3-ку класстын "Тыва дыл" эртеминге тайылбыр бижик

Тыва дыл

3 класс

Тайылбыр бижик

 3-ку класска Тыва дыл программазын Куруне стандартынга ундезилеп тургускан. 2 – 4 класстарга программаларны А. К. Ойдан-оол тургускан.    Тыва Республиканын Ооредилге яамызынын национал  школа хогжудер институду–2008 чыл. 3 класска ооредилге номун Федералдыг куруненин нити ооредилге стандарттарынын негелделеринге дууштур тургускан. Авторлары: Ш. Ч. Сат, Н. Ч. Дамба, Н. М. Ондар. Тыва дыл 3 класс  Кызыл: Национал школа хогжудер институт, 2013. Ажылчын кыдырааш,  3 класс, Н.Ч, Дамба Кызыл – 2013.

Тыва Республиканын нити ооредилгезинин национал-девискээр эге школанын оореникчилеринин ниити сайзыралынче, оларнын билиинин практиктиг болурунче угланган. Оон кол сорулгалары мындыг:

·    Оореникчилернин чогаадыкчы болгаш интеллектуалдыгшаан, бар курлавырын, сундузун, сонуургалын даштыкы хурээлелге, улусчу культурага, торээн дылынга, улусчу педагогикага даянып тургаш сайзырадыр;

·    ал-бодунга, ог-булезинге, торелдеринге, чонунга, социал хурээлелге, кижи торелгетенге, Будун делегейге хундуткел болгаш олар дээш харыысалга оореникчинин саг;

·    билигнин шингээдиринин болгаш дуржулганын, ол ышкаш ооредилгенин янзы-буру хевирлеринин системазын уругларнын этнопсихологтуг онзагайларын болгаш назы-харын барымдаалап чедирер;

·    уругларнын айыыл чок чоруун хандырар, мага-бодунун болгаш психиктиг кадыкшылын улусчу дидактика аргалары-биле камгалаар, быжыктырар;

·    уругнун бот-тускайлан онзагайларын кадагалаар болгаш анаа деткимчени коргузер.

Уругнун мозу-будужун болгаш онзагайларын сайзырадыры, бир дугаарында, оон янзы-буру дуржулгазынга (медереп, хол-биле тудуп, кылып билир дээш оон-даа оске) даянган болур.

        Класс бурузунун программазы беш-беш болуктерден тургустунган: 1) «Уннер болгаш ужуктер», 2) «Состер», 3) «Домак», 4) «Харылзаалыг чугаа», 5) «Чараш бижилге».

3- ку класскапрограмманын кезектери:

Фонетика, грамматика, шынбижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы – 102 шак.

1.      Катаптаашкын – 4 ш.

2.      Чугаа – 2 шак.

3.      Чугаа уннери. Ужуктер. Слог – 23 ш.

4.      Домак – 24 ш.

5.      Сос – 22 ш.

6.      Созуглел. Харылзаалыг чугаа – 17 ш.

7.      Чыл дургузунда ооренгенин катаптаары –6

Чараштыр бижилге

Бижилге гигиеназынын чанчылдарын быжыглаары: бижилге уезинде шын олурары, кыдыраашты шын салып билири, демир-ужукту шын тудары дээш оон-даа оске.

Удаа-дараа дакпырлап чоруур кезектерлиг ужуктер болуун бижиири.    Кезектеринин болгаш каттыжыышкыннарынын чоорту нарыыдап олурарын барымдаалап биче болгаш улуг ужуктернин болкутерин бижиири:

1.      и, ш, Й, Ш, П, р, т, г;

2.      л, м, Л, М, я, Я, А;

3.      у, ц, щ, У, Щ, Ч, ч;

4.      с, С, е, Е, о,О, оО, а, д, б;

5.      ь, ы, ъ;

6.      н, н. ю, И, Ю, кК

7.      вВ, зЗ, эЭ. жЖ, хХ, фФ;

8.      у, у, Г, П, Т, Р, Б, Д.

