КР территориясындагы кола дауири

Сыныбы: 6

Пәні:  Ежелгі Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан территориясындағы қола дәуірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: өндіріске металл құрал-саймандардың енуі,  қоладан жасалған еңбек құралдарына көшу, Андрон мәдениеті, «андрондықтардың», кәсібі, баспаналары, шаруашылығы, қоғамдық құрылысы туралы әңгімелеу;

Дамытушылық: оқушылардың пәнге деген қызығушылығын дамыту, ойлау қабылетін жетілдіру;

Тәрбиелік: өз ойын толықтай қорытып айта алатын, саналы тұлға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: баяндау, сұрақ-жауап

Пән аралық байланысы: география,

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: сынып оқушыларымен амандасу, түгендеу, сабаққа дайындық тарын тексеру, екі топқа бөлу

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

«Палеолит, мезолит, неолит, энеолит» дәуірлерін қайталау

І-топ тапсырмасы. Хронологиялық тапсырма

ПАЛЕОЛИТ

	Ерте	Орта	Кейінгі
Уақыты	Б.з.б. 800-140 м.ж.	Б.з.б. 140-40 м.ж.	Б.з.б. 40-12 м.ж.
Климаты	Жылы. Жаңбыр жиі жауады. Алуан жылы сүйгіш өсімдіктер өседі	Ауа райы салқындады	Суық, мұздық
Жануарлар	Піл, бөкен, құлан	Аю, бизон, мамонт, ешкі	Мамонт, бизон
Құралдары	Тастан жасалған құралдар	Жетілдірілді. Тілгіш, қырғыш	Сүнгі, найза, пышақ, қырғыш
Ерекшелігі	Үңгірлерде мекендейді. Өсімдік тамырын тереді. Алғашқы адамдар мекендеген	Аң аулау, терімшілік. Неандртал адамы мекендейді	Кроманьон миы 1500-1800 ш.см. Бойы -168-190 см

НЕОЛИТ

	Құралдар	Кәсібі	Қоғамдық құрылысы	Тұрақтар
Неолит	Ине, біз-сүйек, дән – үккіш, мыс балда, түрен, гарпун	Тоқу-жүн талшық Мыс өндіру Ыдыс жасау –саз балшықтан Мал шаруашылығы мал қолға үйреткен Егіншілік – дән еккен Өнер – әшекей бұйымдарға сурет салған жасау Діни нанымдар күнге, Жерге, Аспанға	Ру – көсем кеңесі Аналық ру туыс билеу және бала тәрбиелеу	Өзендік, көлдік, бұлақтық, үңгірлік Батыс Қазақстан мен Атырау обл. Орталық Қазақстанда кездеседі. Қараүңгір тұрағы

ІІ -топ тапсырмасы: Хронологиялық тапсырма

МЕЗОЛИТ

Уақыты	Б.з.б. 12-5 м.ж.
Климаты	Мұз ериді. Шөбі мол. Күн жылы
Жануарлар	Суық сүйгіш жануарлар өледі. Жануарлар азық іздеп көшеді. Мамон, мүйізтүмсықтар өледі
Қуралдары	Күрделенеді. Кескіш, тілгіш. Тесу, кесуді үйренеді. Бумеранг 100 м. Садақ, жебе 100-400 м
Ерекшелігі	Қайықпен балық аулайды Ескерткіштері сирек кездеседі. Жануарларды қолға үйретеді.

ЭНЕОЛИТ

	Құралдар	Кәсібі	Қоғамдық құрылысы	Тұрақтар
Энеолит	Найза, пышақ, балта, қысқыш, тереуіш, біз	Мал өсіру. Жылқы, түйе, зубр ұстаған Аң, балық аулау Ыдыс жасау –көп балшық қосылған, өсімдік қосылған саздан жасаған	Аталық ру патриархат	Солттүстік Қазақстан Жайық, ертіс Ботай мәдениеті 15 га жерде 158 тұрғын үй. Маңғыстауда Шебір тұрағы

ІІІ. Жаңа сабақ.          

