Кәсіптік қазақ тілі пәнінен "Қос арыс: А.Байтұрсынов, Ы.Алтынсарин" (2 - курс)

• 1 слайд

  Қ.Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі Хамзина Әсел Берікқызы қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

• 2 слайд

  Сабақтың тақырыбы: “Қос арыс” Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов “Түлкі мен қарға” мысалы Сабақтың мақсаты: Білімділік: Ыбырай мен Ахмет шығармаларының үндестігі туралы мағлұмат беру. “Түлкі мен қарға” мысалының мағынасын аша отырып, өмірмен байланыстыру. Дамытушылық: Студенттердің логикалық ойлау қабілетін дамыту, сауатты жазуға, шығармашылықпен жұмыс жасауға төселдіру. Тәрбиелік: Адал еңбек етуге, жақсы мен жаманды айыра білуге тәрбиелеу. Күтілетін нәтиже: Студенттер “Қос арыс” шығармаларының үндестігі туралы мағлұмат алады. “Түлкі мен қарға” мысалының идеясын түсініп, өмірде адал еңбек етуге, тәрбиелі азамат болуға талпынады.

• 3 слайд

  I. Ұйымдастыру кезеңі Студенттердің зейінін сабаққа аудару. II. 2 топқа бөлу: І топ “Ыбырай” ауылы ІІ топ “Ахмет” ауылы III. Тренинг “Бір тілек”. IV. Үй тапсырмасын тексеру. V. Жаңа сабақ. VI. Сабақты бекіту. VII. Үйге тапсырма. VIII. Бағалау. Сабақтың барысы:

• 4 слайд

  I. Ұйымдастыру кезеңі I – топ: “Ыбырай” ауылы II – топ: “Ахмет” ауылы

• 5 слайд

  «Бұл кітапты құрастырғанда мен, біріншіден, осы біздің ана тілімізде тұңғыш рет шыққалы отырған жалғыз кітаптың орыс-қазақ мектептерінде тәрбиеленіп жүрген қазақ балаларына оқу кітабы бола алу жағын, сонымен қабат, жалпы халықтың оқуына жарайтын кітап бола алу жағын көздедім...» “ II. Жаңа сабақ «Тіл – құрал» атты оқулығының фонетикаға арналған бөлімі 1915 жылы, морфологияға арналған бөлімі 1914 ж., синтаксис бөлімі 1916 жылдан бастап жарық көрді.

• 6 слайд

  Қос арыс Ыбырай Алтынсарин Ахмет Байтұрсынұлы

• 7 слайд

  1889 жылы қайтыс болды. Екі жылдай өз елінде тілмаш болып,1859ж.Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болып ауысады. 2 қараша 1841 жылы Қостанай обл. Затобол ауд.туған. Атасы Балқожа бидің тәрбиесінде болған. 1850ж.Орынбордағы орыс-қазақ мектебіне түсіп, 1857ж. Мектепті “өте жақсы” деген бағамен бітірген. 1879ж. тұңғыш оқу құралы “Қазақ хрестоматиясы” шықты. 1864ж. 8 қаңтарда мектеп ашады.

• 8 слайд

  Ахмет Байтұрсынов 1912ж. “Оқу құралы”, 1914ж. “Тіл құралы”, 1924ж. “Әліпби”, 1926ж. “Жаңа әліпби” 1922-25жж. Түркістан Компартиясы “Ақ жол” газетінде қызметкер. 1929ж. қамауға алынып, 1934ж. босатылған. «Қазақ» газетін ұйымдастырып, 1917ж. аяғына дейін редакторы болды. 1937ж. қазан айында тағы да қамауға алынып, 2 айдан соң, 8 желтоқсан “халық жауы” есебінде атылған. 1882-84жж. ауыл мектебін оқиды. 1890ж. Торғайдағы екі кластық училищесін, 1895ж.Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген. 1919ж. 24 маусымда әскери-революциялық комитеттің мүшелігіне тағайындалады. 1925-29жж. Ташкент және ҚазПи-де оқытушы болды. Алғашқы өлеңі 1909ж. Санкт-Петербургте «Қырық мысал» атты аударма жинағы жарық көрді. 1909ж. Семей түрмесіне жабылып, 1910ж. жер аударылды. Қазіргі Қостанай обл. Жангелдин ауд. Ақкөл ауылында дүниеге келген.

