Конспект урока по осетинской литературе на тему "Мамсыраты Д. "Фасмон"

Темæ: «Раст зæгъынц, фæлæ хицау…»

(Мамсыраты Дæбейы радзырд «Фæсмон»-мæ гæсгæ.)

Нысантæ: 1. Скъоладзауты дардæр зонгæ кæнын Мамсыраты Дæбейы

                      сфæлдыстадимæ. Тексты комплексон анализы руаджы 

                      раиртасын радзырды проблематикæ.

                    2. Скъоладзауты ахуыр кæнын аивадон фæрæзты руаджы текстæн

                      анализ кæнын.

                    3. Ахуырдзауты зæрдæты гуырын кæнын æнæуынондзинад

                      фæлывд, гæдыдзинад æмæ козбаудзинадмæ.

Кусæн æрмæг: 1. Компьтерон презентации урокмæ.

                            2. Чингуыты равдыст:

                                а) Мамсыраты Дæбейы уацмысты æмбырдгонд;

                                æ) Коцойты Арсены фотоальбом;

                                б) А.П.Чеховы радзырдтæ: «Смерть чиновника»,

                                    «Толстый  и тонкий», «Хамелеон».

                                                                        В самом деле, что было бы с

                                                                    нами, если бы вместо общеудобного

                                                                    правила: чин чина почитай, ввелось в

                                                                    употребление другое, например:

                                                                    ум ума почитай?

                                                                                                  А.С.Пушкин.

Урочы цыд.

I. Ахуыргæнæджы разныхас.

    - Сымах базонгæ стут ирон литературæйы куырдиаджын фыссæг, цыбыр сатирикон радзырдзы дæсны Мамсыраты Дæбеимæ. Равзæрстат ын йæ радзырд «Аууон» Абоны урокмæ хъуамæ баццæттæ кодтаиккат йæ дыккаг радзырд «Фæсмон» æмæ уæлæмхæсæн литературæ А.П.Чеховы радзырдтæ «Смерть чиновника», «Толстый и тонкий», «Хамелеон».

    Нæ урочы мах бæстонæй æрдзурдзыстæм Дæбейы радзырдыл, равзардзыстæм ын йæ идейон мидис, хъайтары фæлгонцтæ, сæ иудзинæдтæ æмæ хицаудзинæдтæ. Зæгъдзыстæм радзырд «Фæсмон»-ы æвзаджы тыххæй. Уымæй уæлдай мА Дæбейы хъайтарты абардзыстæм Чеховы хъайтартимæ.

 - Нæ урочы темæйæн райстон «Фæсмон»-æй Хæмæтхъаны ныхæстæ: «Раст зæгъынц, фæлæ хицау…» (Мæхæдæг сæ нæ  кæсын)

   Алыхуызон интонацитæй ма йæ бакæсут. Сæйрагдæр дзырд дзы кæцы у?

         (Скъоладзаутæ кæсынц темæ)

- Æмæ уæ цымæ урочы кæрон кæй интонациимæ сразы уыдзыстæм.

- Эпиграфы æрхастон номдзыд А.С.Пушкины ныхæстæ. (Кæсын эпиграф)

- Уыцы ныхæстæм ма фæстæдæр раздæхдзыстæм, ныр та уал нæ урок адарддæр кæнæм.

II. Радзырды анализ. Скъоладзаутимæ беседæ.

- Фыццаджыдæр, нæ зæрдыл æрллæууын кæнæм радзырды сюжет, цæмæй йæ хуыздæр банкъарæм.

    (Радзырды сюжет дзурынц)

Дзырдуатон куыст

- Равзарæм –ма, цы нысан кæнынц дзырдтæ райкомы кусæг æмæ райкомы секретарь.

Сымах историйæ зонут, ивгъуыд æнусы райдайæнæй 1991-æм азы онг нæ бæстæйы уыдис Советон паддзахад иу коммунистон партиимæ.

Æрбакæсут –ма фæйнæгмæ, хицауадæн Советон Цæдисы цавæр иерархи уыдис, уый равзарæм.

 

- Абон та нæ бæстæйы хицауадæн цавæр иерархи ис?

