Конспект урока по теме "Д. Кугультинов. Хавр (Весна)"

 Урок 2

Классин хөөн умшлһн                                                                   6 класс

Кичәлин төр: Хавр Көглтин Даван шүлгләнд.

Кичәлин күцл: нертә шүлгч  Көглтин Дава эврәннь шүлгүдтән яһҗ хаврин цагиг үзүлснлә таньлдулх, келлһ өргҗүллһнә көдлмш күцәх, төрскн һазртан дурта болад, йиртмҗиг хардг уха медүлх.

Кичәлин үзмр дөңцл: Көглтин Даван зург, дегтрмудин һәәхүл,

компьютерн презентац, схем «Хавр», графическ схем

Кичәлин йовуд: ( Багш кичәлин төр, кичәлин күцл цэәәлһәд медүлнә.)

Эпиграф:

Хавр санхнь цуг
Хәәртә күмни медрлин
Эклц болһна экн
Эн кемлә  төрнә.

/Көглтин Дава/

   1. Багшин үг.

Хальмг теегт хавр ирв. Өргн, эң-зах уга тег. Эңкр мана теегт шавшад урһсн нилх ноһан, цецгәлсн бамб цецгүд  күн болһна седклд байр бахмҗ үүдәдгнь лавта. Хальмгин нертә шүлгч, нарт делкәд туурсн билгт Көглтин Дава апрель сард йир дурта билә.

«Эмтин сәәхн апрель» гиһәд мана шүлгч теегтән частран дуулсмн. Думбр, дуувр, элдү сәәхн тег. Теңгсин усн мет дольгалсн ноһата, кевсин намч мет цецгәстә, цегән нуурин уста теегмдн хаврт улм сәәхрәд, күн болһна седкл авлна.

1.                 Хаврин тускар күүндвр кех. ( Схем олзлх . Зургуд олзлх: тоһрун, бамб цецг, түрүн цецг, зурмн болн нань чигн).

	йиртмҗ
сар	Хавр	аңгуд шовуд
әмтн		нәр

1)Хавр ямаран цаг?

2)Хаврт йиртмж; ямаран болна?

3) Хаврт ямаран нәр болна?

4)Аңгуд, шовуд, әмтн хаврт яһҗ  байрлна?

5)Хаврин сармуд заатн. Хальмг литәр кезә хавр эклнә?

6)Тана дурта цаг ямаран?

3. Көглтин Даван « Хаврин айс» шүлг умшх

Хаврин айс

Налаҗ дольгарсн теегт

Нарни герл мандлна.
Шаһаца нигт ноһан
Шавшҗ әрә  көндрнә.

Цеңкр теңгрт торһа
Цеңнсн хоңхар җиңннә.   
Әмтә  тоотын байр
Әмдрлин дуунд геглзнә.

Шамин герл мет
Шарлсн  цецг алтрна,
Хальмг көгҗмин айсур
Хәәртә бамб алдрна.

Эн җилә хурһн
Экән дахҗ  идшлнә.
Турунь батрсн унһн
Тогльҗ довтлад альвлна.

Зөг нәәхлсн  цецгин
Залад зиигжҗ сууна.
Шикр-балас шимтә
Шиминь шимҗ ууна.

4.Угин көдлмш:

аһар- воздух
сенр-чистый
торһа-жаворонок
зөг- пчела
шим-сок

5.     Даалһвр: үүлдәгчст ирлцсн бәәлһнзә нерд заах.

6.  Күүндвр: (компьютерн презентац олзлх).Сурһульчнрар шүлгин бадг
болһниг умшулад, амн үгәр зургуд зурулхмн.

Ямаран зургуд тадн зурх биләт?

1 - гч бадг-нарн мандлна, ноһан урһна,

3 - гч бадг -торһа теңгрт ниснә,

4-гч бадг- шар цецгүд урһна, бамб цецгүд урһна,

5 гч бадг -хурһн гүүнә, унһн довтлна,

6-гч бадг- зөг цецгә деер сууна.

8) Физминутк.

7)  Көглтин Даван хаврин туск шүлгүд умшлһн.
1.  «Хавр... санхинь,цуг»

Хәәртә  күмни медрлин
Эклц болһна экн
Эн кемлә төрнә.
Күмни наснд бас,
Күчр күндәс әәлго,
Халуч хурдн ухана
Хәәһәд олсн тоотынь
Хәләҗ тоолад диглхлә,
Хаврин кемлә харһна.