• 9 слайд

• 10 слайд

  Қарға мен түлкі Ы. Алтынсарин Ашығып түлкі жүрді жапандарда, Тамақ іздеп жол шекті сапарларға... Ешнәрсені көре алмай келе жатса, Көзіне түсті алыстан жалғыз қарға. Жүгіріп түлкі соған жетіп келді, Қарға ағаштың басында мұны көрді. Тістегені аузында тәтті ірімшік, Оны көріп түлкі - екең сөйлей берді. «Қарға батыр, әр сөзің күміс, алтын. Сырттан халқаң тілейді барша халқың. Қарға әніңдей әуез жоқ деп. Осылайшы шығады сыртқа даңқың. Сандуғаш, бұлбылдарды көріп едім, Жүзіңді бір көруге келіп едім, Даусыңды бір шығаршы шаттанайын, Сырттан асық болғаннан өліп едім».

• 11 слайд

  Басын салып, құйрығын бұлғаңдатып, Екі көзін қарғаға қылмаңдатып. «Қарға тақсыр, көз жасымкөріңіз»,- деп, Жыламсырап сөйлейді жылмаңдатып. Масаттанып бұл қарға сілкінеді, Ішін тартып миықтан бір күледі. «Арып - ашып алыстан келген шығар, Көңілі тынып кетсінші, шіркін», - деді. Мақтаусөзге семіріп, судай тасып, Пәрменінше « қарқ » етті аузын ашып; Қарқ еткенде, ірімшік жерге түсіп, Оны кетті түлкі - екең алды қашып.

• 12 слайд

  Бір түйір ірімшікті тауып алып, Ағашқа Қарға қонды ұшып барып. Тоқ санап ірімшікті көңіліне, Жей қоймай, отыр еді ойға қалып. Қашаннан белгілі аңқау ала Қарға, Нәсіпке бұйырмаған шара бар ма? Шығатын шығасыға болып себеп, Ағашты Түлкі залым аралар ма! Қарға мен түлкі А. Байтұрсынов

• 13 слайд

  Көркіңді бітіре алман жазып хатқа, Я сөйлеп жеткізе алман айтып жатқа. Мен қайран: «Неғып патша қоймаған?» - деп, Даусың да сипатындай болған шақта! Нұрынды күн секілді көріп тұрмын, Шыдамай, бойым балқып, еріп тұрмын. Даусынды тым болмаса бір шығаршы, Естуге құмар болып өліп тұрмын». Мәз болып, мақтағанға насаттанып, Қайтпасын, деп ойлады, сағы сынып. Алыстан арып-ашып іздеп келген Байғұстың кетсін деді көңілі тынып. Өтірік мақтағанға Қарға еріп, «Қарқ» етті пәрменінше жағын керіп. Ірімшік «қарқ» еткенде жерге түсіп, Жеп алып Түлкі кетті жортып-желіп.

• 14 слайд

  Тістеген ірімшігін Түлкі көріп, Аяғын ептеп басып жақын келіп: «Уһ! - деді, - көретін де күн бар екен, Жүруші ем сырттан асық болып өліп! Тамаша қарағанға түрің қандай, Мынау көз, мынау мойын, мұрын қандай! Гауһардай қанаттарың жарқырайды, Келісті қалай біткен және маңдай! Көркемдік сипатыңнан табылғанда, Даусың да болса керек шырын-балдай! Көптен-ақ дабысыңды естісем де, Болған соң келе алмадым жерім шалғай. Сені іздеп келіп тұрмын алыс жерден, Сұлу деп мақтаған соң әркім көрген. «Халық айтса, қалып айтпайды» деген рас, Арман жоқ жанда сені көріп өлген!

• 15 слайд

  Қарасақ, көп адамдар Түлкі боп жүр, Залымдық өтірік пен мүлкі боп жүр. Солардың сұмдығына түсінбеген Қарғадай жұртқа мазақ, күлкі боп жүр. Жұрт едік аңқау өскен қазақ болып, Далада кең сахара көшіп-қонып. Алдаған залымдардың тіліне еріп, Жүрмесек жарар еді мазақ болып.

