Коучинг "Сын тұрғысынан ойлауды сабаққа пайдалану"

«Сын тұрғысынан ойлауды  сабақ пайдалану тиімділігі» тақырыбында өткен коучингтің рефлексивтік есебі

 Сыни тұрғыдан ойлау - Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педогогикалық түсінік. Бұл модуль оқушылардың да, мұғалімдердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы және ойлаумен қабылдауды көздейді. (нұсқаулық 49 бет)Сыни тұрғыдан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғарғы сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса дұрыс емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Сабақта "сыни тұрғыдан ойлауға үйрету модулін" тиімді пайдалануы сабақ үрдісін өзгертуге, мұғалім мен оқушының тығыз байланысын одан әрі күшейтіп, оқушы білімінің артуына жеткізеді. Бірінші бетпе бет кезінде курстан жаңа үйренген жаңа тәсілдерді қолдана отырып, оқушыларымды өзіндік пікір айта алуға, баламалы шешім қабылдай білуге, ойлауға және өз іс - әрекетіне жауап беруге, сыни тұрғыдан ойлауға баулуды меңзедім.Бұл модульді енгізген мақсатым оқушылардың терең сыни ойлауға, қарсы пікір айтуға, дәлелдерді талдау және сұрыптауға үйрету.Выготскийдің ( нұсқаулық 28 бет) когнитивті дамудың, оқушылар өздерінің жақын арадағы даму аймағында жұмыс істесе жақсаратындығы туралы айтқан пікірін өз тәжірибемде байқадым.Мен алғашқы сабақтарымнан бастап оқушылардың сыни ойлауына ықпал еттім. Оқушылардың топ құруы, топ ережесін ойластыру оқушылардың сыни ойлай алатынын көрсетті.Мен өз сабақтарымда сыни тұрғыдан ойлау мазмұнын оқу әрекетінің бірнеше түрлерінде жүзеге асыруға болатынын байқадым.

Бірінші сабағым "Отырықшы мәдениет ерекшеліктері" әдеттегідей ең бірінші сәлемдесу болғандықтан оқушыларды дәстүрлі емес тренингі арқылы, оқушылар бір - бірімен қалай амандасқысы келеді сол арқылы амандасып, оқушыларым бірі - бірімен иықтары, көздері, аяқтары арқылы амандасып, бір - бірін қайталамауға тырысып, сыни ойлап, сабаққа деген қызығушылықтары артты. Оқушылар оқып, талқыға салғанда өз көзқарастарын тереңдете түседі. Осы орайда мен сабақтарымда топтық, жұмыстарды пайдаландым. Топтық жұмыстар кезінде оқушыларға мәтіндерді беріп, проблемалық сұрақтар тастаған кезде оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін қалыптастыруға тырыстым. Себебі сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады. Оқушыларға өз сабағымда "Отырықшы мәдениет ерекшеліктері"  Неге егін шаруашылығымен айналысу Европа елдерінің басты кәсібі болды? деген сияқты сұрақтар арқылы сыни ойлаттым. Сұрақ дұрыс қойылған кезде ол сабақтың тиімді құралына айналады. (нұсқаулық 41 бет) Мен осындай сұрақтарды әр сабағыма жүйелі пайдалана білдім. Жаңа тақырыпты меңгеру кезінде тыңдайтын үшбұрыштар арқылы түсіндіру бойынша жүргендіктен, оқушылар рөлдерді өз қалаулары бойынша бөліп алу ұсынылды. Бұл жерде қабілетті дарынды жоғары ойлай алатын оқушыларым спикер рөлін алуы сыни тұрғыдан ойлауға жатады деп білемін. Себебі орташа немесе үнсіз оқушылар жеңіл рөлдерді таңдауға ұмтылды. Шығармашылық тапсырмалар беру кезінде үш топқа үш түрлі тапсырмалар беру арқылы оқушылардың қабілеттері ашылды. Мысалы екінші топқа  егіншілік жетістіктері халықты отырықшылдыққа, кәсіп ашуға, оның артты қалалар пайда болуына әкелді  деген мақсатпен тірек сызбалар арқылы сипаттама берген. Ал бірінші топ егіншілік халықты ерінбей еңбек етіп, тамағын асырау үшін еңбектің жаңа жолдарын ашу өнеркәсіп төңкерісіне алып келді деген пікір ұстанды.Бағалау кезінде бас бармақтарын көтеру арқылы олардың бүгінгі сабақты қаншалықты ұғынғандарын білдім.

Сыни тұрғыдан ойлау мән мәтінді есепке ала отырып, бақылау мен тыңдау арқылы дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау үшін талапқа сай өлшемдерді қолдану сияқты дағдыларды дамытуды қалыптастырады.