- Цы аивта дыууæ дуджы хицаудзинады иерархийы?

                      (Æрмæстдæр йæ ном)

-Уæдæ, абоны æвзагæй дзургæйæ, чи уыдис райкомы секретарь Алимырза?

      (Районы разамонæг сæргълæууæг)

- Хæмæтхъан та чи уыди?

      (Райкомы кусæг)

- Цавæр сурæт нын дæтты автор Хæмæтхъанæн?

  Текст: («бæрзæндтæгомау», «бæзæрхыг», «уæйгуытæ арæзт лæг»)

- Йæ цæсгомы æрфыст нын дæтты?

      (Нæ)

- Цымæ цæуыннæ? Абарут ма, Гæбилæн цавæр сурæт снывæзтæ фыссæг?

- Цæуыннæ дæтты Дæбе Хæмæтхъанæн Гæбилы хуызæн цæсгомæрфыст?

   (Гæбилæн йæ миддуне, йæ уды хъæд «фыст» у йæ цæсгомыл: гæды, тæнзæрдæ, фæлывд.

   Хæмæтхъаны цæсгомыл та ницы ис бакæсæн, йе’ттаг бакастæй йæ миддуне бæрæг нæу, йæ хъуыдытæ æмæ йæ æнкъарæнтæ сты арфдæр æмбæхст).

- Цавæр аивадон мадзалæй спайда кодта ацы ран фыссæг?

  (Портрет)

- Диссаг уый мидæг и, æмæ хъайтары портреты æрфыст дæр у аивадон мадзал

      (Гæбилы портрет)

Æмæ хъайтарæн барæй йæ портреты æрфыст лæвæрд куы нæ цæуа, уый дæр.

   (Хæмæтхъанæн автор портретæрфыст нæ дæтты).

- Цавæр стыр æнкъарæн иу кæны Хæмæтхъан æмæ Гæбилы?

        (Тас)

- Хæмæтхъан æнæкæрон стыр тасы кæй бацыд, уый нын Дæбе цавæр аивадон мадзалæй æвдисы?

        (Фæлхатæнæй)

- Ацы радзырды уидаг тас фæлхатгонд цæуы 7 хатты:

  «тас бацыд Хæмæтхъаны…»

  «тарст къахдзæфтæй рацыд…»

  «тарстхуызæй бакасти…»

  «уæд та фæтарст…»

  «афтæ дзы фæтарст…»

  «тарст фæлгæст акодта…»

  «фæлæ тарсти…»

- Хæмæтхъаны тасдзинад мА нын ноджы арфдæр, ноджы ирддæрæй цавæр цардуавæрон (бытовой) дæнцæгæй равдыста?

Текст: (Йæ чызг куы басыгъд, уæд «Хæмæтхъан уыцы-иу тахт раласта.

             Æвæстиатæй йæ ласын хъуыд дохтыртæм, фæлæ тарсти, Алимырзайы

             куынæуал сæййафа»).

- Цæмæй тарсти, йæ чызг куы басыгъд, уæд?

- Скæнут хатдзæг

   (Алимырзайæн йæ тарст ахæм стыр æмæ æнæкæрон уыд, æмæ йын йæ хъæбулмæ уарзондзинадыл дæр фæтых).

- Текстæй бафидар кæнут уæ хъуыды.

Текст: («Йæ зæрдæ рыст Хæмæтхъанæн, нæ йæ фæндыд йæ разæй рацæуын,

            фæлæ цыма Алимырзайæн йæ ныхæстæ куы нæ фæкæна ахсæв, уæд

            æм мыггагмæ фæхæрам уыдзæн, афтæ йæм каст.

            - Ныртæккæ уæм фæстæмæ фæзындзынæн. Райкомы иу хъуыддаг у

            æмæ йын æнæ мæн равзарæн нæй, - бамбарын кодта йæ усæн æмæ

            рацыд»)

- Цавæр æхсæв арвыста Алимырза, райкомы куы никæйыуал сæййæфта, уæд?

Текст: («Алимырза йæм цы зæрдæ дары, уый базонын æй фæндыд.

