Конспекты" Алғашқы жәрдем" ӨҚН

                        Өмір қауіпсіздігі негіздері                                              08.12.2012

Тақырыбы: «Алғашқы жәрдем»

Мақсаты: 1) Алғашқы жәрдем берудің жолдарымен танысу

                     Алғашқы жәрдем түрлерін айту

                    Алғашқы жәрдем көрсету

                 2) Шапшаңдыққа, аңғарымпаздыққа тәрбиелеу

                  3) Ақыл-ой қабілеттерін дамыту

Көрнекілігі: суреттер

Түрі: журнал

                        Жұмыс барысы:

І Кіріспе бөлімі: ---жұмыс орнын дайындау

                            ---тыныштықты талап ету

                            ---катастрофа туралы еске түсіру

ІІ Негізгі бөлімі:  Алғашқы жәрдем беру деген не?

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ДЕМ АЛМАСА (перестал дышать).

Егер адам дем алмаса сізде оған көмектесу үшін 1-2 минут ғана бар, өйткені адамның миі үш минут оттегінсіз болса, клиникалық өлім пайда болады.

 Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Адамның пульсің тексеріңіз, егер адам дем алмаса пульс жоқ болады, еріні, құлағы, беті ақырын көгере бастайды. Кеудесі көтерілмейді.
2. Адамның дем алудың жолын тазартыңыз. Мүмкін адамның ауызы толған құсығынан немесе сілейкеден демаламай жатыр, тілі тамағына түсіп кеткен, тамағы қатты тартылып жүқалап кетті және сол себебтен адам дем аламай жатыр.

Сондықтан:

1. Адамның басын шалқайтыңыз, жақты көтеріп ауызынды ашыңыз.
2. Адамның тілі тамағына түссе, оны саусақтармен дұрыстап жіберіңіз.
3. Адамның басын не солға не оңға бұрып, оның ауызын сілейкеден және құсығынан босатыныз.
4. Егер адамның аузы қатты тістелініп (рот сильно стиснут) жатса, онда төменгі жақтың бұрыштарын алға тартып. Содан кейін подбородокті төмен түсір ауызынды ашыныз.
5. Егер адам жоғарыда айтып кеткен қимылдан өзі демалып қалса, онда оны кеудесіне жатқызып басынды не солға не оңға шалқайтыңыз.
6. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды дем беру бастаңыз (ауздын ауызына немесе қолдарын көтеріп төмен түсіру).
7. Егер адамның жүрегі соқпаса және пульс жоқ болса, онда жасанды дем берумен бірге жүректің тура емес массажды жасау қажет.ЖҮРЕККЕ МАССАЖ ЖАСАУ

Егер адамның жүрегі соқпаса онда миға қан бармай адам тез өліп қалады.

Жүректі жұмыс істеткізуге болады, егер оған біркелкі басып тұрумен бірге өкпеге ауыздан аузына тәсілімен ауаны беріп тұрсаң, адамды құтқаруға мүмкіндігіңіз бар.  Бірақ бұл әдісті адамның жүрегі соқпағаның анық білсеңіз ғана пайдалануға болады. Егер жүрегі ақырын соқса, сіз жоғарыда айтылған қимылдармен қолдасаңыз, оны мүлде тоқтап тастау мүмкін.

Алақандарды бір біріне қосыпкеуденің төменгі жағына қойып, басқанда бүкіл күшті жұмсау керек. Үлкен адамның кеудесі төрт сантиметрге және минутына сексен рет жиілікпен басылу керек.

Егер массаждысіз жалғыз істесеңіз, онда 15 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем беру керек. Егер массажді екі адам істесе, онда 5 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем беру керек.

Егер адамда пульс пайда болса, онда жүректін массажды тоқтатып, жасанды дем беруді тоқтатпау керек.

Егер жүректін массажды он жасқа толмаған балаға жасасаңыз, онда кеудесіне бір қолымен басу қажет, ал басудың жиілігі 80-100 рет болуға тиісті.

Егер жүректін массажды сәби балаға жасасаңыз, онда кеудесіне екі саусағымен 25 мм.-ге дейін басу қажет, ал басудың жиілігі 100 рет болуға тиісті.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ӨЗ САНАНЫ ЖОҒАЛТЫСА (потерял сознание).

Санасыз болудың үш түрі бар:

1. үмітқан (забытье) – бұл күйден адам тез шығып қайтадан түсу мүмкін.
2. оцепенение – мас адамға ұқсайтын, сіздің сұрақтарыңызға анық жауап бермейді.
3. кома – бұл күйде адам ештенеге назар аудармайды (не реагирует ни на что).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Адамның алдында дізесіне отырып оның басын өзіне қаратып бұрыңыз, сізге жағын қолынды кеудесіңе тура жазығып, екінші қолынды кеудеге қойныз, адамның аяғын бірдің үстіне бір етіп қойыңыз.
2. Өз қолымен адамның басын ұстап отырып, адамды кеудесіне жатқызыңыз. Адамның басы солға не оңға қарап тұруы керек.
3. Адам жақсы дем алу үшін оның подбородокті шамалы көтеріңіз. Мұндай жағдайда адамның тілі де тамаққа түспейді.
4. Адамның денесі осындай күйде тұрақты болу үшін оның аяғын тізеде бөгіңіз, ал екінші қолынды, адам айналмау үшің, созыныз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМНЫҢ ТАМАҒЫНА БӨТЕН ЗАТ КІРСЕ (что-попало в горло).

Тамағына кірген үсақ заттардан адам дем аламау мүмкін. Оған көмектесуге болады, егер арқадан қатты соқсаңыз.

АДАМ САНАДА БОЛСА.

Егер үлкен адамның тамағына бөтен зат кірсе:

• Адамның басын иктен төмен түсіріп еңкейту керек.
• Адамның арқадан қатты соғу керек.
• Адамның тамағынан бөтің зат шықаннан кейін оны отырғызып су ішкізу керек.

Егер жеті жасқа дейін баланың тамағына бөтен зат кірсе оның арқаннан бір қолымен соққанда екінші қолымен кеудесін үстап тұрыңыз.

Егер нарестегі балаңын тамағына бөтен зат кірсе оның бір қолына бетімен төмен жатқызып, екіші қолының саусағымен арқадан соғыңыз.

Егер арқадан соғу көмектеспесе оның іштен басып қөріңіз:

• Адамның арт жағынан тұрып, адамның ішің екі қолымен құшақтаңыз.
• Жүдірік жүміп кіндікпен қеуденің ортасына оны қойыңыз.
• Екінші қолымен бірінші қолдың жүдірікті алыңыз және өзіне жоғары қаратай тартып жіберініз. Мұнда өкпедегі ауа тамағынан шыққанда бөтен затты сыртқа итеріп жіберу керек.
• Мұны 3-4 рет қайталаңыз.
• Нәрестегі баланы өз тізеңізге бетімен жоғары жатқызып, балаңыз басын шалқайтып кіндіктен жоғары екі саусақпен іштен басу керек.ЕГЕР АДАМ САНАСЫЗ БОЛСА

Егер адам санасыз болса, онда оның тамағының бұлшық еттері әлсіз (расслабленном состоянии) болады және өкпеге ауа бөтен затты айналып кіру мүмкін. Сондықтан мұндай жағдайға оларға жасанды дем беруды болады.