Қола дәуірі адамзат баласының даму тарихында ерекше орын алады. Бұл дәуірде адамдар металл өңдеуді үйренді. Ал өндіріске металл құралдарының енуі еңбек өнімділігін арттырды. Шаруашылықтың жаңа түрлерінің пайда болуына себеп болды. Қазақстан жерінде қола дәуірі осыдан 4 мың жыл бұрын, яғни б.з.б. 2 мыңжылдықта басталған. Қола дәуірі б.з.б. 2800-б.з.б. 900 жыл аралығын қамтиды.

         Қоладан жасалған бұйымдар тастан және мыстан жасалған еңбек құралдарын біртіндеп ығыстырды. Бұл кезең тарихта қола дәуірі деп аталды.

 

         Б.з.д. 2 мыңжылдықтың алғашқы ширегі бітер кезде Волга мен Алтай арасында мал шаруашылығымен айналасқан адамдар қола жасауды меңгерді. Мыс пен қалайының қосындысы қола. Оңтүстік Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андроново селосынан қола дәуірі ескерткіштері алғаш рет табылды. Оны 1913 ж. Б.В.Грязнов ашты. Ғылымда шартты түрде қола дәуірі ескерткіштерін Андронов ескерткіштері деп атайды.1927 жылы археолог М.П.Грязнов осындай қорымды Батыс Қазақстаннан да тапты. Андронов ескерткіштері Қазақстан, Орта Азия, Сібірден табылып отыр. Андронов мәдениеті шартты түрде үш кезеңге бөлінеді. Ерте қола -б.з.д. 18-16 ғғ, орта қола б.з.д.15-12 ғғ., кейінгі қола б.з.д. 12-8 ғ.б. Андронов мәдениеті 8-9 ғасырға созылады (б.э.д. 17-9 ғасырлар). Орталық Қазақстандағы андронов мәдениеті. Бұл өңірден көптеген мекендер, қорымдар, көне рудниктер, құрбандық орындары, петроглифтер. Орталық Қазақстанның андронов

мәдениетіне тән сипаты-оның мазарларының күрделілігі, тас өңдеумен байланысты құрылыс техникасының жетіле түскендігі.

Ерте қола -б.з.д. 18-16 ғғ,

	Ерте қола дәуірі. Б.з.б. ХҮІІІ-ХҮІ ғғ. Авеста-ари-тайпа одақтары-андрондықтар
				Ортаңғы кезеңі б.з.б. ХҮ-ХІІ ғғ. Атасу кезеңі
							Кейінгі қола дәуірі
	Нұра кезеңі отырықшылық, бақташылық, мал шаруасы, теселі егіншілік
				Жартылай көшпелі мал шаруашылығы. егіншілік
						Көшпелі мал шаруашылығы.  Жекеменшік қалыптасты.

 

1-тапсырма.Тақырып материалдарына байланыстыра отырып карточкаға жауап беріңіздер 1-карточка

Қазақстан жері қола дәуірі тайпаларының негізгі орталығы және басқа жерлермен мәдени-этникалық байланыста болғанын қалай түсінесіндер?

2-карточка

Қазақстан жерін көне замандарда  мекендеген  тайпалар бізге неліктен тек қола дәуірінен бастап белгілі бола бастады?

2 тапсырма Кластер

І топ.                                                                                                    ІІ топ:

Андрон мәдениеті                                                                Беғазы-Дәндібай мәдениеті

3-тапсырма: картамен жұмыс. Қолдарындағы картаны пайдалану

4-тапсырма.Тарихи диктант:

І топ.

 Қола дәуірі б.з.б. *****  жыл аралығын қамтиды. Қола дәуірінде діни наным-сенім қалыптасып, жоғары дінбасылары ****** пайда болды. Орталық қазақстан қола дәуірінің ең соңғы  кезеңі ******  мәдениеті деп аталды. Қазақстанда қола  балқыту **** бұрын басталды.  Андрон тайпалары сүт өнімдері мен етті ********** сақтады. Қола дәуірінде ыдыс жасаудың ең бір өрістеген түрі*****.

ІІ топ.

