Тыва Республиканыё Бай-Тайга кожууннуё
Хемчик
ортумак ниити билиг школазыныё
тыва
дыл, чогаал башкызы
Хертек
Алимаа Арбай-ооловна
Т=рээн чогаал
эртеминге мастер-класс.
Темазы: Олег Сувакпит
«Аът чарыжы»
Сорулгалары: 1. О. +.
Сувакпиттиё чогаадыкчы намдарын кысказы-биле таныштырары, чогаалчыныё «Аът
чарыжы» деп чечен чугаазыныё утказы-биле уругларны ажылдадыры.
2. «Кижи болуру чажындан, аът болуру
кулунундан», « Аътты баглап ==редир, аныяан сургап ==редир» деп \легер
домактарга даянып, чогаалдыё маадырыныё \легер-чижээнге кижизидип ==редири.
3. Тыва улустуё \легер домактарын болгаш
«Аът чарыштырары» деп тыва улустуё оюнунга даянып, уругларныё логиктиг
боданыышкынын сайзырадыры.
Дерилгелери: слайдылар,
кажыктар, Тываныё картазы, ==редилге ному, Тыва уруглар чогаалы деп номнуё
1-ги кезээ.
Эртемнер аразында
харылзаазы:
география, аас чогаалы, Тыва чоннуё чаагай чаёчылдары, чурулга кичээли.
Кичээлдиё
чорудуу:
1. Организастыг
кезээ.
-Экии, уруглар!
Силерниё-биле Шагаа айы- Ак айда ужуражып, кады ажылдаар аас-кежиктиг
болдум. Ынчангаш б=г\нг\ кичээливисте тыва чоннуё база бир онзагай \ш кол
оюнунуё бирээзиниё дугайында номчуп таныжар бис.
-Ол ч\\ деп ындыг онзагай оюннарыл,
уруглар? Адап к=р\ёерем!
- Тыва хуреш, ча адары, аът чарыжы.
-Ийе, шын-дыр, эр-хейлер! Бо оюннар тыва
кижиниё хей-аъдын к=д\р\п, эрес-дидим, м=ге-шыырак, часпас адыгжы чоруун
к=рг\з\п турар. /ш кол оюннуё кайызыныё дугайында ==ренир-дир бис?
-Аът чарыжы.
Олег Сувакпиттиё «Аът чарыжы» деп чечен
чугаазын номчуп ==ренир бис.
Онаалгада Олег Сувакпиттиё допчу-намдарын кысказы-биле
таныштырар кылдыр берген турган бис. Ынчангаш дараазында эжиёерниё, Салчак
Саянныё, дыёнадыын кичээнгейлиг дыёнаалыёар!
Салчак Саян: Олег +дербеевич
Сувакпиттиё чогаадыкчы намдары.
Сувакпит Олег
+дербеевич, 1926 чылдын май 9-та Тыва Арат Республиканыё Ч==н-Хемчик кожууннуё Баян-Дугайга
т=р\тт\нген.
Чадаананын чеди чыл школазын, Тываныё х=гжум-шии театрыныё
чанында театр студиязын, Максим Горький аттыг литература институдунуё чанында
дээди курстарны ==ренип дооскан.
"Сылдысчыгаш", "Тываныё аныяктары"
солуннарга редакторлап, Тываныё Чогаалчылар эвилелиниё баштаар черин удуртуп
ажылдап чораан. Уруглар чогаалчызы, ш\л\кч\, очулдурукчу.
1962 чылдан бээрРоссияныё болгаш Тываныё Чогаалчылар эвилелинин
кежиг\н\.
(1слайд – портрет О.+.
Сувакпиттиё)
Оон аёгыда бажыёга ажыл
кылдыр чогаалчыныё «Аът чарыжы» деп чечен чугаазын номчуп, утказы билдинмес
с=стерни сайгарып алгаш келирин дааскан бис. Чогаалды номчуп, утказын сайгарып
тура, мындыг с=стерге таварышкан боор силер.
Словарьлыг ажыл.
(Самбырага бижип алыр,
==реникчилерге номчудар)
Аъттарны соодар - аъттарны =йлей чемгерип,
ажаап,чарышка белеткээри.
/з\\ргедип- ч\г\р\к аъттарны белеткеп
маёнадыры.
Аът чазакчызы- аът чарыжын удуртуп эрттирип
турар кижи
Кымчызын \рг\д\п каап- кымчызын чайып
каап, аътты хойгузары.
2 слайд. Чогаалдыё
утказынга план:
Он харлыг оолдуё
бодунга берген \нелели.
Акызы дугайында
Эрестиё чараш бодалдары.