Келесі сабағым "Көшпелі мал шаруашылығы " тақырыбымда сабағым  әрбір ұлттың сәлемдесуі бойынша ұйымдастырылды. Оқушылар әр тілде сәлемдесу арқылы сыни ойлауы қалыптасты."Көшпелі мал шаруашылығы" жаңа тақырыпты ашу үшін презентация арқылы суреттер көрсетіп, оқушыларды сыни ойлаттым. Оқушылар суреттерді көру арқылы диалогке түсіп, сыни ойлауға жетеледім. Яғни мен бұл жерде ақпараттық комуникациялық технологияны пайдалану арқылы сыни ойлаттым. Мишра мен Келердің айтуынша, егер жаңа технология оқуды жақсарту жағына өзгертуге қабілетті болуға тиіс болса, онда жоспарлау үдерісі пәннің ерекше білімдерін оқушыларға қалай түсінетінін біле отырып, осы білімдердің ықпалдасуын қамтуы керек деген сөздер дәлел бола алады.Сыни тұрғыдан ойлауын әрі қарай жетілдіру үшін кластер әдісін пайдаландым. Осы әдісті пайдалану арқылы жаңа тақырыпты толық меңгерін шығуға мүмкіндік алды. Жұмыс жұптық болғандықтан әрбір жұптағы оқушылар бір - біріне көмектесіп, бірі - бірін жетелеп отырды. Ой қорыту үшін оқушыларға әртурлі жұптық тапсырмалар ұсындым. Оқушылардың жеке ерекшелік деңгейлерін ескере отырып тапсырма бердім. Әр тапсырма оқушының сыни ойлауына ықпал етті. Мысалы, бірінші топқа сөз туралы эссе жазып, өздерінің сыни көзқарастарын көрсетті, ал екінші жұпқа осы тақырып бойынша өлең шығарды. сыни ойлай алатын оқушыларымның бойынан табандылық. икемділік, сезіну, өз қатесін түзету бір шешімге келу сияқты қасиеттерді таба білдім.Оқыту нәтижесі оқушылардың өзіне тән мінез - құлық ерекшеліктері қалыптасады, өмірге бейімділігі шығармашылық қабілеті дамиды.

Оқушы сыни ойлау үшін жайлы атмосфера, уақыт жеткілікті болу керек. Кезекті сабағымды «Көшпелі және отырықшы мәдениет сабақтастығы» тақырыбында "Жүректен - жүрекке" әдісі арқылы жылы лебіздерін білдіру арқылы сабағымды бастадым. Бұл жерде Әділжан деген оқушым ең бірінші болып ерекшеленіп мен өз лебізімді топқа айтқым келеді, барлықтарыңызға бірлікте бола біліңіздер деп тілеймін себебі адамның бойында осы қасиет болса ол ешқашан өзін жалғыз сезінбейді. Неге бұлай айттың дегенде мен осы уақытқа дейін жалғыз отырғанда өзімді сондай жалғыз сезінетінмін, топпен жұмыс жасап жүргеннен бастап өзімді сондай жайлы сезінем деп ой айтты.Бұл сабағымды топтық таныстырылым әдісімен өткізу тиімді деп ойладым. Себебі бұл әдістің маңызы - оқушыларды бір - бірімен сөйлесуге, топта талқылауға, өзара пікір айтуға, бір - бірін оқытуға жетелейді. Бұл оқушылардың өз сыныптастарымен арадағы қарым - қатынастың нығаюына ықпал етеді.Сыни тұрғыдан ойлау - бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. (нұсқаулық 49 бет) Сыни ойлату арқылы баланың ой ұшқырлығын, жан - жақтылығын арттырасың. Жалпы сыни тұрғыдан ойлайтын оқушылар белсенді болады, олар сұрақ қойып, дәлелдерді талдайды, мағынаны тану үшін саналы түрде стратегиялар қолданады.(нұсқаулық, 54 бет). Осындай оқушыларымды әр сабағымда таба білдім.Себебі сыни ойлайтын оқушыларым үнемі сабаққа белсенділікпен қатысып, әрбір сабақтарда өздерін әр қырынан көрсете білді. Сабақты бекіту үшін конверттегі сұрақты пайдаландым. Оқушылардың алдына екі топқа екі конвертті беріп, ішіндегі сұрақтарды ұсындым. Оқушылар ішіндегі бірнеше сұраққа өз деңгейлеріне сәйкес жауап беріп стикерге жазды. сабақты қорыту үшін темпераментті анықтайтын тест өткіздім. Бұл тест арқылы оқушылар өздерінің қай темпераментке жататынын анықтайды.

Сыни тұрғыдан ойлау — бұл саналы мағынаны іздеу, өзінің көзқарасының қандайлық болуымен, басқалардың да пікірін ескеріп, қандай да объективті ойлау және қисыны бар өзіндік қате сенімінен бас тарта білу. Сыни тұрғыдан ойлаудың жаңа идеяларды ұсынуға және жаңа мүмкіндіктерді көруге қабілетті, мәселелерді шешу кезінде маңызы зор дей келе өз есебімді аяқтаймын.Алдағы уақытта өз пәнімді басқа пәндермен байланыстыра отырып, жеті модульді басшылыққа ала отырып, өз пәнім бойынша оқушылардың қызығушылықтарын арттыру үшін дидактикалық материалдар, бас қатырғыштар ойлап тауып, болашаққа нық сеніммен алға қадам басу менің ендігі міндетім деп білем.

Дайындаған: тарих пәнінің мұғалімі Б. Шмиров.