• Егер бұл көмектеспесе, онда адамды бетімен төмен жатқызып адамның кеудесіңе тізеңізді қойып, арқадан 3-4 рет соғыңыз.
• Адамның ауызыңа қараңыз, егер онда бөтің затты көрсеңіз одан оны алып шығыңыз.
• Егер жоғарыда айтылған әдістер көмектеспесе, адамды басын шалқайтып арқаға жатқызыңыз. Кіндіктен жоғары екі қолымен 3-4 рет қатты басып қөріңіз.
• Егер тағыда ештеңе көмектеспесе, онда жасанды дем беруды, арқадан соғу, іштен басу кезекпен бірнеше рет қайталаңыз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ҮСІК АЛСА (обморозился).

Үсіктің 2 түрі бар: жалпы және аймақтық (общее и местное).

ЖАЛПЫ ҮСІК

Суықта көп болғанынан пайда болады.

Белгілері:

• Озноб
• Салқын тері (Ненормально холодная кожа).
• Бетің ағаруы (Бледное лицо).
• Апатия. Ұйықыңын келуі.
• Қозғалудың координациясының жоғалуы.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Адамды жылу көрпеге ораңыз.

2. Оған ыстық және тәтті шәй немесе кофе берініз.

3. Құрғақ матадан жасалған орамалмен терісі қызғанша ұқалап жіберініз.

4. Ал егер өзініз зардап шегіп қалсаңыз, мүмкіндігінше ыстық ваннаға түсіп және орамалмен құрғақтай денені сүртіп жіберіңіз.

АЙМАҚТЫҚ ҮСІК (Местное обморожение)

Төрт дәрежелі үсіктер болады. Олардың дәрежесін бірден аңықтау мүмкіндігі жоқ. Тек қана дене жыбығаннан кейін үсіктің дәрежесін айтуға болады.

Бірінші дәрежелі үсігінде адамның терісі алдымен ағарады (бледнеет), сезбельнеді (становится нечувствительной), сосын ісіп қызарады (припухает и краснеет).

Екінші дәрежелі үсігінде аздап қанды сұйықпен толтырылған көпіршік пайда болады.

Үшінші дәрежелі үсігінде қаны бар пузырьлар пайда болады. Адам терісі өле бастайды.

Ал егер суық ұзақ бойы әсер етсе одан да терең ораналасқан тканьдар өле бастайды. Бұл үсігінің төртінші дәрежесі.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Еш қайсызда үсік жерлерін қатты ұқалауға болмайды, терінізге зақым келтіру  арқылы микроптарға жол ашу мүмкін. Содан кейін ірік (нагноение) пайда болуы мүмкін.
2. Үсік жерін дұрыстап спиртпен ұқалап жіберу керек. Содан кейін ақырындап ғана жұмсақ құрғақтай матамен қызырғанша ұқалау керек және тұзсыз маймен жағып жіберу керек.
3. Егер үсігі бар жерде көпіршік пайда болса, онда бұл жерді спиртпен жағып, бинтпен орап дәрегерлерге көрсету керек.Пайдалы кеңестер:

1. Суыққа шықпастан бұрын дұрыс тамақтаңыз.
2. Киімініз сізді желден және суықтан жақсы сақтау керек.
3. Жол сапарға шықсаңыз, өзіңізбен бірге құрғақ ішкі киім алыныз.
4. Үсік жел бығытымен күшееді.
5. Егер үсіп кеткен адам демалмаса, онда оған тезірек (искусственное дыхание) қолдан дем беру керек. Егер адам есін жинаса, оған вино, тәтті шай беріп жылы көрпелермен және грелкалармен жабу керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ТҰНШЫҒЫП ЖАТСА (задыхается).

Тұңшығу (асфиксия) әр түрлі себебтен пайда болуы мүмкін.

Олардын ішінде негізгілер:

• Демалатын жолы құсықпен, қанмен, сыңған тіспен, тілмен жабылыпқалған. Мұнын бәрі көбімен санасыз түрде адаммен пайда болады.
• Кеуденіз кысып немесе өкпеге зақым келу.
• Газбен улану, мысалы көміртек қышқылгазбен.
• Электротогімен зақым келтіру.
• Мойынызға ілгек қыса.
• Астма немесе бронхит қатты приступтарында.

Осының барлық жағдайларында адамға демалу өте қиын және демалу мүлде тоқтап қалу мүмкін, самай (висках) және мойынызда тамырлары көгеріледі. Адам ақырын сананы жоғалтады (теряет сознание).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер адам өз санамен тұрса (в сознании), одан тұншығудың себебі жайлы сұрап көру керек, немесе өзініз бұл себебін іздестірініз.
2. Тұншығудың себебіне сәйкес адамға алғашқы көмекті көрсетініз.
3. Жедел жәрдем көмекті (скорая помощь) шақырыныз. Ол келгенше ауырған адамнын жанынан кетпеніз, өйткені тұншығу кез келген уақытта қайталау мүмкін.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ САНАДАН АЙЫРЫЛДЫ (упал в обморок).

Санадан айырылу – бұл адамның уақытша (бірнеше секундтан, 30 минутка дейін) санаға келмеуді айтады.

Белгілері:

1. Бас айналуы.
2. Қөзіне қаранғы түсуі (потемнение в глазах).
3. Құлағында шу есту (шум в ушах).
4. Лоқсу (тошнота).
5. Әлсіз жүректің жиі соғуі.
6. Адам тез ағарады да және жабысқақ термен терлейді.

Себептері: шошыну (испуг), қан жоғалу (большая потеря крови), қарынашу (голодание), ауаның жетпеу (пребывание в душном помещении), жаман хабар (трагические известия).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Бөлмеңізді таза ауанызбен қамтамасыз етініз.
2. Сосын зардап шеккен адамға (пострадавшему) дұрыс демалуға үшін жағаңызды, белбеуді, лифтчик шешініз. Адамның аяқтарын басынан жоғары қою керек, сонда қан басына қарай жақсы ағады. Бұл өте маңызды, өйткені адам санадан айырылу себебі басының қанның жетіспеушілігінен пайда болады.
3. Нашатыр спиртке мақтаны батырып адамға искеуге берініз және содан кейін бұл мақтамен шекені (виски) уқалаңыз.
4. Адамның басын және кеудені суық сумен сүртініз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ КҮЙІК АЛСА (получил ожог).

Күйік оттан, будан, қайнаптұрған судан, химиялық заттардан, күн сәуледен болу мүмкін.

4 дәрежелі күйік болады:

Бірінші және екінші дәрежелі күйікте сұйықпен толтырылған көпіріктер (пузырьки) пайда болады. Үшінші және төртінші дәрежелі күйікте тек қана адам терісі ғана емес, сонымен бірге одан да терең тканьдар жарақатталады (обугливаются или свариваются).

