Котрольно-измерительный материал по теме "Части речи" в начальных классах на казахском языке

Бидайық орта мектебі

            

1 – 4 сыныптар үшін

На конкурс:

 «Перспективная начальная школа»

Классификация: 

Контрольно – измерительные материалы по теме:

«Сөз таптары»

для 1 – 4 (казахских) классов

Разработан: Касимова Райхан Баймурзовна

Түсініктеме

Оқушының тілін дамытуға арналған бірнеше әдіс – тәсілдердің бірі -  оқушыға тиімді де әсерлі болатыны - тілдік жаттығулар.« Жақсы сөз-жарым ырыс » деген екен қазақ халқы. Әсіресе қазіргі кезде бастауыш буын оқушыларының тілдерін дамыту – үлкен міндет.

        «Сөз таптары» атты жинақ бастауыш сынып ұстаздарына көмекші әдістемелік құрал ретінде ұсынылып отыр. Мұнда бастауыш буынның әр сыныбында қарастырылатын «Сөз таптары» тақырыбы бойынша материалы толық қамтылған, жан-жақты қарастырылған деңгейлік тапсырмалар жиынтығы берілген. Олар әр кезеңінде оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай түрлендірілген,  күрделендірілген және оқуға деген қызығушылығын, шығармашылық қабілеттерін арттыру, өздігінен жұмыс жүргізе алуға машықтандыру мақсатымен құрастырылған.

Әдістемелік құрал мұғалімге  «Сөз таптары» тақырыбын оқыту барысында  оқушылардың білім деңгейлерін тексеру кезінде басты көмек болып табылады.

Мазмұны

1	1 сынып  Кім? Не? Диктант. Тест.	4 бет
2	Өздік жұмыс үшін жаттықтыру парағы.	5 бет
3	1 сынып. Не істеді? Не қылды? Қайтты? Диктант. Тест.	6 бет
4	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы	7 бет
5	2 сынып, Зат есім. Диктант. Тест.	8 бет
6	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы	9 бет
7	2 сынып. Етістік. Диктант. Тест.	10 бет
8	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	11 бет
9	2 сынып. Сын есім. Диктант. Тест.	12 бет
10	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	13 бет.
11	2 сынып. Сан есім. Диктант. Тест.	14 бет.
12	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	15 бет
13	3 сынп. Зат есім. Диктант.	16 бет
14	Тест.	17 бет
15	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	18 бет
16	3 сынып. Етістік. Диктант.	19 бет
17	Тест.	20 бет
18	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	21 бет
19	3 сынып. Сын есім. Диктант.	22 бет
20	Тест.	23 бет
21	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	24 бет
22	3 сынып. Сан есім. Диктант.	25 бет
23	Тест.	26 бет
24	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы.	27 бет
25	4 сынып. Зат есім. Диктант.	28 бет.
26	Тест.	29 бет
27	4 сынып. Етістік. Диктант.	30 бет
28	Тест.	31 бет
29	4 сынып. Сын есім. Диктант.	32 бет
30	Тест.	33 бет
31	4 сынып. Сан есім. Диктант.	34 бет
32	Тест.	35 бет
33	Өздік жұмысы үшін жаттықтыру парағы. І, ІІ нұсқалары.	36-37 беттер
34	Пайдаланылған әдебиеттер.	38 бет

1сынып

Кім? Не?

Терме диктант № 1

Адам, май,торғай,аға,қамшы,Айша,оқушы,орындық,ұл,дос.

Диктант № 2

Орман

Орман іші әсіресе жаз кезінде көңілді. Құстар сайрап әндетеді. Орман барша адамға пайдалы.

Ағаштардың көлеңкесі жанға жайлы. / 17 сөз/

Тест

1.Кім? сұрағына жауа беретін сөздер

А. Алма,апа,арба.

Ә. Ата,іні,қарындас.

2.Не? сұрағына жауа беретін сөздер

А әпке,әнші. Әже,.

Ә. Қалам,қағаз,қарындаш.

3. Кім? Не?сұрақтар заттың несін білдіреді?

А. Заттың атын.

Ә.Заттың сынын.

4.Астана,Алматы сөздері қандай сұраққа жауап береді?

А. Кім?

Ә. Не?

5.Мұғалім,дәрігер сөздері қандай сұраққа жауап береді?

А. Кім?

Ә. Не?       

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

1. Сұраққа байланысты сөздер толықтыр

Кім? .........................................................................................................................

Не? ..........................................................................................................................

2.Өлеңді оқып кім?не? сұрағына жауап беретін сөздер астын сыз.

Наурыз тойы

Күн мен түн теңелді,

Жер шуаққа кенелді.

Соны тойлар ел енді,

Наурыз тойы салтымыз.

                                                      Әдібай Табылды

3.Көп нүктенің орнына керек зат атауын қой.

Әдемі ...............

Сұлу ................

Қамқор ..................

4.Суреттерді  атап,сұрақ қою арқышлы кестені толтыр.

Кім?	Не?
................	.................

Не істейді? Не қылды? Қайтті?

Терме диктант

      Ойнады, күлді, жүгірді, жинады, қозғады, шырқады, отырды, сөйлесті, оқыды,  ұшты.

                                                                               Диктант

Көшеттер

          Наурыз айы туысымен атам бақша ішінен шықпайды. Түрлі жеміс ағаштарын отырғызады, ескі бұтақтарды қырқады. Мен жанынан қалмай, жәрдем берем.

Тест

1.Зат қимылын білдіретін сөздер сұрағы.

А. Кім?Не?

Ә. Не істеді? Неғылды? Қайтті?

2.Зат қимылын білдіретін сөздерді  неше сызықпен сызамыз?

А.Екеу

Ә. Үшеу

3.Зат қимылын білдіретін сөздерді белгіле

А. Адам,қол,көбелек.

Ә. Ойланды,санады,лақтырды.

4.Не істеді?қандай сөздерге қойылады

А.Зат қимылына.

Ә.Зат атауына.

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

1. Қимылды білдіретін сөздерді жаз.

                                                            ...............................................................

                                                            ...............................................................

                                                             ...............................................................

                                                              ..............................................................

2.Бағандағы сұрақтарға жауап бере отырып жаз.

Не?	Не істейді?
Мыс:Қарға .......................................... .......................................... ...........................................	Қарқылдайды .......................................... .......................................... ...........................................

3.Орны ауыстырылған сөздерден сөйлем құрау.

Айжан,киді,әдемі,көйлек. .....................................................................................................................................

Тоқтаусыз,жауды,жауын.

.....................................................................................................................................

Гүлдерге,құйылды,су.

....................................................................................................................................

4.Өлеңнен  қимылды білдіретін сөздер тауып, астын сыз

Бәйшешек

Бәйшешектен білеміз,

Көктем келіп қалғанын.

Мәз боламыз,күлеміз,

Көрсек гүлдің  жарғанын.     

                                                   Н.Әлімқұлов

2 сынып

Зат есім

Диктант

Достық

              Өмірде достар арасында түрлі жағдайлар болады. Бірақ сенімді достар бір-біріне кешірімді келеді. Достықтарын бұзбайды. Достар қиындықта бірі-біріне көмекке келеді.                                             Қонаққа ең жақын достарыңды шақырасың. Дос сенімен жақсылықта да, жамандықта да бірге болады.

Тапсырмалар:                                                                                                                   

·         Зат есімдерді тауып, астын сызу.

                                        Тест

1.Кім? сұрағына жауап беретін сөзді көрсет.

а).  күй

ә).  күйші

б).  күйді

2.Көпше түрдегі зат есімді көрсет.

а).   оқушы

ә).   ұстаздың

б).   ұстаздар      

3.Заттың атын білдіретін сөзді көрсет.