              Æхсæв-бонмæ дæр æй æнцой нæ ныууагъта уыцы хъуыды»).

- Автор хуымæтæджы баппæрста йæ хъайтары ахæм цъысымы?

      (Нæ, автор ын барæй фыдæвзарæн кæны æхсæв-бонмæ, цæмæй

      хъизæмарæй мæлæ, йæхи хæра.

       Чи зоны, фыссæг йæ хъайтарæн ахæм хуызы тæрхон кæны).

- Йе  ΄взаг фæаивдæр кæнынæн цавæр фæрæзæй спайда кодта Дæбе ацы хъуыдыйады?

     (фразеологизм «зæрдæ дарын»)

- Радзырды ма ноджыдæр сæмбæлдыстут фразеологизмтыл? Ранымайут сæ.

- Сæ нысаниуæг сын бамбарын кæнæм.

- зæрдæхудты бацæуын – искæйы бафхæрын

- цæст ахæссын – афæлгæсын

- цæлхдуртæ æвæрын – зындзинæдтæ аразын

- зæрдæ риссы – мæт кæны

- цæсты къух фæтъыссæн нæй – тынг талынг

- зæрдæ дарын – 1) цавæр ахаст ис искæмæ;

                               2) искæмæ истæмæ æнхъæлмæ кæсын (надеяться)

Эксперименталон куыст

- Йе ΄взаг фæхъæздыгдæр æмæ фæцымыдисагдæр кæныны охыл фыссæг пайда кæны дзырдтæй ахæсгæ нысаниуæджы.

Ныртæккæ мах скæндзыстæм эксперименталон куыст.

Баивут синонимтæй лæвæрд дзырдтæ.

   (Скъоладзау фыссы  интерактивон фæйнæгыл)

«æмхуызонæй дæрæн кæнынц» - æмхуызонæй критикæ кæнынц

«æрбазгъæлдтой йыл алырдыгæй»- базырдтой йæм алырдыгæй

«хъуыдытæ æргомæй скалдта» - хъуыдытæ æргомæй загъта

- Цы дзы аивта?

   (Сæ эмоционалон ахуырст)

- Уæдæ цæмæн спайда кодта Дæбе дзырдтæй ахæсгæ нысаниуæджы?

   (Цæмæй сæ эмоционалон ахадын дзинад стырдæр уа, йе ΄взаг та

    хуызджындæр)

- Фæлгонц арфдæр, бæстондæр раргом кæнынæн ма ноджыдæр цавæр аивадон фæрæзæй пайда кæны Дæбе?

  (Хъайтары мидмонологæй)

- Цы у мидмонолог?

  (Хъайтар йæхи мидæг куы ныхас кæнæа, уæд уы.й)

(Мæхæдæг кæсын дыууæ мидмонолоджы дæр)

- Цæмæн хъæуынц ацы мидмонологтæ, цы нын æвдисы уыдонæй Дæбе?

  (Хæмæтхъаны æцæг хъуыдытæ, йæхицæн йеддæмæ зæгъын кæй никæмæн

   уæнды, уыцы хъуыдытæ.

  Æмæ уый ΄руаджы автор йæ хъайтары миддуне æххæстдæр, ирддæрæй

  Æвдисы.)

- Йе ΄цæг миддуне æргомæй кæд равдыста Хæмæт?

  (Куы йæ базыдта, Алимырзайы нал равзæрстой, уæд.)

- Ссарут ма чиныджы уыцы бынат, Хæмæтхъан æмæ   ?          диалог

Бакæсæм æй рольтæм гæсгæ. Ноджыдæр ма иу аивадон мадзал.

   (Диалог рольтæм гæсгæ кæсынц)

- Цы базыдтам ацы диалогæй?

  (Хæмæтхъаны фæлгонцæн ма ноджыдæр йæ иу фæлгъуыз (фарс). )

- Ацы диалоджы уын Хæмæтхъан уæ зæрдыл цавæр зындгонд хъайтары

  æрлæууын кодта уырыссаг литературæйæ?

  (Чеховы «Хамелеон»  Очумеловы)

- Ранымайæм ма иу хатт, цавæр аивадон фæрæзтæй пайда кæны фыссæг?

