Конспекты. Сәндік-қолданбалы өнер элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы

7- сыныптар

Сабақтың тақырыбы:Сәндік-қолданбалы өнер элементтерін қоса отырып, материалдарды көркем өңдеу технологиясы

Сабақтың мақсаты: – Білімділік:  Ағаш бөлшектерін шегемен, бұрама шегемен және желіммен бектіу туралы түсінік беру;
- Дамытушылық:  Ағаш бөлшектерін құрастырып –бекітуде шегелеу ептіліктерін ұқыптылықтарын дамыту;
- Тәрбиелік:  Қауіпсіздік ережесін нақты сақтау, жауапкершілікке баулу, эстетикалық талғамдарын жетілдіру.

Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі
 Үйге тапсырмаcын тексеру
Жаңа тақырып мазмұны.

Ою-өрнек композициясының орта бөліктерінде космогониялық мотивтер орналасса, оларды айнала таралған өсімдік және жануар дүниесі тектес мотивтер араласып бейнеленелді. Ал, геометриялық фигуралар ою-өрнек композициясының жиегінде, кейбір орта бөліктерінде кездесетін мотивтерді толықтырып отырады. әрине, бұл мотивтік байланыстар композициялық негіздерге (симметрия, пропорция, ырғақ, қарама-қарсылық) сүйене орналасуы шарт. Алдыңғы үш негі бұйым ою-өрнегінің орналасуына тікелей қатысты болса, қарама-қарсылық элементі оюдың әсемдігін ашудағы түс, өң беруге де байланысты. Оюдың немесе композицияның үйлесімді сол және оң жақтағы орталық оське байланысты тепе-теңдік қалыпта орналасуы.симметрияның қолданылуы ою композициясының бір қалыпты, сабырлы салмақты орналасуына септігін тигізеді. Ырғақ ою элеметтерінің жиек немесе кез-кеклген бұйым бетте үйлесе қайталанып жүргізіледі. әсіресе, аумақты бұйымдардың беттерінде оюдың қайталанып орналасу композициясы көркемдік формасын байыта әсемдігін аша түседі. Егер жалпақ беттегі жиек өрнектері шектеулі бұорышқа жете үзілсе, ал аумақты цилиндр формалы бұйымдардың жиектердегі өрнектер айнала шексіз тұйық орналасып қайталана көздің бағытын үзбей отыруға мүмкіндік жасайды. Пропорция – латын сөзінен аударған бағыныңқы ара қатынас деген мағынада, бұйымның және оның бөліктерінің өлшемдерін сипаттайды. Ою композициясында негізгі оюдың өлшеміне байланысты қалған элементтердің ара қатынастарын ескере эскизін жасап алу керек.

Қарама-қарсылық қол өнер бұйымында үлкен және кіші, жварық және қараңғы қасиеттерін білдіре оюдың өткір көріністерін бейнелейді. Қарма-қарсы ақ және қара түстермен бояуды бұйым бетінің салқын, тепе-теңдік қалыпта мән беріп отырады. Оюдың жоғарғы негіздерінің композицияларынан басқа бұйым бетте оюлар раппорты болып та бірнеше жерде оюлары түрлене қайталанып орналасады. Бұл принцип негізінде кебеже, асадал, сандық сияқты үй-жиһаздарының беттерін әшекейлеуде жие қолданылады. Әр дәуір, әр стиль. Кез-келген ұлттық мәдениет өзінің тұрмыс салтында белгілі оюдың жүйесін, мотивін, формасын, бұйым бетте олардың орналасуы реттелініп отырған. Атай келсек, бұл қол өнердің негізгі құраушы элементтері қайсы уақыттағы өнер дамуына оюдың композициясынан көруге болады. Мысалға алсақ, көне және орта ғасырдағы азия мәдениетінің өсімдік тектес күрделі ою-өрнекте; орта ғасырдағы орыс мәдениетінде қол өнердің оюының геометриялық, өсімдік тектес, фантастикалық және антропологиялық; ертедегі Египетке өсімдік тектес мотивтер жатқан.

Ал осы жержен сол ою-өрнектердің бұйым бетінде орналасуы негізінен бұйымның формасына, композициясына байланысты. әрине, ою-өрнектің қол өнер бұйымында қатаң ережені сақтау әшкейленіп бейнеленеді, қалыпты жағдайда өзгеріп отырған. Яғни, жоғарыда айтылғандай, композициялық негіздерді сақтап отырғаны заңды.

Сондықтан, ою-өрнектің жалпақ жазық бетте немесе аумақты бұйымдағы композициясы геометриялық фигуралармен тұйықталып орналасып отырғаны шарт.

1.     Бұйым жиектерінде жиі кездесетін өрнектерді жолақтарға салу;

• оюдың бір түрі бүкіл жолақ бойында қайталанып орналасады;
• оюдың жолақ бойындағы горизонталь сызықты симметриялы қайталанып орналасады;
• оюдың екі-үш түрінің, түсінің жолақ бойында қайталанып орналасады;
• жалпы бір түсті оюсыз жолақ боып түсу;

2.     Бұйымның жалпы бетіндегі (жиектерінде, бұрыштарында орталықта) төртбұрышты фигураларда оюдың ішіне еніп салынуы;

- оюдың бір түрі төртбұрышты фигураның ішкі жиектерінде қайталанып;

- төртбұрыштың ішінде тек орталық бөлігінде ғана бір оюдың қайталанып;

- төртбұрыштың ішінде шахматты тәртіпте оюдың қайталанып, кезектесіп;

- төртбұрыштың бұрыштарында ғана бір оюдың.

3. Бұйым беттегі шеңбер фигураның ішінде ою-өрнектің салынуы:

- пісте гүл тәріздес шеңбер көлемін сақтаған ою-өрнектердің;

- шеңбер жиегінде екі, үш түрлі оюдың және орталықта бір оюдың;

- шеңбер орталығында бір оюдың және қалған бос жерлердің басқа оюдың түрлерінің;

- шеңбер бойымен ішінде бірнеше жолақтың орналасып ою-өрнектермен қайталанып.

Бұйым беттің тік бұрышты, ромбы, овал формалы фигуралардың ішіндегі ою-өрнектердің салынуы көбінесе еркін келеді. Егер бұрыштардав бір оюдың түрі келсе, ортасында шеңбер кездесіп, ол басқа оюлармен толықтырылады. Кейде шеңбер орнына раппортты түрде қайталанып екі-жерден бір ою кездеседі. Овалды фигураның ішінде, тек ортасында ғана оюдың көрінісі немесе қосымша жиектерінде айнала басқа бір оюдың қайталанып салынуы да ықтимал.

Бұйым беттің үшбұрышты геометриялық фигуралардағы оюдың салынуы:

• оюдың үшбұрышты бір түрі салынады;
• ою үшбұрыштың тек ортасында және әр бұрышында бір оюдың түрі кездеседі;
• негізгі ою үшбұрыштың ортасында орналаса, ал қалған жерлерін сол оюдың түрленген элементтерімен толықтырылады.

·         Сабақты қорытындылау:
Оқушыларды бағалау.
 Үйге тапсырма: дайындаған ою-өрнекті көркемдеп өңдеу, аяқтау