а).  ұрпақ

ә).  өнерлі

б).  бірінші

4. Нелер? сұрағына  жауап беретін сөзді көрсет.

а).  үй

ә).  үйшіктер

б).  үйілді

5.Зат есімнің асты қалай сызылады?

а). екі сызықпен

ә). бір сызықпен

б). ирек сызықпен

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

1. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып жаз

...............        ән  айта алады.  

 .... .........        жүні сырмаққа жақсы.

...............       тышқан көрсе,  бас салады.  

...............        кісінейді.       

...............        доп ойнады.   

2.      Кестені толтыр

Жалқы	Жалпы	Жекеше	Көпше

3.      Бас әріппен жазылатын сөздің астын сыз.

                       Алатау, Ала бұзау, Алмұрт   

4.   Сәйкестендір

                       Нан                                  айтты

                       Күн                                  терді

                       Жидек                             пісті

                       Оқушы                            шықты

                       Өлең                                сөйледі

5. Берілген сөздердің ішінен жалқы есімді белгіле

              Құрманғазы           күй             Тәттімбет

               Атамекен               дала            Сарыарқа

Етістік

Диктант

Диқан

Нан астықтан алынады. Астықты өсіретін адам-диқан. Ол жыл бойы тыным таппайды. Көктемде жер жырта бастайды. Жерге дән себеді. Дәннен егін көктейді. Диқан жаз бойы егінді баптайды. Күзде піскен егінді комбайнмен орады бастайды. Масақ толы дән қырманға тасылады. Егінді жинауға оқушылар көмектесе алады. Диқанның еңбегі бағаланады.

Тапсырмалар:

·         Дара және күрделі етістіктерді тауып астын екі сызықпен сызу.

Тест

1.Етістік болатын сөзді көрсет.

а).  оқытты

ә).  оқушы

б).  оқымысты

2.  Көп нүктенің орнына тиісті сөзді тап: Үлгілерге ....

а).  қалаймын

ә).  қараймын

б).  қоямын

3. Күрделі етістікті көрсет.

а). қатысады           

ә).  жасапты

б). жасап отыр

4.«-ла» жұрнағын жалғау арқылы қай сөз етістік болады.

а).  шеге

ә).  ара        

б).  ем         

5.Етістіктің сұрағын көрсет.

а). қандай?

ә). қайтті?

б). қанша?

          Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

1.      Берілген сөздерден етістіктердің астын сыз:

    Жүгірді, ойын, елу бес, қызғылт, дәмді, тәтті,  қуыршақ, тазалады, жүз он алты, жазды, жіберді, оқушы, ақын, секірді, он бес, малшы, сексен,  ащы, құлады, қырық екі, жетінші, көкшіл, дүкенші, ақын, ақ, алпыс үш, ғалым,он екінші, ойнады.

2.      Зат есім + етістік

Сайрайды, өсіп тұр, ұғып алды, жылынды, себелеп тұр, тарады.    

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................                                                                                                                 

3.      Сәйкестендір:

                     Әсет сурет                                             шығарып отыр

                     Ақын өлең                                             пісті

                     Дәрігер баланы                                     емдеді

                     Оқушы есеп                                           жазады

                     Сүт                                                         салып болды

4.      Етістіктерді  екі топқа бөліп теріп жаз:

Аспалы бесік өз екпінімен тербеліп тұр. Ернарға әжесі түбіттен қолғап тоқып отыр.

Қалада үлкен стадион салынып жатыр. Алыстан сылдырай аққан бұлақ үні естіледі.

Кешеден соққан жел бәсеңдеді. Берік бүгін ағасымен музейге барды.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5.      Заттың қимылын білдіретін сөздерді жаз

               Найзағай     .................................................................

               Құстар жылы жаққа    ................................................

               Оқушылар мұражайға     ...........................................

               Қала маған қатты   ....................................................

               Орманда бұлбұл      ...................................................

               Автобус аялдамада     ...............................................

               Сәуле іздеген кітапты   ..............................................

Сын есім

Диктант

Шыршалы тоғайда

Біз шыршалы тоғай ішінде серуендеп жүрген болатынбыз. Бір мезетте қараңғы тоғайға келіп кірдік. Тарлау соқпақ көрінеді. Осы кішкентай соқпаққа түсіп жүріп кеттік. Соқпақ бізді қалың шөбі бар алаңға алып шықты. Біз шүйгін жасыл шөп үстінде демалмақ болып жата қалдық. Иттің үрген дауысы естілді. Ит қып-қызыл түлкіні қуып жүр екен.

Тапсырмалар:

·         Сын есімдердің астын сызу.

Тест

1.Қандай? сұрағына жауап беретін  сөзді көрсет.

а).  жиренше

ә).  жирен

б). жиек

2.Сын есмінің сұрақтары:

а). не істеді?қайтті?

ә). қандай? қай?

б). қанша? неше?

3.Түсіне байланысты сын есімді көрсет.

а).  жуан

ә).  дәмді

б).  ала

4.Қарама-қарсы түрдегі сын есімді көрсет.

а). биік-жоғар

ә). кең-тар

б). әдемі-әсем

5.Жоғалған сөзді тап: ________аспанда жұлдыз бар

а).  биік

ә).  көк

б).  аласа

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

1.Жаңылтпаштағы қарамен жазылған сөздерге сұрақ қой.

                                  Жасыл көктем               ....................................

                                  Жасыл жіптен               .....................................

                                  Жақсы тіккен                  ....................................

2.Қандай? деген сұраққа жауап беретін сөздердің астын сыз

Шөптің түсі жасыл болады. Сүттің түсі ақ. Көмірдің түсі қара болады.

Қауынның түсі сарғыш болады.

3.Мағынасына қарай сын есімдерді топтап жаз

                        Түсі:.....................................................................................................................................

                        Дәмі:.....................................................................................................................................

                        Көлемі:................................................................................................................................

                        Сапасы:.................................................................................................................................

4.Сәйкестендір

                           Қу                                    сарай

                           Тұзды                              қоян

                           Зәулім                             дала

                           Қорқа                              көл

                           Кең                                  түлкі

5.Берілген сөздерге мағынасы бойынша қарама-қарсы сөздерді тауып жаз

                           Тар -  .......................................

                            Ыстық - .................................

                            Қараңғы - ..............................

                            Жақсы - ....................................

                            Пайдалы - .................................

Сан есім

Диктанты

Жетіген

          Жетіген- жеті ішекті шертпелі музыка аспабы. Аспап ағаштан құрастырылып жасалады. Құрылысы өте қарапайым. Жетіген жүздеген жылдар өтсе де, баяғы күйінде. Жетілдірілген түрінде он үш ішек байланған. Арнайы тиектер қойылған. Аспаптың үні құлаққа жағымды.

Тест

1. Сан есімді көрсет.

а).  ол           ә).  Он            б).  тон

2.Сан есімнің сұрақтарын көрсет.

а).  Кім? Кімдер?         ә).  Қандай? Қай?         б).  Қанша? Неше?

3. Реттік сан есіді көрсет

а). жетеу             ә). Жеті           б). жетінші      

4.Күрделі сан есімді көрсет

а). жүз           ә). жүз жиырма         б). жүзінші

5.Сан есім нені білдіреді?

а). заттың атын            ә). заттың санын               б). заттың сынын

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

1.Зат есімдерді сан есіммен сәйкестендір

                                     Отыз екі                                                                          орын

                                     Он                                                                                    тіс

                                     Үшінші                                                                           минут

                                    Алпыс                                                                             ғасыр

                                    Жиырма бірінші                                                            саусақ 

2.Сандарға тиісті жалғауды жалғап, сөзбен жаз   

                                    Өрмекшінің 8  ( ...................  )  аяғы бар.