Емделу:

1. Күйік жерін киімнен ажыратыңыз. (Огалите пораженный участок кожи)
2. Күйік жерін суық суға немесе ағып тұрған суық суға салыныз және ауыр басылғанша солай үстап тұрыныз (10 минуттан 30 минутке дейін).
3. Содан кейін күиік жерін матамен немесе басқа таза шүбірекпен орап қойыныз.
4. Маймен, креммен немесе мазьбен жағуғу тиім салынады.
5. Қөпіріктерді (волдыри) жармаңыз, әйтпесе оған микроп түсу мүмкін.
6. Егер күйік қатты немесе терең болса, онда оны дәрігерге көрсетініз.

КҮН СӘУЛЕДЕН КҮЙІГІ (Солнечный ожог)

Белгілері:

1.       Терініздің қызаруы.

2.       Температура.

3.       Құсық (рвота).

4.       Бас ауру.

Емдеу:

1. Күйік жерінізге суық матаны (компресс) қойып, оны жиі ауыстырып отырыныз.
2. Ауруды басу үшін (для снятия боли) аспирин немесе парацетомол ішіңіз.

 АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ УЛАНЫП ҚАЛСА (отравился).

Улану әр түрлі себебтен пайда болады: дәрімен улану, тамақтан, арақтан, наркотикалық, улы заттардан улану. Олардың барлығы медициналық көмекті қажет етеді.

ДӘРІМЕН УЛАНУ:

Белгілері:

1. Құсық (тошнота и рвота).
2. Қарашықтың тартылу немесе кенейуі (сужение или расширение зрачков).
3. Ұйқы келу (вялость и сонливость).
4. Санадан айыру (потеря сознания).
5. Жүректің дұрыс соқпауы (нарушение сердечного ритма).

Сіздің әрекетіңіз:

1. Егер уланған адам есінде болса, оған көбірек жылы су ішкізіп, құстыру арқылы, асқазанды тазалау керек.
2.  Егер уланған адам санасыз болса, онда оны жақсы демалу үшін ішіне жатқызыныз.
3. Дәрігерлердің жұмысын жеңілдету үшін, адам қай дәрімен уланғаның тауып қойыныз.
4. Жедел жәрдемді шақырыныз.

ТАМАҚТАН УЛАНУ

Белгілері:

1.       Іштің өткір, кесілгендей ауру (острая, режущая боль в животе).

2.       Құсық (рвота).

3.       Іш өту (понос).

4.       Әлсіреу, қысымның төмен түсуі. (слабость, понижение давления).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Адамға көбірек жылы, қайнаған су ішкізіп, құстыру арқылы асқазанды тазалау керек.
2. Егер адам демалмаса, оған тезірек демалдыруды (искусственное дыхание) жасау керек.
3. Жедел жәрдемді шақырыныз.

Ақылды кеңестер:

• Санасынан айырылған адамның тілі, демалдыру тамағын бекітіп тастау мүмкін. Сондықтан осыны тексеру керек.
• Жүрек соғуын (проверить пульс). Егер жүрек соғуы бірқалыпты емес (неровный)  немесе ақырындаған (замедленный) болса, тезірек дәрігерді шақырыныз.
• Егер мас адам ұзақ уақыт бойы белсенді қалпында болса, құсығы тоқтамаса немесе қант диабетімен аурғаның білсеңіз, тезірек дәрігерді шақыру керек.
• Ұзақ сақталған консервлерді тамаққа пайдаланбаныз.
• Шамалы болса да бұзылган, исі шыққан тамақтарды жеменіз. Оларды лақтырып жіберу қажет.
• Антисанитарлық жағдағдайда жасалған тамақты жеменіз.
• Уланған адамға тамақты берменіз, оған теқ кана шамалы су ішкізуге болады. Егер адам тамақтан уланған болса, оған сүтті беруге тиім салынады.
• Уланған адамға дәріден теқ қана ауруды басатын (обезболивающее) және іштің өтуіне қарсы (противопоносные) дәрілерді беруге болады.

У БАР ЗАТТАРМЕН УЛАНУ

Белгілер:

1. Өткір іштің ауруы.
2. Аузында күйік және ауру пайда болады (Боль и ожоги во рту).
3. Ішөту.
4. Құсық.
5. Қозғалыс координацияның бұзылуы.
6. Демалуының қиындауы.
7. Санасынан айырылу (потеря сознания).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тездетіп ауруға көбірек (бірнеше стакан) су, шәй немесе сүт ішкізіңіз. Содан соң жұтқыншаққа (глотку) екі саусақты тығып құстырыңыз. Егер ауру ауыр жағдайда болса, оның басын бір жағына бұрып, құсығына шашылып қалмайтындай (не захлебнулся) етіп жатқызыңыз.
2. Сосын активированный көмірді (уголь) майдалап, үгітіп ішкізу керек.
3. Қышқылмен (кислотой) немесе щелочпен уланған жағдайда адамды құстыруға болмайды. Бұндай жағдайда оған сүтті немесе шикідей жұмыртқаны беру қажет.

АЛКОГОЛЬМЕН УЛАНУ

Белгілер:

1. Спирттің мүмкіген иісі.
2. Қөру және есту (зрительные и слуховые) галюцинациялар.
3. Журегі айнуы және құсуы (тошнота и рвота).
4. Есінен айрылу (потеря сознания).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер жәбіріші есінен айырылса, оның есін жидарыңыз.
2. Оны етбетіне басын бір жағына бұрып, құсығына шашылып қалмайтындай етіп, жатқызыныз.
3. Есін жиғызып, құстырып көріңіз.

УГАР ГАЗЫМЕН УЛАНУ

Белгілер:

1. Бас айналу.
2. Бас ауруы, алқыну (одышка).
3. Журек айну, құсу.
4. Есінен айырылу.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Уланған адамды тездетіп таза ауаға шығару керек.
2. Басына салқын компресс қою керек.
3. Демалуы әлсіреген немесе жоқ жағдайда жәбірленушіге нашатыр спиртін иіскету керек.
4. Қолдан дем беру керек (искусственное дыхание).
5. Жәбірленуші есін жиған соң, таза ауаны бөлмеге шығарып, төсекке жатқызып, ыстық шәй беру керек.
6. Дәрігер шақыру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ СУҒА БАТҚАН БОЛСА (тонул).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Мұрынын сумен бірге кірген, шылаудан тазартып, су кіріп кеткен кезде, зардап шеккен адам бетімен төмен қарай қояды, баспен кеуде  ілініп тұрғандай тұру керек. Сол үшін оны тізенізге қоюға болады немесе ішінізге қарай қойып, бүгіп кесек сияқыл киім қою керек.
2. Содан су өкпеден шықсын деп, арқаңызға басу керек. Су шығуы қойса, арқаңызға жатқызып өзі демалғанша қолдан дем беру керек (искусстенное дыхание).
3. Зардап шеккен адам санаға келген кезде, оны жылып аурухананаға жіберу керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМДА СІҢІР ТАРТУ БОЛСА (судороги).