• 16 слайд

  Мысалдың мағынасын ашуға бағытталған тапсырмалар: 1. Берілген мысалды оқып, мазмұндық талдау жасап, идеясын ашыңдар. 2. Мәтіннен сын есімді тіркескен сөздерімен теріп жазыңдар. 3. Мысалдағы кейіпкерлерге мінездеме беріңдер. 4. Адам бойындағы жақсы және жағымсыз қасиеттерді білдіретін мақал-мәтелдерді атаңдар.

• 17 слайд

  Студенттердің топтық жұмыстарды қорғау сәтінен

• 18 слайд

  “Сатылай кешенді талдау” технологиясы бойынша тапсырмалар: 1.”Шығаршы”, “Қарғадай” сөздеріне фонологиялық талдау. 2.”Тәтті”, “Аңқау” сөздерін сөз құрамына талдау. 3.”Залым”, “Ірімшік” сөздеріне дыбыстық мінездеме беру. 4.Мысалдың бір шумағына әдебиет пәні бойынша сатылай кешенді талдау жасау.

• 19 слайд

  Фонологиялық талдау үлгісі (СКТ): Шығаршы Бұл сөз айтылу, жасалу, жазылу жолына қарай жуан буын сөз. Себебі сөз құрамындағы дауысты дыбыс жуан дауыстылар. Бұл сөз: шы – ғар – шы болып 3 буынға бөлінеді. Себебі: сөздің құрамында 3 дауысты дыбыс бар. Шы – буыны ашық буын. Себебі буын дауыссыз дыбыстан басталып, дауысты дыбысқа аяқталып тұр; ғар - буыны бітеу буын. Себебі буын дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталып тұр; шы – буыны ашық буын. Себебі буын дауыссыз дыбыстан басталып, дауысты дыбысқа аяқталып тұр. Шы – ғар - шы а.б. (Δ ); б.б.( Δ Δ); а.б. (Δ ) Бұл сөз шы – болып 2 жағдайда тасымалда- ғар – нады. Себебі сөз буын жігіне шы - сәйкес тасымалданған. Бұл сөзде екпін буынға а – дауысты дыбысына түсіп тұр. Шы – ғар – шы Буын үндестігі бар. Дыбыс үндестігі бар. Кейінді ықпал.

• 20 слайд

  Сөз құрамына талдау үлгісі (СКТ): Тәтті Бұл сөз құрамына қарай: 1 құрамнан тұр: тәтті. Бұл сөз тұлғасына қарай: тәтті – негізгі түбір. Себебі сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, мағына беретін негізгі бөлігі. Құрылысына қарай: тәтті – дара. Себебі бір ғана негізгі түбірден тұр. Лексикалық мағына – 1; 1 грамматикалық мағына бар. Лексикалық мағына: тәтті – тағамның дәмін білдіретін атау. Грамматикалық мағына: а) негізгі сын есім; ә) жай шырай Қандай? Деген сұраққа жауап береді. Ендеше бұл сын есім. Сын есім дегеніміз – заттың түрін, түсін, сапасын, сипатын, түрін (реңін), көлемін білдіретін сөз табы. Мағынасына қарай: сапалық сын есім. Сапалық сын есім дегеніміз – түбір күйінде заттың сынын тікелей білдіретін сын есім.

• 21 слайд

  Дыбыстық мінездеме беру үлгісі (СКТ): Берілгені: Залым = O = = ? Шешуі: Залым = 5 O = 2 (а, ы) дауысты 0 3 (з, л, м) дауыссыз 0 а) 2 = 2(а, ы) тіл арты немесе жуан O ә) 2 = 1(а) ашық + жартылай ашық 0 1 (ы) қысаң б) 2 = 0 2(а, ы) езулік 3 = қатаң + 1(з) ұяң 2 (л, м) үнді O

• 22 слайд

  Әдебиет пәні бойынша талдау үлгісі (СКТ): Қарасақ, көп адамдар Түлкі боп жүр, Залымдық өтірік пен мүлкі боп жүр. Солардың сұмдығына түсінбеген Қарғадай жұртқа мазақ, күлкі боп жүр.