                                    Ат жарысында Серіктің аты 1 ( ...............  )  келді.

                                    Сыныптан  спорттық жарысқа 7( ...................  )  оқушы қатысты.

                                   Мерекелік іс шараға 12  (.................................... )  қанат киіз үй тікті.

                                   Асқар 5 ( .......................  )  үй, 16 ( ...........................................  )  пәтерде тұрады.

3.Санамақтың ішінен сан есімдерді тіркескен сөзбен көрсет

Менде бар еді он асық,

Саған бердім бес асық.

Кәне, ойла дұрыстап,

Қалды менде неше асық?

4.Сан есімдердің астын сыз

Олар он екі болатын: үшеуі кәрі, үшеуі мосқал жаста, үшеуі жас, үшеуі өте жас.

5.Берілген зат есімдердің алдына сын есімдерді қойып жаз

                                      ....................    әжей,        ....................       мезгіл,

                                      ....................    сөз            ......................     бауырсақ,

                                      ...................      мектеп,   ......................      кітап,

                                       .....................   оқушы,    ......................      ұстаз.

3 сынып

Зат есім

Диктант №1

Орман

Әсеттің әкесі – орманшы. Біз Әсеттің үйіне бардық. Орманды әкесімен бірге араладық. Онда неше түрлі ағаштар өседі екен. Орман ағаштарының басында әдемі құстар ұшып-қонып жүр. Әнші құстар да көп. Неше түрлі зиянды жәндіктер де бар. Ағаштарды зиянды жәндіктерден қорғау керек.

Тапсырмалар:

·         Бір жекеше түріндегі, бір көпше түріндегі зат есімдерді белгіле

·         Бір негізгі, бір туынды зат есімдерді белгіле, сөз құрамына талда

                                     Диктант № 2

Табиғатты қорғандар

Табиғат – халық қазынасы. Сондықтан, байлығын пайдаланып, қорғай да білуіміз қажет. Саны сиреп, құрып бара жатқан аң, құстарды, өсімдіктерді де арнайы кітапқа тіркеу керек. Бұл кітапты «Қызыл кітап» деп айтады. Оның қызыл және сары парақтары бар. Қызыл парағына құрып бара жатқан, сары парағына саны аз аң-құстар, өсімдіктер жазылады.

Тапсырмалар:

·         Бір жалпы, бір жалқы зат есімдерді белгіле

·         Тәуелденген зат есімдерді белгіле

Тест

                                                          І нұсқа

1. Қосымшалы зат есім қайсы?

            А) үйлер             В) Әсел               С) адам          Д) ақылды

2. Негізгі зат есімді тап.

            А)білім             В) күйші           С) ойыншық       Д) ыдыс  

3. Көпше түрде тәуелденген сөз қайсы?

             А)  Досым      В) бағбан        С) достарымыз             Д) досы  

4. Зат есім заттың……… білдіреді

         А) Қимылын,іс-әрекетін            В) Затттың атын  

         С) Сапасын,түрін,түсін              Д) заттың санын

5. Зат есімнің жекеше түрінің сұрағын тап

        А) Кімдер? Нелер?             В) Кім? Не?        С) Кіммен? Немен?            Д)Қанша?

6. Көптік жалғауларды тап

         А) -дар,-тар,-лар,-лер                 В). -ды,-ты,-ны,-ні   

         С)-ман, -мен,-бен,-пен               Д) –да,-де,-та,-те

7.Жалқы есімдер қатарын тап

        А)Жер, қала,есім                        В) Айгүл,өзен,Атырау

        С) Жайық, Марат,Орал           Д) Бейбіт, қалам,

8. Туынды зат есім жасаушы қосымшаны көрсет:

        А) септік жалғау           В) жұрнақ          С) тәуелдік жалғау       D) түбір                     

9.  Мұғалім сөзі зат есімнің қандай түріне жатады:

        А) туынды        В) жалқы           С) дара              D) жалпы   

10. Тәуелдік жалғауының  ІІ жағындағы сөзді белгіле:

         А) мұғаліміңіз        В) мұғалімім           С) мұғалімің           D)мұғалімі     

                                                                       Тест

                                                                     ІІ нұсқа

1. Буынға дұрыс бөлінген сөзді белгілеңіз.

                      А) Шап — ал - ақ – тап          С) Ша – пал – ақ – тап.

                      В) Ша - па – лақ - тап              Д) Шапал - ақтап.

2. Түбірлес сөзді белгілеңіз.

                      А) Күйді, күйші.                      С) Суға, асу.

                      В) Бастың, басқа.                     Д) Бас, бастық, басшы.

3. Көл: сөзіне дұрыс жалғанатын қосымшаны табыңыз.

                     А) - тан.                                      С) – дер.

                      В) - дан                                      Д) – тен.

4. – хана жұрнағын қандай сөзге жалғауға болатынын белгілеңіз.

                     А) Су           В) Кітап                С) Сұлу              Д) Күріш                                                          

5. Тиісті әріпті қойыңыз.   Ша....матшы, мульт...ильм.

                    А) Ш, х               В) Х, з.             С) Щ, с              Д) Х, ф                                                                

6. Жалпы есімді табыңыз.

                   А) Қала         В) Алатау.     С) Атырау.          Д) Айнұр.                           .                                 

7. Жұрнақ жалғанған сөзді табыңыз.

                   А) Етікпен           В) Етікті         С) Етікке.           Д) Етікші.                          

8. Бос орынға тиісті зат есімді қойыңыз.

Күнге басын бұрып, күнді бағыттап тұрғандықтан бұл өсімдікті .........  дейді

                   А) Күнделік          В) Күнжара.          С) Күнбағыс.         Д) Күнтізбе.                           

9.  Үй: сөзіне қатысы бар сөзді көрсетіңіз.) Есік.             Д) Арман.

10. Жалқы есімді көрсетіңіз           

                     А) Сырғанау                         С ) Киім.

                    В) Екібастұз                           Д) Дәптер.

                                                                Өздік жұмыс үшін             

жаттықтыру парағы

                     1.         Сөздерге көптік жалғауларын жалғап жаз.

Дәптер........, бала........, қағаз........, мысық........., үйрек........., мұғалім........, ою........ .

                     2.         Сөздерді жекеше түріне келтіріп жаз:

Сыйлықтар - ......................, қайықтар - .............................., бишілер - ........................,

Құстар - ........................., әншілер - ..................., ұстаздар - ............................

                     3.         Сөйлем ішінен жалпы зат есімдердің астын сыз.

                 Айбек Астанада зәулім үйлер, кең көшелер және Бәйтеректі көрді.

                     4.         Берілген сөздерден жалқы зат есімдердің астын сыз.

Орман, Жайық, мұғалім, Марс, адам, ауыл,

Ақтау, білім, әже, Зәуре, бидай, Бидайық.

                     5.         Өлеңді көшіріп жаз. Негізгі, туынды зат есімдерді тап.

Түскі тамақ кезі,

Бекейдің беті қанап келді.

-          Бетіңе не болды, қан ба?

-          Қан емес, «боксшы» деген таңба.

Ө. Тұрманжанов.

                     6.         Берілген сөздерге –шы, -ші, -кер, -гер жұрнақтарының тиістісін жалғап,

             туынды зат есімдер жаса.

                                             Жауын, күріш, дәрі, сәулет, шаңғы, кезек, бап, үміт, оқу               

             ............................................................................................................................................................

             .............................................................................................................................................................

                     7.         Мақалдарды оқы. Тәуелдік жалғауы бар сөздерді тап.

Ынтымақ – ырыс қазығы.

Денсаулығын сай болса, Көңілін де жай болар.

Денсаулықпен тең түсер досың жоқ.

