Конспект урока по математике Цифра 7

Мөғжизәле һан.

Маҡсат: Ете – ғәжәйеп һикмәтле һан икәнлеген балаларҙың аңына еткереү. Халыҡтын ғөрөф – ғәҙәттәрен, ижадын өйрәнеүҙе дауам итеү. Тыуған ереңә, илеңә һөйөү тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: Башҡортостан картаһы, йәйғор, йондоҙ, ете башлы аждаһа, ете һандыҡ.

·         Ойоштороу моменты.

·         Магнитофондан “ Етегән шишмә” йыры яңғырай. (Ғ.Бәширов һүҙҙәре, С Садиҡова музыкаһы.)

! Йыр аҫтында уҡытыусы балаларҙың иғтибарын таҡталағы картаға йүнәлтә.

·         Был карта һеҙгә танышмы? ( Әйе. Башҡортостан картаһы).

·         Беҙҙең райондың исеме нисек? ( Әбйәлил, картаны йәбештереү ).

·         Беҙ ниндәй телдә һөйләшәбеҙ? ( Башҡорт ).

·         Башҡорт һүҙҙәрендә нисә өн? ( Ете ).

·         Йырҙа ниндәй һан телгә алынды? ( Ете ).

·         Көйҙәр нисә нотанан тора? ( Ете ).

! Таҡтаға  нота станы эленә. Шулай итеп, Бөгөн дәрестә ниндәй һан тураһында һүҙ барасаҡ? ( Ете ).

·         Донья ете һанынан торған, беҙҙе шул етелек уратып алған кеүек.ң

а) Өҫтә ете ҡат күк.

б) Аҫта ете ҡат ер.

в) Күктә ете йондоҙ.

г) Ерҙә ете мәғдән.

Уларҙы һеҙ юғары синыфтарҙа ныҡлап өйрәнерһегеҙ.

·         Ҡул эше.

Төҫлө ҡағыҙҙарҙан йәйғор, ҡоҙоҡ, шишмә, йондоҙ киҫәләр. (Шаблондар алдан әҙерләнгән).

! Етегән йондоҙ – йондоҙлоғон төҙөү.

! Ете төҫтән торған йәйғор йәбештереү.

·         Тиҙәйткес өҫтөндә эш. ( хор менән ҡабатлау ) “Етегән йондоҙон ете уратып әйтһәң, һауап була”.

·         Ял минуты.

Ямғыр ҡоя, йүгерәбеҙ.

Куләүектән тас та тос.

Йәйғор ҡаса, беҙ ҡыуабыҙ,

Етеп кенә булмай һис.

·         Йәйғорҙа нисә төҫ? ( Ете ).

·         “Ете ҡыҙ” бейеуенең тарихын һөйләү. Беҙҙең Әбйәлил районының Раүил ауылы эргәһендә “Бәлә-ҡаза”исемле тау бар. Борон-борон заманда шул тау итәгенә ете ҡыҙ еләк йыйырға барған, ти. Еләк йыйып йөрөгәндә улар кәбән ҙурлыҡ таштың туҙан борҡотоп түбән тәгәреүен күреп, ҡурҡыштарынан ҡайҙа ҡасырға белмәй боҫоп ултырғандар. “Ете ҡыҙ” бейеуе таш аҫтында ҡалып һәләк булған ошо ҡыҙҙар иҫтәлегенә бағышланған да инде. Бейеү яй, ҡағылы башҡарыла.

·         Тәрәндән, ер ҡуйынынан атылып сыға ла кескәй йырғанаҡ булып сылтырап ағып китә. Нимә ул? (Шишмә). Тәтешле районы Күрҙем ауылы шағиры  Әнғәм Атнабаев Күрҙем туғайының ете шишмәһе хаҡында бына нәмә һөйләй: Халыҡ уның тамамланып ятҡан күҙләүҙәрен асып, ағас менән бурап ҡуйған. Күҙле шишмәләрҙең һыуы шул саҡлы тәмле һәм шифалы икән, уны эсеп, эс-бауыр сирҙәрен дауалар өсөн тирә-яҡ, хатта алыҫ ауылдарҙан да килгәндәр.

Был шишмә күҙ-күҙ булып ете урындан бәреп сыға ла, ете аҙым ер үткәс, бергә ҡушыла. Берәүҙәр был ете күҙле шишмәне Салауат күперенең (йәйғор) ете төҫө тип аңлата. Икенселәр уны Етегән йондоҙ менән сағыштыра.

·         Батыр булайым тиһәң – беренсе күҙенән эс.

·         Матур булайым тиһәң – икенсе күҙенән эс.

·         Аҡыллы булайым тиһәң – өсөнсө күҙенән эс.

·         Бәхетле булайым тиһәң – дүртенсе күҙенән эс.

·         Ҡул-аяғың һыҙлауһыҙ булһың тиһәң – бишенсе күҙенән эс.

·         Ҡайғы-хәсрәтле булмайым тиһәң – алтынсы күҙенән эс.

·         Һөйгәнеңдән һөйөләһең тиһәң – етенсе күҙенән эс.

Шишмә һыуын белеп эскән кешеләрҙең күңелдәре шишмәләй йырлап торор. Шишмәләрҙе һаҡлайыҡ , бысратмайыҡ, янындағы ағастарҙы ҡырҡмайыҡ!

·         Әкиәт батырҙары ете юл сатында ете башлы аждаһаны енгәндәр.

! Ете төн уртаһында шашынған ен-пәрейҙәр ҡыйратҡандар.

! Сер булһа, ете йоҙаҡҡа бикләнгәндәр (әңгәмә).

! Һандыҡ-ете ҡат һандыҡ эсендә нимә һаҡлағандар (хазина).

! Ете быуын ата-бабаны белеу фарыз һанала.

·         ! Батырҙар ете диңгеҙ, ете тау гиҙгәндәр.

! Теүәл кешеләр ете ҡат үлсәп, ҡат киҫкәндәр.

! Бәхетлеләр ете йәннәт ишеген асып ингәндәр.

! Мөхәббәтлеләр төнөнә ете уянғандар.

! Батырҙарҙың даны ете илгә киткән.

! Ҡыйырһытылғандарҙын ете бабаһын танытҡандар.

! Еңелгәнде етегә бикләп һалғандар.

·         Дәресте йомғаҡлау.