Аяқ атсынан қысқарту бұлшық еті, қатты ауруы сіңір тарту дейді. Ол адамға тек қана суда жүзіп жүрген кезде ғана зиян болады. Сіңірдің тартылу себебтері ол жүзгенде суық судан, спортпен шұғылданғанда қозғалудың дұрыс емес координациядан, іш өту кезінде, журектің айнуы кезінде немесе қатты терлеу кезінде тұздан айырулу себебінен. Сіңір тартылу эпилепсияда, миі қыртысының травмаларда (травма головного мозга) және ешқандай себебсіз болуы мүмкін.

Сіңірдің тартылуды тоқтату үшін аяқты түзу тарту керек (выпрямить конечность). Оны адам өзі де істеалады, сонымен бірге оған басқа адам қөмектессе де болады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1.       Егер қолдың сіңірлері тартылса:

·         Саусақтарды түзу тартыныс (выпрямите пальцы).

·         Саусақтын уштарына басыныз (надавите на подушечки палец).

·         Тартылған бұлшық етті тартып ұқалап жіберіңіз.

2.       Егер аяқтың сіңірлері тартылса:

·         Аяғыңызды түзу тартып оған тұрыныз.

·         Пяткаға және аяқтын саусақтарына кезекпен басыныз.

·         Аяқты (икру ног) ұқалап жіреңіз.

3.       Егер аяқтың саусақтардың сіңірлері тартылса:

·         Бұкіл табанызға тұрып аяқтардың саусақтарды кушейтініз (напрягите пальцы ног), немесе отырып тізеге қарай аяқтың саусақтарды ұқаланыз (разгибайте рукой пальцы ноги по направлению к голени).

·         Ступняның бұлшық етті ұқаланыз.

4.       Егер сыңырдың тартылулары тоқтамаса: Іштің бұлпық еттін тартылуы тұздың жетіспеушілігінен (іш өту себебінен немесе журектін айналудан) пайда болған уақыт өткенде өз өзімен тоқталады. Бірақ  оны тездету үшін бір литрға бір кішкентай қасығы қосылған тұзды суды беруге болады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ҚАНДЫ ҚАЛАЙ ТОҚТАТАДЫ.

                Кішкене алған жарақаттан қан өзімен өзі тоқталады (свертывание). Алған жарақатта тиуге болмайді жіне суртіп керегі жоқ. Егер қан ағымы тоқтамаса, матамен (шүберекпен) қатты байлап қою керек.

                Қатты қысып байлау (наложение давящей повязки):

1. Адамды жатқызыныз. Жарақат алған жерді киімнен босатып дұрыстап қарап шығыныз.
2. Егер жарақатта бөтен зат болмаса, оған қанды жақсы сінетін материалды (салфетка, орамал, шүберектің бір бөлігі) қойыныз. Жарақат жерді жоғары қөтерініз, бұл қан ағымына қанның циркуляциясына байланысты азаюға апарады. Жарақаттағы салфеткаға, орамалға мақтаны немесе матаны қойып бинтепен қатты байлап тастаңыз.
3. Егер қан ағымы тоқтамаса, яғни қан байланған жерінен шығып жатса (кровь сочится через бинты), бұрынғы байланған бинтті алмай оның үстіне екінші қабатпен тағы да бинтпен қатты байлап тастаңыз.

Егер сізде бинт жоқ болса, онда оның орына кез келген шүбіректі (простыняны, койлекті кесіп) қолдануға болады.

ЕГЕР ЖАРАҚАТ ЖЕРІНДЕ БӨТЕН ЗАТ БОЛСА.

Егер жарақат жерінде бөтен зат болса, мысалы шынының бір бөлігі, онда оны алмныз. Олай сіз жарақат алған адамға зиянды келтіресіз. Мүмкін бұл зат қан ағымын үстап тұрған шығар.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1.       Жараның айналасына он минуттай қатты қысып қанды тоқтатыңыз.

2.       Кольцевой (сақиналық) повязкамен жарақат жерінің айналасын ораңыз.

3.       Бинт жарақат жеріндегі повязканы жоғары және төмен жағынан қатты үстап тұру керек.

4.       Жедел жәрдемді шақырыныз.

АРТЕРИЯНЫ БАСУ ЖӘНЕ ЖГУТТЫ САЛУ.

                Егер қысып устап тұрған повязка көмектеспесе, онда жарақатқа қанды апаратын артерияны басып қөрініз.

Ең алдымен артерияны қолмен басып қөріңіз. Егер бұл көмектеспесе, онда адамға жгут салуға тура келеді.

Ол үшін шүбірекпен, шлангпен немесе жүқа арқанмен жарақат жерінен жоғары жағын байланыз. Сосын жгуттің астына жүқа таяқшаны, карандаш немесе қаламды кіргізіп қатты бұра бастаңыз. Содан кейін қарапайым қысатын повязканы байланыз.

Артерияны 10 минуттан артық қысып үстауға болмайды. Әйтпесе тканьдарда қан бармағаннын себебінен өзгермейтін құбылыстар пайда болады да оны кесіп тастауға (ампутировать) тура келеді.

Жгут салғаннан кейін адамға су ішкізу керек.

ВАРИКОЗ ТАМЫРЛАРДЫҢ ЖАРАҚАТАЛУЫ.

Аяғындағы варикоз тамырлардың кенуі (варикозное расширение вен) қауіпті себебі, бұл тамырлар жарылып және қатты қан ағымы басталуы мүмкін.  Мұндай жағдайда қан ағымын тезірек тоқтатып зардап шеккен адамды ауруханаға жеткізу қажет.

1.       Адамды жатқызып. Аяғынды биікке көтеріп жарақат жерін қолмен кісіп тастаныз.

2.       Жарақат жерін бинтпен немесе шүбірекпен орап тастаныз.

3.       Егер бинт қанға сініпкетсе (повязка пропиталась кровью), оның үстіне жаңа повязканы байланыз.

4.       Жедел жәрдемді шақырып, зардап шеткен адамды тыныштандыруға үмтылыныз.

МҰРЫННАН, АУЫЗЫНАН НЕМЕСЕ ҚҰЛАҚТАН ҚАН АҒУЫ.

Мұндай қан ағымдар адамның бастың немесе кеуденің жарақат алғанның белгілері. Ауызанан қан ағымы қабырғаның сынғаның белгілері, Құлақтан және мұрыннан қан ағымы черепно-мозговой травманың белгілері.

Сондықтан мұндай жағдайда тезірек жедел жәрдемді шақырыныз. Жарақат алған адамды (полулежа) отырғызып және басын қан ақан жағына шалқайту керек.

Егер қан мұрыннан немесе құлағынан ақса, бұл жерлеріне мұз қою керек. Сонымен бірге қан ағып тұрған жерін таза салфеткамен, орамалмен, мақтамен жабу керек. Бірақ бұл жеріне қыспаныз.

Егер адам санасынан айырылса, онда оны жатқызып басын аяғынан жоғары қою керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖАРАҚАТ ЖЕРІҢ ҚАЛАЙ ОРАУ КЕРЕК.

Орайтын заттар бұл:

• Бинттер (стерильді және стерильді емес).
• Мақта тазартылған (гигроскопическая) және қарапайым. Тазартылған мақта ылғалды (влагу) және ірікті (гной) тарту қабілетіге ие.
• Таза орамалмен, кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың көмегімен қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір кірмеуге жағдайын жасауға болады.

ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:

1.       Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз, упаковканы сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз: солай орауға ыңғайлы болады. Жарақат жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет жарақаттан жоғары байланыз.

2.       Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз (тек қана жарақаттың астында емес).

Дұрыс емес жасалған повязка қатты қысып тастап және қан айналымына кедергіні жасау мүмкін. Сол себептен жарақат алған адам саусақтармен қозғаалады ма, саусақтын ұштарының (подушечки палец) түсі өзгерген жоқ па, және сезім қабілеттері жоғалған жоқ па перевязка жасағаннан кейін тексеру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ҚОЛДАН ДЕМ БЕРУ (ИСКУССТЕННОЕ ДЫХАНИЕ).

Дайындалу:

1. Адамның кеудесің киімнен босатып, арқаға жатқызады. Жаурынның (лопатканың) астына бас төмен ал кеуде жоғары тұру үшін оралған киімді кою керек.
2. Керек болса аузыны тазартып, ал басын қисайту керек.
3. Тіл демалатын тамағына түспеу үшін, оны тартып жіберіңіз.ДЕМ БЕРУДІҢ БІРІНШІ ӘДІСІ (СУҒА БАТҚАНДАҒЫЛАРҒА ЖӘНЕ АСФИКСИЯ КЕЗІНДЕ ПАЙДАЛАНАТЫҢ)

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Зардап шеккен адамның бас жағына тізеге отырып, екі қолынды шынтақ (локоть) жағынан үстау керек.
2. Сосын оларды біркелкі басына қарай көтеріп осындай қалпында 1-2 секундтай үстай тұру керек.
3. Содан кейін біркелкі, бірақ жылдамырақ қолдарын кеудеге қарай түсіру керек.
4. Осы қимылдың аяғында қолды кеудесіне кішкене қысу керек.
5. Осындай қозғалыстарды минутына 16-18 рет адам демалумен бірдей жылдамдықпен жасау керек.

ДЕМ БЕРУДІҢ ЕКІНШІ ӘДІСІ «АУЫЗДАН АУЫЗҒА»

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Өз қолының ортанғы саусақпен зардап шеккен адамның тілді дұрыстап қою үшін ауызын теқсеріңіз.
2. Зардап шеккен адамды арқаға жатқызып, аузын ашып, жақты (челюстьті) бір қолымен ұстай тұрыңыз. 
3. Зардап шеккен адамның мұрынын жауып, өз ауызыңызбен оның аузын қосып, кеуде көтергенше ауаны қатты үрлеңіз. Мұны басталғанда еркін қолыңызды адамның кіндіктен (пупоктан) сәл жоғары қойып және кішкене, ас қазанына ауа кірмеу үшін, итеріп тұрыңыз.
4. Бүйрегі ауаға толғаннан кейін зардап шеккен адамның, ауа енді сыртқа шығу  үшін аузынмен мұрынды босатыңыз.
5. Осындай қимылдарды минутына 20 рет жылдамдықпен адам өзі демалғанша қайталау керек.

Егер адамның ауызы бұзылып қолдан дем беруге жасайалмасаңыз, онда зардап шеккен адамның аузын жауып ауаны мұрыннан беруге болады.

Егер адам өзі демалуды бастаса онда оны демалуға қауіпсіз кеудесіне жатқызу керек. Зардап шеккен адамнан алысқа кетпеңіз - өйткені адамның дем алу тағы да тоқтауы мүмкін.

Егер зардап шеккен адам кішкентай бала болса (грудной ребенок), онда оның ауызымен мұрынды өз аузымен бірақ жауып қолдан дем беруге болады. Сонымен бірге кішкентай балаға үлкен адаммен салыстырғанда демді  жиі беру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КЕУДЕНІҢ ЖАРАҚАТТАНУЫ (травмы грудной клетки).

Бұл жарақат көбіне көлік апаттарда, құлағанда, өндірістерде төтенше жағдайларда пайда болады.

ЕГЕР КЕУДЕ ӨТКІР ЗАТПЕН ТЕСІЛГЕН БОЛСА.

Белгілері:

1.       Кеуденің ауырғаны.

2.       Дем алу қиындағаны.

3.       Қаны бар көпіршіктерінің шығуы.

4.       Дем алғанда ысқырық  дауысты есту (жараға ауаның кіріп жатқаның белгісі).

5.       Еріннің және терінің қөгергені.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Зардап шеккен адам дем алу үшін, жараны тезірек жабуға ұмтылыңыз. Мұны ең алдымен қолмен, сосын кез келген ауаны өткізбейтін затпен (полиэтилен, фольга) соның үстінен пластырьмен жабыстыра салу керек.
2. Алғашқы көмекті жасағаннан кейін, жедел жәрдемді шақырыңыз.

СЫНҒАН ҚАБЫРҒАЛАР

ҚАБЫРҒАНЫҢ ҚАРАПАЙЫМ СЫНУЫ (ПРОСТОЙ ПЕРЕЛОМ РЕБРА).

Белгілері:

1. Сынған жері тез іседі (опухает).
2. Жөтелгенде немесе терең дем алғанда күшейетін ауру (острая боль при глубоком вдохе или кашле).
3. Дем алғанда арнайы дыбыстың (хрустящий звук) шығуы. Бұл бірнеше қабырғаның сынғанының белгісі.
4. Жай демалуда ауру онша қатты емес (при обычном дыхании боль небольшая).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сынған қабырғалар жағынан қолыңды аз қимылдау үшін, бекіту керек.
2. Зардап шеккен адамды травпунктке апару керек.

ҚАБЫРҒАНЫҢ КҮРДЕЛІ СЫНУЫ (СЛОЖНЫЕ ПЕРЕЛОМЫ РЕБЕР).

Олар ішкі органдардың жарақат алғанының белгісі. Сол себептен ішкі қан ағымы (внутреннее кровотечение) пайда болады.

Белгілері:

1. Ауызынан қанның ағуы.
2. Дем алудың қиындай түсуі (затрудненное дыхание).
3. Шөлдеу (жажда).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тез жедел жәрдемді шақыру.
2. Ол келгенше: зардап шеккен адамның күйін жеңілдету керек, бинттармен немесе басқа шүбіректермен жарақат алған жағынан адамның колын бекітіп тастау керек. (согнутую в локте руку перебинтовать или притянуть руку к туловищу повязкой)

КЕУДЕ АУРУЫ (Боли в груди)

Олар адам денесінде өзгерістер болғаны туралы айқындайды және мұны зейін аудармай қалдыруға болмайды

Дәрегерлерді келесі жағдайларда шақыру керек:

1. қатты және тоқтамайтың кеудесіңдегі аурулар,
2. жоғары температура,
3. қан түкіру,
4. терлеу және беттің ағаруы (сильная бледность и испарина на лбу).

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ІШТІҢ ЖАРАҚАТАНУЫ (травмы брюшной полости).

Іште адамда мочевой пузырь, шектер, және әйелдерде матка бар. Бұл мүшелерде қөп қан тамырлары бар. Олардың жарақат алуы өте қауіпті болуы мүмкін.