                     8.  Тәуелденген зат есімдерді теріп жаз. Қай жақта тұрғанын көрсет.

Құлпыра берші, кең далам,

Гүліңді күнде терейін.

Жапырағыңмен жасыршы,

                                                                       құшағыңа енейін.       

                   9.     Сөздерді тәуелдеп жаз. Бармақ, мектеп, көлік.

Менің  .................................................................................................................................................

Сенің ...................................................................................................................................................

Сіздің ..................................................................................................................................................

Оның ...................................................................................................................................................

                   10.       Б әрпінен басталатын зат атауларын тауып жаз. Олардың  негізгі – туынды екенін айт.

Етістік

Диктант № 1

Санау.

Адамдар санауды өте ерте үйренген. Алғашында саусақтарын санайтын. Кейін он саусақ аз бола бастады. Есептеу үшін ұсақ тастар қолданылды. Біршама уақыт өтті. Адамдар тастарды жіпке тізіп қоятын. Кейін жіптің орнына таяқша қолданылды. Бұл қазіргі есеп шоттың бір түрі еді. Техника өсті. Есептер қиындай түсті. Оларды шешу үшін машина керек. Электронды есептеу машиналар осылай шықты.

Тапсырмалар:

·          Екі дара және күрделі етістіктерді тауып, астын сыз.

·          Күрелі етістіктерді дара түріне айналдырып жаз.

Диктант № 2

Бұғы.

Тундрада жабайы бұғылар табынымен жайылып жүреді. Бұғының терісінен тон, аяқкиім тігеді. Олар жеңіл, жылы болады. Адамдар бұғыны қолға үйретеді. Бұғыны шанаға жегеді. Көлік ретінде пайдаланады. Бұғылар қынамен қоректенеді.

 Тапсырмалар:

·          Туынды етістіктерді тауып, қандай сөз табынан жасалғанын анықта.

·          Болымды етістікті болымсыз түріне келтір.

                                               Тест

1.      Етістіктің сұрақтарын белгіле

                  А) қайда? Қашан?     В) Қайтты? Не істеді?     С) Не? Кім?      Д) Неше? Қанша?

2.      Болымсыз етістіктердің қатарын  белгіле

      А)  барды, келіп кетті               В) жүрді, билемеді   

       С)  қатыспады, шақырма        Д) күлді, жазба

3.      Негізгі етістіктері бар қатарды белгіле

                   А) жақында, әндет, достас       В) шақыр, жүгір, тара     

                  С) жауын, жиын, шалғын         Д) оятты, ашты, биледі

4.      Қарамен жазылған сөз қандай сөз табына жатады: Асқар кітап дүкеніне кірді.

     А) зат есім      В) етістік      С) баяндауыш       Д) сын есім

5.      Болымсыз етістіктер жасайтын жұрнақты белгіле

            А) –да, -де, -та, -те                     В)-лы, -ле, -ты, -те    

            С) – ма, -ме, - ба, -бе                  Д)- қыш, -ғыш, -тық, -тік

6.      Туынды етістіктері бар қатарды белгіле

                  А) дәріхана, суреткер     В) сұрақ, қармақ      С) шегеле, емде      Д) түйме, қуаныш

7.       Дара етістікті тап.

      А) ағып жатыр        В) ағады           С) бара бер     Д) барып келді

8.      Етістік заттың ……… білдіреді.        

                  А)  Сапасын,түрін,түсін   В) Құбылыстың атын    С)Қимылын   Д) санын

9.      Құрамына қарай етістік қалай бөлінеді?

     А)Жекеше,көпше    В) дауысты, дауыссыз    С)Көп, аз      Д) Дара, күрделі    

10.   Күрделі етістіктер қатарын көрсет:

    А) келді, апарып келді             В) беріп тұр, берді                   

    С) жинап болдық, жинады     D)  апарып келді,  жинап болды  

11.   Болымды етістікті тап

     А) әкелмеді     В) көрсетпеді      С) сүртті    Д) жумады

12.   Негізгі түбір етістікті тап 

     А) ойлан       В) сана     С) шақыр       Д) тазала       

13.  Мақал-мәтелдегі етістікті тап:  Ақыл көпке жеткізер, өнер көкке жеткізер

      А) ақыл        В) көпке      С) жеткізер      Д) көкке

14.  Заттың қимылын, іс-әрекетін білдіретін сөздер атауы 

       А) сын есім     В) зат есім      С) сан есім      Д) етістік

15.  Шұғылданады – қай сөз табына жататынын белгіле

        А) етістік     В) зат есім    С) сын есім      Д) сан есім

Өздік жұмыс үшін

жаттықтыру парағы

1.      Мақалдарды толықтыр. Қойған сөздер қай сөз табына жатады? 

            Ердің атын еңбек .................. .

            Шындықты іздеген ................ .

            Таулы жер бұлақсыз ...............

2.      Әдепке үйрететін сөздерді түсініп оқы. Етістіктердің астын сыз. 

            Күлді қолмен шашпайды, оттың орнын баспайды.

            Табалдырықты баспайды, есікті теуіп ашпайды.

3.      Дара етістіктерді күрделі етістіктерге айналдырып жаз.

           Жаз -_________                күлді -  _________

                             бар - _________                жауды -  ________

                             оқы - ________                 суарды- _________

4.      2 болымды,  2 болымсыз етістік құрастырып, 4 сөйлем құрап жаз.

..............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

5.       Етістіктерді тауып, түбірі мен қосымшасын белгіле 

          Айжан анасымен ақылдасты.

          Әсеттің атасы отын аралады.

          Әсел көйлегін үтіктеді.   

6.      Туынды етістіктер жаса және сөйлем құрастыр. 

          Таза ... (-да, -де, -ла, -ле) ....................................................................................

          Тіс....  (-да, -де, -та, -те)......................................................................................

          Өкпе...(-та, -те, -ла, -ле)....................................................................................

7.      Етістіктерді түрлеріне қарай ажыратып, кестені толтыр. 

           Барма, кел, сөйлеме, айт, жүр, төкпе, кетпе, ал, секір, жүгірме, ойна.

Болымды етістік	Болымсыз етістік

8.      Негізгі, туынды етістіктерді тап 

            Дәптер сенің сырласың.                                Айтқан сөзін құпта да,

            Дәптер досың болады.                                   Ұстазыңды құрметте.

            Әріптердің тұлғасы                                        Дәптеріңді күт, бала,

            Дәптеріңе қонады.                                          Дәптеріңді кірлетпе.

9.      Берілген етістіктерді керісінше түріне айналдыр 

              Бар - ............., келме - ..................., айтпа - ......................, қал - ..............

              Отырма - ..................., оқы - ..................., тұрма - ......................  .

10.   Өлең жолдарын аяқта

               Сабақтан мен .....................................,

                Жаман бала .......................................,

                Жақсылардан үлгі .............................

                Айтқан сертте ....................................

Сын есім

Диктант № 1

Мектеп бағы.

            Биыл біз жаңа мектепке барамыз. Мектеп ауласы үлкен. Сынып бөлмелері кең, әрі жарық. Мектебіміз екі қабатты. Терезелері биік. Мектеп бағына көптеген ағаштар отырғыздық. Гүл алаңын жасадық. Гүл алаңында менің сүйікті гүлдерім өсіп тұр. Біз әр үзілісте мектеп бағына барып демаламыз.

Тапсырмалар:

·         Сын есімдердің астын сыз.

·         Туынды сын есімді сөз құрамына талда.

Диктант № 2

Қала.