3-ку класстын оореникчилеринин билиглеринге, мергежилдеринге болгаш чанчылдарынга  кол  негелделер:

Оореникчилер 3- ку классты дооскаш, дараазында билиглерни шингээдип алган турар: тыва алфавиттин ужуктери; ажык болгаш ажык эвес уннернин демдектери;  кыска, узун, ок-биле адаар ажык уннер; куштуг дулей болгаш кошкак дулей ажык эвес уннер; ыыткыр кошкак ажык эвес уннер; состу кожуреринин дурумнери. Состун тургузуун уткалыг кезектерге чарып билир; артынчыларны шын бижип билир; дефистеп бижиир нарын состерни шын бижип билир. Чугаа кезектерин практика кырында шын хереглеп, ылгап билир. Домактын кол болгаш ийиги черге кежигуннерин тодарадып билир.

Оореникчилернин чедип алган турар мергежилдери:

·    состерни, домактарны болгаш 50 – 55 хире состуг созуглелдерни артык ужуктер киирбейн, херек ужуктерни кагбайн, хажыдыышкын чокка, арыг, чараш болгаш шын бижиир;

·    состерни слогтарга чарар, слогтар езугаар кожурер;

·    кижилернин аттарын, хоорай, суурлар, хемнер болгаш черлер аттарын улуг ужук-биле бижиир;

аът ,оът,эът дээн чергелиг ок-биле адаар ажык уннуг состерни кадыг демдек –  биле; саннар, шеттер дээн чергелиг состерге ийи ужукту дакпырлап бижиир;

фонетиктигсайгарылганы кылыр; состе каш ун болгаш каш ужуктун дес-дараалашкаан тодарадыр;

состе уннер болгаш ужуктернин санын тодарадыр (аът, сан, дээр дээш оон-даа оске);

-ла, -ле, -на, -не, -даа деп артынчыларны дефис – биле бижиир;

соске шын айтырыг салгаш, оон дузазы-биле чувени илередир, чувенин демдээн илередир, чувенин кылдыныын илередир состерни тодарадыр;

домакка состерни шын харылзаштырар; кол сос болгаш соглекчини тодарадыр;

домактын эгезинге улуг ужукту хереглээр, соолунге улуг сек, кыйгырыг, айтырыг демдектерин салыр;

айтырыглар  езугаар 40 – 70 хире состуг созуглелдин эдертиин бижиир, бердинген темага 4-5 состуг домактарны тургузар болгаш бижиир.

Албан шингээди  билиглер:

Тыва дыл дугайында билиглер.

Фонетика. Графика. Орфография.

Лексика.

Чугаа  кезектери.

Состун  тургузуу

Домак. Интонация. Пунктуация.

Созуглел. Харылзаалыг  чугаа.

“Тыва дыл” деп эртемниң материал-техниктиг хандырылгазы

        Ук эртемни өөредип турда, албан турар ужурлуг чүүлдер:

Эге школаның библиотеказының фондузунга албан турар ужурлуг документилер болгаш номнар:

-         авторлуг программалар;

-         Тыва Республиканың ниити болгаш профессионал өөредилге яамызының сүмелээн өөредилге номнары;

-         “Тыва дыл” деп эртемни башкылаарда ажыглаар методиктиг сүмелер;

-         “Башкы” сеткүүлү;

-         өөреникчилер-биле ажылдап тургаш ажыглаар янзы-бүрү карточкалар, азар таблицалар;

-         дузалал литература (справочниктер, словарьлар, энциклопедиялар дээш оон-даа өске).

      Амгы үениң негелдези-биле турар ужурлуг чүүлдер:

-         өөредилге-техниктиг херекселдер;

-         янзы-бүрү көргүзүг материалдары (электроннуг таблицалар);

-         мультимедийлиг компьютер;

-         принтер.