Қазақстан жерінде қола дәуірі осыдан 4 мың жыл бұрын, яғни ******басталған.  Оңтүстік Сібірдегі ******* селосынан қола дәуірі ескерткіштері алғаш рет табылды.  Қола дәуірінде Қазақстан жерін мекендеген тұрғындар *******  ұүрылымда өмір  сүрді.  Қола дәуірінде қазақстан жерінен **************** әшекей бұйымдар табылды.  Малды туысқандар арасында бөлісу *********** тууына әкелді.

5. тапсырма.Тарихи кубик.

			1		2		3

 

6

5

4

                         

Жасырын

Сөздер жылдар: 1. Қ. Сәтпаев. 2. Қола дәуірі.   3. Ачинск  4. В. П.

Алексеев.  5. Климат     6. Шаруашылығы

6-тапсырма. Қола дәуірі ескерткіштері Қазақстан аумағында өте көп. Оқулық пенк картаны пайдалана отырып, әрбір аймаққа қатысты  бір ескерткіштің атын жаз.

І топ. Оңтүстік Қазақстан

         Шығыс Қазақстан

ІІ топ. Солтүстік Қазақстан

         Батыс Қазақстан

ІҮ. Бекіту: Тест.

І топ.

1.Қола дәуіріне тән 30 қоныс, 150 оба зерттелген аймақ

А) Оңтүстік Қазақстан  В) Солтүстік Қазақстан  С) Шығыс Қазақстан  D) Батыс Қазақстан  Е) Орталық Қазақстан

 2.Андрондықтардың бет бейнесін сипаттаған ғалым.

А) Ақышев  В) Массон  С) Герасимов   D) Алпысбаев   Е) Алексеев

 3.Мал бағудың көшпелі түріне көшу қалыптаса бастаған дәуір

А) Қола  В) Энеолит  С) Темір  D) Палеолит  Е) Неолит

  4.Теселі егіншілік ең алғаш дамыған кезең

А) Неолит  В) Энеолит  С) Темір дәуірі  D) Палеолит  Е) Қола дәуірі

 5.Жерленген Андроновтықтардың  басы қаратылды

А) Шығысқа, Оңтүстікке   В) Батысқа, Оңтүстікке   С) Солтүстікке, Шығысқа  D) Батысқа, Солтүстікке   Е) Солтүстікке, Батысқа 

 6.Андроновтықтардың тасқа салынған суреттері табылған жерлер

А) Тарбағатай, Қалба, Нарын    В) Қаратау жоталары    С) Таңбалы, Жасыбай, Хантау  D) Алтай, Нарын, Зриян        Е) Атасу, Беғазы, Дәндібай

  7.Андроновтықтардың сүт өнімдері мен етті сақтау тәсілі

А) Жердің бетінде салынған тұрақтарда  В) Тыстағы ұраларда  С) Ет пен сүтті кептіріп сақтаған   D) Арнайы қыш құмыраларда    Е) Жер еден астындағы шұңқырда

 8.Орталық Қазақстан жеріндегі қола дәуірінің ең соңғы кезең мәдениеті

А) Андронов  В) Беғазы-Дәндібай С) Орталық Қазақстан   D) Дәндібай-Қарасу  Е) Беғазы-Атасу 

 9.Беғазы-Дәндібай мәдениетінің хронологиялық ауқымы

А) б.з.б. 20-18 ғасырлар  В) б.з.б. 18-16 ғасырлар   С) б.з.б. 16-14 ғасырлар D) б.з.б. 14-12 ғасырлар  Е) б.з.б. 12-8 ғасырлар

 10.Тебінді жайылымға байланысты саны артқан мал.А) Сиыр  В) Жылқы, қой С) Сиыр, жылқы  D) Жылқы, түйе  Е) Түйе, ешкі 

 11.Қазақстан жеріндегі қола дәуірін жоспарлы зерттеу басталған жыл

А) 1926    В) 1931    С) 1946    D) 1954  Е) 1938

 12.Қазақстан жеріндегі қола дәуірін түбегейлі зерттеуді бастаған ғалым

А) Массон  В) Ақышев  С) Алпысбаев  D) Марғұлан    Е) Гумилев

 13.Қола дәуірі қоныстарының көбінесе орналасқан жері

А) Өзендердің жағасында В) Орман арасында  С) Жазық далалы аймақтарда  D) Кез-келген жерде Е) Тау аңғарларында 

 14.Көкшетау жеріндегі қола шалғы табылған қоныс

А) Шағалалы  В) Степняк  С) Атасу  D) Беғазы      Е) Алексеевка

 15.Қола дәуірі қауымы ішінде әлеуметтік теңсіздікті тудырған

А) Терімшіліктің дамуы  В) Егіншіліктің паида болуы      С) Рудың қалыптасуы  D) Малды қолға үирету    Е) Мал-мүлік теңсіздігінің шығуы

 ІІ топ.