  (портрет, фæлхатæнтæ, фразеологизмтæ, дзырдтæ ахæсгæ    нысаниуæджы,  

   мидмонолог, диалог)

- Цæмæн сæ спайда кодта Дæбе? Цавæр роль (ахадындзинад сын ис?

Хатдзæг: 1. Æвдисынц авторы ахаст йæ хъайтармæ.

                 2. Æргом кæнынц хъайтары фæлгонц.

- Цавæр æнкъарæнтæ фæзындис Хæмæтмæ хъуыдытæ куы загъта, уæд?

Текст: («йе ΄цæг хъуыдытæ æргом кæй скалдта, уый йын йæ зæрдæйæн фæци

             стыр æхсызгон».)

- Æмæ фæсмон та цæуыл кодта?

  (Æмбырды цы нæ загъта, уыдоныл)

- Хæмæтæн, цымæ, æхсызгондæр цы уыдис;

 Алимырзайы кæй систой, уый, æви кæдæй-уæдæй æргомæй кæй сдзырдта,

 уый?

  (Æргомæй кæй сзырдта)

- Уæдæ нын ацы радзырдæй цы зæгъынмæ хъавыдис Дæбе?

  (Лæг хъуамæ йæ сæр сæрмæ хæсса, козбаудзинад, мæнгдзинад, гæды æмæ

   тасæн хъуамæ не ΄хсæн бынат ма уа!)

- Радзырды æмбæлы дзырд козбаудзинад.

  Куыд æй æмбарут?

(«Ирон-уырыссаг» дзырдуатимæ куыст)

Козбаудзинад – лицемерие, лесть, обман.

(1 скъоладзау кæсы дзыдуатæй йæ раиртæст тæлмац)

- Æмæ, цымæ, Абайты Васо та цавæр этимологи дæтты ацы дзырдæн?

 (Мæхæдæг æй этимологон дзырдуатæй кæсын.)

- Хамелеонæй уæлдай ма уæм Хæмæтхъан Чеховы хъайтартæй кæй æнгæс кæсы?

  (Радзырд «Смерть чиновника»йы Иван Дмитрич Червяковы)

- Цавæр мыггаг ын ис?

  (Дзургæ)

- Цы æрцыд Червяковыл?

  (Фыр тæссæй амард)

- Ноджыдæр ма Чеховæй кæй æрхъуыды кæндзыстут?

  (Радзырд «Толстый и тонкий»-йæ Порфирийы (тонкий))

- Цавæр æнкъарæнтæ уæм æвзæрын кæнынц уæдæ ацы хъайтартæ?

  (Æнæуынондзинад, маст, æлгъдзинад)

- Баххæст ма кæнæм ноджыдæр ахæм цымыдисаг куыст:

  Æз Хæмæтхъанæн тæригъæд кæнын…

  Æз Хæмæтхъаны фауын…

  Æз Хæмæтхъанмæ æлгъ кæнын…

(Хъуыдиад кæронмæ ахæццæ кæнын)

- Ирон литератортæй ма кæй сфæлдыстады феттат Хæмæтхъан æмæ Гæбилы?

  (Коцойты Арсены карикатурæ)

- Абарут ма Арсены карикатурæ Чеховы Червяковимæ. Цы сæ зæгъдзыстут?

  (Иллюстрации Чеховы «Смерть чиновника»-мæ Червяковы портрет)

   (Сты бынтон æнгæс)

- Бафæлварæм ма уæдæ ныр Пушкины фарстæн дзуапп раттын.

  (Иу хатт ма кæсын эпиграф)

- Куыд аивид, цымæ, нæ цард, адæймагæн, цы бынат ахсы, уымæ гæсгæ нæ, фæлæ йæ зондмæ гæсгæ аргъ куы кæникам, уæд?

  (Нæ царды уаид къаддæр гæдыдзинад, мæнгард, дыдзæсгом, хин адæм. Козбаудзинадæн не ΄хсæн бынат æппындæр нæ уаид.

Хицауы бынаты- иу уаид аккаг адæймаг: зонджын, рæстуд, хæрзхъæд.)