• 23 слайд

  Ойларын жинақтап алуға мүмкіндік беру сәті

• 24 слайд

  Түлкі мен қарға 1. Авторы – Ахмет Байтұрсынов (1873-1937) 2. Тақырыбы –Адам арасындағы қарым – қатынас. 3. Идеясы – адам бойындағы жағымсыз қасиеттерді әшкерелеу. 4. Жанр түрі – мысал 5. бір шумақтан тұр. 6. төрт тармақ бар. 7. он екі бунақтан тұр. 8. он бір буынға құрылған. 9. қара өлең ұйқасына құрылған. (А А Б А) 10. Әдеби теориялық ұғымдар. а) теңеу - қарғадай 11. Мысалдың негізгі түйіні, тәрбиелік мәні – адамдар арасында шынайы, сенімді қарым – қатынасты орнатуға тәрбиелеу.

• 25 слайд

  Сатылай кешенді талдау (биология) Түлкі 1.Анықтама. 2.Сөзтаным. 3.Таралуы. 4.Құрылысы: 4.1.Терісі 4.2.Сезім мүшелері: 5.Көбеюі: 6.Пайдасы. 7.Зияны 8.Қорытынды.

• 26 слайд

  Түлкі 1.Анықтама. Түлкі - сүт қоректілер класына жататын, баласын сүтпен асырайтын, ит тұқымдасына жататын жыртқыш аң. 2.Сөзтаным. А) Қырқылжың арлан, ақшулан – қасқырдың аталығы. Б) Жәудір, Түлкішек, Мыршай – күшігі. В) Мыршық, қаншық, қанжыр, жәутік – аналығы (ұрғашысы). 3.Таралуы. Барлық құрлықта таралған. 4.Құрылысы: 4.1.Терісі жабынды әрі бағалы аң. 4.2.Сезім мүшелері: Иіс сезу, көру, есту мүшелері жақсы жетілген. 5.Көбеюі: көктемде күшіктейді. 6.Пайдасы. Кеміргіштерді жеп, ауыл шаруашылыққа пайда келтіреді. Терісі пайдалы. 7.Зияны. Құс шаруашылығына зиян келтіреді, құтыру ауруының вирусын таратады. 8.Қорытынды. Түлкі – жыртқыш аң. Сатылай кешенді талдау (биология)

• 27 слайд

  Қарға 1.Анықтама. 2.Қорегі. 3.Таралуы. 4.Құрылысы: 4.1.Терісі 4.2.Сезім мүшелері: 5.Көбеюі: 6.Пайдасы. 7.Зияны 8.Қорытынды.

• 28 слайд

  Қарға 1.Анықтама. Қарға – торғайтәрізділер отряды. Отырықшы және суыққа төзімді құс. 2.Қорегі. Өсімдіктердің тұқымын, тамақ қалдықтарын қорек етеді. 3.Таралуы. Қазақстанның барлық аймағында таралған. 4.Құрылысы: 4.1.Тұмсығы қауырсынмен жабылған.Тұмсығы мықты. 4.2.Сезім мүшелері: Иіс сезу, көру, есту мүшелері жақсы жетілген. 5.Көбеюі: көктемде жұмыртқалайды. 6.Пайдасы. Кемірушілер мен зиянды жәндіктерді жеп, ауыл шаруашылығына пайда келтіреді. 7.Зияны. Қоқыстарды шашып айналаны бүлдіреді. 8.Қорытынды. Қарға баласын аппағым дер...

• 29 слайд

• 30 слайд

  Венн диаграммасы Ыбырай Ахмет

• 31 слайд

  Үйге тапсырма 1. Ы. Алтынсарин мен А.Байтұрсыновтың өмір жолына байланысты хронологиялық кесте толтыру. 2. “Ірімшік” сөзіне дыбыстық талдау. 3. “Гауһардай” сөзіне фонологиялық талдау.

• 32 слайд

  Назарларыңызға рахмет!