоӊх җиӊнв. 2-гч кичәл цогц батруллhн

Энд бидн зургар кѳдлхмн. Хәләтн

Эн зург хәләhәд ,4-5 зәӊг тогтатн.

Багш: 3-гч кичәл хальмг утх-зокьял.Энд бидн амн үгин зѳѳр давтхмн.

- Энд ю зурата?

- Жаӊhрахн кедү дуӊhра күцәд сууна?

- Бумбин орна олн-әмтн кедү насни дүрәр бәәҗ?

-  Байн Күӊкән Алтн Чееҗ кедү җиллә юм тааҗ меднә?

Багш: Мана амн үгин зѳѳрт дала ут туульс бәәнә,болв нанд ода болхла тоолгч нертә харhсн хальмг ут туульс босад келтн.

Багш: Ода тәәлвртә туульсин тәәлвринь олтн.

hал шил нүдтә, hанцарн йовдг баатр (чон)

Далта Манҗин күүкн,далн йисн девлтә. (мәӊгрсн)

Ах – дү дөрвн нег махлата. (Ширә)

Довун деер, долан нүкн. (Чирә)

Ах – дү тавна гиҗгнь гилгр. (hарин хурhд)

Багш: Сүл кичәл үлдв-хальмг келнә кичәл үлдв. Ѳггдсн тоолгч нердиг кергтә әӊгинь олад бичтн.

Багш: Зәӊгс тогтатн. Эн үгмүдәс зәӊгс тогтатн.

Багш: Бидн мана кичәл нааднас эклләвидн,болв бас күцәхмн.

Наадн «Юн үлү?» Дора ѳгсн үгин ниицлh умшад,үлү үгин ниицлh олтн

IV.Ашлвр

Багш: Бидн юуна тускар күүндләвидн?

Багш: Ода маднд тана смайлики тоолчктн. Ямаран баг мана зуульчллhнд диилвр бәрв ода медхм.

V.ТЕМДГ ТӘВЛҺН.

Мана зуульчллhн тѳгсв.

Тадн йир сәәнәр кѳдлцхәләт.

VI.Герин даалhвр:

Нармин Морхаҗин «Эӊгин нег көвүн» гидг келврәс тоолгч нертә

4-5 зәӊгс буулhҗ бичтн.

 Сән бәәтн! Байрта харhҗай!

 Күүкд ода hаза ямаран җилин цаг? - Ода үвл цаг

Эндр ямаран ѳдр? - Нарта,салькта,киитн ѳдр.

Җилд кедү сар орна?- 12 сар

 Ямаран сармуд? (туула,лу,моhа,мѳрн,хѳн,мѳчн,така,ноха,hаха,хулhн,үкр,бар

Ода ямаран сар?-лу сар

Сар болhн кедү ѳдрмүд ?-30,31,28 эс гиҗ 29

Сард кедү долан хоӊг бәәнә?-Дѳрвн

Долан хонгт кедү ѳдрмүд орна.(Долан)

Нердинь заатн: (Сарӊ,Мигмр,Yлмҗ,Пүрвә,Басӊ,Бембә,Нарн)

Ода долан хонгин ямаран ѳдр? Пүрвә

Җилин кедүдгч сар болҗана?-Хойрдгч-лу сар

Лу сарин кедүдгч ѳдр болҗана (хөрн негдгч)

Тегәд эндр ямаран ѳдр?( Лу сарин хөрн негн. Пүрвә өдр)

- Тана класст кедү сурhульчнр сурна? Мана класст 28 күн сурна.

- Чи кедүдгч класст сурчанач? Би 6гч класст сурнав.

- Чи кедүтәвч? Би арвн негтәв (арвн хойртав).

- Ѳцклдүр кедүлн герүрн оддувт? Бидн дөрвүлн гер тал оддувидн.

- Делгүрәс кедүhәд девтр хулдҗ авлат? Хошаһад девтр хулдҗ авлавидн.

- 1/3- һурвна негн

1.Нег юм темдглсн деерән кен? кемб? юн? юмб? гидг сурврт хәрү өгдг үгмүд тоолгч нерн гиҗ нерәднә. 

2. Тоолгч нерн долан әңгд хувагдна. 

3. «Хойр» гидг то үндсн тоолгч нерн. 

4. Нас медүлгч т.н.кедүтә? гидг сурврт хәрү өгнә. 

5. Неҗәд, хошад, долаhад – хувагч т.н.

7. Нас медүлгч т.н. –ад, -әд гидг суффиксәр бүрднә. 

8. Хүв медүлгч т.н. кедү? гидг сурврт хәрү өгнә.

1-гч баг

5-2=(тавнас хойр хасхла)кедү болна-hурвн болна

10+55=(арвнд тәвн тавн немхлә)=җирн тавн болна

355-115=(hурвн зун тәвн тавнас нег зун арвн тавн хасхла)=хойр зун дөчн

2-гч баг

7-3=(доланас hурвн хасхла)=дѳрвн болна

11+44=)арвн негнд дѳчн дөрвн немхлә)= тәвн тавн болна

297-177=хойр зун йирндоланас зун далн долан хасхла)= зун хѳрн болна

ФИЗМИНУТКА

Нег,хойр,hурвн,дѳрвн,тавн

Цуhар бидн тоолнавидн

Һаран ѳмәрән кехмн

Альхан байртаhар

Ташхмн,ташхмн

Нег-негән хәләhәд

Инәhәд,эргәд дуhрыя.

Зургар көдлhн. Көвүд хоккей наачана. Зургт тавн күн зурата: хойр көвүн көк өӊгтә хувцта, һурвн – улан. Наадна то 5:2.

- Энд ю зурата? (Җаӊhр-хальмг улсин баатрльг дуулвр)

- Жаӊhрахн кедү дуӊhра күцәд сууна? (7-долан)

- Бумбин орна олн-әмтн кедү насни дүрәр бәәҗ? - (25-хѳрн тавн)

-  Байн Күӊкән Алтн Чееҗ кедү җиллә юм тааҗ меднә?-

(Б.К.А.Ч. ирсн йир йисн җиллә юмиг тууҗҗ келдг, ирәд уга йирн йисн җиллә тааҗ меддг)

Б: Тоолгч нертә харhсн хальмг ут туульс босад келтн.

-Тавн тѳ сахлта,нег тѳ ѳвгн

-Долан наста зарhч

-Чон ,арат ,туула hурвн

-Ах-дү хойр хулhн

Һал шил нүдтә, hанцарн йовдг баатр (чон)

Далта Манҗин күүкн,далн йисн девлтә. (мәӊгрсн)

Ах – дү дөрвн нег махлата. (Ширә)

Довун деер, долан нүкн. (Чирә)

Ах – дү тавна гиҗгнь гилгр. (hарин хурhд)