- Дæбе  нын сныв кодта дыууæ ирд фæлгонцы. Куыд уæм кæсы, æхсæнадæн дзы  фылдæр зиан кæцы у: Гæбил æви Хæмæтхъан?

Хæтдзаг: (Гæбил у талынг, æнахуыргонд адæймаг. Йæ цыбыр зондæй (кæд

                  йæхæдæг йæхи цыргъзонд хоны, уæддæр) æмбары æрмæстдæр иу

                  ахастытæ: хицау – фæсдзæуин, уыимæ фæсдзæуин хъуамæ æдзух

                  хицауы «дзыхмæ кæсæ». Уый у йæ царды философии, йæ

                   зондахаст, æндæр ахастытæ йæм раст дæр нæ кæсынц:

Текст: «Фæлæ йын козбау куы кæнæй, уæд æй не ΄мбары. Æфхæрд та

            бынтондæр не ΄мбары.» «…хицаухуыз дæр нæу.»

              « Фæлæ Хæмæтхъан та у ахуыргонд адæймаг. Уый уыны куысты

            хъæндзинæдтæ, æмбары сын сæ аххостæ, зоны, куыд сæ

            аиуварсгæнæн ис, фæлæ йæм уый бæрц ныфс, уый бæрц хъару нæй,

            æмæ йæ зондæй, йæ куыстæй адæмæн пайда хæсса.»

Хатдзæг: Гæбил æнæбары, æнæзондæй у зианхæссæг, Хæмæтхъан та

                зонгæ-зонын зианхæссæг у:

     Уыцы «алæмæтаг» дзырд – хицау ын йе уæнгтæ, йæ дзых, йæ зондахаст ставд синагæй бабаста æмæ дзы сарæзта æнæбар, æнæбон цæрæгой.

- Урочы кæрон цавæр хъуыдымæ æрцыдыстут?

  Нæ темæ растдæр хъæлæсы уагæй чи бакаст?

  Кæй интонациимæ сразы уыдзыстæм?

     (Кæсын мæхæдæг дæр)

- Скæнæм-ма хатдзæгтæ нæ абоны урокæн.

  Дæбейы хъайтартæ Гæбил æмæ Хæмæтхъан, Чеховы Червяков, Порфирий (тонкий) æмæ Хамелеон Очумелов цардысты алы дугты, фæлæ сæ уæддæр цы иу кæны?

   (Фыццаджыдæр, уды хъæдæй, зондахастæй сты мæгуыр, сты козбау, æнæныфс, мæнгард. Æмæ уый дугæй аразгæ нæу, адæмæн сæхицæй аразгæ у. Алы дуджы дæр ис йæхи Червяковтæ.)

(Чехов æмæ Дæбейы къамтæ)

- Дæбейы сфæлдыстад Чеховы сфæлдыстадимæ баргæйæ, цавæр хатдзæгмæ æрцыдыстут? Цавæр традицитæ феттат Дæбейы сфæлдыстады?

   (Дæбейы сфæлдыстады ирдæй зынынц уырыссаг литературæйы традицитæ: Чеховы, Салтыков-Щедрины, Гоголевы æмæ æндæр традицитæ.)

- Зæгъут-ма, абон не ΄хсæн Хæмæтхъантæ æмбæлы?

   (Хъыгагæн, о, æмæ тынг бирæ)

- Уый уыдзæнис уæ хæдзармæ куыст. Фæнысан æй кæнут:

  Сфæлдыстадон фысгæ куыст – тæрхæттæ:

  «Цымæ абон нæ царды хæмæтхъантæ ис?»

- Хæмæтхъантæ цавæр дамгъæйæ ныффыстон? Цæмæн?

  (Хæмæтхъантæ ацы ран ном нæу. Ныхас цæуы Хæмæтхъаны хуызæн

  адæймæгтыл.)

III. Кæронбæттæн.

 - Цы райстат уæхицæн нæ абоны беседæйæ? (Нæ абоны диалогæй)

- Уыйадыл нæ урок кæронмæ æрхæццæ.

   Бузныг уеппæтæн дæр.