АШЫҚ ЖАРАҚАТ (открытая рана).

Егер жарақат іргемен (вдоль) өтсе, онда ол ашылмау үшін іштің бұлшық еті қысылып тұру (напряжены) қажет. Ол үшін адамды арқаға жатқызып, созылған аяқтарды кішкене қөтеріп астына оралған қөрпені, куртканы немесе пальто салу керек. Егер жарақат қөлденең (поперек) болса, онда керісінше бұлшық еттері кысылып тұрғанда жара ашылып кету мүмкін. Бұлшық еттерді әлсірету үшін, бүгілген аяқтың астына және бастың астына бір зат қою керек.

                Жарақатқа өңдеу (обработканы) жасау үшін:

1. Инфекцияны кіргізбеу үшін жараға жөтелмей және дем алмай жараны ақырын ашу керек.
2. Қан ағымын тоқтату үшін, жараға бірнеше қабатқа оралған марляны салу керек. Содан кейін бинтті пайдаланып, жараны қатты қыспай, кеудені байлап тасту керек. Матаның узелі жараның астында болмау керек. Егер матаны арқадан өткізуге болмаса, онда оны пластырьмен жабыстыра салуға болады.

Дем алуға және қанның айналымына қедергі болмау үшін түймелерді ағытыңыз және белбеуді шешіңіз.

Қолдарды сыртқа қалдырып зардап шеккен адамды қөрпемен жабыңыз. Жедел жәрдемді шақырыңыз және де ол келгенше адамды назарсыз қалдырмаңыз.

Зардап шеккен адамға суды ішкізбеңіз, өйткені ауруханада оған жалпы анестезияны жасау мүмкін. Егер адам шөлдесе, оның ернін ылғалдаңыз.

Егер адам санасыз болса онда оны есіне түсіріңіз. Егер адам жөтеліп жатса немесе оның жүрегі айнып жатса онда оның жарасын ақырын ұстай тұрыңыз (придерживайте рану).

Егер жарадан ішкі органдар қөрініп жатса, оларды қайтадан ішке салмаңыз және оларға мүлде тимеңіз. ІШТІҢ ЖАРАҚАТ АЛҒАНЫНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ:

1. Ішке тигізгенде оның ауыруы.
2. Іштің қатаю (напряжение) және де спазмалар.
3. Іште қанның белгілері (кровоподтеки) және жырылып кетулер (ссадиналар).
4. Беттің ағаруы, салқын терленген маңдай.
5. Әлсіздігі.Жоғарыда айтылған белгілер (симптомдар) ішкі қан ағымының белгілері. Осындай жағдайда тез жедел жәрдем шақыру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СЫНЫҚТАР ЖӘНЕ ЖАРЫҚТАР  (переломы и трещины).

Ашық  және жабық түрдегі сынықтар ажыратылады. Ашық сынық кезінде сүйек сынықтары жұмсақ теріні кесіп сыртына шығады.

Жабық сынық кезінде тері бұзылмайды, сынған жерде ішкі қан кету, ісік және ауру пайда болады.

ҚАЛАЙ АЛҒАШКЫ ЖӘРДЕМ КӨРСЕТУ КЕРЕК?

Ашық сыңық кезінде:

1. Сынған жерден киімді шешіп (керек болса кесіп), терінің зақымданбағанына (не повреждена) қөз жеткізу. Егер тері зақымданған болса, онда оны бірден орау керек.
2. Қан кетуді тоқтатып, саусақпен үлкен тамырларының жараның төменгі және жоғары жағын басып, немесе жгут салу қажет.
3. Ластанудан сақтау үшін, жараның айналасың йодпен немесе спиртпен өндеп, залалсыңдандырылған бинт таңу.

Жабық сынық кезінде:

1. Салқын компресс қою.
2. Зақымдаған жерін, сүйек қозғалысы болмау үшін, уақытша шинаға байлау.
3. Сынықтың кез келген түрінде жарақаттанушыны толық қимылсыз тыныштықта қалдыру керек.

Шина салу:

1. Егер қол астында арнайы шина болмаса, орнына тақтайшаны, фанера тілімін, таяқты қолдануға болады.
2. Шина тағу: тақтайшаны дайындау, сынықтан бір буынға жоғары және төмен қамтитындай. Жарақаттанған жерді тақтайшамен қозғалмайтындай етіп бинтпен немесе оны алмастырушы материалмен байлау керек.
3. Егер шина үшін материал болмаса, мысалы, қол жарақатталса, пиджактың жеңінің шынтақ жерін бүгіп, қолды денеге асылатындай етіп байлауға болады.

Иық сынғанда алғашқы көмекті екі адам көрсету керек: біреу жарақаттанған қолды ұстап, иықты сәл төмен тартады, екіншісі бір шинаны ұшы қолтыққа жететіндей етіп ішкі жағына қозғайды, ал екінші шинаны сыртына салады. Шиналар дұрыс қойылған соң, байлайды. Колды байланған орамалға іледі.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СОЗЫЛУЫ (растяжение).

Бұлшық еттің, связкалардың, сіңірдің созылуы – олардың зақымдалуды атайды. Созылуы ауыр зақым, буындардың ауруымен қатар, тері іседі.

Алғашқы көмек: зақымдаған жерді жоғары көтеріп, ісік орынына салқын компресс басу керек. Жарты сағаттан соң буынды бинтпен байлап, дәрігерге жіберу керек.

СІҢІРДІҢ СОЗЫЛУЫ (растяжение связок).

Көп жағдайда тізе буын сіңірі созылады. Бірақ иықты да, қолды да созылып алуға болады. Бар жағдайда зақымның ауруы сынғандай аурады, әсіресе, сіңір жыртылғанда. Сондықтан соңғы диагнозды рентгенографиядан кейін ғана қоюға болады.

Белгілер:

1. Қатты ауруы.
2. Ісінуі.
3. Тері түсі өзгеруі.Емдеуі:

Созылған терге қысымды азайту. Запястья зақымдағанда қолды байлау арқылы оның ауруын жеңілдетуге болады. Тобық сіңірі созылғанда жатып, аяқ астына жастық қою керек. Алғашқы кезде салқын, кейін жылы таңу керек.

                Егер ауру және ісік басылмаса дәрігерге барған жөн.

Бұлшық ет созылуы:

Оның көрінісі сіңір созылуына ұқсайды: тез ауру (резкая боль), ісік және ішкі қан кету (көгеру).

Әдетте онымен ауыр атлеттер, футболистер, баскетболистер, рэгбистер зақымданады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ОМЫРТҚАНЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма позвоночника).

Белгілер:

1. Зақымдаған жерден төмен ештеңе сезбеу, немесе дененің екіге бөліп тастағандай сезіну.
2. Аяқ-қолдың ашуы (бұл мойының зақымданудың белгісі)
3. Аяқ және қолдың саусақтардың, олар сынбаса да, қатты ауруы.
4. Тердің жансыздануы. Шымшығандағы ештенені сезінбеу.
5. Дем алудың қиындауы.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1.       Ауруды қозғалмауын сұраңыз.

2.       Оны қөрпемен жауып, жедел-жәрдем шақырыңыз.