            Біз қалады тұрамыз. Біздің қаламыз сәнді де сәулетті. Қаланың үйлері биік, көшелері кең. Көшелер жасыл желекке бөленген. Жүріп жатқан әр түрлі машиналар. Қаламыз өте таза. Мектептің қасында қаладағы ең үлкен кітапхана бар. Мен өз қаламды жақсы көремін. Қаланың тұрғындары өте қонақжай.

Тапсырмалар:

·         Негізгі етістіктерді теріп жаз.

·         Туынды етістіктерді теріп жаз.

Тест

1.  Заттың сынын,түр-түсін білдіретін сөз

         А) Етістік    В) Сын есім     С)  Сан есім    Д) зат есім

2.  Бір-біріне мағынасы қарама-қарсы болмайтын сөздерді көрсет:

          А) биік - аласа   В) әлсіз - жақын   С) ақылды - ақымақ        D) қараңғы - жарық            

3.  Заттың сынын білдіретін сөзді тап:

          А) мың бір         В) тексерді      С) дүкен        D) қызғылт

4 . Туынды сөзді тап:

          А) таудай        В) таза           С) мөлдір          D) үстел            

5.   Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сын есімдерді көрсет:

          А) ауыр – жеңіл    В) жұмсақ - тығыз       С) баяу – ақырын     D) тез – лезде          

6.  Негізгі сын есімді тап:

          А) ұрысқақ        В) көк           С) сөзшең        D) тарихи         E) таулы 

7.  Туынды сын есімдер қатарын белгіле

            А) береке, күн, біл                   В) берекелі, күндей, білгіш    

            С) мерекеде, күнде, білім       Д) қалалар, қаладан, қаладай

8.   Мәндес сөздер қатарын белгіле

             А) алып, зор, күшті                 В) тәтті, дәмді, биік

             С) қатты, ірі, мықты                Д) жіңішке, қалың, жұқа

9.  Заттың түсін білдіретін сын есімді тап

              А) жас, кәрі      В) қара, көк      С) үлкен, биік    Д) жақсы, жаман

10. Заттың сапасын  білдіретін сын есімді белгіле

              А) талапты        В) мейірімді    С) мықты     Д) түзу

11.  Сын есімнің сұрақтары

              А) Не? Қандай?      В) Не істеді? Қай?    С) Неше? Қанша?   Д) Қай? Қандай?

12. Күрделі сын есімді тап

              А) жасыл    В) мейірімді     С) сары ала     Д) сұлулық

13. Мәндес сөздерді тауып белгіле

               А) ұғымтал, зерек     В) ұзын, қысқа      С) жоғары, кең     Д) әдемі, жаман

14. Сөйлем ішінен сын есімді тап: Жазғы демалысты Раушан ауылда өткізді.

               А) ауылда      В) жазғы    С) демалысты     Д) Раушан

15. Сын есімнің түрін анықта: қып-қызыл

               А) тәуелденген       В) дара       С) күрделі     Д) жекеше  

Өздік жұмыс үшін

жаттықтыру парағы

1.      Сын есім нені білдіреді?  

.....................................................................................................................................................

2.      Сын есімнің сұрақтары қандай?  

......................................................................................................................................................

3.      Сын есім тілімізде қандай мақсатта қолданылады?  

......................................................................................................................................................

4.      Мақалды аяқта. Қойған сөздер қандай сөз табына жатады?  

Еңбектің наны ...................... , жалқаудың жаны .............................  ...........................

5.      Берілген сөздерге қарсы мәндес сөздер келтір:   

Сараң - ................. , білімді - .................... , лезде - .................. , терең - .....................

6.      Мәндес сөздерді сәйкестендір:  

                                             Көрікті                        биік

                                             Шыдамды                   тәтті

                                             Зәулім                         әдемі

                                             Дәмді                          төзімді

                                             Тәртіпті                       инабатты

7.      Мағынасы жуық сөздерді жаз. Бұл сөздерді не деп атайды?

                  қысқа, ...............................................................................................................................................

                  мықты, .............................................................................................................................................

                  әдемі, ...............................................................................................................................................

8.      Сөздерді топтастырып кестеге жаз.

                     Таяқтай, оймақтай, бармақтай, қазандай, пілдей, құрттай, апандай .

Затты үлкейту мағынасындағы сөздер	Затты кішірейту мағынасындағы  сөздер

9.      Заттарға байланысты сын есімдер келтіріп жаз.  

         Алма - ...........................................................................................................................................

         Қалам- .........................................................................................................................................

         Кітап  - ..........................................................................................................................................

10.  Берілген әріптерден мүмкіндігінше көбірек сөздер келтіріп, оларды топтарға бөліп жаз:

                                                 Қ, И, О, С, Ө, І, К, Ы, Е, Ә, Р, Т, М, А, У

          Түсі: ............................................................................................................................................

          Түрі .............................................................................................................................................

          Дәмі ............................................................................................................................................   

Сан есім

Диктант № 1

Акула

               Акуланың салмағы 14 тонна болады. Оның ұзындығы 25 метрге дейін барады екен. Қаңқасы түгел шеміршектен тұрады. Денесі сүйір, құатты болып келеді. Акула терең суда немесе су түбінің 3000 метр тереңдігінде мекендейді. Акуланың көпшілігі – жыртқыш. Жыртқыш акула балық, ұлулармен қоректенеді.

 Тапсырмалар:

·         Есептік сын есімдердің астын сызыңдар.

Диктант № 2

                                                                      Жамбыл Жабаев

               Жамбыл Жабаев 1846 жылы ақпан айында дүниеге келген. Жамбыл 14 жасынан бастап өлең айтқан. 15 жасында атақты Сүйінбай ақыннан бата алған. Жамбылдың, әсіресе 2 өнері ерекше биік дәрежеге көтерілген. Біріншісі – айтыс. Ол айтыста ешкімге дес бермеген. Екіншісі – ұзақ жырларды жатқа айту. Ол – жүз жасаған адам.

Тапсырмалар:

·         Реттік сын есімдерді белгіле.

Тест

1.      –ыншы жұрнағы қай сөзге сәйкес келеді?                                                    

                          А) бес         В) сегіз          С) төрт          D) тоғыз

2.      Есептік сан есімді белгіле:

                          А) үшінші         В) бес           С) бесеу         D) тоғызыншы       

            3.   Есептік сан есімнің жұрнағын көрсет:

                           А) –ыншы, -інші      В) –ау, -еу      С) –тан, -тен      D) жұрнақ болмайды    

4.    Сан есім нені білдіреді

              А) заттың атын   В) заттың сапасын     С) заттың санын   Д) заттың қимылын

5.   Дара сан есімді тап

              А) екі жүз     В) елу бес     С) жүз қырық екі     Д) мың

6.  Сан есімді сөз тіркесін тап

              А) үлкен үй     В) екі жолдас      С) киім-кешек     Д) күміс қасық

7.  Күрделі сан есімді көрсет

               А) алпысыншы  

               В) отызға жуық   

               С) жүз жиырма алты   

               Д)  он

8.  Есептік сан есімді белгіле

                А) екеу        В) екі жарым      С) төрт     Д) жүздеген

9.  –нші  жұрнақ қай сөзге сәйкес келеді

                А) алты     В) тоғыз     С) он      Д) жеті

10. –нші, -ншы, -інші, -ыншы жұрнақтар арқылы жасалатын сан есімнің түрін ата

                 А) есептік   

                 В) реттік   

                 С) есептік және реттік   

                 Д) реттік және кейбір есептік

11.  Неше? Қанша? Нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөз табы

                  А) сан есім      В) сын есім      С) етістік      Д) зат есім

12. Есептік сан есімнің жұрнағын көрсет

                  А) –ыншы, -інші     В) –ау, -еу       С) жұрнақ болмайды      Д) –тан, -тен

13.  Көп нүктенің орнына қоятын әріптерді белгіле: ж...рма

                  А) ый     В) йы     С) иы    Д) йый

14.  Реттік сан есімнің жұрнағын көрсет

                   А) –ау, -еу    

                   В) –ыншы, -інші, -ншы, -нші   

                   С) –тан, -тен, -дан, -ден    

                   Д) жұрнақ болмайды

15.  Қате жазылған күрделі сан есімді көрсет

                    А) Мың тоғызжүз сексен

                    В) миллион

                    С) алпыс жеті

                    Д) жүз сексен бес

Өздік жұмыс үшін

жаттықтыру парағы

1.      Сан есімдер қандай сұрақтарға жауап береді? 