1.Мүлік теңсіздігінің қалыптаса бастаған дәуірі

А) Палеолит  В) Қола дәуірі  С) Неолит  D) Темір дәуірі    Е) Мезолит

 2.Қола дәуірі кезіндегі жоғары дін басылары

А) Молдалар  В) Қарилар  С) Ақсақалдар  D) Абыздар     Е) Тайпа көсемдері 

 3..Қола дәуірі абыздарының негізгі міндеттері

А) Ел басқару  В) Әскери істерді қадағалау  С)  Салт-дәстүрлердің орындалуын қадағалау D) Жер бөлу ісімен айналысу  Е) Ру арасындағы алауыздықтарға жол бермеу 

 4.Андроновтықтардың мойынға таққан тұмаршалары

А) Асыл тастар  В) Алтын әшекей  С) Мал сүйегі  D) Қола салпыншақтар  Е) Жыртқыш аңдардың азу тісі

 5..Жеке меншік қалыптасқан дәуір

А) Соңғы полеолитте  В) Қолада С) Неолитте 

 6..Қола дәуіріндегі қоланың алыну қосындысы

А) Мыс пен темір  В) Қалайы мен күміс  С) Алтын мен мыс  D) Күміс пен алтын  Е) Мыс пен қалайы

 7..Қола дәуірінде Жезқазған өңірінен 1 млн тоннадай кен өндірілгенін айтқан белгілі ғалым.

А) Алпысбаев  В) Ақышев  С) Марғұлан  D) Сатпаев     Е) Төлеубаев 

 8.Қола дәуірінде 1100 тонна қалайы  шығарылған кен орны

А) Нарым, Қалба В) Қаратау жоталары  С) Тарбағатай, Сауыр  D) Жезқазған, Ақшатау  Е) Қарқаралы, Ақшатау 

 9..Қола дәуірінде кенді қорыту үшін  салынған күрделі құрылыстар

А) Астаулар  В) Шөміштер  С) Қазандықтар D) Қалыптар    Е) Донна пештері 

 10.Тастан және мыстан жасалған еңбек құралдарын ығыстырған кезең

А) Полеолит дәуірі  В) Мезолит дәуірі  С) Неолит дәуірі     D) Темір дәуірі  Е) Қола дәуірі

 11.Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең бір өрістеген түрі

А) Қазандар  В) Саптыаяқтар  С) Шыны ыдыстар  D) Көзе құмыралар  Е) Кеселер

 12.Еуразия даласындағы қола дәуірінің мәдениеті

А) Беғазы  В) Дәндібай  С) Атасу  D) Қола  Е) Андронов

 13.Қола дәуірінің ең алғашқы скерткіштері табылған жер.

А) Арқайым В) Петровка  С) Андронов   D) Боголюбов     Е) Беғазы

 14..Солтүстік және Батыс Қазақстандағы зерттелген Андрон мәдениетінің қоныстар саны

А) 35-тен аса  В) 80-нен аса   С) 18-ден аса  D) 100-ден аса  Е) 50-ден аса 

 30.Қола дәуіріне жататын Солтүстік Қазақстандағы қоныстар

А) Андронов, Беғазы       В) Петровка, Боголюбов    С) Арқайым, Атасу   D) Петровка, Қызылжар        Е) Дәндібай, Атасу  

 Ү. Қорытынды.Екі топ өзара сұрақ алмасу.

ҮІ. Оқушыларды бағалау.

ҮІІ. Үйге тапсырма беру.  Қола дәуіріндегі қазақстан. Картамен жұмыс жасау.