3.       Егер адам ессіз, шалқасынан жатса, оны аударманыз. Тек қана ауызынды тексеріп қөріңіз.

4.       Оның дем алуын қадағалаңыз. Егер дем алу тоқтаса жасанды түрде ауыздан-ауызға дем алдырыңыз. Бұл кезде аурудың басын қозғамаңыз, өйткені одан да қатты зардап шугуініз мүмкін.АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / БАСТЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма головы).

Бастың соғылуы бас сүйегінің жарылып, мидың зақымдануына әкелуі мүмкін.

БАС СҮЙЕГІНІҢ ЖАРЫЛУЫ (Пролом черепа).

Белгілері:

1. Жарадан қатты кетуі.

2.Мұрыннан сарғайған сүйық пен қаннын кетуі. (Кровотечение из носа, смешанное с желтоватой жидкостью.)

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Қанды тоқтатуға ұмтылу. Залалсыздандырылған таңытқышпен (марлей), матамен немесе орамалмен жаралған жерін жабу.
2. Жараны қозғалмай. Байлау. Ауруды травпунтке жеткізу.

МИДЫҢ ҚОЗҒАЛУЫ (сотрясение мозга).

Белгілері:

1. Қысқа мерзімдік ессіздік.
2. Әлсіздік.
3. Әлсіз пульс, дыбысты дем, бет қызаруы, жоғары температура.
4. Қөз қарашығының екі түрлігі.
5. Журек айнуы. (Тошнота).
6. Ориентацияның жоғалуы.

Сіздің іс-әрекетіңіз: Тез арада жедел-жәрдем шақыру.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЭЛЕКТРОЗАҚЫМДАНУ (электротравма).

Электротогымен зақымдану пайда болады:

1. Екі ашық электросымды үстау.
2. Бір сымды үстап суда немесе ылғалда тұрсаңыз.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Бөлмеде электр қуатын түгел айырып, тоқтан шнурды айырып қою керек.
2. Егер бұл мүмкін болмаса:

• Өзінді токті өткізбейтін материалға (резинадал жасалған коврик, құрғақ ағаш тақтайға, қалың қағаздар) тұрып сақтау.
• Электр тогын өткізбейтін материалды қолданып, жарақаттанған ауруды алып шығу.
• Жарақатталған адамды қауіпсіз жерге алып кету.

3. Егер ток адамға әлі әсер етіп жатса ағаш тақтайға немесе құрғақ киімге тұру керек, қолды құрғақ матаға орап, қалған матамен жарақаттанған адамды шығару керек.
4. Содан кейін егер жарақаттанған адам ессіз болса, оның жағасын, түймесін ағытуы керек.
5. Нашатыр спиртпен иіскету.
6. Жедел жәрдемді шақыру.

  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ТРАВМАЛЫҚ ШОК (травматический шок).

Ағзамың қанайналысының жай жүруінен травмалық шок пайда болады.

1.       Ағзаның әлсізденуі.

2.       Бас айналуы. Жүрек айнуы.

3.       Қатты сусау.

4.       Терлеу.

5.       Ақырын және біркелкі емес пульс.

6.       Тез дем алу (учащенное дыхание).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Науқасты басын төмен, аяғын жоғары қаратып жатқызу.
2. Оны тыныштандыру.
3. Белдігін, түймелерін босату.
4. Жедел-жәрдем шақырту.
5. Науқасты көрпемен орау. Грелканы қолданбаған жөн.
6. Ерін сулау, бірақ су ішкізбеу. Өйткені ол адамның ауруханаға барғанда анестезияны уақытына жасамауға апарады.
7. Адамды қозғатпау керек.
8. Егер демалу қиындыққа түссе, онда адамды кеудеге жатқызып, басынды қисайту керек.
9. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды түрде дем алдыру.

  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР ТІС СЫНСА (если выбиты зубы).

Кейбір төтенше жағдайларда тіс сынады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер адам ес-түссіз болса, ауызынан қан кетсе, оны жанынан (поверните на бок) жатқызыныз. Аузынды сыңған тістерден және қаннан босатыныз.
2. Дем алуға ыңғайлы жатқызыныз.
3. Егер ол есті болса отырғызып, қанды түкіруге ыңғайлы басынды еңкейтіп қойыныз.
4. Сыңған тісті алып, орнына тампон салып, 10-15 мин қысып тұрғызу керек. Қан тоқтағанша қайталау.
5. Көп қан кетпеу үшін қан кетуі басылмаса дәрігерге қаралу керек.

  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КӨЗГЕ ҚИҚЫМ ТҮССЕ (если в глаз попала соринка).

Қиқымнан басқа көзге кірпік, әйнек түсуі мүмкін. Қолайсыз линза да көзді зақымдауы мүмкін.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Көзді сүртпеңіз, қозғамаңыз.
2. Қөздің алмасын дөңгелетіп, не түскенін аңықтаңыз.
3. Егер қиқым зрачокта немесе терең қөзде болса, онда оны қозғамаңыз.
4. Таза платокпен көзді жауып, травмпунктке барыңыз.
5. Егер қиқым оңай алыптастауға беткі жағында болса, онда ағып турған суға немесе судың ішіне көзді қойыныз, содан кейін қиқым түскенше көзді ашып/жауып тұрыныз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖҮРЕК АЙНУЫ (если человека укачало).

Кай кезде теңізде, әуеде адамның жүрегі айқиды. Теңізшілер мұны «теңіз ауруы», ұшқыштар «әуе ауруы» деп атайды. Бұл бас айналуы, құсуға жалғасады. Сонымен қатар бас ауруы мүмкін.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Басынды артқа шалқайтып отыру, немесе көзінді жүмып жатып көріңіз.
2. Дәріні қолдану (жүрек айнытудан).
3. Терезені ашыңыз.
4. Кішкенеден су және тамақты ішіңіз.
5. Темекі шекпеңіз. Шеккендерден әрі тұрыңыз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖЫЛУЛЫҚ СОҚТЫҒУЫ (если случился тепловой удар).

Жылулық соқтығуы деп адамның көп уақыт бойы жылу әсер еткеннен пайда болады.

Жылу алмасу адамда келесі әдістермен пайда болады:

• Терлеу кезінде адамның организмі салқындайды.
• Тер копилярлардың кенеу. Осынын арқасында ол қанмен жақсы қамтиды және де салқындайды.
• Жиі дем алу. Артық жылуы (излишнее тепло) өкпе арқылы шығады.

КҮН КӨЗІНІҢ ЫСТЫҒЫНЫҢ ЗАРДАБЫ (перегрев на солнце).

Тердің күннің ыстығында көп шығуы ағзаның құрымындағы су мен тұздың азаюына апарады.

Тердің шығуы дене температурасының көтерілуіне жол бермесе де, ағзадағы тұздардың азаюы бұлшық еттің тартылуына осыдан әлсіздікке апарып соғады.

Бұлшық еттің тартылуы және естің талуынан басқа, күннің өтуі бас ауырымен, бас айналуымен және жүрек айналуымен сипатталады. Температура қалыпты жағдайда қалады, бірақ тері суық және дымқыл болады. Бет бозарып (бледнеет), демалыс жиілдетілген болып, қан тамыр соғысы баяулап кетеді.