................................................................................................................................................

2.      Тоғызыншы қандай сұраққа жауап береді? 

................................................................................................................................................

3.      Дара сан есімге мысалдар келтір:

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

4.      Реттік сан есімге бірнеше мысал келтіріп, сөз құрамына талда:

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

5.      Тиісті сан есімді қой: 

.................... рет өлшеп, ............... рет кес.

6.      Сандарды әріптермен жаз:  7, 20, 142, 1000, 819  

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

7.      Есептік сан есімді реттік сан есімге айналдырып жаз: 

                    Екі  - ............................., жеті - .................................

                    Жиырма - ..................................., тоғыз - .................................

                    Он бес - ......................................, тоқсан тоғыз - ..............................................

8.      Сан есімдерді зат есімдермен байланыстырып жаз:  

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

9.       Мына цифрларды қатыстырып, қандай екі таңбалы сандарды өсу ретімен жазуға болар еді?  1, 0, 4, 3 

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

10.  Сан есімдері бар мақал-мәтел, жаңылтпаш, жұмбақтар келтіріп жаз:

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

4 сынып

Зат есім

Диктант № 1

                                                                                 Отырар     

          Отырар – қазақ халқының көне және ерекше қалаларының бірі. Отырардың ежелгі аты – Фараб. Отырар Арыс пен Сырдария өзендерінің ортасында орналасқан. Күніне ондаған керуен қалаға кіріп, сауда жасайтын. Қаланы жүз елу мыңдай адам мекендеген.

          Ежелгі Отырар қаласында Әбу Насыр әл – Фараби туған. Ол шығыстың ұлы ғұламасы.

          Отырарда ең бай кітапхана болды. Отырарда Арыстанбаб кесенесі бар. Арыстанбаб – Қожа Ахмет Йассауидың ұстазы (57 сөз).

Тапсырма:                                                                                                           

·         Мәтіннен жалқы есімдерді табу. Ілік септігінде тұрған зат есімдердің астын сызу.

Диктант № 2

Панар ағашы

          Ыстық жақтағы тропиктік ормандарда ғажап ағаштар өседі. Олар қараңғыда панар сияқты жарық береді.

          Неге десең, ағаштың қабығында қараңғыда жарқырап көрінетін фосфор деген зат бар. Түнде мұндай ағаштың түбінде отырып, кітап оқи беруге болады.

Әдетте  фосфорды сағаттың тіліне де жалатады. Сол арқылы сағаттың беті түнде жарқырап көрінеді  Тапсырма:

·         Септеліп тұрған зат есімдердің астын сызу. Фосфор сөзін септеп жазу.

Тест

1.      Неше септік бар?

а)   5                 в) 6                 с) 7                   д) 8

2. Бұғы – жануарлардың үлкен тобы. Осы сөйлемде ілік септікте тұрған сөзді тап.

а) Бұғы                в) жануарлардың                с) үлкен                   д) тобы

3. Жатыс септігінің жалғауларын белгіле.

а)- нан, -нен, -дан , -ден                 в) –мен, -бен, -пен          с) –да, -де, -та, -те          д) – ға, -ге, -қа, -ке

4. Атау септігінің сұрақтарын тап.

а) кім? кімге?          в) не? неге?             с) кім? не? кімдер? нелер?                д) нені? нелер?

5. Ол балапанды үйге алып келді.    Барыс септіктегі сөзді белгіле.

а) ол                 в) балапанды                 с) үйге                  д) алып келді

6. Ауыл, білімді, домбыра, шеге. Берілген сөздерден табыс септігінде тұрған сөздерді тап.

а) ауыл                 в) білімді                 с) домбыра                   д) шеге

7. Өзі ұшады, аспанда жүреді,

Теңізден де, таудан да өтеді.             Шығыс септікте тұрған  сөзді тап.

а) аспанда                в) жүреді                 с) теңізден                   д) өзі

8. Қайшымды.  Қай септік, қай жақ?

а) Табыс септік, ІІ жақ         в)Табыс септік, І жақ     с) Жатыс септік, І жақ    д) Табыс септік, ІІІ жақ

9. Көршісің сөзінің жекеше түрде, ІІІ жақта тұрғанын тап

        а) көршісінің       в) көршісімін               с) көршісі           д) көршілері

      10. І жақ, көпше түрдің жалғауларын көрсет

а) – сың, - сің, - сыз, -сіз         в) –сыңдар, -сіңдер, - сыздар, - сіздер         

 с) – мыз, -міз, - быз, - біз, - пыз, - піз                   д)  жалғауы жоқ

      11. Көмектес септігі бар сөз тіркесін тап.

а) терең көл            в) щеткамен тазарту            с) кітапханада кездесу                   д) орман ағаштары

12. Жастықты аяқ... баспайды.  Тиісті қосымшаны тап

  а) - пен                 в) - бен              с) - мен                 д) – ты

 13. Бала – көңілдің гүлі, көздің нұры.      Тәуелдік жалғаулы сөзді тап.

а) бала, гүлі                в) көңілдің                с) көздің                   д) гүлі, нұры

14. Кітапханашымын. Қай жақта тұрғанын тап.

а) І жақ               в) ІІ жақ               с) ІІІ жақ              д) Білмеймін

15. Жіктік жалғауы жалғанған зат есімді тап.

         Сен бақытты ұлансың,

        Бәрі саған қуансын.

а)   бақытты                в) ұлансың              с) саған                 д) қуансын

Етістік

Диктант №1

Ежегей

Ежегей де құрттың жасалу жолымен әзірленеді. Бірақ ол ашымаған іркіттен жасалады. Әзірлеу кезінде бір шелек іркітке екі шелек қаймағы алынбаған сүт қосылып қайнатылады. Әбден қайнап піскен ежегей суы сорғытылып, сәл кебір тартады. Осы кезде алақанға салып сығып, өреге қатарлап жаййып, кептіріп алады. Әбден кептірілген ежегейдің жазда да, қыста да дәмі де, түсі де өзгермейді. Жеңсік тағам бұзылмай сақталады. Әрине, су тигізбейді. Су тигізген ежегей көгеріп кетеді (64 сөз).

Тапсырма:

·         Дара етістіктердің астын бір сызықпен, күрделі етістіктердің астын екі сызықпен сызу.

Диктант №2

Ақ аю

Ақ аю – жер бетіндегі ең ірі жыртқыш аң. Арктиканың қожайыны. Ол жақсы жүзеді, сүңгиді, жартаста, мұзды жарларда ептілікпен жүреді. Оның қалың жүні мен терісінің астындағы қалың майы суықтан жақсы қорғайды.

Ақ аю итбалық, бұғы және кеміргіштермен қоректенеді. Балықтарды аулайды. Итбалықты ұзақ жатып қарауылдайды. Оны аяғымен қатты ұрып құлатады да, мұзға сүйреп шығарады.

Қыста қонжықтары пайда болады. Олар көктемге дейін анасының сүтін еміп, ұйықтап жатады. Ал көктемде аюлар тамақ іздеп, шетсіз –шексіз мұз даланы кезуге шығады (75 сөз).