Эн шүлгин учр-утхнь иим: цуг сән тоот, сән ухан хаврин кемлә төрнә.

2.Хаврин аһар күүнд

Хәәртә  аршан гисн
Маһд уга үнниг
Мануртсн теегтән һарад,
Дурндан йовҗ  йовад,
Дәкәд нег батлв.
Шаһаца болҗ  көкрсн
Шалу нигт өвснд,
Экиннь өөр  наадсн
Эцкр унһ  хәләҗ,
Эврәннь бичкндк насан
Энд үзсн болв.
Седкл, цогц талваҗ,
Сергәд, арша киилҗ,
Нарнд, хаврт, теегт,
Насм баһрсн болв.

Эн шүлгт хаврин аһариг бичәч хәәртә аршанла дүңцүлнә. Эн арша киилхлә, күүнә  насн баһрна.

3.Көглтин Дава апрель сард йир дурта, эврәннь шүлгтән эн иигҗ  бичнә:

«Арвн хойр сардан
Апрель седклд бәәтхә,
Хөвән, түрүн харһснлань,
Хувалцхар әмтн хәәтхә»

Герлтә апрель сарла

Гермүдин үүдн секгднә.
Ирхнь-ортн гиҗ
Ицҗ гиичнр дуудна.
Байрин түлкүр күрсн
Баһчудын зүркн секгднә,
Дуртань иртн гиҗ
Дуудҗ  күләсән угтна.
Секәтә гермүдин үүд
Сәәхн үүрмүд темцнә
Дуудсн зүркни герл
Дурлсн иньгүд темцнә.
Цаһан саната апрель
Цагин хөв түгәнә.
Цеврин цеврлә ханьцулҗ,
Цецгә һартнь бәрүлнә.

4.Шүлгч бамб цецгүдт дурта:

v  

Олн зүсн цецгүд

Оошк, улан, цеңкр,
Кесг өңгәрн теегим
Кеерүлҗ  бүрксн кемлә,
Керәгшән һарч, һанң
Кесгтән тагчг зогснав,
Оошкан дүүргҗ кииләд
Оньдин байрлҗ бахтнав.

v  

Каңкнсн сәәхн үнртә

Камб шарлҗ  таслнав
Ундан хәрүлҗ  үнринь.
Ууҗ ут наслнав.
Бамб улан цецгиг
Байслҗ ширтәд хәләнәв.
Үнндән тер нанла
Үүрлҗ мендлхинь күләнәв.

9) «Хаврар» гидг ду соңслһн. Үгнь Көглтин Даван, айснь Пюрбән Содмна

Апрель сар каңкнҗ
Аһар җирһләр дүүргв.
Шовуд теңгрт җиргҗ
Шуугад багарн нисв.
Нилх бичкн хурһд
Ноһанд наадад тогльлдв.

Һамһр цецгс салькнд
Һахнҗ дольгарад нәәхлв...
Хаврин хәәртә нарнд
Хөвтә бичкдүд ханв.
Хальмг мануртсн тег
Хавҗ байсад наадв.

8)Теегт бамб цецгуд урһхла, күүкд гүүлдәд таслна, зәрмнь багарнь теврҗ  герүрн авч ирнә. Эн йовдлын тусг шүлг бас бәәнә.

«Хавр гүргүдән орад...» шүлг умшлһн.

Хавр гүргүдән орад,
Хальмг өргн тег
Нарни мандлсн герлд
Налаҗ дольгарсн кемлә,
Шар, улан, цеңкр,
Шавшсн, олн-зүсн
Цецгүд, каңкнсн сәәхәрн
Цаг кеерүлсн кемлә, -
Йир дурта төләдән
Иозуртаһинь сөңглҗ  таслад,
Бамб цецг теегәс
Багарнь теврҗ  марзаһад,
Әвртә диилвр бәрснщң
Әмтнд баган бардмнҗ
Балһсна уульнцар йовх
Баһчуд үзҗ  һунднав.
Буйн болтха, үүрмүд,
Болһаҗ  теегән  хәләһит,
Үйнрт үлдх сәәх
Үмтәҗ  бичә хораһит.

9) Компьютерн презентац олзлад, йиртмҗиг хардг уха медүлх.

Зургуд олзлх: бамб цецгүд бәрҗ  йовх күүкд. Эднә тускар күүндвр кех.

10)Бамб цецг харлһна туск дуудврмуд бичх.

11) Ашлвр.