Ч\г\р\к-Караны
байыр-наадымга мунар аас-кежик Эреске д\жер.
Акызыныё
б\з\релинге оол т=лептиг болган.
Классты одуруглар
аайы-биле б=л\ктепкеш, чогаалдыё утказынга хамаарыштыр дараазынга айтырыгларга
дыка д\рген харыылаптаалыёар, уруглар.
Салыр айтырыглар
(угаанче шаап халдаашкын технологиязы):
-Байыр-наадым
чоокшулаарга, бичии Эрес бодунуё дугайында канчаар ч=генип бодаар апарган-дыр?
(Бирги одуругга)
-Акызы дугайында оол ч\н\ бодап чорааныл? (Ийиги
одуругга)
-Кандыг аас-кежик Эреске д\шкен-дир? (/шк\
одуругга)
-Акызы болгаш аът ээзиниё б\з\релинге ол
канчаар харыылааныл?
-Оолдуё к\зели канчап б\де бергенил?
Бис ам аът дугайында чугаалажып, ==ренип
турар болганывыста, аъттыё чоруктарыныё хевирлерин адай кааптаалыёар, оолдар.
Чортары, базары, шошкудары,
челери, чыраалаары, араалчалаары, даалыктаары, кара маё.
Сула шимчээшкин: аялга
аайы-биле аъттыё чоруунга сула шимчээшкиннер:
1. Чортары
2. Саяктаары
3. Даалыктаары
Маадырларны рольдап
номчудары:
Эрес-
Ч\г\р\к-Караныё ээзи-
Акызы-
Кол маадыр Эрестиё м=з\-б\д\ж\н,
аажы-чаёын сайгарыптаалыёар:
-Оол кандыг аажы-чаёныг кижи-дир?
а) улуг улустуё с\мезин утпас, угаанныг.
(Ушта номчулга)
б) тура-соруктуг, ч\тк\лд\г, дидим
-+=ренген чогаалывыс кандыг
ужур-дузалыг-дыр?
Башкы-биле ==реникчилер т\ёней
чугаалаар:
«Кижи болуру чажындан, аът болуру
кулунундан», « Аътты баглап ==редир, аныяан сургап ==редир».
(Чогаалдыё темазы: аът
мунукчузунуё изиг к\зелиниё к\шт\\ болгаш ону т=лептиг боттандырганы.
Чогаалдыё идеязы: тыва
кижиниё аътка ынаа болгаш ооё ачызында кижи болуп хевирленири.)
-Бис база чогаалдыё кол
маадыры Эрес дег, кажык-биле аъттан чарыштыра кааптаалыёар, оолдар.
-Силерниё араёарда чарыш аъды мунуп турган
оолдар бар бе?
(Ол оолдарны чалап алыр)
-Д=рт оолду аът чарыштырары-биле чалап тур
бис. (Аът чарыштырып ойнаарыныё чурумун чугаалааш, ойнадыр)
/легер домактар-биле
ажыл.
Эки аъдыё чаа мунма,
Эки эжиё бактава.
Эргелиг эжиё хомудатпа,
Эки аъдыё аргыспа.
Эки аъттыё бажын бедикке
азар,
Эки эштиё адын экиге
чедирер.
Эки эжиё утпайн чор,
Эки аъдыё кагбайн чор.
Эр кижи бодалдыг чоруур,
Эки-бакты ылгап чоруур.
Алышкы улуска дем херек,
Ажылдаар \еде с\ме
херек.
Эки кижи эвилеё,
Эки аът эргелиг.
Чадаг чорба, аъттыг чору,
Чааскаан чорба, эштиг
чору.
Эртежи кижи
Эзерлиг аътка таваржыр.
Карточка
№1
Республика чергелиг аът чарыжыныё болуп
турар черин картага к=рг\з\п айтыр.
Карточка №2
Чогаалда хуу ч\ве аттарын тыпкаш, адаёар.
(Ак-Туруг, Эрес, Чугурук-Кара, Бора-Булак, Кара-оол, Чугурук-Сарала)
Карточка №3
С==скен деп ч\л? (кымчы сывы кылыр чадаё
ыяш)
Карточка №4
Аът, аът чарыжы деп с=стерни орус дылче
очулдурар.
Рефлексия.
Т\ёнел демдектер салыры.
Онаалга берилдези.
1. «Аът-ажыктыг мал»
деп темалыг презентация кылыр.
2. Кроссворд «Аъттыё
дериг-херексели».
3. 5-ки айтырыгга
белеткенир, т=левилелди кылыр.
4. Аът дугайында
\легер домактарны 10 чедир дилеп, тып бижиир.
5. Чогаалга
хамаарыштыр чурук чурууру.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.