Адамда іші өтіп, құсса, жағдайы нашарлайды.

Ауырған адамды көлеңкеге әкеліп, тұздалған су беру қажет. Егер де ол естен талса, оны кеудеге жатқызып, демалыс күйі жеңіл болатындай етіп, дәрігер шақыру керек.

ДЕНЕ ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕН, ЫСТЫҚ ӨТУ (Перегрев из-за повышения температуры тела).

Адам ыстық және дымқыл климатты жерде болғанда, оның денесінен шыққан тер, теріні суықтандыруға үлгермей, организм сондай климатка үйрену үшін, 3 аптадан 6 аптаға дейін созылады.

Жылулық соғу (тепловой удар) болса, онда дененің температурасы 40 градусқа дейін жетеді. Сондай уақытта адамның терісі құрғақ және ұстағанда ыстық болады. Бас ауырғаның, жүрек айнауының және бас айналғаның науқас адам айтады (жалуется). Сырқат адам есін жоғалтып қалуы мүмкін.

Егер сондай уақытта адамға көмек көрсетпесең, ол өліп қалуы мүмкін.

Сондай симптомдарды көргенде, дәрігерді шақыру керек, ал ол келмей тұрғанда спиртпен немесе сулы жаялықпен жабу керек, дененің температурасы 38 градусқа түскеннен кейін сол процедураларды қоюға болады. Температура түсіп болғаннан кейін сулы жаялықты құрғақ жаялыққа ауыстыруға болады. Егер температура тағы да көтеріле бастаса, тағы да сол процедураларды бастауға болады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ЖАРАҚАТТАР (раны, царапины, ссадины).

 Егер жарақаттар таза, онда оны өзіміз емдеуге болады. Егер жарақат үлкен болса, онда дәрігерге бару керек және укол істету керек.

Емделуі:

1. Жарақаттың өзіне тиіспей, сулы ватамен жарақаттының айналасын сүрту керек.
2. Жарақаттың өзін йодпен жағып, оны таза бинтпен байлап тастау керек.
3. Үлкен жарақатты мақталы-марлі жастықшамен бинтпен байлап тастау керек.
4. Жастықшалар мен бинттерді шығарып жатқанда жарақатқа салатын жағын міндетті түрде қолмен ұстамаңыз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ БЕТ ЖАРАҚАТТЫ.

ЖАҚ ЖАРАҚАТТЫ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Ауызды қан мен тістен босату.
2. Жақты бинтпен басты айналдыру әрекетімен байлау.
3. Тез уақытта дәрігерге жолығу.МҰРЫН СЫНУЫ.

Белгілері:

1. Қатты ауыруы.
2. Мұрын сүйегі (переносица) деформациясы.
3. Қан ағуы.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Травмапунке тез жеткізу.
2. Рентген жасап, сыну деңгейін аңықтау.

МҰРЫННЫҢ ІШІНЕ ТҮСКЕН ЗАТ (посторонний предмет в носу)

Балалар мұрынның ішіне тастарды, домалақтарды және басқа нәрселерді тығады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сіңбіру арқылы мұрынның ішіндегі затты алу.
2. Егер де осы әрекет көмектеспесе, травмапунктке жолығу.МҰРЫННАН ҚАН АҒУ

Себептері:

1. Қан сосудтарының түшкіреуден, сіңбіруден жарақатануы.
2. Сосудтардың әлсіздігі.
3. Қан қысымның секіруі.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сабырлы отырып, жағаңызды босатыңыз. Мойынызды алға созып, мұрын тесіктерін қысу.
2. Мұрынды бір-екі минутқа компресс жасау.

ҚАН ҰЙЫЛУ (Кровоподтек)

Белгілері:

1. Жарақат болған жердің ісініп кетуі.
2. Қызару (Қанның жұмсақ бұлшық етке өтуінен).
3. Қан ұйылудың түсінің өзгерісі, жазылып кетуіне (көк түстен сары жасыл түске дейін).

Емдеуі:

1. Ісіп кеткен жердің сүйек соғуын тексеру. (Проверить, нет ли на этом месте перелома или трещины.)
2. Ісіп кеткен жерге суық компресс жасау (мұзды полиэтиленге салып бастыру)

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ҚҰЛАҚ ЖАРАҚАТТЫ (травма уха).

Құлақ жарақатты (повреждение уха)

Бастың қатты соғылуы, қатты дыбыс, бөтен нәрсенің құлақа зардап әкелуі мүмкін, ең қауіптісі құлақ ішіндегі перепонканың тесілуі.

Белгілер:

1. Құлақтың қатты ауруы.
2. Бас айналуы.
3. Құлақтың естімеу.
4. Бас ауыруы.
5. Құлақтан қан немесе сары сұйықтың шығуы.

Сіздің әрекетіңіз:

1. Жарақат алған адамның басын еңкейтіп, қан құлақтан жақсы ағу үшін дұрыстап отырғызу.
2. Жарақаттанған құлақты мақта немесе басқа нәрсемен тықпаңыз, оның ішінде ішкі қысымын өсіп кетуі мүмкін.
3. Құлақтын астына мақта қойып, қатты емес байлап тастау керек.
4. Егер жарақат алған адам естен талса, оны кеудесінен жатқызып дем алуға қауіпсіз жерге қойыңыз.
5. Егер де ол дем алмаса, оған жасанды дем беру керек.

ҚҰЛАҚТЫҢ ІШІНДЕ БӨТЕН ЗАТ.

                Ортаңғы, ішкі құлақ және барабанная перепонкаға түскен бөтен заттан құлаққа жарақат жасайды.

Белгілері:

1.       Құлақ ішіндегі «атыс».

2.       Құлақ естімеуі.

3.       Құлақтың үшкір ауыруы.

Сіздің әрекетіңіз:

1. Тез уақытта травмпунке жолығыңыз.

Құлақ ішінде қоңыз.

1. Құлақ ішін ақтамаңыз, себебі бұл әрекет қоңызды жындандыру мүмкін. Егер де онда инесі (жало) бар болса, ол шағуы мүмкін.
2. Басты жерге қарай еңкеіңіз. Мүмкін, қоңыз өзі шығады.
3. Егер ол шықпаса, құлақ ішіне кішкене жылы су құйыңыз.
4. Егер де жоғарыда айтылған шаралар қөмектеспесе, онда дәрегерге жолығыңыз.

ЭКСТРЕМАЛДЫ СИТУАЦИЯЛАРДА ТІРІ ҚАЛУДЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

• Суықтан, ыстықтан, жаңбырдан және желден қорғану үшін орын табу.
• Өзіңді біреу байқау үшін: от жағу, ағашқа ашық түсті киім ілу, SOS сигналын беру керек.
• Суды үнемдеу керек. Егер су жоқ немесе аз мөлшерде болса, су бар жерді табу қажет.
• Тамақ үнемдеп, оны табудың жолын іздеу.

ІІІ Қорытынды бөлімі: не үйрендік?

ІҮ Үйге тапсырма: түсініп оқу

Ү  Бағалау: