Конспект урока по татарскому языку на тему "Аваз ияртемнәре" 6 класс

Тема: Аваз ияртемнәре  (Звукоподражание)

Максат: 1) аваз ияртемнәрен өйрәнү;

                  2) фигыльләрнең төрле заманнарын куллану күнекмәләрен үстерү;

                  3) туган як табигатенә мәхәббәт тәрбияләү.

Җиһазлау:  дәреслек, кроссворд, таблица, карточкалар

                                          Дәрес барышы

1.      Оештыру моменты

Уңай психологик халәт тудыру

-          Исәнмесез, укучылар. Кәефләрегез ничек?

-          Дәфтәрләргә число язу,  укучыларны дәреснең максаты белән таныштыру.

-          Без бүген аваз ияртемнәре турында белемнәр тупларбыз. Аларның сөйләмдәге әһәмиятен ачыклап, үз җөмләләребездә кулланырга өйрәнербез.

     Фонетик зарядка белән  дәресебезне дәвам итик. Тактага язылганнарны башта бергәләп, ә аннары аерым – аерым әйтербез.

Мнимни – мнымны - мнемне - мнәмнә - мнамна - мномно - мнөмнө - мнумну - мнүмнү

Нинининни – нынынынны - ненененне - нәнәнәннә - нанананна - нонононно - нөнөнөннө - нунунунну - нүнүнүннү

2.      Өйгә эшне тикшерү

3.      Актуальләштерү.

алмашлыкларны, тема буенча өйрәнелгән сүзләрне искә төшерү

4.      Яңа материал бирү

-         Таблицадан файдаланып, аваз ияртемнәрен өйрәнү

Кеше, кош – корт, хайван, төрле әйбер тавышларына, табигатьтәге авазларга охшатып ясалган сүзләр аваз ияртемнәре була.

Актив кулланылучы аваз ияртемнәре	Мәгънәләре
Келт – келт Шырык – шырык Гыж – гыж Дер – дер Кыйгак – кыйгак Чут – чут Тып – тып Һау – һау У-у-у Фью –у Гөр – гөр Без – з мияу	Сәгать тавышы Көлү тавышы Сулыш кысылу Өшүдән калтырану Казлар тавышы Кош сайравы Тамчы таму Эт өрү Җил улау Сызгыру тавышы Күгәрчен тавышы Озынборын тавышы Мәче тавышы

-         Укучылар, таблица белән таныштык. Аваз ияртемнәрен, аларның мәгънәләрен карадык. Ә хәзер, тагы да ныграк истә калсын өчен, без алар белән җөмләләр төзеп карарбыз.

(1. Келт – келт килгән тавышка мин сискәнеп уяндым.

2. Кичке уеннан кайтучы яшьләрнең шырык – шырык килгән көлү тавышларын гына ишетеп калдым.

3. Авыруның сулышы кысыла: гыж – гыж килә иде.

4. Өшедем, дер – дер киләм, тешләрем тешкә тия башладылар:  җылынырга гына урын юк иде.

5. Көньякка китүче кыйгак – кыйгак каз тавышлары  табигатьтә көз патшасы хакимлек итә башлавын раслый иде.

6. Чут – чут килеп сайраучы сандугач – су буен ямьләндерүче.

7. Тып та тып түбә кыекларыннан язгы тамчылар  тама.

8. Һау да һау килеп, күрше авыл этләре, мине күргәч, өрергә тотындылар. 9. У – у – у тавышлары чыгарып тышта җил улый, ә бу мине тагы да сискәндерә, куркыта иде.

10. –Әй, кая син, Сөн буе гүзәле, фью, сызгырганымны ишетмисеңме әллә?

11.  Күгәрченнәр гөр дә гөр килеп түбә кыегында сөйләшәләр, әйтерсең лә минем шатлык – сөенечләремне алар да беләләр һәм уртаклашалар.

12. Без – з килеп тавыш биргән озынборын мине сискәндереп җибәрде, уйларымнан арына алмыйча бик озак аңа карап утырдым.

13. Мияу – мияу пескәем,

      Хыянәтче икәнсең,

      Саклый торган маеңны

      Үзең ашап киткәнсең.)

Әйдәгез, телдән 300 нче күнегүне дә эшләп алыйк әле.

5.      Ныгыту.

-         Аваз ияртемнәрен куллануга 301 нче күнегүне эшләү

-         Кабатлау күнегүләре 302

-          

-         Әйдәгез, ял итеп алыйк әле. Аның өчен безгә ярдәмгә кроссворд килер.

Бирем. Шакмакларга көн исемнәрен язарга.

				М
				М
				М
							М
							М
							М
							М

(Җомга, шимбә, якшәмбе, дүшәмбе, сишәмбе, чәршәмбе, пәнҗешәмбе)

-         Иҗади эш.  1 нче вариант өчен бирем. Аваз ияртемнәрен табып, аларның мәгънәләрен аңлатыгыз.

1. Ишегалдын кыр үләне басып киткән. Анда чикерткәләр тыз-быз сикерешәләр. 2. Кар базының капкачы бертуктаусыз шап-шоп ачыла да ябыла, аннан өйгә чүлмәк-чүлмәк сөт, май, каймак ташыйлар. 3. Кече кодача тирә ягына ялт-йолт каранып алды да, миңа иелә биреп, шыпырт кына әйтте: «Мин алар арасында хат йөрттем». 4. Нәкъ шул чакта иярле атка атланган бер егет, тасыр-тасыр чабып, капкадан чыгып китте. 5. Киртә буенда гына казыкка бәйләнгән бер яшь сарык кетер-кетер чәчәкле үлән кимереп йөри. (Ә. Еники)

Иҗади эш.  2 нче вариант өчен бирем. Бирелгән аваз ияртемнәрен файдаланып, җөмләләр уйлап языгыз.

Чут-чут (кош сайравы), тып-тып (тамчы таму), мышык-мышык (елау), һау-һау (эт өрү), кыйгак-кыйгак (казлар), шыгыр-шыгыр (биегәндә итекләре), лаштыр-лоштыр (атлау), җилфер-җилфер (флаг), шырык-шырык (көлү), у-у-у (җил улау), фью-у (сызгыру), әлҗе-мөлҗе (күзгә бәйле), чыж-пыж (килү), торрыйк-торрыйк (торналар), гөр-гөр (күгәрченнәр), зыр-зыр (тәгәрмәчләр әйләнү), җем-җем (су өсте яки иген кыры), гыж-гыж (сулау), без-без-з (озынборын).

-         Аваз ияртемнәренә морфологик анализ ясау.

1. Сүз төркемен билгеләү
2. Мәгънәсен аңлату
3. Ңөмләнең нинди кисәге булып килә
4. Ясалашын аңлату.

6.      Өй эше.  Күнегү 303

7.      Дәрескә йомгак

-Сораулар бармы? Сездә булмаса, минем соравыма җавап бирегез әле.

(Табигать рәсеме. Табигать тавышлары яңгырый)

-Бу кошлар , җәнлекләр, табигать тавышлары безгә кирәкме?

-Әйе, кош - корт тавышлары, табигать авазлары безнең күңелебезгә рәхәтлек бирә, туган як табигатенә мәхәббәт тәрбияли. Шушы сихри матурлыкны саклап , киләчәк буыннарга тапшыру - безнең изге бурыч.

Табигатьнең матурлыгын күрсәм,

Һәр мизгелнең гүзәллеген тоеп калсам,

Шушы нурны нәни йөрәгемә салсам -

Мин бәхетле, мин бәхетле.   

Күктә кояш балкып яктыртсын.

Җилләр шаулап иссен.

Чишмәләр челтерәп аксын.

Кошлар сайрап, кәефебезне күтәрсен!