Тест

1.Негізгі етістік болуы үшін қай дыбыс жетпей  тұр?

       Ша...па, то...та, шо...ы

  а)   қ                в) ш                 с) п                  д) б

2. Жіктік жалғаулы етістікті тап.

          Әкем туған ауылға

          Тұңғыш келе жатырмын.

        а) әкем               в) ауылға                 с) тұңғыш                  д) келе жатырмын

   3. Тудым, өстім, есейдім.    Етістіктердің қай жақта жіктеліп тұрғанын тап.

        а) ІІ жақ, жекеше               в) І жақ, жекеше              

        с) ІІ жақ, көпше                   д) І жақ, көпше

    4. Жіктік жалғаулы етістікті тап.  Қураған бұтағын кесіп тастаймыз.

         а) бұтағын кесіп                 в) қураған бұтағын      

          с) кесіп тастаймыз            д) бұтағын кесіп тастаймыз

    5.  Етістіктің неше шағы бар?

         а) 3                 в) 4                 с) 5                   д) 6

    6. Салды. Қай шақта тұр?

         а)  осы шақ                  в) өткен шақ                 с) келер шақ            д) білмеймін

     7. Осы шақта тұрған етістікті тап.

           а) күліп отыр               в) салады                 с) айтты                   д) сыпырды

     8. Не істедім? Не істедің? Не істеді? Қай шақтың сұрақтары?

            а) осы шақ                 в) келер шақ                с) өткен шақ             д) жауабы жоқ

     9. Шөл құмы үнемі жылжып отырады. Етістіктің шағын анықта.

              а) өткен шақ                в) осы шақ                с) келер шақ               д) білмеймін

    10. Ұшып жүр. Көпше түрінде қалай болады?

             а) ұшып жүрді               в) ұшты          с) ұшып жүріңдер              д) ұшады

    11. ІІ жақ, жекеше түріндегі жалғауларын белгіле.

             а) -м               в) - ңыз               с) - ң                   д) – ң, - ңыз

    12. Жіктік жалғаулы етістіктерді тап.

                    Қиынға берік шыдармын,

                    Қияға талай шығармын!

              а)   шыдармын                           в) берік шыдармын           

              с)  талай шығармын                  д) шыдармын, шығармын

     13. Өткен шақта тұрған етістікті тап.

             а) әкеліпті                в) тоқтап тұр                 с) жазады                   д) тоқтайды

    14. Киіз үй жиналмалы .......        Тиісті етістікті тап.

                а) өседі                 в) шақырады                 с) болады               д) пайдаланады

    15. Іс - әрекеттің алдағы уақытта болатынын білдіретін етістіктің шағын анықта

                 а)  осы шақ               в) өткен шақ                с) келер шақ         д) жауабы жоқ

Сын есім

Диктант №1

Шұбат

Сүт тағамдарының ішінде қымыздан кейінгі бағалы сусын – шұбат. Оның түйе сүтінен жасалатыны барша жұртқа белгілі. Шұбат та қымыз сияқты ашытылып, тері, ағаш, қыш ыдыстарға құйылып сақталады, пісіледі. Шұбат қымызға қарағанда дәмді, жұмсақ, майлы әрі қоюлау болады. Оның қуаты мен дәрулік қасиеті қымыздан еш кем емес. Екі – үш күндік шұбат ең жақсы, сапалы шұбат деп есептеледі.

Қазақтар түйе сүтіне сиыр, қой сүтін қосып, қатық, сүзбе, құрт, ежегей дайындайды.

Тапсырма:      

·         Сын есімдердің астын сызу.                    

Диктант №2

Цитрус дақылдары

Цитрус дақылдары – мәңгі жасыл өсімдіктердің үлкен бір тобын құрайды. Бұлардың көптеген түрі Үндістан, Қытай , Үндіқытайдан тараған. Цитрустарға апельсин, лимон, мандарин, тағы басқалары жатады. Бұл дақылдардың тікенді бұтақтары, күрең жасыл жапырақтары болады. Гүлдердің түсі ақ түсті, тек лимонның гүлінің түсі қызғылттау. Цитрус дақылдарының жемісінде дәрумен көп болады. Цитрус жемістерінен тәтті сусын, қайнатпа, қою тосап жасалады. Гүл мен жапырағындағы майы әтір, иіссу жасауға пайдаланылады.

Қазір Америкада, Қытайда, Жапонияда, Африкада, Грузия, Әзірбайжан және Тәжікстанда өсіріледі.

Тапсырма:      

·         Мәтіннен дара сын есімдерді бір сызықпен, күрделі сын есімдерді екі сызықпен сызу.

Тест

1. Дара сын есімді тап.

         а) сары ала                 в) ұзын                 с) қара көк                   д) кіп –кішкене

     2. Қарсы мәндес сын есімді тап.                           

          а) жіп -жіңішке               в) биік            с) ыстық -суық                д) қызыл сары

     3. Жақсы балаға айтсаң – білер,

         Жаман балаға айтсаң –күлер.        Сын есімдерді тап.

         а) жақсы бала                в) жақсы, жаман            с) білер, күлер                 д) айтсаң

     4. Үп – үлкен. Сын есімнің қай түріне жатады?

         а) дара сын есім                            в) күрделі сын есім              

         с) қарсы мәндес сын есім             д) күшейткіш буын арқылы жасалған сын есім

    5. Асқар – жомарт бала.  Сын есімді тап.

         а)   Асқар                 в) жомарт                с) бала                  д) жомарт бала

    6. Тереңдеу. Берілген сын есімнің сыңарын тап.

         а)  кеңдеу                 в) өте қиын                 с) ұзындау                   д) таяздау

    7. Ажарлы сын есіміне мәндес сөзді тап.

         а)  келбетті                в) жақсы                 с) таза                   д) аққұба

    8. Бұл қорықта қызыл жемсаулы қаздарды кездестіруге болады. Сөйлемнен

           күрделі сын есімді тап.

          а) қызыл                 в) жемсаулы        с) қызыл, жемсаулы             д) қызыл қаз

   9. Инабатты. Сын есімнің қай түріне жатады?

        а) дара, негізгі                в) туынды, күрделі              с) туынды            д) негізгі

  10. Үлкен сөзіне қатысты күшейткіш  жалғауды тап.

          а)   - ақ                 в) - ау                с) - деу                  д) –ау

Сан есім

Диктант №1

Ұлы Қытай қорғаны

Қытай қорғаны – бұл Қытайдың шығысы мен батысына дейін созылып салынған құрылыс. Ол біздің дәуірімізге дейінгі 5 – ғасырда салынған. Бірақ көп кешікпей қирап қалды. Біздің дәуірімізге дейінгі 221 жылы қайтадан қалпына келтірілді. Қорғанның биіктігі 6 -9 метр, ұзындығы 2400 километр. Қарауыл мұнараларынан айнала қоршаған маң түгел көрініп тұрады. 16 – ғасырдың екінші жартысында қорған қайтадан жаңартылып салынды.

Ұлы Қытай қорғаны – ғарыштан көрінетін бірден –бір құрылыс.

 Тапсырма:      

·         Есептік және реттік сан есімдерді табу.

Диктант №2

Аққу

Аққу  - салмағы жетіден он килограмға дейін, кейде он үш килограмм болатын ірі құс. Оның денесі керілген, мойны өте ұзын. Аяқтары қысқа. Қауырсынының түсі аппақ қардай, тұмсығы мен үзбесі сары, аяқтары қара. Аққу – жыл құсы. Ерте көктемде ұя салатын жерлеріне екі –екіден ұшып келеді. Шөп – шаламнан үйілген науа сияқты ұясы көбінесе құрлықта , кейде таяз суда қамыс, құрақ арасына орналасады. Ұяға ақ немесе сарылау төрт, алты жұмыртқа салады. Ұрғашы аққу жұмыртқа басады, ал еркек аққу оны жанкештілікпен қорғайды. Балапандар қоректерін өз беттерінше табады.

 Тапсырма:

·         Дара сан есімдердің астын бір сызықпен, күрделі сан есімдердің астын екі сызықпен сызу.

Тест

1. Сан есім неше түрге бөлінеді?

         а)   5                 в) 3                 с) 4                  д) 2

     2. Мың. Сан есімнің түрін анықта

          а) күрделі                в) реттік                с) жинақтық                 д) дара

     3. Дұрыс жазылған сан есімді көрсет.

         а)   жийырма                 в) отызсегіз                с) жетпіз                 д) он сегіз

     4. Жалғыз деген сөзді қандай сын есіммен ауыстыруға болады?

         а) екі                в) бір               с) үш                  д) төрт

     5. Қос, егіз деген сөздерді қандай сын есіммен алмастыруға болады?

        а) бір                в) екі                 с) үш                  д) төрт

    6. Алты деген сөзге тиісті реттік сан есімнің жұрнағын көрсет.

        а)  - ыншы                 в) -ншы                с) - нші                   д) – інші

    7. Қай сан есімді жинақтық түріне  келтіруге болады?

       а)  сегіз                в) алты                 с) он                   д) он үш

    8. Реттік сан есімді тап.

        а) алтау               в) жетінші                с) екі                   д) алтыншы

    9.  Бір құлаш сөзіне қатыстыны тап

        а) 1 м               в)  50 см                 с) 10 дм                  д) 100 см

10. Анасы дүкеннен бес дәптер әкелді.

      Сөйлемдегі сан есімнің түрін анықта.

        а) реттік                  в) жинақтық                с) есептік                    д) күрделі

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

І нұсқа

1.      Анамын бөбегін сағынған,

Ақынмын жыр болып ағылған.

Көңілмін екіге бөлінген,

Жүрекпін екіге жарылған.

Өлеңнен жіктік жалғаулы зат есімдердің астын сыз.

2.      Бағдарлама сөзін септеп жаз.

3.      Жаз етістігін үш шақта жаз.

4.      Жағала, ұсақта, биле, шегеле, бағала.

Берілген етістіктерді сөз құрамына талда.

5.      Төмендегі зат есімдерге сол зат есімдердің бірінші дыбысынан басталатын сын есім тауып, тіркеп жаз.

 ...   өрен, ... күй, ... еңбек, ... көше.   Үлгі: өнерлі өрен

6.      Алқызыл, инабатты, ақ сары

Берілген күрделі сын есімдерді қатыстырып,  сөйлем құрастырып жаз.

7.      Есептік сан есімдерді реттік сан есімдерге айналдырып жаз.

 Үш... күн, екі ... орын, тоғыз ... вагон.

8.      Дара сан есімдерді күрделіге айналдырып жаз.

            Он, жеті, отыз, сегіз, қырық.

9.      Мен есімдігін септеп жаз.

10.  Көп нүктенің орнына тиісті жіктеу есімдігін қой.

.... Дүйсенді алыстан көріп, қол бұлғап шақырдым .   ... жарыс өтіп жатқан алаңға келдік.

11.  Төмендегі үстеулерге қарсы мәнді үстеу жаз.

        Таңертен -                     , бұрын -                           , түнде -                               

12.  Үстеулерге сұрақ қойып, үстеудің қай түрі екенін үстіне жаз.

Жоғары, бұрын, алға

13.  Төмендегі шылауларды қатыстырып, сөйлем құрастырып жаз.

Үшін, бен, - ақ.

14.  Сөйлемдердегі шылаулардың астын сыз.

Нан да, шай да Ермектің таңдайына татып барады. Асқар мен Асыл көрші тұрады. Бойы ұзын анар ма, Айгүл ме?

15.  Шақыруды білдіретін одағайлардың астын сыз.

Шай – шай, о – Һо, түу, кіс –кіс, пах, шіркін, пұшайт –пұшайт, көс –көс.

16.  Тиісті тыныс белгісін қой.

Мәссаған кітаптың парша – паршасын шығардың ғой .     

Жолдан баланы ал ойбай машина келеді.

Өздік жұмысы үшін

жаттықтыру парағы

ІІ нұсқа

1.      Ылғи өжет баламыз,

Жұлдыздайын ағамыз.

Шыр айналып, секіріп,

Мұзда ойнақ саламыз.

Анаң – күнің, жүрегің,

Әкең - өмір тірегің.

Сен бақытты ұлансың,

Бәрі саған қуансын.

     Өлеңнен жіктік жалғаулы зат есімдердің астын сыз.

2. Ақпарат сөзін септеп жаз.

3.Кел етістігін үш шақта жаз.

4. Жаңала, тұзда, шымшыла, сүргіле, жұлқыла.

Берілген етістіктерді сөз құрамына талда.

5. Төмендегі зат есімдерге сол зат есімдердің бірінші дыбысынан басталатын  

     сын есім тауып, тіркеп жаз.

       ...   өрен, ... күн, ... талап,  ...су.  Үлгі: өнерлі өрен

6. Ақ сұр, жіңішке, тұрлаулы.

     Берілген күрделі сын есімдерді қатыстырып,  сөйлем құрастырып жаз.

7.   Есептік сан есімдерді реттік сан есімдерге айналдырып  жаз.

        Жиырма сегіз...        пәтер,          алты...   үй,  екін....   бөлме

8.   Дара сан есімдерді күрделіге айналдырып жаз.

     Тоғыз, елу, бір, бес.

9. Сен есімдігін септеп жаз.

10. Көп нүктенің орнына тиісті жіктеу есімдігін қой.

       ....  нағашы атаңа сәлем бердің бе? ... алма ағашының түбін қопсытты.

11. Төмендегі үстеулерге қарсы мәнді үстеу жаз.

      Қыста  -                     , былтыр -                           , кеше -                              

12. Үстеулерге сұрақ қойып, үстеудің қай түрі екенін үстіне жаз.

       Қыстыгүні, алыста, ерте

13. Төмендегі шылауларды қатыстырып, сөйлем құрастырып жаз.

       Туралы, да, -ау

14. Сөйлемдердегі шылаулардың астын сыз.

       Дастарқанға өрік те, мейіз де қойылды.  Дина ұлттық үлгіде тігілген көйлек киіп пе? Ертеде билер халық үшін әділ заңдар жасаған.

15.  Көңіл – күйді білдіретін одағайлардың астын сыз.

       Шай – шай, о – Һо, түу, кіс –кіс, пах, шіркін, пұшайт –пұшайт, көс –көс.

16.   Тиісті тыныс белгісін қой.

         Жә аптығыңды бас, бұйрабас досым.    

         Пай Пай Пай Киелі неткен жер

                                                          Пайдаланылған әдебиет:      

1.      Қазақ тілі. 2, 3, 4 сыныптар үшін. Ж.К. Балтабаева, М.К. Солтангазина, Ф.С. Лекерова. Алматыкітап, 2014 ж.

2.      Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы. Ж.К.Балтабаева, М.К. Солтангазина,

Ф.С. Лекерова. Алматыкітап, 2011ж.

3.      Дидактикалық материалдар. Ж.К. Балтабаева, М.К. Солтангазина,

Ф.С. Лекерова.Алматыкітап, 2011 ж.

4.      Бастауыш сыныпта барлық  пәндер бойынша оқыту әдістемесі. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал, № 2-2015ж.

5.      Қазақ тілі пәні бойынша тест тапсырмалары жинағы, 1-4 сынып. Р.Р. Линник. «Келешек - 2030»ЖШС, 2008ж.